Guri i runës më i vjetër në botë fsheh mesazhe misterioze, thonë studiuesit
Studiuesit duke gërmuar varre antike në Norvegjinë lindore zbuluan fragmente të shumta që, kur bashkohen së bashku, përfaqësojnë gurin rune më të vjetër të njohur në botë. George Alexis Pantos/Kristel Zilmer
Guri i runës më i vjetër i datuar në botë, një zbulim historik i bërë në vitin 2023, është vetëm një fragment i një pllake më të madhe, gati 2000-vjeçare, sipas një studimi të ri. Tani, shkencëtarët në Norvegji po përpiqen të rindërtojnë këtë enigmë të lashtë, duke hedhur dritë mbi pyetjen se kush e gdhendi këtë shkrim misterioz runik dhe cili është kuptimi i tij.
Runet ishin njësitë bazë të shkrimit të parë gjermanik, i cili filloi të përdorej në shekujt e parë pas Krishtit dhe mbeti në përdorim në Skandinavi deri në Mesjetën e Vonë, sipas Muzeut të Historisë Kulturore të Universitetit të Oslos. Besohet se popujt gjermanikë u frymëzuan nga alfabeti romak për të krijuar këto simbole, por origjina e saktë e runave dhe mënyra se si u përdorën mbeten ende të paqarta.
Shumë gurë të gdhendur me runa, të zbuluar në të gjithë Skandinavinë, mbajnë mesazhe magjepsëse – nga përkushtime për mbretëresha të fuqishme vikinge deri te paralajmërime për ndryshime klimatike të bazuara në ngjarje të kaluara. Megjithatë, shumica e tyre datojnë nga epoka e vikingëve (rreth 800–1050 pas Krishtit), ndërsa ekzistojnë shumë pak shembuj të hershëm të shkrimeve runike.
Arkeologët zbuluan fillimisht gurin më të vjetër të njohur me runa në vitin 2021, teksa po hetonin një varrezë të lashtë në Norvegjinë Lindore. Ata gjetën një copë të madhe shkëmbi të mbuluar me shenja runike. Me vazhdimin e gërmimeve, studiuesit zbuluan fragmente shtesë të gurëve ranorë me mbishkrime të ngjashme në varreza të tjera aty pranë.
Analizat treguan se këto pjesë të thyera përputheshin me njëra-tjetrën – me një pjesë të shkrimit runik që vazhdonte nga një fragment në tjetrin. Kjo i bëri shkencëtarët të kuptojnë se të gjitha fragmentet dikur përbënin një tërësi të vetme. Gjetjet e reja u publikuan më 3 shkurt në revistën Antiquity.
Dëshmitë sugjerojnë se guri ishte copëtuar qëllimisht, pasi fragmentet ishin shpërndarë në varrime të ndryshme të kryera më vonë. Historikisht, gurët me runa janë përdorur për përkujtimore ose për të shënuar ngjarje të rëndësishme. Zbulimet e fundit sugjerojnë se ky gur i veçantë rune ndryshoi funksion ritual gjatë shekujve.
Pjesët e gurit – përfshirë fragmentin e parë të zbuluar në vitin 2021 – u gjetën të varrosura bashkë me mbetje njerëzore të djegura, çka u dha studiuesve mundësinë të datojnë fragmentet përmes analizës me radiokarbon. Rezultatet treguan se ato i përkasin periudhës midis vitit 50 para Krishtit dhe 275 pas Krishtit, duke i bërë kështu gurët më të vjetër me runa të dokumentuar ndonjëherë.
“Për shkak të rrallësisë së gurëve rune të zbuluar në kontekste arkeologjike të qarta, kemi pasur shumë pak prova konkrete mbi përdorimin e hershëm të shkrimit runik në gur dhe moshën e këtyre mbishkrimeve,” shpjegoi Dr. Kristel Zilmer, profesor i runologjisë në Universitetin e Oslos. “Fragmentet e gdhendura përfaqësojnë një rast tejet të rrallë dhe, për më tepër, paraqesin një kombinim unik të mbishkrimeve të shumta dhe shenjave të tjera – ndryshe nga çdo gjë që kemi parë më parë në gurët rune.”
Megjithatë, fragmentet vazhdojnë të fshehin mistere të reja, përfshirë enigma të gdhendura në shenjat runike, të cilat janë ende të vështira për t’u përkthyer. Gjithashtu, ato ofrojnë të dhëna befasuese për identitetin e gdhendësit të tyre. Studimi i mëtejshëm mund të ndihmojë në zbardhjen e mënyrës se si gurët rune ripërdoroheshin dhe transformoheshin gjatë shekujve.
Përgatiti/ Koha Jonë/ Albert Vataj
Burimi
