“I dokumentuar në monedhat e arit”- Prejardhja ilire e emrit të lashtë të Shkodrës

Panorama.com.al

01/07/2024

👁1234

FILIP GURAZIU/ Në periudhën kohore 2000 deri 1000 vjet para Krishtit, zona e Mesdheut (përfshi Ballkanin) përjetoi emigrimin masiv të popujve prej lindjes së Europës, të quejtun “popujt e stepave”, të cilët gradualisht, shekull mbas shekulli, (në dualizëm kontradiktor me popujt ekzistues mesdhetarë, por edhe në shkrimje me ta), mbërritën me ripopullue tokën rreth detit Mesdhe.

Në periudhën kohore 2000 deri 1000 vjet para Krishtit, zona e Mesdheut (përfshi Ballkanin) përjetoi emigrimin masiv të popujve prej lindjes së Europës, të quejtun “popujt e stepave”, të cilët gradualisht, shekull mbas shekulli, (në dualizëm kontradiktor me popujt ekzistues mesdhetarë, por edhe në shkrimje me ta), mbërritën me ripopullue tokën rreth detit Mesdhe. Me qenë se këta popuj kishin vendbanime relativisht të përafërta, në origjinën e largët të tyne, në zonën e stepave që shtrihej në veri të Detit të Zi deri te malet Urale, fiton bazë logjike teza, se ato popuj kishin afërsi edhe në gjuhë, rite e zakone. S’bashku me emigrimin ato sollën edhe kulturën e tyne që u përhap në të tana anët e Mesdheut.
Në periudhën e mijëvjeçarit të parë para Krishtit, emigrimet e popujve prej lindjes filluen gradualisht të shuhen dhe në zona të ndryshme të Mesdheut (Ballkanit) popujt a ardhun zunë vend, tue u dallue edhe prej emnave të tyne si; Ligurët, Venetët, Latinët, Etruskët, Mesapët, Keltet, Ilirët, Dardanët Trakët, Dakët, Maqedonasit, Helenët, Baskët, Iberët etj.. Kjo situatë gjeohistorike, na orieton me kuptue arsyen, pse pasardhësit e këtyne popujve, ende sot që kanë kalue mbi 2500 vjet përdorin disa fjalë të përbashkëta në fjalorët e tyne. Për konkretizim mundemi me kujtue se fjalën “berr” e përdorin me të njajtin kuptim shqiptarët dhe baskët; fjalën “çika”, shqiptarët dhe iberikët; fjalët “shteg dhe ruhen”, shqiptarët e gjermanët, fjalën “përpajna”, shqiptarët dhe sardët, fjalën “dri”, shqiptarët kroatët boshnjakët, grekët, italianët: fjalët arno dhe maraz, shqiptarët dhe etruskët; fjalën “dhi – dhia”, shqiptarët dhe helenët e lashtë, etj..
Asht e qartë, se kushtet gjeopolitike dhe mjedisore në të cilat jeton nji popull ndikojnë direkt në zhvillimin e përparimin e atij populli. Fakti që populli helen u pozicionue në brigjet e detit Egje e, nëpërmjet tregtisë detare mori kontakt me popujt e tjerë të zhvilluem të lindjes (fenikas, egjiptian, sirian, etj.) ndikoi drejt rritjes së mirëqenies së tij., e paralelisht në zhvillimin kulturor të tij. Ngjajshëm me helenet u zhvilluen, për të njajtat arsye edhe etruskët në gadishullin e Apeninëve. Me njohunitë që kemi mundemi me pohue se ishte presioni kulturor-ekonomik, por edhe fuqia ushtarake e këtyne dy popujve, që ndikoi në përdorimin e alfabeteve të tyne prej popujve të tjerë që jetojshin në atë kohë rreth Mesdheut. Ashtu si sot, që 95 % e popujve të Europës, përdorin vetëm dy alfabete për shkrimin e tyne edhe në atë kohë fitoi terren përdorimi i alfabetit helen, e ma vonë edhe ai latin. Kjo situatë ndikoi që edhe fjalët në përdorim të përbashkët të popujve të Mesdheut (të trashigueme prej origjinës së tyne të largët e të njajtë), të lexohen me alfabetin helen (ose latin) dhe ne dukje të parë, gabimisht të konsiderohen fjalë helene, ose latine. Por, realiteti mundet me qenë edhe ndryshe…!
Në shumicën e rasteve, burimi i nji fjale të lashtë proto indoeuropiane, lidhet direkt me efektin e tingullit qe shkakton nji dukuni natyrore; psh. rrjedhja e ujit që vjen prej malit, krijon nji zhurmë të vazhdueshme, që dikush e ka perceptue të krahasueshme me tinguj si: dr, der, dri, dre, dro, dra e, simbas evolucionit gjuhësor, vija e ujit, ose lumi dhe në përgjithësi koncepti ‘ujë’, mori kuptim prej shqiptimit të bashkimit të germave ma sipër (dr, der, dri, dre, dro, dra) etj..
Shembujt hidronimesh që lidhen me “ujin”, kemi: Skodrinon – Iliri, emni i qytetit të Shkodrës; Adriatik – deti që lagë bregun e Ilirisë; Drini – lum në Iliri (Shqipni); Drino – lum në Iliri (Shqipni); Drinasa – lum në Iliri (Shqipni); Drilon – lum në Iliri (Shqipni); Balldr (e) – Iliri, (Shqipni), fshat përballë lumit Drin; Jadro – lum në Iliri (Kroaci); Drina – lum në Iliri (Bosnje); Drava – lum në zonën ku patën banue venetët, kufitarë me Ilirët ( Itali veri-lindore, Austri, Slloveni, Kroaci etj.); Chidro – lum ku patën jetue Mesapët, popull Ilir (Salento – PugliaIt); Idro – liqen në Provincen e Brescia-It., kufitare me Veneton), Vardar – lum në Dardani, Iliri, Maqedoni, që në gjuhën helene të lashtë quhej Axios, etj.
Në qoftë se rastësisht kontrollojmë ndonji fjalor të gjuhëve europiane, do të shohim se fjala “Hidronim” që tregon mjedise ujore, konsiderohet me prejardhje helene, por po “të gërmojmë ma thellë”, në shkrimet shkencore që lidhen me etimologjinë e fjalëve, të cilat përmbajnë kombinimin e germave (dr, der, dri, dre, dro, dra), kemi me pas tjetër përfundim.
Prof. Roberto Bigoni (Itali) në studimin e tij shkencor mbi prejardhjen (etimologjinë) e fjalëve që kanë lidhje me kuptimin e ujit (ujë, vijë uji, lum, liqen, kënetë, moçal, etj.) të “nënshtresave indoeuropiane para latine”; “Le acque. Il substrato indoeuropeo prelatino” – (https//www.robertobigoni.it) konfirmon se: shqiptimet që vijnë prej bashkimit të germave a-dro, të cilat shoqnojnë konceptin e ujit që rrjedh si dhe të ujit në përgjithësi si koncept, vijnë prej rrajëve të lashta indoeuropiane (Aveste, kelte, venetiane, ilire; (Jadro – lum në Iliri); kjo rrajë takohet në Iliri dhe në brigjet italiane të Adriatikut; (Në konfirmimin e masipërm të Prof. Roberto Bigoni, nuk citohet populli helen).
Për këtë përfundim ai i referohet edhe veprës së J.Pokorny; “ Indogermanisches etymologisches Wörterbuch”. Besoj se asht e qartë. Hidronimet që përmbajnë bashkimin e germave dr dhe që gjinden kryesisht, në territoret ku dikur ishin të banuem prej ilirëve (Kroaci, Bosnje, Mali i zi, Shqipni, Kosovë, Maqedoni, Puglia), nuk kanë prejardhje helene, por Ilire, sepse pikërisht në territoret ku banuen ilirët, por edhe në ato kufitare pothuej, të gjithë lumenjtë ruejnë kombinacionin e germave; dr, der, dri, dre, dro, dra. Pra, emni i lashtë i qytetit të Shkodrës, “Scodrinon” i dokumentuem në monedhën ilire 230 vjet para Krishtit, asht Ilir e njikohësisht dëshmi konkrete e autoktonisë së popullit shqiptar në trojet e veta. Përfundoj, tue kujtue me nderim gjuhëtarin e shquem shkodran, të ndjerin Prof. David Lukën, i cili ishte i pari që dha mendimin se emni i lashtë “Scodrinon” i qytetit të Shkodrës, vjen si element hidronim, në lidhje me pozicionimin e qytetit pranë lumit Drin.

NDIQE LIVE “PANORAMA TV”