Ernest Koliqi
Dashunova prrallën e Narçizit me të tânë hovin e gjakut t’im prendveruer. E gjithëkund e gjithëkah kërkojshem pasqyra ku m’u pasqyrue.
Narçiz e quejta veten ndër ditët e rinís së parë, tue mos parandie asokohe sa trishtim mâ vonë do të më shkaktonte ky emën luluer. Po a s’janë të freskëta edhe lojnat e fëmijnís dhe të shëndetëshme dhe të pafajshëme?
Mandej, kur rritemi në moshë, a nuk i përsërisim me tjera mend, don me thânë përnjimend? E atëherë nuk zhvillohen të njoma e të pastra si dikur, por të turbullta e turbulluese edhe dobsuese të trupit e të shpirtit.
Qyshë në fëmijní dashunova ujnat si të rrjedhëshëm ashtu t’amullt, valët pasqyruese, sipërfaqet kristalore shum tërhjekse për Narçizin andërrtar.
Mbaj mend nji natë kah gjymsa e majit. Nji natë pá hânë. Shkodrën e kishte mbulue an’e kand errësija, nji errësí e rrasët qi nuk lênte me pá nji pëllambë para vetes.
Oborri i shtëpís kishte humbë si i mbytun në fundet e nji deti në ngjyrë karaboje me gjith manda, me blî shatorr e me tandë. At errësí e dendësonte edhe mâ tepër heshtimi qi mbështiellte gjithëshkafen si në nji mbulojë të murrmë.
Erëza gjethesh e bimësh gufuese, mbi të cilat zotnonte fryma nxitëse e lulemustakut, rrijshin si pezull në paluejtësí t’ajrís.
Pak net mâ përpara nën rrezet e hânës, qi prarojshin kopshtije e mure, lagjet e Shkodrës kumbojshin nëpër valavitje galduese të shrregullavet.
Tashti qi Shën Gjergji i parë e i dyti kishin kalue, qyteti pushonte në paq të plotë, si i lodhun prej qejfit të valleve. Vetëm qielli vlonte plym me hyj, mbi at errësí, të pamasë: hyj me drita të largëta qi shëndritshin heshtazi, nalt, shum nalt, në hapësína eprore prej kah asnji rreze nuk arrinte me ndriçue dhén.
M’u duk se në largësí po tingullonte si nji zâ i marrun, por depërtues. U vûna në dëgjim. Nuk zbritte ai zâ prej rrathve të qiellit ku Byku i Kumbarës shkëlqente bardhulluer në gjasë të nji udhe misterjoze shtrue me pluhun margaritarësh.
Prej kah vinte atëherë? As unë nuk e kuptova. Sigurisht nga nji largësí e madhe apo ndoshta edhe prej nji vendi t’afërm fort: prej thellësís të shpirtit t’im.
Më dukej se njofta n’at zâ shushurimën e ujnavet qi përshkojnë kryq e tërthuer tokën shqiptare.
Shqipní, nuse e ujnavet, âmbëlsija e gjallë e jote freskon ândrrat e netve të mija. Zbresin gëzueshëm prej bjeshke në jallí Drini e Mati e Arzeni e Semeni e Vjosa tue endun valle si krushq djalosharë të kapun dora dora.
E kurr kânga e tyne nuk mên.
Edhe në ditët mâ të zeza mjerimi, ajo kângë kumbon e përhapet si nji epithalam urimtar. Nji lum tjetër më rrëmbei papritmas në shkulmat e vet të turrshëm.
Gjaku shqiptar qi nuk shtërret kurr por, si ecin valët e Drinit prej grykës në grykë e prej lugjes në lugje, edh’ai rrjedh prej katragjyshavet ndër nipa, mot në mot.
Lum i pasun qi nga burimet mâ të lashta të fisit njerzuer shkumbon përherë bujar e i fuqíshëm n’âmë shênjue nga vetë gishti i Perendís.
Unë e ndjeva veten si për shortí pjesë e atij lumi.
Dada, qi rriti në gjûj të vet prindin t’im njiherë edhe mâ vonë mue, më tregonte: “Në nji natë maji të fali Zoti mun ke rrâja e drandofillit qi lulzon afër pusit.
Nuk dij mirë kush të solli n’oborr t’onë. Ndoj engjull i bardhë tue rrëshqitë gjatë njâj rrezje hâne a por Floçka e Pusit qi njef udhat e nëndhéshme dhe a u bjen nânave fmijt nga mbretnít e largta t’Agimit.
Unë, në të zbardhun të dritës, kur dola me mjelë lopën në Kullë të sânës, të gjeta tue kjâ, lakuriq rrâzë drandofillit, krejt i ndragun me dhé të rîmë prej brymës së mëngjesit. E të mora e të çova të nâna e jote qi të pritte.
E të kemi lá dhe të kemi lidhë në djep të ngjyrëshem punue në Krye të Pazarit dhe të kemi mbulue me bohçe të kuqe”.
Buzëveshkun, gojë pa –dhâmbë, dada plakë i a ndolli gjumin kërthînit n’at djep, tue i urue ndër ninulla mâ të ndritëshmin fat edhe i a praroi, kur u bâ camerdhok, shtigjet e para të jetës me dritë ari prallash.
Kush do t’a ligjirojë lavdín t’uej, o plaka arbnore? Ju me tregim gojëthânash krenare i a bâni të madhe zêmrën nji populli të vogël.
E n’erësín e rrasët dhe në heshtimin e thukët të natës së majit m’u kujtue papritmas tregimi i dadës dhe zbrita n’oborr. Tue u drejtue n’terr me hamendje, shkova deri te pusi, si i ngrehun nga nji fuqí shortare.
Ndiejshem në terr pranín e drûjvet me degë të rrëfatuna mbi oborr nëpër të cilat i kërthndezët qarkullonte tharmi i prendverës; ndiejshëm frymëmarrjen e gjethvet të rij; ndiejshem harén e ndrydhun të kokrrave qi rriteshin të strukuna në njomsinën e gjethvet edhe lëvitjen e pazâshme në zêmër të pêmve të lângut qi âmbëlsohej e shëndrrohej në musht; ndiejshëm tyftajën e freskët qi nëpër grykë guri të skalitun lëshonte uji i thellë i pusit. Me pá nuk shifshem kurrnjisend.
Por, çuditnisht, ndiejshem e ndëgjojshem pa e pá, në terr t’asaj nate së vokët prendvere, edhe Shkodrën qi shtrîhej përtej mureve t’oborrit si e rrëmbyeme në nji ândërr plot parandiesí tragjike nën hyllësít e largeta qi dridheshin në hapësínat e pamatuna të kupës qiellore.
E përtej Shkodrës, ndër male të Shqipnís, e pamatuna të kupës qiellore. E përtej Shkodrës, ndër male të Shqipnís, veshi dallonte në heshtim zânet e ndryshme të krojeve, të shénavet, të lumejvet.
Me duer të ndême para meje, tue shëndërrue hapat me kujdes, kërkova grykën e pusit. Kah e përkita, rrasa e ftoftët më dha nji të dridhun andjeje në trup. Gjaku u tund nëpër të gjitha gjymtyrët e mija.
Ai új i pusit nëpër udha të nëndhéshme vinte nga malet. Përziheshin në tê vala e Kirit dh’e Drinit.
E Drini mbledh prrojet e maleve të Toskënís e të Shqipnís së mesme.
Edhe unë ishem pus dhe zêmra e ime nëpër vijë breznijsh jetike mblidhte gjakun arbnuer prej hapsinave e prej moteve mâ të largëta.
Aty afër, pranë nji drandofilli të lulzuem, në nji mâj të dikurshëm, kishte zânë fíll stina ime njerzore.
Ndiejshem shpirtin tue u zgjâ prej atij oborri , rrethue e ndry në ledhe të nalta, tue u zgjâ nëpër lagje të Shkodrës, nëpër fusha e male të Gegnís, nepër krahina të Toskënís, edhe nepër vise të hueja ku jetojnë njerz të gjakut arbnuer.
Por s’ishte nji ndiesi e qartë. Si nji mjegull e hollë e mbështillte . Zêmra këndellej në fuqín e saj nësa mendja tepër e ré lodhej në përpjekje me i a përfshî madhënín. Nji dashuní e hapët dh’ e panjoftun m’a joshte zêmrën tue e shqetësue.
Vuejtja, vetëm vuejtja i dhuron dritë përvojës, jo krenija qi kërkon në moshë rinore burimin e endireve dhe të mirakandjeve.
Urtí, Urtí hyjneshë e moshës së pjekun, vetëm ti na shëpton prej rrembimeve të trillit dhe na qet në hullín e arsyes. Por pjekunija qi ti na sjell paguhet me shum lot e therorzime.
Asokohe, në stinën lulzuese të rinís, kot i bâjshem thirrje ndër tundime të ngjyrëshme Urtís sepse vesket e botës dilshin përherë mâ të forta e ngadhnjejshin.
Në kundërshtim me Urtín e cila mëson me qênë i përvûjtun, Narçiz unë dikur e quejta veten, pse ky emën i érshëm m’u duk se i përshtatej poezís s’eme qi kërkonte burime endiresh ku m’u pasqyrue. U prira mbi çdo pasqyrë xixilluese për me kundrue bukurín e ândrrës s’eme.
Vonë, shum vonë, tue kërkue ândrrat krenare në pasqyrat e panjehuna të jetës, gjeta papritmas fytyrën t’ime të vërtetë. E n’ato t’imëta, emni i âmbël i Narçizit mori nji shije t’idhun në buzët e mija.
Urtí, Urtí, hyjneshë hijerandë qi agon nëpër nji dritë të ftoftë shi njatëherë kur prendojnë ândrrat, mos të qofsha mirnjohës për tisat e lylyvertë qi shkjeve kur m’a zbulove jetën lakuriq. Brita: -Rrnoftë ândrra e bukur qi gënjen. Rrnoftë besimi n’ândrrën e bukur qi gënjen.
Sot jam ndoshta i mjerë pse rrêhem me vishtirsí.
Zjarrmi i epsheve të holla m’a dogj mishin në shtat, por m’a poq edhe shpirtin t’e vona. Nji dridhje e stërkândëshme veçse mbet në shtat e në shpirt, dhe grumbulli i vjetve, tue randue në mue peshën e tyne, nuk e zhduku: mbet hiri i kângës në buzët e mija.
Ari i ândrrave të rinís u zverdh, por midis shpirtit, e mërtisun në degërmija të bórta, lëshon rreze të pashueshme fytyra e nji hyjneshe: fytyra e Poezís, nuse e shpirtit t’im.
Por nuk e thrras unë veten Narçiz sot qi krenín s’e njof mâ si vërtyt t’imin kryesuer. Sot mytin atij qi rá e u mbyt n’uj pasqyrues të bukurís së vet nuk e adhuroj si dikur gjatë prendverave të njoma të jetës por prap se prap nuk e përbuzi sepse më ka ndihmue me gjetë fytyrën t’ime të vërtetë.
Në nji natë errsim-plote dhe heshtim –plote të gjymës së majit, afër pusit n’oborr të shtëpís atnore, ndjeva në terr, qi s’më lênte me pá, tue u avitë kah fytyra e ime nji fytyrë tjetër, e ngritë por e lëmuet e plot butësí ledhatare.
Ishte Floçka e Pusit? Foli? Zâ nuk ndëgjova. Por disá fjalë pa tingull mrekullisht jehojshin në thellësít e mshefta të shpirtit t’im:
“Mos e mbyt n’idhënín e përvojës hirin e Poezís qi të falen Zânat zêmërbardha. Kërkove vetveten tue rrahë shtigjet e ashpra të jetës. Kërkesa e lumnís të hodhi mbi vrrije parrizesh të gënjeshtërta.
Pa u rysun ndër gabime e mundime nuk arríhet prehja në limanin e qetë t’Urtís. Ti jé pinjuell i nji fisi të mjeruem. A s’e kupton se në dishirin t’and vlojnë dishiret e breznive qi nuk njoften asnji ças hareje në jetë? A s’e kupton se gjaku arbnuer, qi s’mujt me lulzue në haré gjatë kavaljetave të territ, orvatet në ty me pasë hisen e lumnís qi deri tash i âsht mohue?
A s’e ndien në buzë të tueja etin e stërgjyshave qi u linden e u shkimen në more krajatash e zezonash, etin përvlues fatbardhësije qi i a zhurite shpirtin e dishruem? Zymnimet zbresin mbi shpirtënt e Shqiptarvet si tubë korbash qi ndiellin zí. Hapi syt e djeshëm, syt e Narçizit andërrtar.
Kërkò fytyrën e vërtetë. Përpiqu me gjetë lumnín qi lypë gjaku í yt. Por mos harrò qi gjaku i dejvet të tú shtrîhet si dét an’e kand jashta teje. E ti jé vetëm nji shkulm i atij deti.
Largò zymnimet e lénë dritën e shpresës të derdhet nxituese në shpirtin tand prej syve të nuses Poezi, hirin e së cilës as zhgënjimet mâ mizore as pakuptimi nejrzuer mâ dâmtues nuk mujten me cenue”.
Ishte terr. Tash e’ kuptoj se po të m’ishtë dhânë mundësija m’u pasqyrue n’ujin atje në fund të pusit, asi shtegu unë do t’a kishem ndoshta gjetë fytyrën t’ime të vërtetë.
*Titulli i origjinalit: “Ujët e pusit”
Përgatiti T.K/ ObserverKult
Lexo edhe:
Ernest Koliqi (Shkodër, 20 maj 1903 – Romë, 15 janar 1975)
ERNEST KOLIQI: SHKO TI…
Mbasi qi stina po rrshet tatpjetëe fort un tutem se atdhén n’kët jetëme sýt adhruesa,qi pajadáia çmunen hirin,s’kam për t’a páshko ti, lum bija, n’at Shkodrën t’imekur n’terr do t’sosemme trup e andrrime:atje si t’gjindesh, syt e mij n’bállt’andin do t’hapen:n’ty kam m’u ngjáll.Për mue ti Shkodrën,për mue sodite;mallin,e sjellun dhe n’vorrshafite.Shkodra me shpija ndry n’avullija,t’qetat oborre plot land’ shatorre,kumbulla e manda, pjergulla e tanda,sodit e at afshin qi kushe un gjáll –me mall t’im në zêmër
Tekstin e plotë mund ta lexoni KËTU:
ObserverKult
