Pse mineralet e rralla janë kaq të vlefshme?
Metalet e rralla nevojiten për telefonat celularë, makinat elektrike ose dronët: 17 elementë janë grupuar nën termin e zakonshëm metale të rralla. Çfarë i bën ata kaq të vlefshëm?
Cilat janë metalet e rralla të tokës?Një total prej 17 elementësh klasifikohen si metale apo minerale të rralla të tokës(ose toka të rralla), duke përfshirë neodymium (Ne), praseodymium (Pr), cerium (Ce) dhe dysprosium (Dy). Vetitë e metaleve ndryshojnë – ato grupohen nën një term të përbashkët, sepse ato shpesh gjenden së bashku në natyrë.
Çfarë i bën ato kaq të vlefshme?Mineralet e rralla janë bërë tepër të rëndësishme për ekonominë. Ato nevojiten, për shembull, për prodhimin e përçuesve, telefonave celularë dhe makinave elektrike. Në epokën e digjitalizimit, ato janë një aset i rëndësishëm strategjik. Secili prej metaleve ka veti që e bëjnë atë të vlefshëm për industrinë – disa janë madje të domosdoshme. Europiumi (Eu), për shembull, përdoret për ekranet televizive. Ceriumi për xhama e lantanumin (Ln) për konvertuesit në motorët me benzinë. Magnetët për turbinat e erës në det të hapur janë bërë nga neodymium (Nd) dhe dysprosium. Metalet e rralla gjejnë aplikim edhe në prodhimin e dronëve, disqeve, lenteve teleskopike, raketave dhe avionëve luftarakë.
A janë vërtet të rralla?Po dhe jo. Në parim, shumica e metaleve të rrallatë tokës janë relativisht të zakonshme në koren e Tokës. Në një vlerësim të vitit 2024, Shërbimi Gjeologjik i Shteteve të Bashkuara (USGS) vlerëson rezervat globale të paktën 110 milionë tonë, 44 milionë prej të cilave ndodhen në Kinë, deri tani prodhuesi më i madh në botë. 22 milionë tonë të tjerë janë në Brazil, 21 milionë në Vietnam, dhjetë milionë në Rusi dhe shtatë milionë tonë në Indi.
Në Gjermani, ka një depozitë të madhe në veri të Saksonisë, por ajo nuk është në përdorim. Në Evropë, ka gjithashtu depozita të mëdha, të pashfrytëzuara në Skandinavi – Suedia, për shembull, raportoi një zbulim të madh në 2023. Pyetja kryesore, megjithatë, është nëse minierat janë ekonomikisht të qëndrueshme, pasi përpjekjet e përfshira dhe kostot e mëvonshme mjedisore janë të larta.
Çfarë e bën të vështirë prodhimin?Metalet e rralla zakonisht gjenden në përbërjet e xeheve. Problemi është nxjerrja e mineralit në formën më të pastër të mundshme. Kjo shpesh kërkon procese kimike që përdorin acide. Proceset janë komplekse dhe kanë efekte të shumta anësore: prodhohen izotopë radioaktivë dhe ujëra të zeza toksike, ndërsa zonat përreth vendeve të prodhimit shpesh ngjajnë me peizazhe si në Hënë. Ekspertët besojnë se nxjerrja e metaleve të rralla në Gjermani nuk është e mundur për arsye mjedisore.
Pse Kina luan një rol kaq të madh?Kina është shumë më përpara se të gjithë të tjerët si lider në tregun global të metaleve të rralla. Vetë vendi ka depozita të mëdha, por mbi të gjitha ka ndërtuar një rrjet të madh për përpunimin e lëndëve të para ndër vite nëpërmjet investimeve të mëdha të qeverisë. Përveç kësaj, Kina ka shumë patenta për teknologjitë kryesore. Kjo është arsyeja pse shumë prodhues të tjerë të metaleve të rrallë i eksportojnë ato në Kinë.
Vendi përdori për herë të parë metalet si një mjet presioni në vitin 2010: Për shkak të një mosmarrëveshjeje territoriale, qeveria e Republikës Popullore pezulloi eksportet në Japoni. SHBA u përball me një kërcënim të ngjashëm në vitin 2019 në kontekstin e mosmarrëveshjeve tregtare me Kinën në atë kohë.
Pse është kjo çështje kaq e rëndësishme për Shtetet e Bashkuara?Në sfondin e konfliktit tregtar me Kinën, i rindezur tani nga Presidenti i SHBA Donald Trump, rëndësia e metalit ka vazhduar të rritet. Metalet e rralla janë një pikë e dhimbshme për industrinë amerikane. Shtetet e Bashkuara dominuan tregun botëror për vite me radhë, por tani janë shumë të varura nga importet. Këtë e vuri në dukje edhe presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky. Ai fillimisht ofroi mineralet e rralla në këmbim të ndihmës ushtarake. Në fakt, edhe para zgjedhjeve amerikane në vjeshtë, ai ofroi të paguante ndihmën perëndimore me lëndë të parë. Pra deklarata e fundit e Trumpit se ai do t’i ofrojë Ukrainës ndihmë ushtarake në këmbim të metaleve të tokës së rrallë nuk është në fakt asgjë e re. DW
Burimi
