Dyvjetori i vdekjes së Mahsa Amini/ Disa gra heqin dorë nga hixhabet, sfidojnë Policinë Morale në Iran

Në rrugët e qyteteve iraniane, po bëhet gjithnjë e më e zakonshme të shohësh një grua që kalon pa shami të detyrueshme ose hixhab, ndërsa po afrohet përvjetori i dytë i vdekjes së Mahsa Amini dhe protestat masive që ajo shkaktoi.
Nuk ka asnjë zyrtar apo studim qeveritar që pranon fenomenin, i cili filloi pasi Irani hyri në muajt e tij të nxehtë të verës dhe ndërprerjet e energjisë në sistemin e tij të mbingarkuar elektrik u bënë të zakonshme. Por nëpër mediat sociale, video të njerëzve që filmojnë rrugët e lagjeve ose thjesht flasin për një ditë normale në jetën e tyre, gra dhe vajza mund të shihen duke ecur përpara me flokët e tyre të gjata mbi supe, veçanërisht pas perëndimit të diellit.
Kjo sfidë vjen pavarësisht asaj që hetuesit e Kombeve të Bashkuara e përshkruajnë si “masa dhe politika të zgjeruara represive” nga teokracia e Iranit për t’i ndëshkuar ata –nuk ka pasur asnjë ngjarje katalizuese të kohëve të fundit, si vdekja e Amini për të nxitur demonstruesit.
Presidenti i ri reformist i vendit, Masoud Pezeshkian bëri fushatë me një premtim për të ndaluar ngacmimin e grave nga policia e moralit. Por autoriteti përfundimtar i vendit mbetet lideri suprem 85-vjeçar, Ayatollah Ali Khamenei, i cili në të kaluarën tha se “zbulimi është i ndaluar fetarisht dhe politikisht”.
Për disa gra muslimane vëzhguese, mbulesa e kokës është shenjë e devotshmërisë para Zotit dhe modestisë para burrave jashtë familjeve të tyre. Në Iran, hixhabi – dhe çadori i zi gjithëpërfshirës i veshur nga disa – ka qenë prej kohësh gjithashtu një simbol politik.
“Ndryshimet domethënëse institucionale dhe përgjegjësia për shkeljet e rënda të të drejtave të njeriut dhe krimet sipas ligjit ndërkombëtar, dhe krimet kundër njerëzimit, mbeten të pakapshme për viktimat dhe të mbijetuarit, veçanërisht për gratë dhe fëmijët”, paralajmëroi një mision faktmbledhës i OKB-së për Iranin të premten.
Amini, 22 vjeçe, vdiq më 16 shtator 2022, në një spital pas arrestimit të saj nga policia e moralit e vendit, pasi dyshohet se nuk e mbante hixhabin e saj sipas dëshirës së autoriteteve. Protestat që pasuan vdekjen e Aminit nisën fillimisht me thirrjen “Gra, Jeta, Liri”. Megjithatë, thirrjet e protestuesve shpejt u shndërruan në thirrje të hapura revolte kundër Khameneit.
Një goditje mujore e sigurisë, që pasoi me vrasjen e më shumë se 500 njerëzve dhe pa mbi 22,000 të arrestuar.
Sot, kalimtarët në rrugët e Teheranit, qofshin periferitë e tij të vështira veriore për të pasurit apo lagjet e klasës punëtore të shtrirjes jugore të kryeqytetit, tani shohin në mënyrë rutinore gra pa hixhab. Fillon veçanërisht në muzg, megjithëse edhe gjatë ditës gjatë fundjavave gratë mund të shihen me flokët e tyre të zbuluara në parqet kryesore.
Videot në internet – veçanërisht një nën-zhanër që tregon shëtitje në rrugët e qytetit për ata në zonat rurale ose jashtë vendit që duan të shohin jetën në lagjet e zhurmshme të Teheranit – përfshijnë gra pa hixhab.
Diçka që do ta kishte ndaluar një person në gjurmët e tyre në dekadat pas Revolucionit iranian të vitit 1979, tani mbetet e papranuar.
“Guximi im për të mos veshur shalle është një trashëgimi e Mahsa Amini dhe ne duhet ta mbrojmë këtë si një arritje,” tha një studente 25-vjeçare në Universitetin Sharif të Teheranit, e cila i dha vetëm emrin e saj Azadeh nga frika për raprezalje. “Ajo mund të jetë në moshën time aktuale nëse nuk do të vdiste.”
Mosbindja ende vjen me rrezik. Muaj pas ndalimit të protestave, policia morale iraniane u kthye në rrugë.
Ka pasur video të shpërndara të grave dhe vajzave të reja që po dhunohen nga oficerët në atë kohë. Në vitin 2023, një vajzë adoleshente iraniane u plagos në një incident misterioz në metronë e Teheranit, ndërsa nuk mbante shami dhe më vonë vdiq në spital. Në korrik, aktivistët thonë se policia hapi zjarr ndaj një gruaje që po ikte nga një pikë kontrolli, në një përpjekje për të shmangur konfiskimin e makinës së saj për shkak të mosmbajtjes së hixhabit.
Ndërkohë, qeveria ka vënë në shënjestër bizneset private ku gratë shihen pa shami. Kamerat e vëzhgimit kërkojnë gra të zbuluara në automjete për të gjobitur dhe konfiskuar makinat e tyre. Qeveria ka shkuar aq larg sa ka përdorur dronët ajrore për të monitoruar Panairin Ndërkombëtar të Librit në Teheran 2024 dhe ishullin Kish për gratë e pambuluara, tha OKB.
Megjithatë, disa mendojnë se zgjedhja e Pezeshkian në korrik, pas një përplasjeje helikopteri që vrau presidentin iranian Ebrahim Raisi në maj, po ndihmon në zbutjen e tensioneve mbi hixhabin.
“Unë mendoj se mjedisi aktual paqësor është pjesë e statusit pasi Pezeshkian mori detyrën,” tha Hamid Zarrinjouei, një librashitës 38-vjeçar. “Në një farë mënyre, Pezeshkian mund të bindë njerëzit e fuqishëm se më shumë kufizime nuk i bëjnë domosdoshmërisht gratë më besnike ndaj hixhabit.”
Të mërkurën, Prokurori i Përgjithshëm i Iranit, Mohammad Movahedi Azad, paralajmëroi forcat e sigurisë për fillimin e grindjeve fizike për hixhabin.
“Ne i ndoqëm shkelësit dhe do ta bëjmë,” tha Movahedi Azad, sipas mediave iraniane. “Askush nuk ka të drejtë të ketë qëndrim të pahijshëm edhe pse një individ kryen një shkelje.”
Ndërsa qeveria nuk po trajton drejtpërdrejt rritjen e grave që nuk mbajnë hixhabe, ka shenja të tjera të një njohjeje që peizazhi politik ka ndryshuar. Në gusht, autoritetet pushuan nga puna një mësues universitar një ditë, pasi ai u shfaq në televizionin shtetëror dhe në mënyrë shpërfillëse iu referua Amini-t se kishte “kërritur”.
Ndërkohë, gazeta e para-reformës Ham Mihan raportoi në gusht për një anketë të pabotuar të kryer nën mbikëqyrjen e Ministrisë së Kulturës dhe Udhëzimit Islamik të Iranit që zbuloi se hixhabi ishte bërë një nga çështjet më të rëndësishme në vend – diçka që nuk e kishte parë më parë.
“Kjo çështje ka qenë në mendjet e njerëzve më shumë se kurrë më parë”, tha për gazetën sociologu Simin Kazemi./ AP.
Burimi