Një zbulim mahnitës në një gërmim arkeologjik në Mbretërinë e Bashkuar po rishkruan kronologjinë e kohës kur njerëzit zbuluan zjarrin për herë të parë.
Studiuesit kanë zbuluar shembullin më të hershëm të njohur të zjarrit të krijuar nga njeriu, i cili ndodhi në lindje të Anglisë 400,000 vjet më parë.
Zbulimi i ri, në fshatin Barnham, e shtyn origjinën e zjarrit nga njeriu me më shumë se 350,000 vjet më parë, shumë më herët sesa mendohej më parë.
Aftësia për të krijuar zjarr ishte momenti që ndryshoi gjithçka për njerëzit. Ai siguroi ngrohtësi dhe u mundësoi paraardhësve tanë të gatuanin dhe të ushqeheshin, gjë që bëri që truri njerëzor të zhvillohej. Kjo do të thoshte se ne nuk ishim më një grup kafshësh që luftonin për të mbijetuar, na dha kohë të mendonim, të shpiknim dhe të bëheshim speciet e përparuara që jemi sot.
Ekipi thotë se gjeti tokë të pjekur së bashku me çakmakun më të hershëm të Epokës së Gurit, i përbërë nga një strall që u përplas në një shkëmb të quajtur pirit, i njohur edhe si ari i budallait, për të krijuar një shkëndijë.
BBC News i është dhënë akses ekskluziv botëror në vendin prehistorik.
Nën majat e pemëve të Barnham Forest ndodhet një thesar arkeologjik, i varrosur disa metra nën Tokë, që daton që nga thellësitë më të largëta të parahistorisë njerëzore.
Rreth skajeve të një livadhi, degët e gjelbra të ngatërruara e kornizojnë skenën si një perde, sikur vetë pylli po zbulonte ngadalë një kapitull të varrosur prej kohësh të së kaluarës së tij. Profesori Nick Ashton i Muzeut Britanik udhëheq përmes pemëve dhe të dy futemi në historinë e tij të mahnitshme.
“Këtu ndodhi”, thotë ai.
Zbret në një dysheme prej dheu të gdhendur në zgavra të thella, të shkallëzuara me tokë të papërpunuar dhe rërë të zbehtë.
Ky ishte një oxhak i lashtë në zemër të një “bashkie” parahistorike, rreth së cilës njerëzit e Epokës së Gurit të hershëm u mblodhën qindra mijëra vjet më parë.
“Mund t’i imagjinoni njerëzit e hershëm duke u mbledhur rreth vatrës qendrore dhe duke filluar zhvillimin e gjuhës së hershme”, thotë ai.
I mbingarkuar nga madhësia e asaj që mund të kishte qenë një moment kyç në evolucionin njerëzor pikërisht në këtë vend, gazetari i BBC-së i pëshpërit Profesorit Ashtonit: “Ky është një vend i jashtëzakonshëm… i jashtëzakonshëm”.
“Po”, murmurit Prof. Ashton. “Shikova drejt tij dhe pashë se tani është radha e tij të humbasë në mendime, duke përjetuar përsëri madhështinë dhe madhësinë e rëndësisë arkeologjike të zbulimit ‘Mjaft i jashtëzakonshëm… shumë i veçantë’ thotë profesori”, shprehet gazetari.
Vendndodhja paleolitike e East Farm Barnham shtrihet brenda një grope balte të papërdorur të fshehur në një zonë të pyllëzuar të Suffolk. Gërmimet e mëparshme zbuluan se njerëzit e hershëm e vizituan vendin, duke lënë pas objekte të shumta guri.
Profesori Ashton tregon njërin prej tyre: “Mund të shihni edhe se ku janë shkëputur copa, copa të vogla stralli, për shkak të nxehtësisë”. Ekipi i tij i kohës ka gërmuar depozita nga një periudhë e ngrohtë në fund të epokës së fundit më të rëndë të akullit të Britanisë, të varrosura në një copë balte, e cila ndodhet në një kanal të prerë nga një akullnajë qindra mijëra vjet më parë.
Kolegu arkeolog i profesorit, Dr. Rob Davis, gjithashtu nga Muzeu Britanik, bashkohet në vend dhe tregon zbulimin që vulosi zbulimin e fragmenteve të një minerali këtu që ndryshoi botën përgjithmonë, pirit hekuri, i njohur edhe si ari i budallait. Ai zbulim në mënyrë litarale shkaktoi një epokë të re të artë të iluminizmit njerëzor.
Dr. Davis tregon se si krijohen shkëndijat kur piriti goditet me një sëpatë stralli, mjaftueshëm për të krijuar një zjarr kur bie mbi eshkë të thatë. Ishte çakmaku i parë i njohur. Teknologji e thjeshtë, por plotësisht transformuese për rrjedhën e ardhshme të njerëzimit.
“Ky ishte një moment vërtet kyç”, tha Dr. Davis. “Ishte atëherë që filluam të bashkonim copat e pazëllit”, shtoi ai.
Ekipi kreu studime gjeologjike të cilat zbulojnë se sa i rrallë është piriti i hekurit në këtë peizazh. Njerëzit e lashtë shkuan shumë larg për ta kërkuar atë, pasi ari i çmendur ishte për ta minerali më i çmuar në të gjithë botën.
“Lidhja e atij piriti me atë vatër, me objektet e djegura, menjëherë gjithçka ra në vend”, tha Dr. Davis me gëzim.
Ekipi i Muzeut Britanik gjeti tre të dhëna thelbësore në këtë histori shkencore, të gjitha në të njëjtin vend: zjarrin, sëpatat e dorës dhe piritin e hekurit që nuk ishin të atij vendi. Kjo ishte prova e parë bindëse se zjarri u krijua qëllimisht këtu, kaq larg në kohë, tha Dr. Davis.
“Kjo është e madhe. Kjo ndryshon gjithçka”, buzëqeshja e tij e madhe, duke u zgjeruar edhe më shumë.
Çakmaku prej guri të shkrirë ishte një shpikje që ndryshoi gjithçka për paraardhësit tanë.
Nga ai rrjedhi një seri përparimesh fizike dhe shoqërore.
Si të qenit në gjendje të përfshinin gatimin dhe ngrohjen në rutinën e tyre të përditshme.
Objekte të tjera guri u zbuluan në të gjithë vendin dhe ato në një zonë që ishin me interes të veçantë.
Rreth tre të katërtat e artefakteve në një zonë tregojnë shenja të ngrohjes intensive, çarje, skuqje dhe spirale që tregojnë ekspozim të përsëritur ndaj zjarrit.
Një numër gurësh të formuar si kjo sëpatë dore u gjetën në të gjithë vendin.
Por shumë nga gurët ishin gjithashtu të dëmtuar nga nxehtësia dhe ishin thyer.
Arkeologët kaluan ditë të tëra duke rimontuar fragmentet e ndryshme secili prej të cilëve mban numrin e vet të katalogut.
Por zbulimi i sëpatave të dorës të dëmtuara nga nxehtësia dhe piritit së bashku nuk ishte i mjaftueshëm më vete për të provuar se njerëzit po ndiznin zjarr atje.
Ajo që u nevojitej arkeologëve ishte prova e një zjarri që digjej për disa orë dhe më pas u shua qindra mijëra vjet më parë.
Dhe, çuditërisht, në një cep të një grope në vend, kjo është ajo që gjeti Profesori Ashton kur u largua nga gërmimi kryesor për t’u ulur nën një pemë.
“Kjo është zona ku zbuluam këtë sediment të nxehtë dhe mund të dallosh se është i nxehtë sepse normalisht balta është portokalli dhe kjo ishte një e kuqe e dallueshme”, thotë ai.
Profesori Ashton tregon provat kryesore: një shtresë e hollë argjile, një shtresë e vetme midis shumë të tjerave në murin e njërës prej gropave.
Këto janë shtresa balte të lashtë, sa më poshtë të shkosh, aq më të vjetra janë ato.
Kjo shtresë vulos llumin e verdhë, me rërë të sedimenteve të pellgut poshtë, të cilat përmbajnë mbetjet e molusqeve, vertebrorëve të vegjël dhe polenit.
Por kjo është shtresa e rëndësishme. Është e njëjtë me argjilën e verdhë-kafe pak më poshtë, përveç një gjëje ndryshe: ka ngjyrë pak më të kuqe.
Ngjyra e kuqe vjen nga hematiti, një mineral që formohet kur nxehen sedimentet e pasura me hekur.
Analiza tregon se shtresa ishte e ekspozuar ndaj disa shpërthimeve të shkurtra dhe intensive të nxehtësisë, në përputhje me zjarret e vogla të drurit të ndërtuara vazhdimisht në të njëjtin vend, në vend të zjarreve natyrore.
Pra, duket një brazdë që u blua në shkumës nga një akullnajë, u mbush me ujë dhe u bë një pellg. Me kalimin e kohës, pellgu u mbush ngadalë me sediment dhe ndoshta mijëra vjet më vonë, kur pellgu po thahej, toka e lashtë që u vendos në vendin e saj u bë toka mbi të cilën njerëzit ndërtuan dhe ndezën zjarret e tyre.
Pse është e rëndësishme?
Zjarri ka qenë në Tokë që kur pati oksigjen të parë në atmosferën e planetit tonë më shumë se 400 milionë vjet më parë. Ka prova që njerëzit e hershëm mësuan të kapnin, mirëmbanin dhe përdornin zjarret natyrore që 2 milionë vjet më parë. Por aftësia për ta krijuar atë ishte zhvillimi kyç që përshpejtoi evolucionin tonë, sipas Prof Chris Stringer të Muzeut të Historisë Natyrore.
“Të kishe diçka që mund të të jepte zjarr të menjëhershëm kur të kishe nevojë, aty ku të kishe nevojë, ishte thelbësore për njerëzit që u zhvendosën në vende si Britania 400,000 vjet më parë, ky zbulim i bëri ata më të adaptueshëm, zgjeroi gamën e mjediseve në të cilat mund të mbijetonin dhe ndihmoi në katalizimin e evolucionit shoqëror, zhvillimit të trurit dhe ndoshta edhe vetë gjuhës.”
Prof Stringer shton se krijimi i zjarrit sipas dëshirës ishte një nga nxitësit kryesorë të një cikli evolucionar të virtytshëm dhe përshpejtues.
“Me përdorimin e zjarrit, një sërë ndryshimesh evolucionare ndërthuren”, thotë ai.
Aftësia për të gatuar zgjeron dietën njerëzore për të përfshirë më shumë bimë, perime dhe mish më të sigurt.
Ky ushqim i gatuar është më i lehtë për t’u tretur dhe rrit marrjen e proteinave, gjë që nga ana tjetër ndihmon trurin e njeriut të zhvillohet.
Me tru më të madh, njerëzit mund të angazhohen në të menduar më të avancuar dhe të zhvillojnë marrëdhënie shoqërore gjithnjë e më komplekse.
Këto grupe më të mëdha dhe më komplekse janë më pas në gjendje të bashkëpunojnë më efektivisht në aktivitete të tilla si gjuetia.
Një bashkëpunim i tillë i shtuar, i kombinuar me zgjerimin e kapacitetit të trurit ka të ngjarë të nxisë zhvillimin e një gjuhe më komplekse.
Por kush ishin këta njerëz? Një kafkë e njerëzve që jetonin në Britani në atë kohë tregon se ata nuk ishin të specieve tona, por një lloj tjetër njeriu.
“Forma e kafkës, detajet e vogla në kafkë sugjerojnë se ishte ndoshta një Neandertal shumë i hershëm. Edhe 400,000 vjet më parë, Neandertalët po fillonin evolucionin e tyre. Pra, ne mendojmë se ato zjarre në Barnham po ndizeshin nga Neandertalët e hershëm”.
Ekipi i hulumtimit beson se vatra e Barnham është një nga shumë në të gjithë Evropën në të njëjtën kohë. Por deri më tani, është vendi i parë ku njerëzit mund të tregohet se kanë ndezur zjarr në të vërtetë, në vend që thjesht të kujdesen për flakët natyrore. Profesor Stringer beson se teknologji e ngjashme ndoshta ka ekzistuar në vende të tjera, dhe se grupet që ecnin nëpër urën tokësore që ekzistonte midis Britanisë dhe pjesës tjetër të kontinentit europian sollën këtë njohuri me vete.
“Këta njerëz ndoshta sollën me vete njohuritë e ndezjes së zjarrit. Të kesh zjarr të menjëhershëm kur ke nevojë, aty ku ke nevojë, do të kishte qenë shumë e rëndësishme në ndihmën e përshtatjes së këtyre njerëzve në atë mjedis britanik”, thotë Stringer.
Specia jonë, Homo sapiens, nuk arriti në Barnham deri 350,000 vjet pas këtyre zjarreve. Se kur saktësisht lloji ynë krijoi shkëndijat e veta është ende e pazgjidhur. Por ekspertët besojnë se sapo çdo specie njerëzore zhvillon teknologjinë, ideja përhapet… si zjarri në pyll.
Zbulimi këtu, i botuar në revistën Nature fillon një kërkim të ri për vendin tjetër ku grupe të ndryshme njerëzish, përfshirë specien tonë, Homo sapiens, mësuan të përdorin një teknologji që na bëri njerëzit shpikës dhe inovativë që jemi sot.
Top Channel
