Nga Marie Curie në Gisèle Pelicot: Këto janë 20 gratë dhe vajzat që ndryshuan botën

Foto ilustruese

TIRANË- Historia është e mbushur me gra që sfiduan pengesat, thyen stereotipet dhe i dhanë formë botës siç e njohim ne sot. Nga shkenca te politika, arti dhe drejtësia sociale, 20 femrat e mëposhtme lanë gjurmë të pashlyeshme në njerëzimin dhe ka më të mirë për t’u frymëzuar sot sesa nga historia dhe vepra e tyre.
1. Marie Curie (1867-1934) – Shkencëtarja që shtroi rrugën

Marie Curie lindi në 1867 në Varshavë dhe që herët tregoi një aftësi të jashtëzakonshme për shkencat e natyrës, pavarësisht pengesave të mëdha që gratë hasnin në arsim në atë kohë. Ajo studioi në Paris, ku u njoh me Pierre Curie, me të cilin bashkoi forcat në kërkimin shkencor që do të ndryshonte botën. Zbulimi i elementeve radioaktive dhe radiumit e bëri atë gruan e parë që fitoi një çmim Nobel, ndërsa më vonë ajo u bë e vetmja shkencëtare që mori dy çmime Nobel, në Fizikë dhe Kimi. Pavarësisht vështirësive që hasi si grua në një fushë shkencore të dominuar nga meshkujt, ajo punoi pa u lodhur, duke zhvilluar trajtimet e para për kancerin nëpërmjet rrezatimit.
Ajo ishte gjithashtu gruaja e parë që u bë profesore në Universitetin e Sorbonës. Disa vjet pas vdekjes së Pierre Curie, në 1910, Marie nisi  një lidhje me Paul Langevin, 5 vjet më i ri dhe baba i 4 fëmijëve, një ish-nxënës i të shoqit dhe një burrë i divorcuar. Me të dëgjuar lajmin nga shtypi francez, shoqëria franceze kritikoi ashpër Marie Curie-n. Një rast ilustrues i qëndrimit që mbajti shtypi francez ndaj saj është heshtja për çmimin Nobel në Kimi që ajo fitoi në vitin 1911. Pothuajse asnjë gazetë nuk shkroi për arritjen e saj. Pavarësisht gjithë kësaj, ajo nuk pushoi kurrë së cilësuari Francën shtëpinë e saj e dytë.
Kontributi i saj në Luftën e Parë Botërore ishte i rëndësishëm, gjatë së cilës ajo pajisi me shpenzimet e saj shumë spitale luftarake me aparatura me rreze X, në mënyrë që të identifikoheshin copëzat dhe plumbat e futur në trupat e ushtarëve. Vlerësohet se ajo vetë, me paratë që kishte mbledhur nga dy çmimet e saj Nobel, ngriti afërsisht 250 dhoma radiologjike në frontet e luftës.
Në vitin 1912, Marie Curie iu nënshtrua një operacioni në veshka. Në vitin 1933, shëndeti i saj ishte përkeqësuar ndjeshëm për shkak të ekspozimit të saj ndaj rrezatimit (ajo vuante nga leucemia). Kështu, më 4 korrik 1934, ajo ndërroi jetë, duke lënë pas një punë vërtet të madhe. Ajo u varros pranë burrit të saj në varrezat e Shaw. Në vitin 1995, eshtrat e saj u transferuan në Panteon, mauzoleumi ku janë varrosur “burrat e mëdhenj” të Francës. Marie Curie konsiderohet nga profesori i mjekësisë Pierre Rego si një nga viktimat e para të radioaktivitetit.
2. Rosa Parks (1913-2005) – Nëna e lëvizjes për të drejtat civile

Duke refuzuar t’i lironte vendin e saj një burri të bardhë në një autobus në vitin 1955, ajo filloi një lëvizje që ndryshoi përgjithmonë rrjedhën e historisë së SHBA. Që në moshë të re, Rosa Parks u bë e vetëdijshme për padrejtësitë e afrikano-amerikanët dhe zhvilloi një ndjenjë të fortë drejtësie. Më 1 dhjetor 1955, Rosa Parks po kthehej nga puna e saj si rrobaqepëse në Montgomery, Alabama. Ai hipi në një autobus dhe u ul në një vend të rezervuar për pasagjerët me ngjyrë. Kur shoferi i kërkoi asaj që t’ia linte vendin një burri të bardhë, ajo nuk pranoi.
Vendimi i saj për të mos iu bindur një ligji të padrejtë çoi në arrestimin dhe gjobën e saj. Megjithatë, ky akt ndezi një valë rezistence, e cila evoluoi në bojkotin e famshëm të autobusëve të Montgomery. Bojkoti, i cili zgjati 381 ditë, u orkestrua nga Dr. Martin Luther King Jr. dhe ishte një pikë kthese në luftën për barazi. Në vitin 1956, Gjykata e Lartë e SHBA vendosi se ndarja racore në autobusë ishte jokushtetuese, duke justifikuar luftën e Parks dhe mbështetësve të saj.
Pas incidentit, Rosa Parks vazhdoi të punojë për të drejtat civile, duke promovuar arsimin dhe barazinë. Në vitin 1996, asaj iu dha Medalja Presidenciale e Lirisë, nderimi më i lartë civil në Shtetet e Bashkuara. Edhe pse u nda nga jeta në vitin 2005, trashëgimia e saj vazhdon. Historia e saj është një kujtesë se edhe akti më i vogël i rezistencës mund të ndryshojë botën.
3. Frida Kahlo (1907-1954) – Artistja e shpirtit

Frida Kahlo, e lindur në Meksikë në vitin 1907, jetoi një jetë plot vështirësi, dhimbje dhe pasion. Ajo ishte një nga figurat më ikonike të artit të shekullit të 20-të. Me pikturën e saj unike, e cila ndërthurte elementin surreal me traditën popullore meksikane, ajo arriti të shprehë emocione të thella, dhimbje fizike dhe mendore, si dhe mesazhe sociale dhe politike. Që në moshë të re ajo u përball me probleme të rënda shëndetësore. Në moshën 6-vjeçare, ajo u sëmur nga poliomieliti, e cila i la të dobët njërën nga këmbët. Megjithatë, tragjedia më e madhe e jetës së saj ndodhi në vitin 1925, kur në moshën 18-vjeçare pësoi një aksident të rëndë automobilistik që i shkaktoi fraktura të shumta në shtyllën kurrizore, legen dhe këmbë.
E shtrirë në shtrat për periudha të gjata kohore, ajo filloi të pikturonte për t’i shpëtuar vetmisë dhe dhimbjes. Ky aktivitet evoluoi në një pasion, duke përcaktuar rrugën e saj artistike. Piktura e Frida Kahlo është thellësisht autobiografike. Nëpërmjet veprave të saj, ajo kapi vuajtjet e saj fizike, ndjenjat e izolimit dhe pabarazitë sociale. Shumica e veprave të saj janë autoportrete, të karakterizuara nga përdorimi i simbolizmit dhe ndikimi i artit popullor meksikan.
Në vitin 1929 ajo u martua me piktorin e famshëm meksikan Diego Rivera. Marrëdhënia e tyre ishte plot tension, tradhti dhe pasion, por edhe mbështetje reciproke në artin e tyre. Frida nuk ishte vetëm një artiste, por edhe një aktiviste. Ajo u bashkua me Partinë Komuniste Meksikane dhe mbështeti të drejtat e grave dhe të shtypurve. Shtëpia e saj, e famshmja “Shtëpia Blu” (Casa Azul), u bë një strehë për intelektualët dhe të mërguarit politikë, si Leon Trotsky.
Shëndeti i saj u përkeqësua me kalimin e viteve, por forca e shpirtit të saj mbeti e palëkundur. Ajo vdiq më 13 korrik 1954, duke lënë pas një trashëgimi të madhe kulturore. Sot, Frida Kahlo konsiderohet një simbol i qëndrueshmërisë, forcës femërore dhe avangardës artistike. Puna e saj vazhdon të frymëzojë artistë, aktivistë dhe lëvizje feministe në mbarë botën. Jeta e saj na kujton se përmes dhimbjes dhe fatkeqësisë mund të lindë arti i vërtetë.
4. Amelia Earhart (1897-1937) – Gruaja që pushtoi qiejt

Ajo është gruaja e parë që fluturoi e vetme përtej Oqeanit Atlantik, duke dëshmuar se aviacioni nuk është vetëm punë e një burri. Ajo lindi në 1897 në Kansas, Shtetet e Bashkuara dhe u bë e famshme në vitin 1932 kur fluturoi e vetme përtej Oqeanit Atlantik, një fluturim që zgjati 15 orë dhe e bëri atë një simbol ndërkombëtar të guximit dhe pavarësisë. Pasioni i saj për aviacionin lindi në vitin 1920, kur ajo fluturoi për herë të parë si pasagjere. Pas kësaj përvoje, ajo vendosi se duhej të mësonte të fluturonte. Ajo mori mësime fluturimi dhe bleu avionin e saj të parë, të cilin e quajti Canary. Më 20 maj 1932, ajo kreu fluturimin e parë nga Newfoundland, Kanada. Pas 15 orësh e 56 minutash, zbarkoi në një fushë në Irlandë, duke shënuar historinë. Në vitin 1937, Amelia Earhart vendosi të provonte diçka që askush nuk e kishte arritur më parë: të fluturonte nëpër botë me aeroplan, duke ndjekur rrugën e ekuatorit. Së bashku me lundruesin Fred Noonan, ajo filloi udhëtimin e saj në qershor 1937. Ata arritën në ishullin Lae, në Papua Guinenë e Re dhe më 2 korrik u nisën për në ishullin Howland, një pikë e vogël në Oqeanin Paqësor. Disa orë më vonë, avioni i saj u zhduk në mënyrë misterioze. Pavarësisht nga kërkimet e shumta që pasuan, Amelia Earhart dhe Fred Noonan nuk u gjetën kurrë. Zhdukja e tyre ka krijuar shumë teori, nga humbja në det e deri te skenarët më ekstremë, si kapja nga forcat e huaja.
Pavarësisht zhdukjes së saj tragjike, Amelia Earhart la pas një trashëgimi të madhe. Ajo i tregoi botës se gratë mund të ishin po aq të afta në aviacion dhe frymëzoi njerëz të panumërt për të ndjekur ëndrrat e tyre, pavarësisht nga pengesat. Sot, emri i saj simbolizon guximin, pavarësinë dhe këmbënguljen. 
5. Simone de Beauvoir (1908-1986) – Zëri filozofik i feminizmit

Me librin e saj Seksi i Dytë, ajo hodhi themelet e feminizmit modern dhe analizoi shtypjen e grave në shoqëri. E lindur në Francë në vitin 1908, ajo ishte një nga filozofet dhe shkrimtaret më të rëndësishme të shekullit të 20-të. Vepra e saj “Seksi i dytë” ishte një gur themeli i lëvizjes feministe, pasi analizonte sesi shoqëria i jepte formë pabarazive gjinore. Ajo studioi në Sorbonë, ku u takua me filozofin ekzistencial Jean-Paul Sartre, me të cilin zhvilloi një marrëdhënie unike, të bazuar në lirinë dhe bashkëpunimin intelektual. Edhe pse ata nuk u martuan kurrë, marrëdhënia e tyre ishte e hapur dhe e ndikuar thellësisht nga besimet e tyre filozofike.
Simone de Beauvoir ishte një figurë qendrore e ekzistencializmit, një lëvizje filozofike që theksonte lirinë dhe përgjegjësinë individuale. Në bashkëpunim me Sartrin, ajo zhvilloi idetë e saj për ekzistencën njerëzore, ndërgjegjen dhe moralin. Megjithatë, puna e saj u dallua për fokusin e saj në vendin e gruas në shoqëri dhe shtypjen që ajo pëson. Nëpërmjet analizës së saj filozofike, ajo theksoi se si gratë nuk lindin të shtypura, por formësohen në këtë mënyrë nga strukturat shoqërore.
Në vitin 1949, ajo botoi Seksin e Dytë (Le Deuxième Sexe), në të cilin ajo shqyrton sesi gratë janë pozicionuar historikisht si inferiore ndaj burrave. Rreshti më i famshëm i librit, “Ti nuk lind grua, bëhesh”, përmbledh pikëpamjen e saj se gjinia nuk është thjesht një e dhënë biologjike, por një konstrukt shoqëror. Libri ishte një themel për valën e dytë të feminizmit në vitet 1960 dhe vazhdon të jetë një pikë referimi në studimin e gjinisë dhe të drejtave të grave.
Simone de Beauvoir vdiq në vitin 1986, duke lënë pas një vepër që vazhdon të frymëzojë dhe të befasojë. Idetë e saj për lirinë, gjininë dhe ndërtimin social të identitetit femëror mbeten më të rëndësishme se kurrë. Puna e saj vazhdon të lexohet, diskutohet dhe është një themel për feminizmin bashkëkohor dhe studimet gjinore.
6. Malala Yousafzai (1997-) – Laureatja më e re e Nobelit për të drejtën e arsimit

Malala Yousafzai, e lindur në vitin 1997 në Pakistan, ka përjetuar pasojat e ndalimit të talebanëve për arsimimin e vajzave që në moshë të re. Në vitin 2012, në moshën vetëm 15-vjeçare, ai u sulmua nga një vrasës, por mbijetoi. Që atëherë, ajo i ka kushtuar jetën e saj mbrojtjes së të drejtës së vajzave për arsimim, duke fituar çmimin Nobel për Paqen në vitin 2014, duke u bërë fituesja më e re e këtij çmimi në histori. Që në moshë të re, Malala e donte shkollën dhe ëndërronte të bëhej mjeke.
Megjithatë, rajoni Swat ishte nën ndikimin e talebanëve, të cilët vendosën ligje të rrepta dhe ndaluan arsimimin e vajzave. Pavarësisht kërcënimeve, Malala dhe familja e saj mbetën të përkushtuar ndaj rëndësisë së arsimit. Në vitin 2009, në moshën vetëm 11-vjeçare, Malala filloi të shkruante një ditar anonim për BBC Urdu, ku përshkruante situatën në zonën e saj dhe vështirësitë me të cilat përballeshin vajzat për të shkuar në shkollë.
Ditari i saj tërhoqi vëmendjen e botës dhe ajo filloi të jepte intervista, duke folur hapur për të drejtën e vajzave për arsimim. Por kjo e bëri atë një objektiv të talebanëve. Më 9 tetor 2012, teksa po kthehej nga shkolla, talebanë të armatosur ndaluan autobusin e saj dhe e qëlluan në kokë. Malala u plagos rëndë, por arriti të mbijetojë. Sulmi shkaktoi një protestë ndërkombëtare. Në krah të saj qëndruan vende, organizata dhe qytetarë nga e gjithë bota. Në vend që të heshtte, Malala doli edhe më e fortë nga sulmi. Në vitin 2013, ajo botoi autobiografinë e saj “I Am Malala” dhe themeloi Malala Fund, një organizatë e dedikuar për promovimin e arsimimit të vajzave në mbarë botën.
Në vitin 2014, në vetëm 17 vjeç, ajo u bë fituesja më e re e Çmimit Nobel për Paqe, duke ndarë çmimin me aktivisten indiane Kailash Satyarthi. Sot Malala vazhdon luftën e saj. Ajo ka studiuar në Universitetin e Oksfordit dhe mbetet aktive në nismat ndërkombëtare arsimore. Historia e Malala Yousafzai është dëshmi se një zë, edhe më i riu, mund të ndryshojë botën. Me guximin e saj, ajo ka frymëzuar miliona njerëz për të mbrojtur të drejtën për arsimim, duke treguar se dija është forca më e fuqishme kundër padrejtësisë.
7. Margaret Thatcher (Margaret Thatcher, 1925-2013) – The Iron Lady of Politics, zonja e hekurt e politikës

Margaret Thatcher u bë e njohur si “Zonja e Hekurt” dhe ishte gruaja e parë që u bë Kryeministre e Mbretërisë së Bashkuar dhe drejtoi vendin nga viti 1979 deri në 1990. Si kryeministrja e parë femër e Mbretërisë së Bashkuar (1979-1990), ajo udhëhoqi vendin për më shumë se dhjetë vjet, duke zbatuar reforma radikale ekonomike dhe sociale. Me stilin e saj të çeliktë të qeverisjes, ajo fitoi pseudonimin “Zonja e Hekurt”, ndërsa politikat e saj – të njohura si “Thatcherism” – ndryshuan rrënjësisht peizazhin e Britanisë.
Thatcher ka lindur më 13 tetor 1925, në Grantham, Angli. Ajo u rrit në një mjedis të rreptë me vlera të forta fetare dhe konservatore, të cilat ndikuan thellë në filozofinë e saj politike. Ajo studioi për kimi në Universitetin e Oksfordit, por shumë shpejt u tërhoq nga politika. Në vitin 1959 u zgjodh deputete e Partisë Konservatore dhe brenda pak vitesh ngjiti shkallët hierarkike, duke mbërritur në postin e Ministres së Arsimit në vitin 1970. Në vitin 1979, në mes të një krize ekonomike, Margaret Thatcher u zgjodh kryeministre, gruaja e parë që mban postin në Mbretërinë e Bashkuar. Politikat e saj bazoheshin në tre akse kryesore. Privatizimet: Shiten ndërmarrjet shtetërore (si telekomunikacioni, energjia dhe transporti) tek sektori privat, duke ulur rolin e shtetit në ekonomi; Reduktimi i shpenzimeve shtetërore: Kufizoi përfitimet shtetërore dhe promovoi autonominë e qytetarëve në tregun e punës dhe mbajti një qëndrim të ashpër ndaj sindikatave, duke u përballur me greva të mëdha, kryesisht me atë të minatorëve në vitet 1984-85. Thatcherizmi shkaktoi reagime të forta. Mbështetësit e saj e konsideronin atë shpëtimtaren e ekonomisë britanike, ndërsa kritikët e saj i shihnin politikat e saj si rritje të papunësisë dhe pabarazive sociale. Pavarësisht nga tri fitoret e saj radhazi në zgjedhje, popullariteti i saj ra në fund të viteve 1980 për shkak të politikës së saj të taksave. Nën presion të madh, ajo dha dorëheqjen në vitin 1990 dhe u zëvendësua nga John Major. Trashëgimia e saj mbetet e diskutueshme. Mbështetësit e saj e shohin atë si një simbol të rilindjes ekonomike dhe vendosmërisë politike. Kundërshtarët e saj e kujtojnë atë si një lidere që thelloi pabarazitë sociale. Më në fund ajo u tërhoq nga politika në vitin 1992 dhe i jetoi vitet e fundit larg vëmendjes. Ajo vdiq më 8 prill 2013.
8. Nënë Tereza (1910-1997) – Shenjtorja e njerëzimit

Nënë Tereza, gruaja që ia kushtoi jetën shërbimit të të varfërve, të sëmurëve dhe të braktisurve, mbetet një simbol global i dashurisë vetëmohuese dhe humanitarizmit. Me punën që filloi në Indi dhe u zgjerua në të gjithë botën, ajo u vlerësua për kontributin e saj të palodhur, u nderua me Çmimin Nobel për Paqen në vitin 1979 dhe u shpall Shenjtore e Kishës Katolike në vitin 2016.
Ajo lindi si Agnesa Gonxhe Bojaxhiu më 26 gusht 1910, në qytetin e Shkupit, në atë kohë pjesë e Perandorisë Osmane (Maqedonia e Veriut e sotme). Që në moshë të re ajo ndjeu një prirje të thellë drejt monastizmit dhe bamirësisë dhe në moshën 18-vjeçare u bashkua me urdhrin e Motrave Loretorian në Irlandë. Menjëherë pas kësaj, ajo u transferua në Indi, ku dha mësim në një shkollë katolike për vajza në Kalkuta. Në vitin 1946, Nënë Tereza ndjeu një thirrje më të thellë për t’iu përkushtuar tërësisht kujdesit për më të dobëtit. Në vitin 1950, ai themeloi urdhrin fetar të Misionarëve të Bamirësisë. Ajo krijoi “Shtëpia për të Vdekurit”, një vend ku njerëzit në prag të vdekjes mund të vdisnin me dinjitet dhe dashuri. Me kalimin e viteve, puna e saj u zgjerua përtej Indisë, duke krijuar fondacione në më shumë se 130 vende.
Në vitin 1979, Nënë Tereza u nderua me Çmimin Nobel për Paqen për punën e saj humanitare. Por ajo refuzoi darkën e zakonshme festive për ceremoninë, duke kërkuar që paratë të përdoreshin për të ushqyer të varfërit. Nënë Tereza vazhdoi të punojë pa u lodhur deri në fund të jetës së saj, pavarësisht problemeve shëndetësore që hasi. Ajo u nda nga jeta më 5 shtator 1997, duke lënë pas një rrjet global organizatash bamirësie. Në vitin 2003, Papa Gjon Pali II e shpalli atë “të bekuar”, dhe në 2016 Papa Françesku e shpalli zyrtarisht atë shenjtore të Kishës Katolike.
Edhe sot e kësaj dite ajo mbetet një simbol i dashurisë dhe dhënies vetëmohuese. 
9. Virginia Woolf (1882-1941) – Pionierja e letërsisë

Virginia Woolf ishte një nga shkrimtaret më të rëndësishme të shekullit të 20-të, një pioniere e modernizmit dhe një kampione e pavarësisë së grave. Nëpërmjet stilit të saj pionier dhe teknikave novatore të rrëfimit, ajo ndryshoi përgjithmonë mënyrën se si ne e perceptojmë letërsinë. Në të njëjtën kohë, pikëpamjet e saj për vendin e gruas në shoqëri hapën rrugë të reja në mendimin feminist. E lindur në Adeline Virginia Stephen më 25 janar 1882 në Londër, ajo u rrit në një mjedis plot me libra dhe diskutime intelektuale. Babai i saj, Leslie Stephen, ishte një historian dhe kritik letrar, ndërsa nëna e saj, Julia Stephen, ishte një aktiviste sociale.
Edhe pse ajo nuk kishte një arsim formal universitar, si vëllezërit e motrat e saj, Virginia mori një arsim të shkëlqyer në shtëpi. Pas vdekjes së prindërve të saj, Virginia u zhvendos në Bluesbury, Londër, ku ajo formoi rrethin e famshëm “Bluesbury” me vëllain e saj dhe miqtë e tyre. Ky rreth përbëhej nga artistë, shkrimtarë dhe intelektualë që i dhanë frymë të re intelektualizmit britanik, duke sfiduar vlerat tradicionale të kohës. Në vitin 1912, Virginia u martua me Leonard Woolf, një shkrimtar dhe politikan, me të cilin themeloi shtëpinë botuese “Hogarth Press”. Nëpërmjet kësaj shtëpie botuese, Woolf pati lirinë të eksperimentonte me idetë e saj letrare dhe të botonte vepra novatore. Ajo ishte një nga shkrimtaret më të guximshme të kohës së saj, duke revolucionarizuar mënyrën e tregimit. Në vend të strukturës tradicionale, ai prezantoi rrymën e ndërgjegjes, një teknikë që përfaqëson mendimet e personazheve në mënyrë spontane dhe të pavetëdijshme. Ajo ishte jo vetëm një pioniere e letërsisë, por edhe një zë i fuqishëm i feminizmit. Në librin e saj “A Room of One’s Own” (1929), ajo argumenton se në mënyrë që një grua të jetë në gjendje të shkruajë dhe të krijojë, ajo ka nevojë për pavarësi financiare dhe një hapësirë ​​personale. Fraza e saj e famshme “një grua duhet të ketë para dhe një dhomë të sajën nëse do të shkruajë trillime” përmbledh tezën e saj qendrore: pabarazia midis burrave dhe grave nuk është vetëm sociale, por edhe ekonomike.
Virginia Woolf luftoi me episode të rënda të depresionit dhe sëmundjeve mendore gjatë gjithë jetës së saj. Krizat e saj mendore u bënë më intensive gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur shtëpia e saj u shkatërrua nga bombardimet gjermane.
Më 28 mars 1941, duke e ndjerë se nuk mund të duronte më gjendjen e saj mendore, Woolf mbushi xhepat me gurë dhe u mbyt në lumin Ouse, duke i dhënë fund jetës së saj. Pavarësisht vdekjes së saj tragjike, vepra e Virginia Woolf vazhdon të ndikojë në letërsinë, mendimin feminist dhe artin. Qasja e saj novator ndaj gjuhës, tregimit dhe eksplorimit të përvojës femërore e vendosi atë si një nga shkrimtaret më të mëdha të të gjitha kohërave. Sot, veprat e saj lexohen dhe studiohen në mbarë botën, ndërsa idetë e saj për lirinë e mendimit dhe autonominë femërore mbeten jashtëzakonisht të rëndësishme.
10. Gisèle Pelicot (1952 -) – Një simbol i lëvizjes feministe sot

Gisèle Pelicot, në moshën 72-vjeçare, u bë simbol i lëvizjes feministe pasi u zbulua se ajo kishte qenë viktimë e përdhunimeve sistematike, të organizuara nga bashkëshorti i saj, Dominique Pelicot, për një dekadë të tërë. Ky rast tronditi Francën dhe vuri në pah çështje kritike në lidhje me dhunën seksuale. Dominique Pelicot drogoi gruan e tij, Gisèle, dhe ftoi dhjetëra burra që ta përdhunonin, duke i regjistruar krimet në video. Gisèle, për shkak të drogërave, nuk ishte në dijeni të sulmeve dhe nisi të vuante nga humbja e kujtesës dhe probleme serioze shëndetësore. Zbulimi i këtij realiteti të tmerrshëm ndodhi në vitin 2020, kur ajo pa aksidentalisht materiale që dokumentonin krimet.
Gisèle zgjodhi të mos e zhvillonte gjyqin me dyer të mbyllura, duke kërkuar të zhvendoste turpin nga viktimat tek autorët. Qëndrimi i saj e bëri atë një simbol të rezistencës dhe frymëzimit për viktimat e dhunës seksuale. Dominique Pelicot u dënua me 20 vjet burg, ndërsa 49 burra të tjerë morën dënime nga 3 deri në 15 vjet. Rasti i Gisèle Pelicot hapi debatin publik për dhunën seksuale dhe pëlqimin, duke çuar në kërkesa për reforma dhe trajtim më të rreptë të autorëve. Trimëria e saj frymëzoi shumë gra që të flisnin hapur për përvojat e tyre, duke ndihmuar në ndryshimin e perceptimeve rreth abuzimit seksual. Pavarësisht vështirësive të saj personale, Gisèle Pelicot mbetet një simbol i guximit dhe rezistencës, duke na kujtuar rëndësinë e drejtësisë dhe mbështetjes për viktimat e dhunës seksuale.
11. Nellie Bly (1864-1922) – Gazetarja që ndryshoi gazetarinë

Nellie Bly lindi në 1864 në Pensilvani dhe tregoi një interes të hershëm për gazetarinë, në një kohë kur gratë rrallë kishin një vend në këtë fushë. Ajo filloi karrierën e saj duke shkruar artikuj për pabarazinë gjinore, por shpejt u bë e njohur për misionet e saj të guximshme dhe investigative. Misioni i saj më i famshëm ishte në vitin 1887, kur ajo pretendoi se ishte e sëmurë mendërisht për të futur në një azil për gratë në qytetin e Nju Jorkut. Zbulimet e saj për kushtet e mjerueshme çuan në reforma të rëndësishme në institucionet psikiatrike. Disa vite më vonë, ajo mori një sfidë të re: të udhëtonte e vetme nëpër botë, frymëzuar nga romani i Zhyl Vernit Rreth botës në 80 ditë. Ajo arriti ta përfundonte rrugëtimin për vetëm 72 ditë, duke thyer çdo rekord.
Nellie Bly nuk pushoi kurrë së luftuari për të vërtetën. Gjatë Luftës së Parë Botërore, ajo e gjeti veten në Evropë si korrespondente lufte, një nga gazetaret e pakta femra në një zonë lufte. Më vonë, ajo u përfshi në industri, duke marrë drejtimin e një kompanie, ku punonte për të përmirësuar kushtet e punës së grave. Ajo vdiq në vitin 1922, duke lënë pas një trashëgimi pa frikë dhe integritet. Gazetaria nuk do të ishte më e njëjta falë pranisë së saj dinamike dhe kërkimit të pamëshirshëm të së vërtetës.
12. Rosalind Franklin ( 1920-1958 ) – Shkencëtarja që deshifroi ADN-në

Rosalind Franklin lindi në vitin 1920 në Londër dhe që në moshë të re tregoi një aftësi të jashtëzakonshme për Kimi. Ajo studioi në Universitetin e Kembrixhit dhe ia kushtoi karrierën studimit të strukturës së molekulave përmes kristalografisë me rreze X. Zbulimi i saj më i rëndësishëm erdhi në fillim të viteve 1950, kur puna e saj zbuloi spiralen e dyfishtë të ADN-së, informacion themelor për të kuptuar kodin gjenetik.
Megjithatë, kontributi i saj nuk u njoh në atë kohë. Fotografia e famshme “Fotografia 51”, të cilën ajo e bëri vetë, luajti një rol vendimtar në zbulimin e strukturës së ADN-së, por Francis Crick dhe James Watson e përdorën punën e saj pa lejen e saj, duke fituar çmimin Nobel në vitin 1962, 4 vjet pas vdekjes së saj. Pavarësisht padrejtësisë, trashëgimia e saj shkencore mbetet e padiskutueshme. Pasi studioi ADN-në, Franklin vazhdoi kërkimet e saj në strukturën e viruseve, duke bërë zbulime novatore. Ajo vdiq në vitin 1958 nga kanceri, ndoshta për shkak të ekspozimit ndaj rrezatimit.
13. Marsha P. Johnson (Marsha P. Johnson , 1945-1992) – aktiviste për të drejtat e LGBTQ+

Marsha P. Johnson ka lindur në vitin 1945 në Nju Xhersi dhe që në moshë të re ka përjetuar racizëm dhe margjinalizim për shkak të identitetit të saj. Ai u zhvendos në Nju Jork, ku u bë një figurë ikonë në lëvizjen LGBTQ+, duke luftuar për pranimin dhe të drejtat e personave transgjinorë. Në vitin 1992 ajo u gjet e vdekur në lumin Hudson në rrethana të paqarta, por trashëgimia e saj vazhdon të frymëzojë. Sot ajo njihet si një nga figurat më të rëndësishme të lëvizjes LGBTQ+, me punën e saj që i hap rrugën brezave të ardhshëm.
14. Greta Thunberg (2003–) – Zëri i brezit të ri

Greta Thunberg ka lindur në vitin 2003 në Suedi dhe që në moshë të re kuptoi seriozitetin e krizës klimatike. Në moshën 15-vjeçare, ajo filloi një protestë e vetme jashtë parlamentit suedez, duke kërkuar veprim për ndryshimet klimatike. Kjo nismë evoluoi në lëvizjen “E Premte për të Ardhmen”, duke frymëzuar miliona të rinj në mbarë botën të protestojnë për të mbrojtur planetin. Retorika e saj e drejtpërdrejtë dhe e ashpër kundër politikanëve dhe korporatave të mëdha e bëri atë një simbol të aktivizmit mjedisor. Në vitin 2019, ajo foli në OKB duke denoncuar mosveprimin e liderëve të vendeve më të fuqishme të botës me shprehjen “Si guxoni?”, që u bë motoja e brezit të saj. 
Sot, ajo mbetet një nga zërat më të fortë në lëvizjen mjedisore, duke i kujtuar të gjithëve se ndryshimi i klimës nuk është çështje e së ardhmes, por e së tashmes.
15. Artemisia Gentileschi (1593–1656) – Piktorja që sfidoi kufijtë

Artemisia Gentileschi lindi në 1593 në Romë dhe u rrit e rrethuar nga arti, pasi babai i saj ishte piktor. Në kohën kur femrat përjashtoheshin nga edukimi për pikturë, ajo arriti të binte në sy, duke krijuar vepra me figura femrash të forta, dinamike, në kontrast me paraqitjet tipike të kohës. Jeta e saj u shënua nga një eksperiencë traumatike, kur ishte viktimë e dhunës seksuale nga mësuesi i saj, Agostino Tassi. Gjyqi që pasoi ishte i vështirë për të, por nuk e pengoi të vazhdonte rrugën e saj. Vepra e saj “Judith Preheads Holofernes” është ndoshta shprehja më karakteristike e tërbimit dhe fuqisë së saj, duke kapur me realizëm dhe intensitet hakmarrjen dhe autonominë femërore.
Artemisia u bë një nga gratë e para që u bë anëtare e Akademisë së Vizatimit në Firence, u vendos si piktore profesioniste dhe punoi për mbretër dhe fisnikë në të gjithë Evropën. Pavarësisht pengesave, arti i saj mbetet një simbol i guximit, pasionit dhe rezistencës ndaj pabarazive sociale. Sot ajo njihet si një nga artistet më të rëndësishme të Rilindjes, me punën e saj që dëshmon se arti mund të jetë një armë kundër padrejtësisë.
16. Sirimavo Bandaranaike (1916–2000) – Kryeministrja e parë femër në botë

Sirimavo Bandaranaike lindi në vitin 1916 në Sri Lanka dhe hyri në politikë pas vrasjes së bashkëshortit të saj, Solomon Bandaranaike, asokohe kryeministër i vendit. Në vitin 1960, ajo udhëhoqi partinë e saj dhe fitoi zgjedhjet, duke bërë histori si kryeministrja e parë femër në botë. Gjatë udhëheqjes së saj, ajo u përpoq të nacionalizonte industritë kryesore, forcoi rolin e budizmit në vend dhe zbatoi politika që synonin reduktimin e ndikimit të huaj. Megjithatë, ajo u përball me sfida, si vështirësitë ekonomike dhe tensionet politike, të cilat çuan në largimin e saj të përkohshëm nga pushteti.
Pavarësisht vështirësive, ajo u kthye në Kryeministri dy herë (1970-1977, 1994-2000), duke vazhduar të formësonte peizazhin politik të Sri Lankës. Udhëheqja e saj hapi rrugën për më shumë gra në politikë , duke dëshmuar se qeverisja nuk është ekskluzivisht një çështje mashkullore. Ajo vdiq në vitin 2000, duke lënë pas një trashëgimi të rëndësishme politike. Sot, emri i saj përmendet si simbol i lidershipit femëror dhe elasticitetit në luftën për ndryshime politike.
17. Mary Shelley (1797–1851) – Nëna e tmerrit dhe fantashkencës

Mary Shelley lindi në 1797 në Londër, si e bija e feministes Mary Wollstonecraft dhe filozofit William Godwin. Wollstonecraft është, në vetvete, një grua që ndryshoi botën. Nëna e Shelley-t, me veprën e saj “A Vindication of Rights of Woman”, hodhi themelet e lëvizjes feministe. Kështu, që në moshë të re, Maria u ndikua nga idetë e iluminizmit dhe letërsisë, fakt që i dha formë karrierës së saj shkrimtare. Në vitin 1816, në një udhëtim me burrin e saj, poetin Percy Shelley dhe poetin tjetër, Lord Bajron, nisën të tregonin histori të frikshme. Më pas, lindi ideja për “Frankenstein” , një nga veprat e para të fantashkencës. Historia e shkencëtarit të ri që krijon jetën dhe përballet me pasojat e mendjemadhësisë së tij konsiderohet sot një kryevepër e letërsisë gotike dhe një gur themeli i zhanrit fantashkencë.
Dhe po, filmi i parë horror ishte një pjellë e imagjinatës së një adoleshenteje. Pavarësisht suksesit të punës, Mary Shelley përjetoi kohë të vështira, duke humbur të shoqin dhe shumë nga fëmijët e tyre. Por ajo vazhdoi të shkruante, duke studiuar natyrën njerëzore, etikën e shkencës dhe vendin e gruas në shoqëri. Ajo vdiq në 1851, duke lënë pas një trashëgimi të madhe. Sot, “Frankenstein” vazhdon të frymëzojë letërsinë, filmin dhe debatin shkencor, duke e bërë Mary Shelley një pioniere të letërsisë dhe zhanrit të fantazisë.
18. Hedy Lamarr (1914–2000) – Ylli i Hollivudit që shpiku të ardhmen

Hedy Lamarr ka lindur në vitin 1914 në Austri dhe u bë e njohur si një nga aktoret më magjepsëse të Hollivudit. Megjithatë, pas pamjes së saj mbresëlënëse, ajo fshihte një mendje të shkëlqyer për shkencën dhe teknologjinë. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ajo bashkëpunoi me kompozitorin George Antheil për të zhvilluar një sistem komunikimi pa tel të koduar që mund të përdoret për të drejtuar silurët, duke parandaluar ndërhyrjen e armikut. Kjo shpikje formoi bazën për teknologjitë moderne si Wi-Fi, Bluetooth dhe GPS. Hedy Lamarr nuk ishte vetëm një novatore në teknologji, por edhe në skenën e filmit. Në filmin “Algjeri” (1938), ajo u bë aktorja e parë që prezantoi një orgazmë diçka për të cilën u debatua ashpër. Me gjithë kontributin e saj, zbulimet e saj në fushën e teknologjisë nuk u njohën menjëherë dhe prej vitesh ajo njihej vetëm si një ikonë filmi. 
Sot, Hedy Lamarr konsiderohet jo vetëm një simbol i Hollivudit, por edhe dëshmia se bukuria dhe inteligjenca mund të bashkëjetojnë.
19. Judith Butler (1956–) – Filozofja që ripërcaktoi gjininë

Judith Butler lindi në vitin 1956 në Shtetet e Bashkuara dhe u bë një nga teoricienet më të rëndësishme të gjinisë dhe identitetit. Puna e saj revolucionarizoi teorinë feministe dhe LGBTQ+, duke ndryshuar mënyrën se si ne kuptojmë gjininë dhe identitetin. Në librin e saj të rëndësishëm “Gender Trouble” (1990), ajo prezantoi konceptin e “performancës gjinore” , duke argumentuar se gjinia nuk është një atribut fiks, biologjik ose fizik, por një konstrukt shoqëror i formuar përmes akteve të përsëritura dhe normave kulturore. Butler ka trajtuar gjithashtu çështje të pushtetit, gjuhës dhe rezistencës sociale. Puna e saj vazhdon të sfidojë dhe frymëzojë gjeneratat e reja të aktivistëve dhe akademikëve. 
20. Florence Nightingale ( 1820-1910 ) – Gruaja që ndryshoi infermierinë

Florence Nightingale lindi në 1820 në një familje të pasur britanike, por në vend që të ndiqte rrugën tradicionale të rezervuar për gratë e klasës së saj, ajo ia kushtoi jetën infermierisë. Ai besonte se kujdesi shëndetësor nuk duhet të jetë vetëm një çështje kujdesi, por edhe shkencë dhe inovacion i drejtuar nga të dhënat. Reputacioni i saj u krijua gjatë Luftës së Krimesë (1853-1856), kur ajo udhëtoi me një grup infermierësh për të ndihmuar të plagosurit. Ajo krijoi masa të rrepta të higjienës, ventilimit dhe pastërtisë në spitalet e vijës së parë, duke ulur vdekshmërinë nga 42% në 2%. Ajo u quajt “Zonja me llambë” sepse ecte pa u lodhur natën për të kontrolluar pacientët e saj. Pas luftës, ajo themeloi Shkollën e Infermierisë në Spitalin St. Thomas në Londër, duke hedhur themelet e infermierisë moderne. Studimet e saj në shëndetin publik dhe të dhënat statistikore që mblodhi çuan në modernizimin e spitaleve dhe kushte më të mira sanitare.
Trashëgimia e Nightingale jeton edhe sot. Kontributet e saj në infermierinë dhe shëndetin publik shpëtuan jetë të panumërta dhe e vendosën profesionin e infermierisë si jetik për kujdesin mjekësor./ZËRI
Burimi