Romeo dhe Zhulieta, historia legjendare e dashurisë, që tragjedia dhe arti e shndërruan në ikonike

Një pikturë vaji e vitit 1870 nga Ford Madox Brown që përshkruan skenën e ballkonit të shfaqjes
Albert Vataj
Historia e Romeos dhe Zhulietës nuk është thjesht një dramë e pavdekshme e Shekspirit, por një rrëfenjë që ka rrënjë të thella në traditën letrare dhe legjendat e vjetra italiane. Nëse e kërkojmë të vërtetën përtej vargjeve të Shekspirit, zbulojmë një mozaik të pasur ndikimesh, përshtatjesh dhe ngjarjesh të mundshme historike që i kanë paraprirë tragjedisë së famshme. Kjo histori e dashurisë së ndaluar mes dy të rinjve, të ndarë nga një armiqësi e trashëguar, ka udhëtuar në shekuj duke marrë forma të ndryshme, derisa gjeti përjetësinë në skenën shekspiriane. Por sa nga kjo histori është legjendë dhe sa mund të ketë qenë një realitet i humbur në kohë?Historia e Romeos dhe Zhulietës, përtej dramës së Shekspirit, ka rrënjë të thella në traditën letrare dhe legjendat e vjetra italiane. Po të kërkojmë të vërtetën përtej vargjeve të Shekspirit, do të gjejmë një mozaik ndikimesh, ngjarjesh të mundshme historike dhe përshtatjesh letrare që i paraprinë tragjedisë së famshme.Shekspiri nuk ishte i pari që e solli këtë histori në letërsinë botërore. Tema e dashurisë tragjike mes dy të rinjve që i përkasin familjeve armiqësore është shumë më e vjetër dhe qarkullonte në Itali që prej Mesjetës.Një nga versionet më të hershme të ngjashme me atë të Shekspirit vjen nga Masuccio Salernitano (1476) të “Historia e dy të dashuruarve të pafat” në “Il Novellino”. Historia tregon për një murgeshë të quajtur Mariotto dhe një burrë të quajtur Gianozza, të cilët martohen fshehurazi, dhe një helm i rremë çon në një tragjedi të ngjashme.Versioni i parë që përfshin emrat Romeo dhe Zhulieta vjen nga një fisnik venecian, Luigi da Porto. Ai pretendonte se historia e tyre kishte ndodhur në Verona në vitet 1300 dhe e vendosi atë në mes të një konflikti mes dy familjeve fisnike: Montecchi dhe Capelletti (1530). Këto dy mbiemra, çuditërisht, përmenden edhe nga Dante Alighieri në “Komedinë Hyjnore” (Purgatori, Kënga VI), duke lënë të kuptohet se ato ishin familje reale të kohës.Matteo Bandello (1554), një prift dhe shkrimtar italian, e përshtati më tej rrëfimin, duke i dhënë dramës më shumë intensitet emocional dhe elemente të ndërlikuara narrative.Në Angli, Arthur Brooke (1562) e përktheu këtë histori nga frëngjishtja në një poemë të gjatë të titulluar “The Tragicall Historye of Romeus and Juliet”. Pikërisht kjo vepër u bë burimi kryesor i Shekspirit për tragjedinë e tij.A ishin Romeo dhe Zhulieta persona realë?Nuk ka dëshmi të qarta historike që tregojnë se Romeo dhe Zhulieta ishin personazhe realë, por:Familjet Montecchi (Montague) dhe Capelletti (Capulet) ishin të vërteta dhe të njohura në Itali.Në Verona, ekziston “Shtëpia e Zhulietës” me një ballkon të famshëm, por është një konstruksion më modern për të tërhequr turistët.Në arkivat e qytetit të Verona-s, përmenden konflikte të forta mes familjeve fisnike në shekujt XIII-XIV, por nuk ka ndonjë provë të qartë për ekzistencën e një çifti specifik si Romeo dhe Zhulieta.A ishte martesa e tyre më 11 Mars?Nuk ka ndonjë burim të saktë historik që e lidh këtë datë me martesën e tyre, por ka një teori të bazuar në kronologjinë e dramës së Shekspirit. Disa studiues kanë sugjeruar se Romeo dhe Zhulieta u martuan më 11 Mars 1302, duke u bazuar në referenca astronomike dhe renditjen e ngjarjeve në vepër. Kjo datë mbetet e diskutueshme, por është bërë një simbol për adhuruesit e historisë së tyre.Nëse historia e Romeos dhe Zhulietës është reale apo jo, mbetet e hapur për debat. Por ajo që është e pakundërshtueshme është ndikimi i saj në kulturën botërore. Tragjedia e tyre është një reflektim i pasionit, fatkeqësisë dhe konflikteve njerëzore, duke mbetur një nga historitë më prekëse të dashurisë në histori.Historia e Romeos dhe Zhulietës ka frymëzuar një numër të jashtëzakonshëm veprash arti në fusha të ndryshme, letërsi, pikturë, muzikë, teatër, film dhe balet. Më poshtë po rendis disa nga përfaqësimet më të njohura dhe më të rëndësishme.Në Letërsi, përveç tragjedisë së Shekspirit (1595), historia është rikrijuar në dhjetëra novela dhe poema.“The Tragicall Historye of Romeus and Juliet” nga Arthur Brooke (1562) është burimi kryesor për veprën e Shekspirit.“Giulietta e Romeo” nga Luigi da Porto (1530), versioni italian që Shekspiri përshtati.“Romeo i Julia” (1868) nga Aleksander Fredro, një version i dramës në polonisht.Në Pikturë, ka një sërë veprash arti të frymëzuara nga dashuria tragjike e çiftit. Disa nga më të famshmet janë:“Romeo dhe Zhulieta” (1884) – Frank Dicksee, një pikturë romantike e skenës së ballkonit.“Zhulieta në Ballkon” (1886) – Ford Madox Brown, një interpretim i bukur i skenës së dashurisë.“Romeo dhe Zhulieta, Lamtumira” (1830) – Francesco Hayez, një pikturë ikonike e puthjes së tyre të fundit.“Vdekja e Zhulietës” (1809) – Johann Heinrich Füssli, një vepër dramatike që paraqet momentin tragjik.Në Muzikë dhe Balet“Roméo et Juliette” – Charles Gounod (1867), një operë e famshme franceze.“Romeo e Zhulieta” – Hector Berlioz (1839), një simfoni dramatike.“Romeo dhe Zhulieta” – Pyotr Ilyich Tchaikovsky (1880), një poemë simfonike.“Romeo dhe Zhulieta” – Sergei Prokofiev (1935), një balet madhështor që ende performohet në skenat më të mëdha botërore.Kjo histori legjendare ka patur një shtrirje shtjelluese edhe në film dhe teatër.Janë prodhuar më shumë se 100 filma të bazuar në këtë histori. Disa nga më të njohurit janë:“Romeo and Juliet” (1936) – me Leslie Howard dhe Norma Shearer.“Romeo and Juliet” (1968) – regjisor Franco Zeffirelli, një nga adaptimet më të famshme.“Romeo + Juliet” (1996) – me Leonardo DiCaprio dhe Claire Danes, një version modern i Baz Luhrmann.“Gnomeo & Juliet” (2011) – një version animuar i përshtatur për fëmijë.5. Në Kulturën Pop dhe Muzikën Moderne“Love Story” – Taylor Swift (2008) është frymëzuar nga kjo histori.“Romeo and Juliet” – Dire Straits (1980), një këngë e famshme rock.“Exit Music (For a Film)” – Radiohead (1997) u shkrua për filmin e Baz Luhrmann.Historia e Romeos dhe Zhulietës është një nga më të përjetësuarat në art dhe kulturë, duke frymëzuar qindra vepra në fusha të ndryshme. Ndikimi i saj është aq i madh sa vazhdon të interpretohet dhe rishkruhet në forma të reja edhe sot.Kjo tregon se dashuria dhe tragjedia e tyre janë universale dhe mbeten një simbol i përjetshëm i pasionit të pakufishëm dhe fatkeqësisë së pashmangshme.Pavarësisht nëse Romeo dhe Zhulieta ishin personazhe reale apo thjesht krijime të letërsisë, ndikimi i historisë së tyre në kulturën botërore është i pamohueshëm. Nga letërsia te piktura, nga muzika te filmi dhe baleti, kjo tragjedi ka mbetur një simbol i fuqishëm i dashurisë së pakufishme dhe fatit të pashmangshëm. Ajo vazhdon të magjepsë breza të tërë, duke provuar se ndjenjat njerëzore, me gjithë bukurinë dhe dhimbjen e tyre, janë të përjetshme. Romeo dhe Zhulieta nuk janë thjesht dy të dashuruar të pafat – ata janë një metaforë e përjetshme e pasionit, sakrificës dhe tragjedisë që shpesh shoqëron dashurinë më të madhe.
Burimi