Tag: lundruese

Hetimi i Prokuroria e Posaçme (SPAK) për aferën e dy termocentraleve lundruese (TEC-et) “Tigri 1” dhe “Tigri 3” ka nisur zyrtarisht, duke vënë në qendër të vëmendjes ministren Belinda Balluku dhe vendimet e saj për menaxhimin e krizës energjetike. Këtë fakt e konfirmoi kreu i Prokurorisë së Posaçme Altin Dumani gjatë raportimit në Kuvend. Dy anijet, që mbërritën në Vlorë në shtator 2022 dhe u morën me procedurë emergjente me firmë të Ballukut, kanë shpenzuar tashmë mbi 68 milionë dollarë për qira, operim dhe mirëmbajtje, pa prodhuar asnjë kilovat energjie.
Si nisi afera
Në vitin 2022, përballë një krize të ashpër energjetike globale (rritje çmimesh dhe thatësirë) qeveria shqiptare ndërmori një vendim urgjent për sigurimin e energjisë përmes dy termocentraleve lundruese të quajtura “Tigri 1” dhe “Tigri 3”. Ky vendim u drejtua nga ministrja e Infrastrukturës dhe Energjisë, Belinda Balluku, e cila në shtator 2022 inspektoi personalisht mbërritjen e anijeve në Vlorë. Balluku e cilësoi këtë një “fat” për Shqipërinë, duke argumentuar se shumë vende të tjera po tentonin të siguronin njësi të tilla gjeneruese gjatë kulmit të krizës. Anijet lundruese u morën me procedurë emergjente me arsyetimin se do të përmbushnin rreth 15% të nevojave kombëtare për energji elektrike, duke ulur varësinë nga importi dhe duke ruajtur rezervat hidrike në vend. Qeveria theksoi gjithashtu mbështetjen e partnerëve strategjikë (SHBA) në realizimin e kësaj marrëveshjeje, ndërsa garantoi se TEC-et lundruese plotësonin standardet mjedisore të Bankës Botërore për nivelin e ndotjes.
Detajet
Dy anijet-termocentral mbërritën në Shqipëri në shtator 2022 pasi ishin operuar më parë në Bangladesh. Ato njihen me emrat “Tigri 1” dhe “Tigri 3”. Secila anije është e pajisur me gjeneratorë me djegie nafte/mazuti (HFO – Heavy Fuel Oil), me një fuqi të instaluar të përbashkët rreth 110–114 MW. Ky kapacitet përkon me rreth 15% të konsumit mesatar ditor të vendit, ose afërsisht 867 GWh prodhim vjetor të mundshëm. Termocentralet lundruese janë anije-platforma të pajisura me motorë të mëdhenj dizel, të cilët duhet të furnizohen vazhdimisht me mazut për të gjeneruar energji elektrike. Sipas të dhënave teknike, në kapacitet të plotë ato do të konsumonin rreth 500 ton mazut në ditë – një sasi tejet e lartë karburanti.
Fillimisht, anijet u ankoruan pranë portit Petrolifera (terminali i naftës) në Vlorë për lehtësi logjistike, dhe më pas u zhvendosën në mënyrë të përhershme në zonën e Triportit në gjirin e Vlorës. Ato u lidhën me depozitat bregdetare të karburantit në zonë dhe me nënstacionin elektrik ekzistues të TEC-it të Vlorës, për t’u integruar në rrjetin 220 kV. Anijet “Tigri” funksionojnë fillimisht me mazut (një derivat i rëndë i naftës) dhe u deklarua synimi që brenda dy viteve të konvertohen për të përdorur gaz të lëngshëm (LNG), paralelisht me planin për kthimin e TEC-it ekzistues të Vlorës në një terminal gazi. Gjithsesi, përdorimi i mazutit ngre shqetësime mjedisore, pasi gjenerimi i energjisë nëpërmjet këtyre anijeve mund të shkaktojë ndotje të konsiderueshme në gjirin e Vlorës (zonë e mbrojtur), si nga emetimet e gazrave ashtu edhe nga ndotja akustike.
Marrëveshja
Korporata Elektroenergjetike Shqiptare (KESH) – prodhuesi publik i energjisë – realizoi marrjen me qira të këtyre dy termocentraleve lundruese përmes një tenderi emergjent në janar 2022. Tenderi u zhvillua me procedurë të përshpejtuar (vetëm 3 ditë afat nga shpallja më 24 janar deri mbyllja më 27 janar 2022), çka u kritikua se krijoi dyshime për paracaktimin e fituesve. Fitues u shpall një konsorcium amerikano-italian i përbërë nga kompania Excelerate Energy dhe Renco. Publikut iu komunikua se Excelerate Energy (një emër i njohur amerikan në fushën e gazit dhe energjisë) do të sillte anijet, ndërsa Renco (italiane) do të operonte impiantet.
Më pas u zbulua se pas ofertës fshihej një entitet offshore me emër të ngjashëm – Excelerate Energy Limited Partnership i regjistruar në Delaware (SHBA), i cili paraqiti ofertën me logon e kompanisë prestigjioze Excelerate, por në fakt përfaqësonte një kompani “guackë” me pronarë të panjohur. Dokumentet treguan se ofertën e nënshkroi Daniel Bustos, zyrtar i Excelerate LP, ndërsa anijet realisht u blenë nga ky entitet në Bangladeshin e largët për vetëm 15 milionë dollarë (të dyja së bashku). KESH, megjithatë, u angazhua t’i marrë anijet me qira me një kosto shumë më të lartë. Kontrata dyvjeçare e qirasë kap vlerën e rreth 45.5 milionë dollarëve (për vetë asetet lundruese), ndërsa një kontratë e veçantë mirëmbajtjeje/operimi me kompaninë Renco vlen afro 22.5 milionë dollarë. Tabela 1 më poshtë përmbledh kostot kryesore financiare sipas marrëveshjes:

Komponenti financiar
Vlera / Kushtet

Periudha e qirasë
2 vjet (kontrata fillestare 2022–2024). Pas përfundimit, asetet do transferohen në pronësi të KESH për vlerën simbolike 1 euro (pra termocentralet do t’i mbeten shtetit).

Pagesa për qiranë (Excelerate)
45.5 milion $ (për 2 vite). Kjo korrespondon afërsisht me 60 mijë $ në ditë për secilën ditë operimi.

Pagesa për operimin (Renco)
22.5 milion $ (për 2 vite). Korrespondon afërsisht me 30 mijë $ në ditë për shpenzimet e operimit dhe mirëmbajtjes.

Kostoja totale e kontratës
~68 milion $ për 2 vjet (qira + operim). Kjo shumë do të rëndojë mbi buxhetin e KESH-it, pavarësisht nëse prodhohet apo jo energji, sipas klauzolave kontraktuale.

Furnizimi me karburant (mazut)
Vlerësuar rreth 100 – 205 milion $ për periudhën dyvjeçare, në varësi të orëve që do të punojnë anijet. Vetëm kontrata me kompaninë Petrolifera për depozitimin dhe transferimin e naftës në Triport kap 7.2 milion € (rreth 7.8 KESH hapi një tender madhor për blerjen e mazutit (HFO) në 2023, pasi ky është një nga zërat më të kushtueshëm.

Kushtet e pagesës
Sipas ministres dhe KESH, pagesat ndaj kompanive nisin vetëm pas vënies në punë të anijeve (pas komisionimit të suksesshëm). Deri atëherë, shpenzimet e mirëmbajtjes minimale (p.sh. stoku i karburantit, ruajtja) janë mbuluar, por faturat e qirasë ditore janë shtyrë derisa të prodhohet energji.

Siç shihet, marrëveshja financiare u konsiderua e pazakontë – anijet kushtuan trefishin e vlerës së blerjes së tyre brenda vetëm dy viteve. Megjithë koston e lartë, qeveria argumentoi se prodhimi i energjisë nga këto njësi do të ishte më ekonomik sesa importi në kulmin e krizës (rreth 200 € për MWh kundrejt mbi 300–400 € në bursa në 2022). Por më vonë auditimet treguan se kostoja reale e prodhimit nga “Tigrat” mund të arrijë deri 268 € për MWh – 4 herë më e lartë sesa importi në tregun aktual, për shkak të shpenzimeve kolosale të karburantit dhe eficiencës së ulët. Kjo ngriti pikëpyetje mbi leverdishmërinë ekonomike të projektit.
Mbërritja në Vlorë, vonesat dhe përdorimi aktual
Dy anijet “Tigri 1” dhe “Tigri 3” mbërritën në brigjet e Vlorës në fund të shtatorit 2022, rreth 8 muaj pas nënshkrimit të kontratës emergjente. Fillimisht u deklarua se ato do të viheshin në funksionim brenda fundit të atij viti. Për këtë u ndërtua infrastruktura ndërlidhëse: lidhja me nënstacionin elektrik Babicë dhe instalimet e tubacioneve për furnizim me naftë nga depozitat ekzistuese. Megjithatë, afatet e vënies në punë u shtynë disa herë. Testimet teknike që fillimisht ishin planifikuar të përfundonin në shkurt 2023, u shtynë në maj, pastaj në qershor 2023, dhe sërish nuk u respektuan. Edhe pas një viti të plotë nga mbërritja, në shtator 2023, anijet ende ishin në fazë prove dhe nuk kishin prodhuar asnjë kilovat orë për rrjetin. KESH nuk dha një afat të qartë për fillimin e prodhimit, duke raportuar vetëm se komisionimi pritet të kryhej nga fundi i tetorit deri më 15 nëntor 2023.
Gjatë gjithë kësaj periudhe, gjeneratorët e “Tigrave” kanë mbetur të fikur, ndërsa buxheti i shtetit filloi të përballojë shpenzimet periferike (p.sh. miliona euro për rezervimin e depozitave të karburantit dhe mirëmbajtjen minimale). Ministrja Balluku deklaroi se pagesa e qirasë ditore (rreth 90 mijë $) do të fillonin vetëm pasi të prodhohet energji dhe se, në fund të kontratës, anijet do t’i kalojnë pronësisë së KESH-it me vlerë simbolike, duke mbetur asete afatgjata të shtetit. Kjo është paraqitur si një mënyrë për të amortizuar koston: me përfundimin e kontratës, Shqipëria do të zotërojë dy termocentralet lundruese, të cilat mund t’i përdorë ose t’i japë me qira diku tjetër në të ardhmen.
Pas gati dy vitesh në “gjumë”, në fund të vitit 2024 është raportuar se anijet kryen ndezjet e para provë dhe nisën prodhimin në një masë të kufizuar. Sipas të dhënave mediatike, gjatë vitit 2024 “Tigri 1” dhe “Tigri 3” prodhuan rreth 22.6 GWh energji (në total), ndërsa në muajt e parë të 2025 prodhimi i tyre vazhdoi ende me kapacitet nën optimal. Kjo tregon se, megjithëse me vonesë, impiantet lundruese arritën të gjenerojnë një sasi të kufizuar energjie. Gjithsesi, deri në mesin e vitit 2025 kapaciteti i plotë prej 114 MW nuk është shfrytëzuar asnjëherë dhe anijet nuk kanë arritur ende të operojnë rregullisht në shërbim të sistemit energjetik. Ato vijojnë të jenë të ankoruara në Triportin e Vlorës, gati për t’u vënë në punë në rast nevoje emergjente, por jashtë funksionimit të përditshëm.