Fan Noli dhe mesha e parë në gjuhën shqipe – 22 Mars 1908, një ditë historike për kombin dhe besimin

Kur gjuha bëhet altar dhe besimi bëhet atdhe dhe fara e shpresës mbin në tokën e ëndrrave
Në histori ka momente kur një veprim i vetëm sfidon shekuj të tërë padrejtësie dhe zgjon ndërgjegjen e një kombi të tërë. Më 22 mars 1908, një zë i fuqishëm u ngrit nga një kishë e thjeshtë në Boston, një zë që nuk predikonte vetëm besimin, por shpallte edhe lirinë e një populli. Ishte gjuha shqipe, e cila për herë të parë jehoi në meshën e drejtuar nga Fan Noli, duke e kthyer këtë akt fetar në një akt kombëtar, një sfidë ndaj asimilimit dhe një premtim për pavarësinë e shpirtit shqiptar.
Në atë ditë, Kisha e Shën Gjergjit nuk u bë thjesht një faltore, por një qendër ku u bashkuan shpirtrat e një populli që kishte nevojë për më shumë sesa një vend për t’u falur—kishte nevojë për një shtëpi ku feja dhe kombi të gjenin një gjuhë të përbashkët. Fan Noli, me vizionin e tij, nuk ngriti vetëm një kishë, por një flamur të ri mbi vetëdijen shqiptare. Përtej riteve liturgjike, ai përkthente një besim të ri: atë të një Shqipërie që do të ekzistonte në gjuhën e saj, në kulturën e saj dhe në shpirtin e pathyeshëm të bijve të saj.
Mesha e parë në gjuhën shqipe nuk ishte vetëm një ngjarje fetare. Ishte një ditë kur një komb mori frymë më lirshëm, kur një gjuhë e ndaluar u bë e shenjtë dhe kur një prift u kthye në profet të një Shqipërie të lirë.

Më 22 mars 1908, në Boston të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, At Theofan Stilian Noli, i njohur si Fan Noli, shënoi një nga momentet më të rëndësishme, jo vetëm në historinë e kishës shqiptare, por edhe në rrugëtimin e kombit drejt pavarësisë dhe afirmimit të tij kulturor dhe shpirtëror.
Në këtë ditë, ai mbajti për herë të parë një meshë të plotë në gjuhën shqipe, një akt me një domethënie të shumëfishtë fetare, kulturore dhe kombëtare. Në të njëjtën ditë, u themelua edhe kisha e parë shqiptare ortodokse përtej Atlantikut, Kisha e Shën Gjergjit, e cila do të shndërrohej në një qendër shpirtërore dhe kombëtare për diasporën shqiptare në Amerikë.

Konteksti historik dhe roli i diasporës dhqiptare në Amerikë
Fillimi i shekullit të XX ishte një periudhë e trazuar për shqiptarët, të cilët ndodheshin nën sundimin osman dhe pa një shtet të pavarur që të përfaqësonte dhe mbronte interesat e tyre kombëtare. Një pjesë e madhe e popullsisë shqiptare kishte emigruar, veçanërisht drejt Shteteve të Bashkuara, ku formuan komunitete të organizuara, të përkushtuara jo vetëm ndaj jetës së re që po ndërtonin, por edhe ndaj çështjes kombëtare.
Fan Noli, një figurë e jashtëzakonshme me një kulturë të gjerë dhe një idealizëm të pakompromis, e kuptoi se ruajtja e gjuhës dhe identitetit shqiptar ishte një sfidë jetike për diasporën dhe për vetë ekzistencën e kombit. Ai pa se feja dhe kultura ishin thelbësore për ruajtjen e identitetit kombëtar dhe për përparimin e shqiptarëve. Në atë kohë, shqiptarët ortodoksë ishin të varur nga kisha greke, e cila shpesh pengonte përdorimin e gjuhës shqipe dhe kishte një axhendë asimiluese.

Mesha e parë në gjuhën shqipe, një akt i guximshëm
Në këtë sfond historik, mbajtja e meshës në gjuhën shqipe nga Fan Noli ishte një akt i guximshëm dhe revolucionar, fillues i një ambicie gjithshqiptare për zhgjim dhe mobilizim, për kthim te rrënjët, për përmbushje të amanetit dhe ngulm i dinjitetshëm për shpërfaqje kah koha thërriste në skenë bijt e Kastriotit.
Për herë të parë, një prift ortodoks shqipfolës shpalli fjalën e shenjtë në gjuhën amtare të besimtarëve të tij, duke u dhënë shqiptarëve ortodoksë ndjesinë e një përkatësie të qartë dhe të palëkundur ndaj kombit të tyre. Deri dje të të parës gjuhë të ndaluar me ligj, dhe sot të kësaj gjuhe perendie që i kumtohet perëndisë dhe shpirtit të shenjtë, si një akt i hyjt naltësimi identitar.
Ky akt nuk ishte thjesht një inovacion fetar, por një deklaratë e fuqishme politike dhe kulturore, një zë në jehonën e qiellit të shëlbimit, shërbestarisë dhe shpëtimit.
Ai sfidonte hegjemoninë e kishës greke mbi shqiptarët ortodoksë dhe theksonte të drejtën e çdo kombi për të adhuruar në gjuhën e tij. Ishte një hap i madh drejt krijimit të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, një proces që do të kurorëzohej zyrtarisht më 1922 në Kongresin e Beratit dhe do të finalizohej me njohjen zyrtare nga Patriarkana Ekumenike e Stambollit në vitin 1937.

Themelimi i Kishës së Shën Gjergjit, një shtyllë për komunitetin shqiptar në Amerikë
Në të njëjtën ditë historike, më 22 mars 1908, u themelua edhe Kisha Ortodokse Shqiptare e Shën Gjergjit në Boston, e cila u bë qendra shpirtërore dhe kombëtare e shqiptarëve ortodoksë në Amerikë. Kjo kishë nuk ishte vetëm një vend adhurimi, por edhe një vatër e organizimit kombëtar, e lërimit të tokës së vaditur me gjak dhe hedhjes në të të farës që lajmëron praverim dhe bereqet të shpirtërores ndër shqiptarë.
Ajo shërbeu si një bazë për promovimin e kulturës shqiptare, përpjekjeve për pavarësi dhe ruajtjes së identitetit kombëtar mes emigrantëve.
Kisha e Shën Gjergjit dhe komuniteti rreth saj luajtën një rol kyç në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Aty u mblodhën patriotë, intelektualë dhe aktivistë që organizuan ndihma për atdheun, themeluan gazeta dhe revista në gjuhën shqipe dhe mbështetën përpjekjet për pavarësi dhe erë të re shprese dhe besimi.

Fan Noli, misionari i kombit dhe Kishës Shqiptare
Fan Noli nuk ishte vetëm një prift dhe një reformator fetar, por edhe një burrë shteti, shkrimtar, historian dhe një nga intelektualët më të mëdhenj shqiptarë. Ai jo vetëm që themeloi Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare, por u bë edhe një nga figurat më të rëndësishme të politikës shqiptare, duke shërbyer si Kryeministër dhe Ministër i Jashtëm i Shqipërisë në vitin 1924.
Përveç rolit të tij në kishë dhe politikë, Noli ishte një mjeshtër i fjalës shqipe dhe përkthyes i disa prej veprave më të rëndësishme të letërsisë botërore, duke përfshirë Shekspirin, Ibsenin dhe Omar Khajamin. Gjithashtu, ai shkroi dhe përktheu liturgjinë ortodokse në gjuhën shqipe, duke e bërë atë të aksesueshme për besimtarët shqiptarë.

Zërat dhe fjalët që u skalitën në memorien historike të shqiptarëve
Po, një nga deklaratat më të rëndësishme të Fan Nolit, që lidhet drejtpërdrejt me këtë moment historik, është ajo kur ai theksonte rëndësinë e Kishës Shqiptare Ortodokse si një institucion jo vetëm fetar, por edhe kombëtar:
“Ne nuk po krijojmë një kishë të re, por po kthejmë kishën tek populli i saj. Një kishë që flet gjuhën e tij, që ndan dhimbjet dhe shpresat e tij.”
Gjithashtu, Faik Konica, i cili ishte një mbështetës i madh i Fan Nolit dhe i kauzës së tij kombëtare, shkroi në gazetën “Dielli” (organi i Federatës Vatra) një vlerësim për këtë moment, duke thënë:
“Mesha e parë në shqip në Amerikë nuk është vetëm një triumf fetar, por edhe një dëshmi se kombi shqiptar, i ndarë nga të gjitha anët, ka gjetur një mënyrë për t’u bashkuar përmes gjuhës dhe shpirtit të tij.”
Ky akt jo vetëm që i dha shqiptarëve në emigracion një ndjenjë identiteti dhe përkatësie, por gjithashtu forcoi ndërgjegjen kombëtare, duke dëshmuar se feja dhe kombi nuk ishin të ndara, por mund të shkonin përkrah njëra-tjetrës në shërbim të një Shqipërie të lirë dhe të pavarur.

Një trashëgimi e gjallë e shpresës që zgjohej kur thirrja e gjaku dhe truallit vinte nga qielli
Mesha e parë në gjuhën shqipe dhe themelimi i Kishës së Shën Gjergjit më 22 mars 1908 ishin akte themeltare për Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare dhe një kontribut i çmuar në çështjen kombëtare shqiptare. Fan Noli, me vizionin dhe guximin e tij, jo vetëm që i dha shqiptarëve ortodoksë një kishë të tyre, por krijoi një model të kombëtarizmit të ndritur, ku feja dhe identiteti kombëtar nuk ishin të ndarë, por të ndërthurur në mënyrë harmonike dhe përcaktuse të udhës kah përmbushja e lartësuar në qëllim.
Sot, trashëgimia e tij vazhdon të frymëzojë breza të tërë shqiptarësh, duke dëshmuar se gjuha, feja dhe kombi janë shtylla që duhen ruajtur me përkushtim dhe dashuri misioni. Mesha e 22 marsit 1908 nuk ishte thjesht një akt fetar, por një gur kilometrik në rrugëtimin e shqiptarëve drejt identitetit të tyre të plotë dhe të patjetërsueshëm.

Kur besimi bëhet frymë kombëtare dhe hap në historinë e përmbushjes së premtimit
Mesha e parë në shqip e mbajtur nga Fan Noli më 22 mars 1908 nuk ishte thjesht një akt fetar, por një hap i madh drejt një Shqipërie të lirë dhe të vetëdijshme për identitetin e saj. Ajo nuk u celebrua vetëm për shpëtimin e shpirtrave, por edhe për mbijetesën e një gjuhe dhe kulture që për shekuj ishte përpjekur të shuhej.
Në atë ditë historike, Fan Noli nuk themeloi vetëm një kishë, por edhe një institucion që do të bëhej një nga shtyllat e kombit. Përmes liturgjisë në gjuhën shqipe, ai i dha popullit një mesazh të qartë: liria shpirtërore dhe ajo kombëtare ecin krah për krah. Çdo fjalë e shqiptuar në atë meshë ishte një betim i ri për ekzistencën dhe forcën e një kombi që, edhe në mërgim, nuk harronte rrënjët e veta.
Kjo ngjarje mbetet një kujtesë e fuqishme se kur besimi dhe dashuria për atdheun bashkohen, lind një forcë e pamposhtur. Dhe mesazhi i saj vazhdon të jetë i gjallë: një komb nuk është vetëm një territor, por mbi të gjitha, është gjuha, kultura dhe shpirti i tij. Fan Noli e kuptoi këtë dhe na e la si amanet të shenjtë.
Burimi