Libri i Odise Paskalit dhe misteret e hulumtimeve në laboratorin e kriminalistikës së sigurimit

Odise Paskali /

Si ra blloku i shënimeve të profesorit në duart e sigurimit?

Pjesa e tretë
Vijon nga Pjesa e Parë dhe Pjesa e Dytë
I vënë në syrin e sigurimit si kotigjent armiqësor, Odise Paskali është ndjekur e vëzhguar nga agjentura e fshehtë për vite e dekada me radhë. Përtej gjurmimit të përditshëm, gjeniu i skulpturës shqiptare është dashur të përballojë dhe një odise të tërë për të argumentuar te autoritetet se në veprimtarinë e tij artistike nuk kishte asgjë që stononte me normat e realizmit socialist. Në dokumentat e pazbardhura rezulton dhe një procedurë misterioze që bën fjalë për hulumtimin e librit të Odise Paskalit në Laboratorin Qëndror të kriminalistikës në ministrinë e Punëve të Brendëshme. Pra aty ku verifikoheshin objektet e krimit! Po çfarë vepre kriminale mund të ishte një libër si ai i skulptorit të madh që ishte krenaria e artistëve shqiptar. Për herë të parë ka folur për këtë histori Neshat Tozaj, asokohe shef i këtij institucioni misterioz. Pak para se të ndërronte jetë kemi realizuar me të këtë intervistë…
Zoti Neshat, disa nga të afërmit dhe familiarët e skulptorit Odise Paskali thonë se ju keni dijeni për një tentativë të sigurimit të shtetit për arrestimin e tij…
Që në fillim desha të sqaroj se nuk kam shërbyer në Sigurimin e Shtetit, por kam punuar në Laboratorin Qëndror të Kriminalistikës. Kam qënë njëri nga specialistët e këtij institucioni që ishte pjesë e Ministrisë së Brendëshme. Profesioni im lidhej me zbardhjen e rrethanave dhe protagonistëve të krimeve të ndryshme. Laboratori ku punoja duhej të vinte gishtin te autorët e vërtetë, në morinë e një dyzine të dyshuarish. Dhe mikroskopi me të cilin punova, nuk më gaboi asnjë herë. Në këtë konteks, Odise Paskali, emri i tij, nuk kishte pse të bëhej objekt i punës time…
Keni kryer detyrën e specialistit të Laboratorit të Ministrisë së Brendëshme, ndërkohë që keni qënë edhe një nga shkrimtarët profesionist. A keni patur lidhje me profesor Paskalin?
Për fatin e keq nuk jam takuar asnjëherë me Profesor Odisenë, por e kam njohur nëpërmjet veprës, si mjeshtër i daltës dhe i gdhendjes. Ai pjesën më të madhe të kohës e harxhonte në studion personale dhe rrallë gjendej në mjedise publike. Gjithmonë e kam çmuar dhe ndjekur me interes veprën e tij. Për mua mjeshtri Paskali mbetet nga më të mëdhenjtë e skulpturës shqiptare dhe një gjeni i vërtetë, me artin e të cilit do të krenohen breza të tërë. Si rrallë artistë të tjerë, Paskali na ka lënë një pasuri të madhe dhe një galeri të tërë me personazhe e vepra të realizuara mrekullisht. Është fakt i padiskutueshëm që për to nuk është penalizuar asnjëherë, madje është shpërblyer me shumë çmime e medalie. Desha të nënvizoj se në atë kohë askush nuk e vinte në dyshim artin e tij, përkundrazi. Odise Paskalit i besoheshin veprat më të rëndësishme, madje edhe shtatorja zyrtare e diktatorit, u prodhua prej tij me porosi drejtpërdrejtë nga kreu i kupolës. Me sa kam unë dijeni, sigurimi i shtetit ka dashur ta penalizojë për një aspekt tjetër që nuk kishte lidhje me produktin e daltës së tij si skulptor i shquar.
A u kujtohet përse e akuzonte Sigurimi i Shtetit mjeshtrin e skulpturës shqiptare?
Në fakt profesor Paskali nuk arriti deri në bangon e të akuzuarit. Padyshim që po të vinte puna deri aty, do të kishte përfunduar në ferrin e Burrelit a të Spaçit. Gjithësesi, procedura që u ndoq, synonte pikërisht dënimin e tij. Pas një operacioni të njerëzve të Sigurimit që kishin operuar fshehtazi, u përpunua praktika për emërtesën përkatëse dhe pritej vetëm ”Ok/ji” i saj për ta bërë banorë të burgjeve famëkeqe të të përndjekurve politik. Për “syrin vigjilent” të Partisë Odise Paskali ishte kryqëzuar si pjestarë i armatës së armiqve të partisë e të popullit. Po “regjia” nuk shkoi deri në fund si e kishin planëzuar arkitekëtët e padukshëm. Mesa duket aty lart, dikush mendoi më tej se kaq dhe e prapsoi ofertën e spiunëve dashakeq. Sidoqoftë, artisti i madh nuk mbeti pa gjë…
Në cilat rrethana jeni njohur ju me këtë ngjarje dhe çfarë mbani mend nga akuzat e ngritura në adresë të Odise Paskalit?
Ngjarjen e mësova në mjediset e punës në Laboratorin e Kriminalistikës. Një ditë të zakonshme njëri nga operativët e sigurimit, trokiti në zyrën time dhe kërkoi të fotografoja shpejt e shpejt një dokument që e nxorri nga çanta e shpinës. Ishte një bllok shënimesh që mesa dukej nga pamja e jashtme, të krijonte pështypjen se ishte i hershëm. Oficeri që e vuri në objektin e aparatit më tha të nxitoja me idenë se kishim të bënim me një material të rëndësisë së veçant. Si në asnjë rast tjetër të këtij procesi rutinë, njeriu që kishte sjellë “gjahun e majmë” nuk deshi të largohej për asnjë moment nga laboratori, në mënyrë që unë mos ta lexoja dokumentin e sjellë për ta fotografuar. Mesa do ta mësoja më vonë, kishim të bënim me një dëshmi në bazë të të cilës ngihej akuza ndaj mjeshtri Paskali, i cili me sa provohej kishte bërë agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor. Gjithçka mbështetej mbi të dhënat e grumbulluara nga blloku i kujtimeve që artisti i njohur kishte mbajtur qysh nga rinia e tij. Aty mesa dukej ishte zbuluar edhe “krimi” që kishte bërë njeriu i shquar i daltës.
Si mbriti blloku i shënimeve të Paskalit në laboratorin e kriminalistikës?
Mënyra si mbriti deri në Laboratorin e Kriminalistikës blloku i kujtimve të Odise Paskalit, është një histori më vete. Kur kam marrë vesh të vërtetën përse bëhej fjalë, jam tronditur shumë.
Qëllonte në diktaturë që edhe një profesion i thjeshtë të të vinte në një pozicion të dyzuar e të vështirë. Ca më tepër, në kushtet e specialitetit tim, ku bashkë me optikën e mbikroskopit, kishe të bëje edhe me brutalitetin e një mekanizmi të verbër, deri në kufijtë e barbarisë, i cili ishte pjesë e përditshërisë.
Nejse, të kthehemi te çasti kur mora vesh se çfarë fotografohej në laboratorin tim. Kur operativi nxitonte për të mbaruar punë sa më shpejt dhe mundohej të ma fshihte emrin e viktimës, nga objektivi i aparatit dallova për kë bëhej fjalë. Aty për aty e pyeta njeriun që më rrinte mbi krye se pse duhej goditur profesori i nderuar i skulpturës. “Se hymnizon jetën e kapitalizmit në Itali. Se flet keq për Partinë dhe socializmin tonë, prandaj!”, me sqaroi operativi i cili kishte bindjen se këtë herë kishte rënë në një “peshk të madh”. Si ndenja disa çaste i befasuar, u ktheva sërish nga mysafiri që nuk më shqitej nga zyra: ”Nuk ma do mëndja që thonjtë tuaj ta mbajnë këtë gjah”
Ai më siguroi se procedurat ishin drejt fundit dhe pritej vetëm një miratim rutinë. Ndëkaq, unë i shpalosa përsëri bindjen time. “Të godisni Odise Paskalin, i thashë, do të thotë se duhet të godisni të gjitha skulpturat e tij që kanë pushtuar mbarë vendin” Madje mbaj mend që i kujtova edhe faktin që Paskali ishte edhe autori i shtatores zyrtare të Enver Hoxhës! Po ai nuk hiqte dorë nga e tija, duke demonstruar bindjen se shumë shpejt do ta dëgjonim emrin e skulptorit në radhën e armatës së armiqve të partisë e të popullit që ishin syrgjynosur në burgjet e komunizmit apo i kishte përpirë plumbi i skuadrave të pushkatimit.
Kaq, vetëm kaq munda të komunikojë me atë që kishte ardhur në laboratorin tim për të kompletuar dosjen e armikut të ri Odise Paskali. Pastaj, për disa çaste do të mbetesha në tavolinë si i mpirë. Ajo që më kishin dëgjuar veshët ishte e pa besueshme. Mjeshtrin e shquar të skulpturës që tërë populli e njeh si njeri të nderuar, sigurimi i shtetit e kërkon ta kryqëzojë si armik të popullit?! E gjitha kjo për kujtimet e viteve studentore në Torino të Italisë, për shpërthimet e dikurshme nga përjetimet intime që Paskali i madh, me shkujdesjen e njeriut të artit i kishte hedhur në letër pakurrëfarë kompleksi.
Si ra blloku i shënimeve të profesorit në duart e sigurimit?
Dikush, i mirëbesuari i mjeshtrit të madh, ra në kontakt me librin e kujtimeve të tij. Sa shfletoi faqet e para ku lexoi shënimet nga Torinua, i shkoi mendja te “e keqja” e tyre dhe nxitoi te kompetenti për ta vënë në vesh partisë armiqësinë e profesorit. Ky bastard i zi, i lëpihej gjeniut të artit dhe mjeshtri plak, me naivitetin e fëmijës, ja besonte për ti lexuar, pa menduar kurrë se me këtë priste fletë arrestin e tij. Gjithësesi, në rastin e Paskalit odiseja e përndjekjes nuk funksionoi deri në fund siç ishte menduar, megjithëatë mjeshtri nuk do ta kalonte fare paq këtë. Ishte një nga paradokset kur partia godiste nëpërmjet sigurimit të shtetit intelektualët e shquar.
U ka qëlluar të njiheni me raste të tjera gjatë kohës që punonit në Laboratorin e Kriminalistikës?
Në Laboratorin ku punoja, objekt ishin provat shkencore që kishin të bënin me autorësinë e krimeve të ndryshe. Misioni i këtij institucioni nuk kishte lidhje fare me përpunimin e dosjeve të sigurimit të shtetit. Praktika e këtij të fundit ishte normuar sipas një platforme të miratuar nga Byroja Politike. Asokohe, Partia ishte e interesuar për atë që kishte të bënte me intelektualët e shquar dhe njerëzit publik. Këtë aspekt e kishte bërë pjesë të misionit të sigurimit.
Po ndodhi që ky shërbim “inteligjent”, siç duhej të ishte, u mbush me njerëz të pa aftë të cilët rekrutoheshin nga radhët e besnikëve të partisë që stononin shumë me dimensionin e intelektualëve të vërtetë. Në këtë realitet, njerëzit që përfaqësonin “syrin dhe veshin” e Partisë, do ta përkujtonin atë për rrezikshërinë që paraqesnin intelektualë të ndryshëm. Nuk do të vononin pas kësaj as prangosjet e njerëzve të shquar dhe transferimet e tyre për të populluar ferrin e burgjeve komuniste.
Për ironi të fatit, mjaft herë informacionet që denonconin intelektualët, vinin nga njerëz afër tyre me komplekse egoizmi dhe cmire që kërkonin të kompensonin inferioritetin e tyre nëpërmjet tragjedisë së të tjerëve. Goditja ndaj artistëve e shkrimtarëve, në mjaft raste e ka marrë zanafillën nga inskenimet e kolegëve të tyre mediokër. Kështu ka ndodhur edhe në rastin e intelektualëve të fushave të tjera.
Tani që ë shtë botuar vepra e Paskalit, a ju kujtohet ndonjë nga ngjarjet me të cilë n jeni njohur kur bënit fotografimin e bllokut të tij në laboratorin e kriminialistikës?
Me sa di unë është botuar vetëm një libër që titullohet “Shkëndia e jetës” nga ajo që ka lënë Paskali i madh. Kam patur rastin ta lexoj, po kam bindjen që në të nuk janë futur të gjitha krijimet e tij. Padyshim që kujtimet e mjeshtrit me një jetë interesante duhet të jenë shumë më tepër se kaq. Është në nderin e botuesëve të hulumtojnë e ta zbardhin atë , si një pasuri e vyer. Ndërkaq, gjykoj se duhet futur në të edhe odiseja e përgjimeve që diktatura i bënte jetës private të këtij gjeniu që na ka lënë në brox historinë e kombit tonë . Njerëzit e dëshmitarët janë gjallë , ashtu sikundër duhet të jenë në arkivat përktëse edhe dosjet e mbajtura në kohën e komunizmit. Me këtë punë do të sjellim edhe jetën e panjohur të Paskalit të mrekullueshëm.(Vijon…)/Pamfletiodise paskali
Burimi