Tag: franga

Nga Albert Vataj
Ai nuk kishte një model. Me të nuk krahasohet asnjë kokëkrisur e aventurier tjetër. Mes kurajos dhe pasionit, një gjeni përpëlitej për asgjënë. U rrëzua dhe ngrit si akush tjetër. Pësimet kurrë nuk i’u bënë mësime. Ishte i prerë njëjt si për gjëra të vogla ashtu edhe për ato gjëra të mëdha, për të cilat ai kujtohet dhe nderohet. Ishte një gjeni në kuptimin e plotë të fjalës. Një ekuacion me shumë të panjohura. Ishte një dhe vetëm një si ai, Honoré de Balzak.

Honoré de Balzak u lind më 20 Maj 1799 dhe vdiq më 18 gusht 1850. Ai ishte një nga romancierët dhe dramaturgët më të shquar francezë. Për shkak të vëzhgimit të tij të prirur nga detajet dhe të përfaqësimit pa filtër të shoqërisë, Balzac konsiderohet si një nga themeluesit e realizmit në letërsinë evropiane. Është i njohur për personazhet e tij shumëdimensional, të cilët parakalojnë të mbuluar nga një cohë e hollë paqartësie. Krijimtaria i tij pati një ndikuar tek shumë novelistë që pa frikë mund të thuhet se ishin dishepujt e Balzakut si Marcel Proust, Emile Zola, Charles Dickens, Anthony Trollope, Edgar Allan Poe, ECA de Queiros, Fjodor Dostojevskit, Oscar Wilde, Gustave Flaubert, Benito Pérez Galdós, Marie Corelli, Henry James, William Faulkner, Jack Kerouac, dhe Italo Calvino, dhe filozofë të tillë si Friedrich Engels dhe Karl Marksit. Shumë prej veprave të Balzakut janë ekranizuar dhe mbetet një burim i pashtershëm frymëzimi dhe objekti i kritikës.
“Nuk kisha as miq për shkak të karakterit tim shpërthyes, dyshues e të paqetë. Askush nuk donte ta kuptonte se fakti që prekesha shpejt, shpjegohej me vështirësitë e jetës dhe me të punuarit jashtë mase. Sepse unë ndodhesha mu në fund të jetës shoqërore dhe… dëshiroja të dilja në krye. Veç kësaj unë ruaja në shpirt ato cilësi të mira dhe atë gatishmëri për të ndihmuar të tjerët që do t’i quaja gjithnjë natyrat e fuqishme, të cilat mund të arrijnë në cilëndo majë, megjithëse para kësaj do t’u duhej të rropateshin në batakun e mjerimit…” shkruan ai te “Mesha e Ateistit.
Te “Komedia njerëzore” ku janë 91 vepra të përfunduara dhe 46 të papërfunduara (në mesin e të cilëve disa veç si tituj), Balzaku i pari në botë përdori “mekanizmin” e kthimit të personazheve të njëjta në vepra të ndryshme – në mjedise të ndryshme shoqërore dhe tema e perspektiva tjera. Prandaj, njihet si babai i realizmit në letërsinë evropiane, sepse personazhet e tij janë aq të zhvilluara dhe komplekse saqë edhe detajet anësore janë reale – pra “njerëzore”.
Para se të bëhej i famshëm, shpesh me pseudonime shkroi novela koti që të mbijetonte, e që i shërbenin si ushtrime për të ndërtuar rutinën ditore pa të cilën nuk do të shkruhej “Komedia njerëzore”. Por, edhe më vonë, kur shkruante kryeveprat e letërsisë franceze, kishte probleme me para dhe mendonte biznese të çuditshme (për shembull, kah fundi i jetës donte të blinte tetë mijë hektarë pyje në Ukrainë e të sillte drurin në Francë). Por, që të gjitha dështonin, ndaj ishte përherë në borxhe (më 1828 gjyshes ia kishte 50 mijë franga borxh e për të tjerët kush nuk mund ta dijë).
Pra, çdo frang ishte i rëndësishëm për të, për çka kjo anekdotë ka rëndësi. Dikur, në fund të viteve ’20 apo në fillim të viteve ’30 të shekullit XIX, kur po ia shtronte vetes rrugën kah kulmi i letërsisë botërore, thuhet se dorëshkrimin e një prej romaneve të tij ia ofrua një shtëpie botuese që gjoja quhej “Zana e fundit”. Botuesi ishte i kënaqur, ndaj vendosi t’ia ofrojë shkrimtarit të ri tremijë franga. E kërkoi adresën, por kur merr vesh se jetonte në periferi, tha se dymijë franga mjaftojnë. Kur hyri në ndërtesën ku Balzaku jetonte, kuptoi se ai mund të kursente ende para e se njëmijë franga janë ofertë e duhur. Ndërkaq, kur arriti në katin e gjashtë, shuma bie aq shumë saqë kur troket në derë thotë: “Z. Balzak, këtu janë treqind franga për romanin tuaj”. Balzaku, duke mos ditur se sa donte t’i ofronte në fillim, e pranoi ofertën pa u shtyrë.
Balzaku për një kohë të shkurtë ka shkruar vepra të mëdha (vdiq në moshën 51-vjeçare). Por, si punonte ai? Në ora pesë ose gjashtë pasdite hante një vakt të lehtë dhe do të shtrihej për të fjetur. Zgjohej rreth mesnatës, priste të “vinte në vete”, e do të shkruante mes orës një dhe tetë të mëngjesit, e ndonjëherë edhe 15 orë pa u ndalë (një herë ka thënë se ka punuar 48 orë me vetëm tri orë pushim), me normën që i bie tridhjetë fjalë për minutë (sipas teknologjisë së sotme). Gjatë kësaj kohe, pinte litra të tëra të kafesë së hidhur të zezë. Balzaku për momentin kur pi kafen thënë: “Idetë lëvizin si batalionet e Ushtrisë së Madhe (Ushtria e Napoleonit) në betejë. Gjërat që mbahen mend vijnë në galop, me flamujt që valëviten në erë. Kalorësia e lehtë bën sulm madhështor, artileria e logjikës godet me municion, zgjuarsia hedh shtiza si shigjetarët e klasës së parë. Dheu hidhet, letra është e mbuluar me ngjyrë, sepse lufta fillon dhe përfundon me një pishtar të ujit të zi, si një betejë me barut”.