Fati tragjik i Havzi Nelës, nga mësimdhënia, te kalimi i kufirit dhe varja në litar! Letra që vendosi në degën e lajthisë për ta gjetur rojet e kufirit

Panorama.com.al

20/08/2024

👁1187

Kanë kaluar 36 vite nga ekzekutimi me varje në litar i heroit të demokracisë. Poeti disident Havzi Nela u ekzekutua me varje në litar 36 vite më parë.

Më 10 gusht 1988, në Kukës u ekzekutua Havzi Nela, i dënuar me vdekje nga një trupë gjykatësish komunistë, në muajt e fundit para se regjimi të shembej. Bashkëvuajtësja e poetit, ajo që i qëndroi afër atij në të gjitha tentativat për arratisje, është shprehur vite më parë se tashmë ka ardhur koha që dosjet të hapen, e të dalin në dritë të gjithë ata që ishin spiunë të sistemit komunist, duke vënë kështu në vend drejtësinë.
“Unë ende nuk jetoj në paqe e me dinjitet në liri, siç e kishim menduar dhe kërkuar të shtrenjtën dhe të shenjtën liri dhe demokraci. Kam bërë burg, kam qenë e internuar dhe asgjë nuk më kanë vlerësuar, më shumë këta të Partisë Demokratike. Kam tërë jetën që kam punuar dhe kontribuar shumë për PD-në, por asnjëherë nuk u kujtuan të vijnë e të shohin se ku jeton bashkëshortja e poetit. Kam kërkuar shumë përgjatë këtyre 27 viteve. S’kam pushuar së kërkuari të ngrihet një përmendore në vendin ku është varur poeti”, – ka deklaruar bashkëshortja e ve e poetit të ekzekutuar Lavdie Nela.
Poeti Havzi Nela u burgos në vitin 1987 dhe më 10 gusht të vitit 1988 u var në qendër të qytetit të Kukësit. Havzi Nelës i janë akorduar titujt “Martir i Demokracisë” dhe “Nderi i Kombit”. Pas dënimit të Havzi Nelës, kalvari i vuajtjeve e dënimeve i kalon edhe familjes dhe fisit Nela. 45 persona kanë marrë dënime të skajshme nga të cilët 15 persona janë internuar, 16 familje janë dëbuar nga fshati, 6 persona janë burgosur dhe kanë kaluar pjesën më të madhe të jetës nëpër burgjet e ndryshme. Dy janë pushkatuar, kurse Havzi Shaban Nela, i shpallur “Martiri i Demokracisë”, pas 20 vjetësh burg në burgjet më të tmerrshme të Qafë Barit është dënuar me varje në litar me 10 gusht të vitit 1988.
JETA E POETIT
Havzi Nela ishte arsimtar dhe poet. Nela lindi më 20 shkurt 1934 në fshatin Kollovoz të rrethit të Kukësit. Ai mbaroi shkollën fillore dhe të mesme, ndërsa jetojnë në varfëri ekstreme. Qysh në shkollë të mesme u shfaqën kundërshtitë e tij të para ndaj padrejtësive të regjimit komunist. Më pas ai filloi studimet në Institutin e Lartë Pedagogjik të Shkodrës (sot Universiteti Luigj Gurakuqi), por u përjashtua si element destruktiv për bindjet e tij. Pas shumë vështirësish, ai gjeti një punë si mësues në shkollën fillore të Planit të Bardhë, një fshat i vogël në rrethin e Matit. Ai u dëbua edhe nga ky fshat për shkak të aktivitetit të dyshimtë – u lexonte nxënësve poemat e tij. Më pas ai arriti të përfundojë Institutin e Lartë Pedagogjik të Shkodrës me korrespondencë. Ai punoi si mësues në fshatra të ndryshme të tilla si Kruma, Lojma dhe Shishtaveci deri në vitin 1967, kur ai u transferua në Topojan.
Topojani ishte vendi ku filluan ngjarjet më dramatike të poetit dhe familjes së tij. Havzi Nela kontrollohej vazhdimisht, u mor në paraburgim shumë herë dhe kufizohej mbi llojin e punës që mund të bënte dhe se ku ai mund të jetonte. Pasi u lexoi nxënësve të tij poemën “Shko dallëndyshe” shkruar nga Filip Shiroka, Havzi Nela, me gruan e tij, Lavdie, rrezikuan jetët e tyre duke marrë rrugën për të kaluar kufirin në Kosovë më 26 prill, 1967. Ndërsa kalonte vijën kufitare, ai shkroi në një copë letre, “Lamtumirë, atdhe i dashtun, po të la, por zemërplasun…” dhe e vendosi në degën e një peme lajthie që ta gjenin rojet e kufirit.
Një fat më tragjik do ta ndjekë atë në Kosovë. Ushtarët jugosllav i vunë në prangat Havzi Nelës dhe së bashku me gruan e tij, i burgosën në burgun e Prizrenit. Më 6 maj, 1967, jugosllavët i kthyen Havziun dhe Lavdien në pikën kufitare të Morinës, në këmbim të atdhetarëve shqiptarë nga Kosova që qeveria komuniste e Enver Hoxhës ia dorëzonte policisë sekrete jugosllave, UDB. Më 22 maj, 1967, poeti u dënua me pesëmbëdhjetë vjet burg për kalimin në Kosovë. E gjithë pasuria e tij u konfiskua.
Gruaja e tij u dënua me dhjetë vjet burg. Poeti kurrë nuk u pajtua me diktaturën dhe marionetat e tij në burgje. Më 8 gusht, 1975, atij iu shtuan edhe tetë vjet në burg, sepse konsiderohej një armik i zjarrtë i Partisë dhe popullit. Më 19 dhjetor, 1986, ai u lejua të dalë nga burgu, por vetëm për një kohë të shkurtër. Më pak se një vit më vonë, më 12 tetor, 1987, ai u arrestua dhe u dërgoi internua në fshatin Arrën. Më 24 qershor 1988, Gjykata e Lartë e Shqipërisë të përbërë nga gjyqtarët komunistë Fehmi Abdiu, Vili Robo dhe Fatmira Laskaj e hodhi poshtë kërkesën Lavdie Nelës kundër dënimit burrit të saj me vdekje. Gjykata vendosi që Havzi Nela të dënohej me varje. Miratimi përfundimtar i dënimit me vdekje nga anëtarët e Presidiumit të Kuvendit Popullor të drejtuar Ramiz Alia çoi në ekzekutimin e Havzi Nelës. Më 10 gusht 1988, në orën 02:00 të mëngjesit, ai u ekzekutua me varje në mes të qytetit të Kukësit.
Pasi u ekspozua gjatë gjithë ditës më 10 gusht, 1988, në mesnatë terroristët komunistë e morën trupin e tij dhe e futën atë vertikalisht në një vrimë të krijuar nga heqja e një shtyllë druri. Ai ishte i privuar nga mundësia për t’u shtrirë si të gjithë të vdekurit. Ai qëndroi në këmbët e tij për pesë vjet dhe dhjetë ditë, deri më 20 gusht 1993. Pas përpjekjeve të shumta nga qeveria demokratike e Shqipërisë, kjo ishte dita që u bë e mundur që të gjendej vendi, i mbuluar me gurë dhe shkurre pranë fshatit Kolsh, dy kilometra larg nga Kukësi. Me dekretin presidencial të Presidentit të Republikës së Shqipërisë, Sali Berisha, Havzi Nelës i është dhënë titulli “Dëshmor i Demokracisë”. Në përkujtimin e 75-vjetorit të lindjes së Havzi Nelës shkrimtari Ismail Kadare shkruante: “Poeti Havzi Nela është një kambanë që ende bije për shoqërinë shqiptare. Të mos e dëgjosh këtë kambanë do të thotë të vazhdosh të shkelësh me këmbë lirinë e Shqipërisë”.

NDIQE LIVE “PANORAMA TV”