Misioni i OSBE/ODIHR ka publikuar raportin final për zgjedhjet parlamentare të 11 majit në vendin tonë, ku ndër të tjera theksohet se u zhvilluan në një ambient politik shumë të polarizuar, ku kandidatët nuk gëzuan një terren të barabartë. Misioni konstaton se zgjedhjet u dominuan nga partia në pushtet. Sipas vëzhguesve, Partia Socialiste krijoi një avantazh të padrejtë, ndërkohë që gara ishte e pabarabartë. “Partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative gjatë fushatës, duke krijuar një avantazh të padrejtë të pozicionit në pushtet. Gjithashtu, pati shumë akuza për presion mbi votuesit, veçanërisht mbi punonjësit publikë. Për më tepër, legjislacioni zgjedhor dhe interpretimi i tij i ngushtë nga administrata zgjedhore nuk parandaloi praktikat abuzive”, thuhet në raport. Në raport thuhet se edhe pse kandidatët patën mundësi të bëjnë fushatë lirshëm, disa prej tyre u përballën me intimidime.
“Votuesit kishin zgjedhje midis alternativave politike dhe konkurrentët përgjithësisht gëzonin liri fushate, por fusha e lojës ishte e pabarabartë, me partinë në pushtet që përfitonte nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative dhe ndikimi institucional, duke shkrirë linjën midis shtetit dhe partisë. U vunë re akuza për presion mbi punonjësit publikë, raste intimidimi ndaj mbështetësve të opozitës dhe keqpërdorim i rrjeteve të patronazhit, gjë që është e papajtueshme me standardet ndërkombëtare. Çështje të tjera shqetësuese përfshinin raporte për blerje votash, përpjekje për të ndikuar padrejtësisht votuesit e cenueshëm dhe ndikimin e dyshuar të elementeve kriminale mbi zgjedhjet në disa zona të vendit”, thekson raporti. Raporti thekson se disa nga rekomandimet e ODIHR-it, shumica të kahershme, përfshirë ato që lidhen me përbërjen e komisioneve zgjedhore të niveleve më të ulëta, raportimin e ndërmjetëm të financimit të fushatës dhe dispozitat për të siguruar një mjedis mediatik të përshtatshëm — përfshirë heqjen e përgjegjësisë penale për shpifje — mbeten të paadresuara, duke treguar mungesë vullneti politik për reforma gjithëpërfshirëse. Sipas raportit, procesi i numërimit të votave, i cili u ndoq nga vëzhgues ndërkombëtarë në shumicën e qendrave të numërimit, u karakterizua nga disa probleme dhe sfida që ndikuan në rrjedhën e procesit. Po ashtu në raport evidentohen tensione, vonesa dhe ndërhyrje nga vëzhgues partiakë në disa qendra, si dhe mungesa e aksesit të plotë në disa raste. Gjithashtu, raportohet për praktika të dobëta në trajnimet e numëruesve dhe vonesa në shpërndarjen e protokolleve, duke ngadalësuar dhe komplikuar procesin e përfundimit të rezultateve.
Pjesë nga raporti:
Në deklaratën e gjetjeve dhe përfundimeve paraprake të publikuar më 12 maj 2025, IEOM-i arriti në përfundimin se zgjedhjet “ishin konkurruese dhe u zhvilluan në mënyrë profesionale, por u mbajtën në një mjedis shumë të polarizuar dhe pjesëmarrësit nuk gëzonin kushte të barabarta. Megjithatë, kandidatët në përgjithësi patën mundësi të bënin fushatë lirshëm, ndonëse disa raportuan për raste frikësimi. Administrata zgjedhore e menaxhoi procesin në mënyrë gjithëpërfshirëse dhe transparente. Votimi jashtë vendit, i futur për herë të parë në këto zgjedhje, u menaxhua mirë, pavarësisht marrëveshjes së vonë politike dhe miratimit të kësaj mase, si dhe disa çështjeve organizative. Partia në pushtet përfitoi nga përdorimi i gjerë i burimeve administrative gjatë fushatës, duke krijuar një avantazh të padrejtë të pushtetit. Gjithashtu, pati numër të konsiderueshëm akuzash për presion mbi votuesit, veçanërisht mbi punonjësit publikë. Për më tepër, legjislacioni zgjedhor dhe interpretimi i ngushtë i tij nga administrata zgjedhore nuk penguan praktikat abuzive. Përqendrimi i pronësisë së mediave, që minon pluralizmin e burimeve të lajmeve, së bashku me vetëcensurën mes gazetarëve dhe dominimin e mbulimit mediatik nga dy partitë më të mëdha, kufizuan mundësinë e votuesve për të bërë një zgjedhje të informuar. Përdorimi aktiv i rrjeteve sociale online nga pjesëmarrësit amplifikoi gjuhën përçarëse, ndërsa asnjë autoritet nuk ishte caktuar për të zbuluar përmbajtje manipuluese të dëmshme. Mekanizmi i ri i bashkërendimit ndërinstitucional për hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve zgjedhore është një zhvillim pozitiv, por kërkohet ndjekje e mëtejshme për të adresuar shqetësimet e vazhdueshme për parregullsitë zgjedhore. Dita e zgjedhjeve ishte përgjithësisht e qetë dhe e organizuar mirë, por shpesh u vërejt mungesë respektimi i procedurave, dhe ajo u karakterizua nga disa incidente frikësimi dhe nxitjeje të votuesve, si dhe disa mangësi procedurale dhe transparence gjatë numërimit të votave.” Korniza ligjore ofron një bazë të mjaftueshme për zhvillimin e zgjedhjeve demokratike, pavarësisht nevojës për një reformë gjithëpërfshirëse zgjedhore me konsultime publike gjithëpërfshirëse. Mangësitë dhe paqartësitë e evidentuara ulin qartësinë e kornizës ligjore dhe krijojnë pasiguri në zbatimin e saj si në frymë, ashtu edhe në praktikë. Ndërsa disa nga rekomandimet e ODIHR-it janë adresuar, shumica e rekomandimeve të kahershme, përfshirë ato që lidhen me përbërjen e komisioneve zgjedhore të niveleve më të ulëta, raportimin e ndërmjetëm të financimit të fushatës dhe dispozitat për të siguruar një mjedis mediatik të përshtatshëm — përfshirë heqjen e përgjegjësisë penale për shpifje — mbeten të paadresuara, duke treguar mungesë vullneti politik për reforma gjithëpërfshirëse. Parlamenti zgjidhet përmes një sistemi zgjedhor të modifikuar që kombinon lista të mbyllura dhe preferenciale, i cili u fut përpara këtyre zgjedhjeve.
NUMËRIMI DHE REZULTATET
Vëzhguesit ndërkombëtarë (IEOM) ndoqën procesin e numërimit në 66 nga 93 qendrat e numërimit. Procesi u vlerësua negativisht në 8 raste, kryesisht për shkak të:
tensioneve gjatë numërimit (9 raste),
mbipopullimit në qendra (7 raste),
mungesës së aksesit të plotë (12 raste),
dhe ndërhyrjeve nga vëzhgues partiakë (6 raste).
12 kuti votimi u identifikuan nga KQZ si të parregullta dhe u përjashtuan nga numërimi deri në inspektimin përfundimtar. Mangësitë më të shpeshta lidhen me mosnumërimin e fletëve të papërdorura në fillim, si dhe me mosshfaqjen e fletëve para kamerave, siç kërkohet nga rregullat. Në përgjithësi, numërimi u zhvillua në mënyrë të rregullt, megjithëse në shumë qendra u vërejt kaos dhe kontestime për disa fletë. Kishte vonesa për shkak të vonesës së mbërritjes së numëruesve, trajnimeve të improvizuara në momentet e fundit dhe ndryshimeve të vonshme të anëtarëve të grupeve të numërimit. Në Dibër dhe Elbasan, vëzhguesit raportuan se trajnimet për numëruesit u zhvilluan në mesnatë, për shkak të ndërrimeve të fundit të anëtarëve të emëruar nga partitë. Sipas KQZ-së, në 30% të grupeve të mëdha të numërimit, partitë politike vazhdonin të zëvendësonin anëtarët deri në shpalljen e rezultateve, duke ndikuar në shpejtësinë e procesit. Në 19 raste, kopjet e protokolleve të rezultateve nuk iu dhanë vëzhguesve partiakë, duke kufizuar transparencën. Në disa qendra u vunë re mospërputhje midis protokolleve me shkrim dore dhe atyre digjitale, si dhe vonesa në shpërndarjen e kopjeve për partitë. Në një rast në Tiranë, numërimi u pezullua për disa orë pas një përleshjeje mes një vëzhguesi të PS-së dhe sekretarit të qendrës. Deri më 16 maj, KQZ kishte numëruar 75% të fletëve (147,024), ndërsa 52,368 fletë nga Greqia u mbajtën mënjanë për verifikim. PD kërkoi ndarjen e këtyre votave, duke pretenduar parregullsi në dorëzimin e tyre. Pas disa vendimeve dhe apelimeve, më 16 maj, KQZ vendosi që votat nga Greqia të përfshihen në numërim. Numërimi përfundoi më 21 maj. Nga 202,187 vota të ardhura nga jashtë, 1,973 (1%) u shpallën të pavlefshme. Asnjë nga komisionet zonale nuk arriti të përmbyllte numërimin brenda 48 orëve ligjore. Në total, u hodhën 1,665,501 vota, prej të cilave 96.5% ishin të vlefshme dhe 3.5% të pavlefshme. Pas zgjedhjeve, situata mbeti e qetë. Kryeministri Edi Rama shpalli fitoren më 14 maj, ndërsa PD organizoi protestë më 16 maj, duke e cilësuar procesin të manipuluar dhe kërkoi pezullim të certifikimit të rezultateve deri në një auditim të pavarur të votimit nga jashtë. Disa parti të vogla kritikuan sistemin elektoral, duke thënë se ai nuk pasqyron në mënyrë të drejtë votat në mandate. Më 26 maj, KQZ përfundoi numërimin në të 12 qarqet, dhe pas ankesave nga disa subjekte, Komisioni i Apelimit urdhëroi rinumërime të pjesshme në Tiranë, Durrës, Dibër dhe Fier. Në Tiranë u bë rinumërim i plotë, ku u zbuluan disa mospërputhje, por jo aq sa të ndryshonin mandatet. Në Fier, rinumërimi solli një ndryshim brenda listës së PS, ku Maldrita Bardho fitoi fillimisht mandatin me 10 vota diferencë, por më pas u tërhoq, duke ia rikthyer mandatin Zegjine Çaushit. Më 28 gusht 2025, Komisioni Rregullator certifikoi përfundimisht rezultatet e zgjedhjeve të 11 majit, me 3 vota pro dhe 2 kundër.
Rekomandime prioritare
Për të adresuar rekomandimet e pazgjidhura të ODIHR-it, si dhe paqartësitë dhe mospërputhjet e ndryshme, kuadri ligjor zgjedhor duhet të reformohet në mënyrë gjithëpërfshirëse përmes një procesi konsultativ gjithëpërfshirës shumë kohë para zgjedhjeve të ardhshme, në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe praktikat e mira.
Për të siguruar stabilitetin e administratës zgjedhore, duhet t’i kushtohet vëmendje depolitizimit të procedurës së emërimit të administratës zgjedhore të nivelit më të ulët, duke kufizuar gjithashtu zëvendësimet arbitrare dhe të minutës së fundit të anëtarëve të komisionit për të siguruar trajnim të përshtatshëm dhe në kohë për të gjithë anëtarët.
Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e Ekipeve të Numërimit të Votave, KQZ-ja duhet të ndërmarrë seanca trajnimi specifike mbi procedurat e numërimit, të zhvillojë një kurrikul trajnimi të standardizuar, duke përfshirë manuale dhe fletë informacioni të lehta për t’u kuptuar mbi procesin e numërimit.
Përpjekjet për edukimin e votuesve mbi votimin elektronik duhet të intensifikohen me fokus në rritjen e ndërgjegjësimit të votuesve mbi procedurat e votimit elektronik dhe sigurimin që të gjithë votuesit të jenë në gjendje të votojnë në mënyrë të pavarur.
Për të hequr çdo paqartësi në legjislacion në lidhje me fushatën, përdorimi i burimeve administrative për qëllime zgjedhore duhet të ndalohet që nga shpallja e zgjedhjeve deri në ditën e zgjedhjeve.
Për të siguruar kushte të barabarta loje, autoritetet duhet të marrin masa për të parandaluar keqpërdorimin e detyrës dhe të burimeve shtetërore. Sanksione proporcionale dekurajuese duhet të vendosen shpejt kundër shkeljeve të tilla.
Në përputhje me praktikat e mira, ligji duhet të përcaktojë qartë se cilat aktivitete parazgjedhore përbëjnë shpenzime të fushatës, duke siguruar që ato i nënshtrohen raportimit, mbikëqyrjes dhe sanksioneve të mundshme.
Pamjet e përgatitura nga partitë politike ose autoritetet qeveritare duhet të etiketohen në mënyrë të përshtatshme si reklama politike dhe për këtë arsye të ndalohen nga lajmet dhe programet e tjera editoriale. Duhet të jenë në vend masa efektive për të adresuar shkeljet dhe duhet të zbatohen në kohën e duhur.
Për të forcuar kapacitetin dhe profesionalizmin e komisioneve zgjedhore të nivelit më të ulët, KQZ-ja duhet të zhvillojë një kurrikul trajnimi të standardizuar, duke përfshirë manuale dhe fletë informative të lehta për t’u kuptuar.
Kur përcaktojnë vendndodhjen e qendrave të votimit, autoritetet zgjedhore dhe bashkitë duhet të marrin masa proaktive për të siguruar aksesin në dhe brenda qendrave të votimit për personat me aftësi të kufizuara.
Për të siguruar pjesëmarrje më të madhe të grave, KQZ-ja duhet të sigurojë që komisionet zgjedhore të nivelit më të ulët të jenë të balancuara nga ana gjinore, duke përfshirë edhe emërimin e grave në pozicione udhëheqëse.
Për të mbrojtur integritetin dhe për të rritur besimin publik, vendimet në lidhje me përdorimin e teknologjisë në zgjedhje duhet t’i përmbahen kuadrit rregullator ekzistues dhe nuk duhet të merren në përgjigje të presionit politik.
Nëse në të ardhmen merret në konsideratë zgjerimi i votimit elektronik, atëherë përdorimi i teknologjive të votimit duhet të menaxhohet në një mënyrë gjithëpërfshirëse, transparente dhe të integruar.
Për t’u përputhur me standardet ndërkombëtare dhe për të siguruar të drejtën universale të votës dhe trajtimin e barabartë para ligjit, të gjitha kufizimet në të drejtën e votës bazuar në aftësi të kufizuara intelektuale ose psikosociale duhet të hiqen, duke përfshirë ato të bazuara në vlerësimin individual nga gjykata.
Pas konsultimeve gjithëpërfshirëse me palët e interesuara përkatëse, aktivitetet e fushatës dhe reklamat politike në rrjetet sociale, përfshirë financimin e tyre, duhet të rregullohen duke respektuar të drejtën e lirisë së shprehjes.
Për të ndihmuar në mbrojtjen e shprehjes së lirë të vullnetit të zgjedhësve, organet e zbatimit të ligjit duhet të bëjnë të gjitha përpjekjet për të identifikuar dhe hetuar të gjitha pretendimet për shkelje zgjedhore, në një mënyrë të plotë, në kohë dhe transparente. Votuesit duhet të informohen sistematikisht rreth mekanizmave të zbatueshëm për raportimin e shkeljeve, duke përfshirë mbrojtjen për denoncuesit dhe masat mbrojtëse kundër pasojave.
Për të rritur pjesëmarrjen politike të grave, financimi publik mund të lidhet me masa konkrete përfshirjeje. Partitë politike duhet të marrin në konsideratë hapa për të reformuar mekanizmat e brendshëm të partisë, për të rritur përfaqësimin e grave brenda strukturave të partisë, duke përfshirë aksesin në fonde.
