Lajmidites.com

Tag: vepra

  • Daut Gumeni, mes diplomacisë dhe persekutimit, Shqipëria dhe Greqia nderon poetin dhe ish-diplomatin

    Daut Gumeni, mes diplomacisë dhe persekutimit, Shqipëria dhe Greqia nderon poetin dhe ish-diplomatin

    “Daut Gumeni, jeta dhe vepra e tij nga diplomacia në burgjet e komunizmit”, u titullua simpoziumi i zhvilluar në qendrën kulturore të bashkisë së Athinës prej Autoritetit të Dosjeve dhe Ambasadës Shqiptare në Greqi, në nder të ish-diplomatit dhe poetit Daut Gumeni.

    Vetë Gumeni ka rrëfyer historinë e tij, sukseset në karrierën diplomatike, por edhe vuajtjet në burgjet e regjimit komunist.
    Ambasadorja shqiptare në Athinë, Luela Hajdaraga theksoi rëndësinë e figurës së Daut Gumenit si një prej simboleve të diplomacisë dhe kulturës shqiptare ndër breza dhe rëndësinë e studimit të këtyre figurave pikërisht për vlerat e tyre në edukimin e brezave të ardhshëm.
    Të pranishëm në event ishin edhe ish-ambasadorë grekë në Shqipëri gjatë këtyre viteve, si dhe gazetarë grekë, pasi figura e Gumenit është mjaft e vlerësuar në Greqi.
    Gjatë eventit u interpretuan fragmente nga vepra e Gumenit në shqip dhe greqisht.

    Top Channel

  • Në datën 8 dhe 9 dhjetor, në Teatrin Kombëtar, shfaqja “Rendi i ri” e Kiço Londos

    Në datën 8 dhe 9 dhjetor, në Teatrin Kombëtar, shfaqja “Rendi i ri” e Kiço Londos

    Nga Julia Vrapi
    Drama “Rendi i ri” rikthehet këtë sezon artistik në skenën e teatrit, duke tërhequr vëmendjen e publikut me një mesazh të fortë dhe aktual. Vepra me regji nga Kiço Londo dy mbrëmje me radhë shfaqet në skenën e Teatrit Kombëtar në Tiranë këtë dhjetor, ku aktorët japin interpretime të fuqishme, duke marrë mbi supe ngarkesën dramatike të personazheve. Vepra do të shfaqet në datat 8 dhe 9 dhjetor në skenën e Teatrit Kombëtar te “ArTurbina”, ku çdo dialog dhe çdo veprim është i ndërtuar me kujdes për të reflektuar realitete, që janë të njohura për publikun tonë. Regjisori i njohur Kiço Londo e ka drejtuar shfaqjen, duke kombinuar elementë  të dramës fortë me dhunën e ashpër fizike. Kasti i aktorëve përfshin në role Era Çaushin, Xhoana Karajn, Aleksandër Kondin dhe Igli Fusha. Përkthimi është nga Natasha Habilaj, kostumet nga Silvi Vrapi dhe as/regjisor është Fabio Rrapushaj .Së bashku ata krijojnë një botë skenike ku historia e katalanasit Sergi Pompermayer shpaloset me intensitet dhe alternime të vazhdueshme të gjendjeve dramatike, duke iu afruar temës së shfaqjes me një estetikë të kombinuar të fjalës dhe trupi. Ky rikthim i “Rendit të ri” nuk është vetëm një ngjarje artistike, por edhe një thirrje për reflektim mbi realitetet sociale dhe politike që jetojmë. Vepra konfirmon rolin e Kiço Londos si një nga regjisorët e rëndësishëm bashkëkohorë shqiptarë dhe nënvizon fuqinë e teatrit për të zgjuar ndërgjegjen dhe për të hapur dialog mbi çështje të rëndësishme shoqërore. Drama “Rendi i ri”, e shkruar në vitin 2014 ishte dhe vepra teatrore e parë premierë për këtë sezon artistik nga Teatri Shëtitës “Çajupi”, që udhëhiqet nga regjisori Kiço Londo, ku në vijim të programit të tij këtë muaj do të jenë në skenë të tjera shfaqje për publikun.
     Drama në skenë
    Një sallë autopsie e braktisur, tre veta që kanë rrëmbyer një ish ministre dhe drejtoreshë banke. Kriza i bashkon ata. Dhunë, përdhunim, traumë, racizëm klasor. Ekipi i aktorëve përcjell me mjeshtëri të lartë emocionet që ndryshojnë vazhdimisht drejt ekstremit. “Estetikë antisistem për një shfaqje kundra sistemit. Ajo prek në thellësi e me tension dramatik të lartë, varfërinë, pikëllimin, korrupsionin, humbjen e shpresës për të ardhmen, nënën, në një mënyrë që nuk të lë indiferent”, thuhet në materialin e teatrit.  Drama “Rendi i ri”, e shkruar në vitin 2014, një kohë kur kriza ekonomike po “godiste” klasën e mesme, duke çuar mijëra njerëz në dëshpërim, po prezantohet për herë të parë në Shqipëri. Thellësisht social, shkruar në një mënyrë imagjinative dhe me një gjuhë të guximshme, nga shkrimtari, skenaristi, profesori i universitetit dhe regjisori spanjoll Sergi Pompermayer (Barcelonë 1967), vepra nxjerr në pah realitetin e zymtë dhe të ashpër të viteve të fundit, të cilin shumë njerëz e kanë përjetuar, në shumë vende. Drama “Rendi i ri” me regji nga Kiço Londo është dhënë më parë edhe në skenë e teatrit të Gjirokastrës, të qyteti të Vlorës, si dhe të qytetit të Fierit, ndërsa këtë dhjetor për dy mbrëmje me radhë do të jetë dhe në skenën e teatrit në Tiranë.

  • ‘Tuneli i Llogarasë, vepra më e paleverdishme’, Berisha: Rama vodhi me Ballukun, kërkon ta…(VIDEO)

    ‘Tuneli i Llogarasë, vepra më e paleverdishme’, Berisha: Rama vodhi me Ballukun, kërkon ta…(VIDEO)

    Kreu i PD-së Sali Berisha foli me demokratët ditën e sotme në Foltoren e radhës në qytetin e Mirditës.
    Berisha në fjalën e tij nuk la pa përmendur edhe vjedhjen me tenderin e tunelit të Llogarasë, që sipas tij është vepra më e paleverdishme e bërë ndonjëherë.
    Berisha shtoi se Rama u kap duke vjedhur me Ballukun në këtë tunel dhe tani kërkon të zhbllokojë shkarkimin e zv.kryeministres në Gjykatë Kushtetuese.
    Berisha: Është kapur duke vjedhur 50 mln euro në tunelin e Llogarsaë. Vepra, tuneli i Llogarasë është vepra më e paleverdishme në tokë. A e dini sa shkon 63 mijë euro për një banor. E kërkonin kur isha unë. As imagjinohej ta ndërtoja unë atë? Sa e shkurton? 13 minuta.
    Gjobë e rëndë mbi gjithë shqiptarët. Ide e Spiro Kolekës dhe e bauleve me ryshfet. Kishte mundësi ta ndërtonte me 140 mln e ndërtoi me 190 mln duke ia dhënë kompanisë turke bashkë me Belinda Balluku. Tani kërkon ta bllokojë me gjykatë, por ne do e zhbllokojmë atë. Ne jemi reparti politik i gjithë shqiptarëve.

  • “Det i thellë Blu”/ Drama e fortë familjare në Teatrin Kombëtar deri më 14 dhjetor

    “Det i thellë Blu”/ Drama e fortë familjare në Teatrin Kombëtar deri më 14 dhjetor

    Një tentativë vetëvrasjeje, një dramë e fortë familjare, që rrëfehet përmes një ritmi dinamik që të mban pezull.

    Ester, gruaja e një gjyqtari të njohur në Britani braktis gjithçka për dashurinë e një piloti, por më pas e gjen veten në një betejës për jetën dhe gjetjen e vetvetes. Vepra e autorit britanik Terence Rattigan vjen premierë absolute në skenën e Teatrit Kombëtar nën vizionin regjisorial të Rovena Lules.
    Rovena Lule Kuka, regjisore u shpreh “Vepra ka shumë mesazhe, por kryesorja që unë kam dashur të them është se jeta është më e rëndësishmja, të duam veten dhe më pas të tjerët”.
    Kjo dramë rrëqethëse për dashurinë e pakthyeshme dhe humbjen personale ndërthuret me humorin elegant përmes interpretimit brilant të aktorëve Olta Daku, Alfred Trebicka, Igli Zarka, Neritan Liçaj, Anila Bisha, Donald Shehu, Niada Saliasi dhe Florian Agalliu.
    “Britanikët kanë një humor shumë fin, shumë elegant. Bashkë me aktorët kemi menduar, që duket qenë një dramë shumë e fortë psikologjike, vepra ka nevojë për çlirim herë pas here”, tha Rovena Lule Kuka, regjisore.
    Anila Bisha, aktore u shpreh për TCH: “Kjo është një ndër shfaqjet më të mira të repertorit të Teatrit Kombëtar. Jam shumë e lumtur që jam pjesë e saj dhe për këtë falënderoj regjisoren që më dha këtë karakter shumë të rëndësishëm, pasi është personi që sheh dhe dëgjon gjithçka. Duket si një grua që merret me fjalë, por është një grua me zemër të madhe dhe të mirë”.
    Ndërsa aktori Igli Zarka, tha “Ky është një ndër rolet më të vështira që unë kam luajtur deri më tani, për vetë faktin e dramës që shkakton roli im. Shumë i vështirë për t’u mishëruar deri në vërtetësi”.
    Në netët e para të premierës, shfaqja është mirëpritur nga publiku që ka mbushur sallën dhe ka duartrokitur aktorët pas 2 orësh interpretim.
    “Si rrallë herë, nuk kemi parë të nxjerrin celularët, një qetësi totale dhe tregon se ia kemi arritur ta përfshijmë publikun në emocionet tona”, shtoi Anila Bisha.
    “Dikush ishte përfshirë aq shumë në dramë sa më tha që arriti në një pikë sa pati urrejtje për mua”, shtoi më tej aktori Zarka.
    “Det i thellë blu” do të vijojë në Teatrin Kombëtar deri në datën 14 dhjetor, ndërsa fundi i muajit rikthen në skenë “Faust”.
     

    Top Channel

  • “Metonimia” – libri më i ri i Kujtim M. Shalës

    “Metonimia” – libri më i ri i Kujtim M. Shalës

    Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës ka botuar librin më të ri të akademik Kujtim M. Shalës, me titull “Metonimia”, i cili i takon fushës së poetikës historike të letërsisë shqipe.

    Libri më i ri studimor i akademik Kujtim M Shalës, “Metonimia”, përfaqëson një segment të poetikës historike shqipe, të lidhur me dukuri, si: e vërteta e letërsisë, ideologjia letrare, apo me vepra letrare të rëndësisë së dorës së parë, që marrin statusin e kryeveprave letrare dhe kulturore, si: vepra e Pjetër Bogdanit, e Gjergj Fishtës, e Mitrush Kutelit etj..

    “Metonimia” është strukturuar në tri pjesë: I. Metonimia, II. E vërteta e letërsisë dhe III. Çfarë është letërsi shqipe?, si dhe u bashkohet librave të tjerë të këtij autori të fushës së poetikës historike të letërsisë shqipe, nisur dy dekada më parë: Vepra e vetmisë (2005), Miniatura (2005), Shekulli i letërsisë shqipe (2006), Elipsa (2007), Prolepsa (2011), Analepsa (2013), Epistemologjia e dytë (2016), Identiteti i pa/zbuluar (2019), Sindekdoka (2020) dhe Kënga e cjapit (2023). Pjesa e parë e librit Metonimia përbëhet nga studime për vepra letrare dhe kanonike shqipe, si studimet për dy Shkallët e para të veprës së Pjetër Bogdanit, studimet për epin dhe për tragjeditë e Fishtës, për veprën e Kutelit, përrallat e Kurtit, poezinë e Zorbës, letërsinë e Pllumit, si dhe veprën kritike të Sabri Hamitit. Kështu, kjo pjesë përvijon filozofinë skolastike dhe metodën hermeneutike të Bogdanit; interpreton krijimin, strukturën dhe ideologjinë e epit Lahuta e Malcís të Fishtës, bashkë me kategoritë kanunore të saj, si dhe poetikën klasike të tragjedive të këtij autori; problematizon çështjen e autorësisë së Prallave Kombtare që mblodhi Donat Kurti; rimerr, në një lexim të ri dhe tërësor, kryeveprën e Kutelit, E madhe është gjëma e mëkatit…; trajton poetikën e poezisë hermeneutike të Zef Zorbës, si një shfaqje e alternativës letrare shqipe; portretizon Zef Pllumin shkrimtar dhe përqendron kërkimin te tregimet e tij; si dhe jep, të përqendruar, portretin e Sabri Hamitit kritik dhe dijetar të letërsisë. Pjesa e dytë, E vërteta e letërsisë, që në titull shenjon raportin e letërsisë, në radhë të parë të letërsisë fiksionale, me të vërtetën, natyrën e veçantë të së vërtetës së letërsisë, të cilën e përcaktojnë tematika dhe ontologjia e letërsisë. Kjo dukuri universale, në këtë libër, provohet me veprat letrare kushtuar Skënderbeut, me romanin klasik të Jakov Xoxës, Lumi i vdekur, si dhe me tregimin autobiografik të Pllumit, Saga e fëmijnisë. Kërkimi, më tej, shpalos ideologjinë e letërsisë, duke e konceptuar atë si një kategori të strukturës së veprës letrare; rast studimi është vepra e Zef Pllumit. Kështu, referencat dhe raporti metonimik me ideologjitë bëhen çështje të brendshme të letërsisë dhe të kërkimit letrar. Në pjesën e tretë të librit, të titulluar Çfarë është letërsi shqipe?, janë përfshirë tri tekste të veçanta; njëri problematizon çështjen e kërkimeve krahasuese, në radhë të parë të kërkimeve krahasuese shqipe, vënë përballë evidencave dhe veprave letrare shqipe; tjetri trajton çështjen e identitetit dhe trajtën që merr ai në diskurset shqipe; ndërsa i treti, Qarkun letrar të Prishtinës në raport me teoritë letrare dhe gjuhësore frënge, në pikëtakime dhe në veçime nga ato, kur kërkimet ballafaqohen me dukuri tipike të kulturës shqiptare.

    Kështu, duke u mbështetur te kërkimi letrar sistematik, “Metonimia” jep një faqe tjetër të letërsisë shqipe, që përfshin vepra dhe dukuri, në radhë të parë përmjet analizës së formave dhe të interpretimit letrar. Një vepër që dëshmon sesi kërkimi sistematik i letërsisë shqipe shkon drejt kanonizimit.

    “Metonimia” ka 438 faqe dhe është libri i pesëdhjetë e gjashtë i këtij autori.

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    KUJTIM SHALA: ZOT E ROB TE KAMBA JOTE…

  • “Fanoliada”, një zë që i thërret kujtesës

    “Fanoliada”, një zë që i thërret kujtesës

    Teatri muzikor “Fanoliada” i konceptuar sipas veprës antologjike “Albumi” të Fan Nolit. Vepra muziko-teatrale këtë nëntor në skenë me rastin e 60-vjetorit të vdekjes së Fan Nolit. Me muzikë të Blerina Shalarit dhe me rol kryesor nga aktori i mirënjohur i teatrit kombëtar shqiptar Dritan Boriçi, vepra do të ngjitet në skenë në datën 26 nëntor në Famullinë “Zemra e Krishtit” Tiranë në orën 19:00.Vepra “Fanoliada” vjen pikërisht në vigjilje të festave të nëntorit. Alda dhe Blerina Shalari patën një përvojë të shkëlqyer në bashkëpunimin me aktorin Dritan Boriçi me Homeriadën, një melodramë e Blerinës e luajtur në 11 shfaqje dhe me një konkurrim ndërkombëtar. Ndërkohë “Fanoliada” është një vepër që ndahet mes tre artistëve, ku interpretimin e 15 poezive të Albumit të Nolit, i shkrin në tinguj muzika e shkruar nga Blerina Shalari dhe e ndihmuar në interpretim nga Alda Shalari. Vepra i ka premierat në Ditët shqiptare në botë në Maqedoninë e Veriut në qytetet Strugë dhe Tetovë, dhe pritet të kulmojë në Tiranë në 26 nëntor 2025.Projekt-ideja “Fanoliada” është një shfaqje e ideuar sipas konceptit të teatrit muzikor, ku në qendër të veprës qëndron teksti poetik i veprës së Theofan Stilian Nolit të titulluar “Albumi”. Kjo ide premton të sjellë në skenë një vepër, e cila bazohet mbi poezitë e Albumit, aq të njohura në Shqipëri, për të cilat është kompozuar nga një ilustrim muzikor i cili, herë shoqërohet me të kënduar, dhe herë thjeshtë me piano. Poezitë interpretohen nga aktori, kurse autorja e muzikës interpreton vetë libretin muzikor me zë dhe piano. Këtu është përfshirë edhe një koncertmaestër, Alda Shalari, e cila ndihmon në realizimin e veprës për shkak se duke qenë se janë rreth 18 numra muzikorë të rradhitura si në album, ato nuk mund të përballohen vetëm nga kompozitorja dhe interpretja kryesore.Alda luan 8 numra të veprës. Blerina luan 10 numra si dhe dy numra në bashkërendim me Aldën dhe aktorin. Për veprën është kompozuar edhe një këngë kushtuar Fan Nolit, e kompozuar enkas për veprën. Ka ardhur koha të rivlerësohen antikuaret shpirtërore të Shqipërisë siç është Albumi i Fan Nolit, ku në skenë do të vihen 15 nga 24 poezitë e vëllimit, i cili ka hyrë tashmë në Antologjinë e letërsisë shqipe. Vepra ka një renditje pjesësh si tek “Tablo nga ekspozita të kompozitorit të famshëm rus Modest Musorgski.Kjo vepër bazohet mbi tre shtylla tematike: E para, kombi dhe shenjat e tij, flamuri, himni; E dyta, feja dhe morali, e kërkuar mes personazheve përfaqësues, Krishti, Moisiu Kirenari, Pjetri, etj; E treta, heroi, i përkthyer në liderin e kërkuar, liderin idealist që sot na mungon, që trajtohet përmes personazheve: Bajram Curri, Luigj Gurakuqi, dhe legjendarit Maratonomak, i cili vdes për triumfin e përparimit. Kjo simbolikë tekstore dyfishohet me simbolet muzikore, të cilat finalizohen me një këngë “monument” kushtuar profetit të kulturës shqiptare Fan Nolit, krijuar enkas për veprën me tekst e muzikë. Vepra jep mesazhin e triumfit të përparimit, të vlerës njerëzore mbi gjithçka. Vepra është një tablo peizazhike e natyrës e përzier me lirizmin dhe epizmin shqiptar.

  • Intertekstualiteti në romanin “Polifoni e mendjeve të lira” të Ilir Shaqirit

    Intertekstualiteti në romanin “Polifoni e mendjeve të lira” të Ilir Shaqirit

    Nga Astrit Jashari

    Synimi fillestar i një kritiku nuk mund të jetë nëse vepra që ka para vetes është reale apo e imagjinuar, sepse perceptimi i tij gjithnjë është perceptim estetik e jo historik, madje edhe atëherë kur shkruhet një roman për Skënderbeun. Me këtë kahprirje iu qasa librit “Polifoni e mendjeve të lira” të shkrimtarit Ilir Shaqiri. Me të filluar leximin e romanit nisa të gjurmoj dalëngadalë mjedisin ku zhvillohen ngjarjet, personazhet, botën e tyre, stilin, konfliktin dhe veçori të tjera të natyrës artistike e estetike që bart vepra. Sa më në thellësi i shkoja veprës, aq më mirë prekja bukuritë artistike e estetike të saj, e cila, them me bindje, magjeps lexuesin me strukturën narrative, gjuhën poetike, trajtimin filozofik e psikologjik të fenomeneve të ndryshme, petkun e pasur figurativ (shumëngjyrësh) dhe stilin konciz, hera-herës telegrafik.

    Vepra “Polifoni e mendjeve të lira”, për sa i përket llojit zhanror, futet në kategorinë e romanit psikologjik e social me nuanca simbolike e filozofike. Është roman psikologjik, ngase autori merret me ndërtimin e botës së brendshme të personazheve, duke kërkuar emocionet e tyre, traumat, konfliktet, dëshpërimet dhe dilemat ekzistenciale mes realitetit mbytës, në të cilin gjenden ata, si dhe forcës e dëshirës për t’i ikur këtij zgripi dhe për ta përmbysur atë. Këto konflikte që gjallojnë nga fillimi gjer në fund të romanit, përbëjnë boshtin tematik të rrëfimit.

    Temat e romanit social trajtojnë marrëdhëniet ndërmjet individit dhe pushtetit, veçan presionin e këtij të fundit ndaj atyre që mendojnë ndryshe, lirisë së mendimeve dhe shprehjes së lirë. Në këtë mënyrë, tipi i tillë i veprës i shqyrton përballjet dhe raportet e vazhdueshme të shoqërisë shqiptare të fundshekullit XX me ingranazhet e sistemit të asaj kohe.

    “Polifoni e mendjeve të lira” konceptohet edhe si roman simbolik me shtresimet e nduarnduarta që dalin në rrëfim, siç janë pavijoni psikiatrik, muzika, zyrat e errëta të ndërtesës, drita, nata, frika, e bardha etj., ndërsa elementet filozofike që i hasim gjithandej në vepër, kanë të bëjnë me konceptin e lirisë së shprehjes dhe të veprimit që kanë personazhet: me artin, drejtësinë, si dhe me presionin e aparatit të pushtetit. Le ta lexojmë një shembull të shkëputur nga romani: “Ditët nuk kishin më emra. Koha matej me sa herë ulërinte, me sa herë doktori përpiqej të shkruante me gishta në mur ndonjë formulë që i kishte shërbyer për të kuptuar mekanizmin e trurit. Tani, ai vetë ishte subjekt i një eksperimenti absurd, ku kufiri mes të arsyeshmes dhe marrëzisë ishte bërë më i hollë se një fletë letre.” (“Polifoni e mendjeve të lira”, “Artini”, Prishtinë 2025, f. 27). E gjithë kjo përpjekje e personazhit për ta gjetur domethënien e qerthullit kaotik që e rrethon, ilustron më së miri krizën e shoqërisë dhe pafuqinë e saj përballë një sistemi që mohon arsyen dhe lirinë.

    Dykuptimësia e rrëfimit

    Në letërsi ekziston edhe polizonizmi (shumëzëshmëria), domethënë të rrëfyerit nga dy e më shumë zëra narrativë. Në muzikë, polifonizmi ka kuptimin e një këngë që interpretohet nga shumë zëra, ku secili ka autonominë e vet. Ndërsa, në romanin e Ilir Shaqirit shohim një galeri personazhesh e karakteresh të llojllojshme, të cilët rrëfejnë dhe dëshmojnë për rrethana të ndryshme në vepër. Secili zë i tyre përpiqet ta gjejë shtegun e lirisë së munguar që mohohej nga instalimi i sistemit autoritar. Një doktor, një poet, një kantautor, një çift vreshtarësh, një grua e thjeshtë dhe një historian e gjeograf, janë zërat që përbëjnë polifonizmin narrativ në këtë roman.

    Kur merremi me tekste të karakterit letrar, pra, me ato tekste që kanë funksion estetik, na intereson të dimë kush qëndron prapa fjalëve të personazhit a të personazheve në vepër. Zherard Zheneti (Gerard Genette) thoshte se të gjesh tregimtarin në një tekst nuk është e vështirë, por problemi qëndron se i kujt është këndvështrimi. Në romanin e Ilir Shaqirit, figura qendrore ose personazhi kryesor është dr. Dritani. Ai është personazh që hera-herës identifikohet me vetë autorin. Në këtë mënyrë, konceptimet filozofike dhe mendimet që vihen në pah si për artin, muzikën, jetën… të shprehura nga ky personazh, bashkëpërkojnë me autorin. Në këtë dialektikë kushtëzimi reciprok personazh–autor, Ilir Shaqiri zgjedh t’i bartë ngjarjet në një personazh që është fryt (krijesë) i fantazisë së tij dhe që shërben si urë lidhëse mes lexuesit dhe ngjarjeve që ndodhin në roman. 

    Dr. Dritani, neuropsikiatër me profesion, është njeriu, i cili ishte përkushtuar kokë e këmbë për mirëqenien e të tjerëve; në fillim të romanit merret me trajtimin e pacientëve me “probleme” mendore, por më vonë përfundon vetë si “i çmendur”, duke e bërë rrëfimin edhe më absurd. Kjo trajektore veprimi e vendos lexuesin përballë dilemës se cilët ishin të çmendurit: ata brenda institucionit korrektues apo ata jashtë?  

    Ndonëse Derrida thoshte se s’ka asgjë jashtë tekstit, thëniesimi i narracionit të ngjarjeve në këtë vepër ka një lidhje të dyfishtë kuptimësie e intertekstualiteti: diçka tjetër thuhet e diçka tjetër nënkuptohet. Kjo është e dukshme ose, thënë më mirë, nënkuptohet nga mënyra se si Ilir Shaqiri përdor gjuhën alegorike e metaforike me elemente të absurdit kafkian për të shprehur dilemat ekzistenciale të personazheve të tij. Nëse te veprat “Procesi” dhe “Metamorfoza” të Franc Kafkës shohim konfliktin mes individit dhe sistemit, mund të pohojmë se këtë ballafaqim e hasim edhe në romanin “Polifoni e mendjeve të lira” të këtij autori, sepse individët që mendonin në mënyrë kritike dhe të pavarur, pushteti i konsideronte të çmendur dhe i dërgonte në institucionin korrektues mendor të quajtur Pavijoni 13. Dhe, në qoftë se për Kafkën vetmia është e mbushur me njerëz, te romani “Polifoni e mendjeve të lira” vetmia nuk ishte vetëm mungesë njerëzish, por edhe mungesë e pranimit. “Ata që guxojnë të shohin larg – quhen të verbër. Ata që këndojnë – quhen të çmendur. Ata që duan lirshëm – shpallen të rrezikshëm për rendin shoqëror.” (“Polifoni e mendjeve të lira”, “Artini”, Prishtinë 2025, f. 28). Këto tri fjali të shkëputura nga kjo vepër, do të na mjaftonin që ta kuptojmë qartë absurditetin e sistemit në njërën anë, dhe, në anën tjetër, çmenduria dhe të çmendurit nuk ishin ata brenda këtij institucioni, por jashtë tij – atje në qytetin që e cilësonte veten të “shëndoshë”.  

    Një roman polifonik

    Vepra e Ilir Shaqirit është një roman polifonik, shumëzërësh, është ndër ato vepra që lexohet me një frymë. Dinamikat e ngjarjeve të personazheve që pasojnë njëra-tjetrën me një ritëm të shpejtë e të papritur, krijojnë atmosferë të tensionuar dhe të ngarkuar, saqë shumë shpejt e gjen veten në fund të librit. Lexuesi bëhet njësh me personazhet dhe kjo vjen si rezultat i gdhendjes mjeshtërore të karaktereve të tyre nga ana e autorit. Ngjarjet, siç u përmend më sipër, zhvillohen në mjediset e Pavijonit 13. Pavijoni simbolizon frikën e pushtetit nga fjala e lirë, nga përparimi mendor e shpirtëror, rrjedhimisht, nga mendimi ndryshe. Në këtë rrjedhë, Ilir Shaqiri shpjegon keqkuptimin fundamental të sistemit që moleps me dhunë individët që mendonin ndryshe.

    Ky institucion psikiatrik është një paraqitje e qartë e presionit ndaj realitetit shoqëror dhe politik të atij sistemi ndaj shoqërisë shqiptare të fundshekullit XX, ku çmenduria shndërrohet në një formë të vetme lirie, sepse, siç thuhet në roman, pushteti u kishte shpallur luftë kryelartëve, ndërsa paqe kokulurve. Kryelartët ishin ata që mendonin me kokën e vet, ndërsa kokulurit qenë të nënshtruarit e pushtetit. Janë kontradiktat e një shoqërie që lufton për lirinë e shprehjes, por që në të njëjtën kohë frikësohet nga ajo. Në këtë sagë përsiatjesh, të shtatë personazhet, me në qendër dr. Dritanin, përpëliten brenda mureve të çmendinës së Pavijonit 13, jo sepse vuanin vërtet nga ndonjë çrregullim mendor, por për shkak se sistemi ua bartte si masë ndëshkimi këtë sëmundje patologjike. Fuqia krijuese tregimtare në rrugëtimin e personazheve, denduria polifonike, situatat e krijuara, mjetet shprehëse e infrastruktura gjuhësore, figuracioni i pasur gërshetuar me një finesë muzikaliteti, e bëjnë rrëfimin romanesk të natyrshëm, disi të veçantë. Mund të themi se, meqë romani është botuar së fundmi, jemi të një mendjeje që kjo vepër do të ketë të ardhme.

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    PËRQASJE ESTETIKO-LETRARE MBI VËLLIMIN POETIK “KOHË HIBRIDE”

  • Bashkim Zahaj: Performanca arti si instalacione të përkohshme mund të bëhen kudo, por jo mbi vepra të dikujt tjetër

    Bashkim Zahaj: Performanca arti si instalacione të përkohshme mund të bëhen kudo, por jo mbi vepra të dikujt tjetër

    Në skenën shqiptare të artit, emri i Bashkim Zahajt qëndron si një prej skenografëve më të rëndësishëm. Me një përvojë të gjerë në projekte të shumta artistike, skenografi Zahaj njihet për vizionin e tij të qartë estetik, përkushtimin ndaj artit dhe zërin kritik ndaj mënyrës se si trajtohen artistët në vend. Në intervistën për gazetën “SOT”, skenografi i njohur Bashkim Zahaj ndalet dhe mbi strategjinë e re kombëtare të kulturës 2026-2030, sfidat me të cilat përballen artistët, risitë dhe debatet në hapësirat publike, si edhe mbi domosdoshmërinë e rikthimit të prapavijës realizuese në teatër e institucione të tjera artistike, një element që ai e konsideron themelor për cilësinë e veprave. Një moment tjetër i rëndësishëm në debatin publik ka qenë edhe ndërhyrja artistike e fundit te mozaiku “Shqipëria” në fasadën e Muzeut Historik Kombëtar, një ngjarje që ngjalli reagime dhe polemika të shumta. Zahaj, artikulon qëndrimet e tij mbi autorësinë, integritetin e veprës artistike dhe sipas tij kufijtë, që duhet të respektojë çdo ndërhyrje në artin publik.  Ndër të tjera skenografi shprehet se performanca arti si instalacione të përkohshme mund të bëhen kudo, por jo mbi vepra të dikujt tjetër dhe kjo sipas tij nuk justifikon as edhe pëlqimin e institucioneve, sepse edhe institucioni përkatës nuk përfaqëson unitetin estetik dhe kuptimor të artit, por vetëm atë juridik. Skenografi Bashkim Zahaj që dhe më parë ka sjellë në vëmendje problemet në jetën artistike, shprehet gjithashtu se Tirana ka plot sheshe e hapësira, ku mund të vendosen vepra arti nga të gjitha rrymat, por akoma thotë ai nuk kemi monumentet historike (buste, shtatore, relieva, memoriale, etj), të cilat janë përfaqësuese të kulturës dhe historisë së kombit, pas tyre sigurisht edhe vepra dhe instalacione moderne, ku gjithmonë përgjegjës për publikimin e tyre është grupi me arkitektë, urbanistë, piktorë, skulptorë, shkrimtarë, etj, dhe jo nëpunës të administratës shtetërore.
    – Një moment i rëndësishëm në debatin publik ka qenë edhe ndërhyrja artistike më parë te mozaiku “Shqipëria” në fasadën e Muzeut Historik Kombëtar, një ngjarje që ngjalli reagime dhe polemika. Mozaiku monumental “Shqipëria” u bë hapësira, ku historia dhe arti bashkëkohor ndërthuren, ndërsa figura ikonike e gruas me xhubletë rikontekstualizohet me një gjest të fuqishëm simbolik në mbështetje të grave që përballen me kancerin. Ju ishit një ndër zërat kritik, çfarë mund të na thoni më shumë mbi ndërhyrjet në veprat e artit?
    Pa hyrë te subjekti fillimisht duhet të kemi parasysh se çfarë është një vepër arti, çfarë është e drejta e autorit etj. Vepra e artit është e pacënueshme pa dijeninë dhe pëlqimin e autorit, pasi autorësia mbrohet me ligj. E dyta, veprat e artit, të cilat janë në publik marrin një të drejtë universale në shërbim të publikut edhe si pronë intelektuale dhe janë ekstremisht të paprekshme edhe nëse autori mund të dojë, pasi ajo e kalon pronësinë e autorit dhe është vepër publike. Në këtë rast është akoma shumë më e vështirë cenimi i tyre nga dikush tjetër pavarësisht qëllimit dhe subjektit. Kështu, për asnjë qëllim nuk cënohet monumenti “Nëna Shqipëri” apo “Skënderbeu”, etj.
    Pasi cënohet jo vetëm e drejta e autorit, por edhe subjekti i veprës, e cila në një rast të tillë shkakton dëm të pallogaritshëm në konceptin mbi veprën e artit. Mendoni sikur të ndodhte kjo me “Mona Lizën” apo “Davidin” e Mikelanxhelos.
    Pa dyshim që performanca arti si instalacione të përkohshme mund të bëhen kudo, por jo mbi vepra të dikujt tjetër; kjo nuk justifikon as edhe pëlqimin e institucioneve të artit. Pse? Sepse edhe institucioni përkatës nuk përfaqëson unitetin estetik dhe kuptimor të artit, por vetëm atë juridik. Me fjalë të thjeshta, duhet të jenë një grup profesionistësh për marrjen e vendimeve të tilla (që në fakt pa pëlqimin e autorit janë të pavlerë). Asgjë nuk e justifikon “përdhosjen” (instalacionin) mbi një vepër arti publike. Duhet të ishin gjetur forma dhe mënyra të tjera; mosdija dhe mungesa e profesionalizmit në teori dhe praktikë sjellin gjithmonë kakofoni jo vetëm te publiku i thjeshtë, por edhe në art.
    – Ju edhe më parë keni reaguar për veprat e artit në hapësira publike. Për problemet që keni shprehur, çfarë mund të thoni për institucionet?
    Tirana ka plot sheshe e hapësira ku mund të vendosen vepra arti nga të gjitha rrymat, por ne akoma s’po kemi monumentet historike (buste, shtatore, relieva, memoriale, etj), të cilat janë përfaqësuese të kulturës dhe historisë së kombit; pas tyre sigurisht edhe vepra dhe instalacione moderne, ku gjithmonë përgjegjës për publikimin e tyre është “grupi i estetëve” (arkitektë, urbanistë, piktorë, skulptorë, shkrimtarë, etj) dhe jo nëpunës të thjeshtë të administratës shtetërore.
    -Ju jeni skenograf që keni realizuar projekte të ndryshme, por cilat janë pasojat e një infrastrukture të pamjaftueshme në realizimin e veprave të mëdha, si i vlerësoni kushtet teknike të teatrove dhe institucioneve kulturore sot?
    Ka ardhur koha të kthehemi aty ku ishim përpara 20 viteve në funksionimin e institucioneve të artit si teatri, opera, televizioni. Tashmë u provua se heqja nga këto institucione e prapavijës realizuese ishte veprim që jo vetëm nuk dha rezultat, por lejoi abuzim të vazhdueshëm në fondet përkatëse. Prapavija (marangoz, mekanik, butaforist, realizues, piktor, rrobaqepës, etj) dhe vendi i posaçëm i punës së tyre është vendimtare në prodhimtarinë artistike të tyre, pasi si punonjës definitiv janë “bashkautorë” të veprës. Pikërisht heqja e tyre solli rënie të cilësisë, pasi kjo ka lidhje determinuese me anën financiare dhe fondin për realizim. Tenderat jo vetëm nuk rritën cilësinë, por shpesh përfundojnë drejt abuzimeve.
    Tashmë nga ministria duhet të rihapen këto kategori pune, pasi jo vetëm prodhimi artistik do të përmirësohet, por edhe do të rritet profesionalizmi për këto vende pune që kanë nevojë për kontingjent nga arsimi i mesëm dhe i lartë (nga liceu, realizues, piktorë, skulptorë, etj). Tashmë ka nevojë për një kthim dhe reformë në identitet, në natyrën e vërtetë të funksionit të këtyre institucioneve, ashtu si edhe simotrat e tyre jashtë vendit. Prapavija e institucioneve që prodhojnë art është kyçi i suksesit.
    -Disa javë më parë u bë me dije nga ministri Blendi Gonxhja në një takim me artistë e më gjerë, që ka nisur puna për hartimin strategjisë së re kombëtare të kulturës 2026-2030. Çfarë prisni nga strategjia e re për artin dhe kulturën 2026-2030?
    Strategjitë e profilizuara zakonisht bëhen me specialistë të aftë të fushës. Nuk kam informacion nga ky institucion dhe as në rrethin tim të artistëve.
    Intervistoi: Julia Vrapi

  • Frontespici i “Mesharit të Buzukut”

    Frontespici i “Mesharit të Buzukut”

    Prof. As. Dr Vinçens MarkuAparati figurativ i ksilografive të Mesharit të Gjon Buzukut, për të cilin flitet gjerësisht te Buzuku i lehtëlexueshëm, do të ishte i mangët pa kryeksilografinë e këtij teksti të çmueshëm, që është korniza e frontespicit (e ballinës).Në fletën 96 të kopjes vatikanase, menjëherë pas kolofonit,  gjendet një fragment i dëmtuar i kornizës së ksilografisë së frontespicit të Mesharit.Siç shihet qartë nga fragmenti i mbijetuar, duke krahasuar imazhet, mund të zbulojmë vetëm kornizën e ballinës së librit, por jo brendinë e saj. Megjithatë imazhi i dëmtuar mjaft nuk na pengon aq shumë sa të mos mund të zbulojmë tërësinë e kornizës, duke ndjekur metodën e krahasimit me veprat e tjera të botuara në Venedik nga botuesit bashkëkohës me veprën e Buzukut.Tashmë dimë se grafemat e përdorura për shtypshkrimin e Mesharit janë po ato të përdorura nga Benardino Benali në veprat e botuara nga 1491 deri rreth 1520, gjithmonë nga të dhënat që zotërojmë deri më tani. Pikërisht për këtë arsye i jemi drejtuar në fillim botimeve të Benalit për të gjetur ndonjë frontespic që të përmbante fragmentin e mbijetuar të Mesharit. Duke shikuar me vëmendje frontespicet e botimeve të tij, nga i cili kanë mbijetuar rreth 200 vepra, kemi zbuluar se ai është i pari që ka përdorur një kornizë ksilografike, ku gjendet edhe fragmenti i lartpërmendur. Këtë kornizë balline, gjithmonë me brendi të ndryshme, e kemi gjetur: 1. Te botimet dhe ribotimet e Komedisë Hyjnore të Dantes; 2. Te botimet dhe ribotimet e Ngadhënjimeve të Petrarkës dhe 3. Te disa vepra të tjera të kësaj periudhe, por zakonisht nga të njëjtit shtypshkrues.Benardino Benali me 3 mars të vitit 1491 bashkë me Mateo Kapkazën (Kodekën) nga Parma kishin botuar kolanën e parë të Komedisë Hyjnore të Dantes, që është madje edhe e para e ideuar si kolanë në fushën e botimeve të shtypshkruara, e mbajtur si një nga botimet më cilësore për kohën, e komentuar nga Kristoforo Landini, me një aparat ksilografik të plotë, në të cilën gjendet edhe nga një frontespic për secilën kantikë, me kornizë të njëjtë dhe me përmbajtje të ndryshme. Matheo di Codecá da Parma (Matteo Capcasa) më 29 nëntor 1493, pra ish-bashkëbotuesi i Benalit, e riboton këtë kolanë i vetëm, me ndonjë ndryshim të vogël. Frontespicet janë po ato të botimit të parë, por me një ndryshim vetëm për kantikën e Ferrit, frontespici i së cilës shoqërohet me një kornizë shtesë, siç do të shihet në ilustrimet e mëposhtme. Më 11 tetor të 1497 botohet Danthe alighieri fiorentino për Piero de Zuanne di Quarengii vetëm me një frontespic ksilografik për Ferrin, që është po ai i botimit të Mateo Kapkazës të 1493. Po kjo kolanë, Danthe alighieri Fiorentino historiado, me pak ndryshime, botohet më 12 qershor 1507 nga Bartholomeo de Zanni, vetëm me një frontespic, me atë të Ferrit të botuar më 1491. Si ilustrime më poshtë do të sjellim imazhet e frontespiceve të botimit 1491 dhe atë të Ferrit të botimit 1493.Kjo kornizë, te vepra Ngadhënjimet “Trivmphvs” e Petrarkës, përdoret nga botues të ndryshëm që nga viti 1492 deri më 1515. Vëllai i Mateo Kapkazës, Gjovani, e boton atë më 12 janar 1492 dhe 28 mars të 1493. Aty gjenden 6 frontespice me të njëjtën kornizë, por me brendi të ndryshme, që përkojnë secili prej tyre me një nga ngadhënjimet, pra: Amoris, Castitatis, Mortis, Fame, Temporis dhe Divinitatis. Në vitet 1497, 1500 dhe 1508 kjo vepër, me ndryshime krejt të vogla, ribotohet nga Bartholomeo de Zanni me të njëjtat frontespice të përdorura nga Gjovani Kapkaza. Ndërsa më 1515 po kjo vepër, u ribotua, jo me ndryshime të mëdha, nga Agostino de Zanni, një i afërm i Bartholomeo de Zannit, për disa i biri ose i vëllai. Si ilustrime figurative do të sjellim të gjitha ballinat e botuara për secilin ngadhënjim nga botime të ndryshme prej 1492  deri më 1515, sipas cilësisë që zotërojmë për imazhet e ballinave.Ndërkohë që botoheshin dhe ribotoheshin Komedia dhe Ngadhënjimet e sipërpërmendura kjo kornizë u përdor edhe për frontespicet e disa veprave të tjera, po nga këto botues, por edhe të tjerë me të cilët ata bashkëpunonin.Mateo Kapkaza gjithashtu kishte botuar më 1495 të njëjtën kornizë të frontespicit te vepra  Epistole Marsilii Ficini Florentini, por kjo kornizë nuk shoqërohej edhe me një tjetër sikurse kishte ndodhur me botimet pararendëse. Bartholomeo de Zanni boton edhe tre autorë të tjerë: Apulein më 11 nëntor 1504, si ribotim të tij, meqë ky autor ishte botuar më parë më 1501 nga Bevilakua; Lukanin më 24 tetor 1505 dhe Petrus de Natalibus më 5 korrik 1506, te vepra e këtij të fundit gjejmë dy frontespice.Bevilakua boton, përveç Apuleit të lartpërmendur, një përmbledhje me vepra të Petrarkës si edhe Mathesis (De nativitatibus) të Julii Firmici Materni-t, në të cilat është e pranishme korniza e frontespicit të Mesharit.Agostino de Zanni më 23 shkurt 1525 riboton të rishikuar Legendario de sancti vulgare storiado të Iacobo de Voragine, vepër të cilën e kishte botuar më parë, më 13 Mars 1494, Mateo Kapkaza me të njëjtën kornizë balline, pothuajse me njëjtën brendi, e shoqëruar me një kornizë tjetër që i mbivihet, që është ajo e ferrit të botimit 1493. Pas vitit 1525 nuk kemi gjetur ndonjë libër tjetër, ku të jetë përdorur kjo kornizë. Duhet theksuar se te botimet e kësaj ksilografie, që nga 1497 e më pas, vërehet një dëmtim i vogël i krifës në të majtë të luanit që gjendet sipër në të djathtë të kornizës.* I plotë ky artikull do të botohet te numri i ardhshëm i Hyllit të Dritësbuzuku 2

  • Piktura e rrallë e Gustav Klimt bëhet vepra më e shtrenjtë e shitur ndonjëherë në ankand, çmimi i pabesueshëm

    Piktura e rrallë e Gustav Klimt bëhet vepra më e shtrenjtë e shitur ndonjëherë në ankand, çmimi i pabesueshëm

    Një pikturë e rrallë e mjeshtrit austriak Gustav Klimt ka thyer çdo rekord këtë javë, duke u shitur për mbi 200 milionë dollarë dhe u shpall vepra moderne më e shtrenjtë e shitur ndonjëherë në ankand.

    Piktura “Portreti i Elisabeth Lederer” u shit për 236.4 milionë dollarë, duke shkaktuar duartrokitje e habi gjatë një gare 20-minutëshe mes blerësve. Kjo është vepra më e shtrenjtë e shitur ndonjëherë nga shtëpia e ankandeve Sotheby’s në nivel global.
    Portreti i vajzës së një prej familjeve më të rëndësishme patrone të Klimt u shpëtua rastësisht nga shkatërrimi gjatë Luftës së Dytë Botërore, pasi u nda nga disa vepra të tjera të artistit që u dogjën në kështjellën Immendorf të Austrisë. Për këtë arsye, vepra konsiderohet një nga pak mundësitë e mbetura për të blerë një portret kaq të rëndësishëm të mjeshtrit austriak.
    Piktura vinte nga koleksioni personal i Leonard A. Lauder, trashëgimtar i Estée Lauder, i cili u nda nga jeta më herët këtë vit. Koleksioni i tij arriti 527.5 milionë dollarë, shumë më tepër se vlerësimi fillestar.
    Në të njëjtin ankand, u shitën me çmime të larta edhe një pikturë e Edvard Munch për 35.1 milionë dollarë dhe një peizazh tjetër i Klimt për 86 milionë dollarë.
    Një nga veprat më kurioze të ankandit ishte skulptura “America” e artistit provokues Maurizio Cattelan – një tualet funksional prej 220 paundësh ar prej 18 karatësh. Megjithëse çmimi nisës u vendos sipas vlerës së arit (rreth 10 milionë dollarë), vepra mori vetëm një ofertë të vetme, nga një “markë e njohur amerikane”, dhe u shit për 12.1 milionë dollarë me tarifa.
    Skulptura është motra e versionit famëkeq që u ekspozua në Guggenheim dhe u vodh më pas nga Blenheim Palace  ende e pagjetur.
    Sotheby’s shpreson që gjatë javës të kalojë shifrën 1 miliard dollarë, me një seri veprash të mëdha nga Basquiat, Yves Klein, Matisse, Cecily Brown dhe Jeff Koons. Interes të madh shkaktoi edhe ekspozimi i WC-së së artë të Cattelan, vendosur në një banjë të vogël të rregulluar posaçërisht në katin e katërt të godinës.

    Top Channel