Lajmidites.com

Tag: krishterë

  • Trump kërcënon Nigerinë me luftë! A po synojnë kryengritësit islamistë vetëm grupet e krishtera?

    Trump kërcënon Nigerinë me luftë! A po synojnë kryengritësit islamistë vetëm grupet e krishtera?

    Një situatë e re lufte po bëhet gati në Afrikën Perëndimore. Nigeria është vënë në shënjestrën e Uashingtonit. Presidenti i SHBA-së, Donald Trump, ka bërë me dije se i ka kërkuar Departamentit të Mbrojtjes të përgatitet për një veprim të mundshëm ushtarak “të shpejtë” në Nigeri nëse kombi në Afrikën Perëndimore nuk arrin të ndalojë vrasjen e të krishterëve. Qeveria e SHBA-së gjithashtu do të ndalojë menjëherë të gjitha ndihmat dhe asistencën për Nigerinë, kombin më të populluar të Afrikës dhe prodhuesin më të madh të naftës, tha Trump në një postim në Truth Social.
    Nëse Shtetet e Bashkuara dërgojnë forca ushtarake, ato do të hyjnë në veprim “me armë zjarri”, për të zhdukur plotësisht terroristët islamikë që po kryejnë këto mizori të tmerrshme”, shkroi Trump, pa dhënë asnjë provë specifike rreth trajtimit të të krishterëve në Nigeri. Trump e quajti Nigerinë një “vend të turpëruar” dhe paralajmëroi se qeveria e saj duhet të veprojë shpejt. “Nëse sulmojmë, do të jetë e shpejtë, e egër dhe e ëmbël, ashtu si banditët terroristë sulmojnë të krishterët tanë të dashur!” shkroi ai, shkruan A2 CNN.
    “Ky nuk është një gjenocid i krishterë sepse faktet nuk e mbështesin atë. Nëse shikoni zonat ku ky konflikt është i përhapur, edhe nëse merrni vetëm shtetin Borno, shumë nga këto komunitete janë të dominuara nga myslimanët. Pra, shumica e viktimave të dhunës së Boko Haram janë myslimanë. Kjo është arsyeja pse thamë se nuk është e drejtë, nuk është mirë, nuk është e dobishme ta ngushtojmë këtë konflikt vetëm te feja. Ajo që është thelbësore është që qeveria nigeriane e sheh këtë kërcënim si një kërcënim për jetën e çdo nigeriani. Pra, trajtimi i tij është shumë, shumë i rëndësishëm. Dhe nëse qeveria dështon ta bëjë këtë, nuk mund t’i fajësoni qytetarët nëse e kualifikojnë atë qoftë si gjenocid i krishterë, gjenocid mysliman apo çfarëdo qoftë. Sa i përket nigerianëve, ata thjesht duan të flenë me dy sy mbyllur. Pra, dështimi i qeverisë për ta siguruar këtë shkakton narrativa të ndryshme, por fakti në terren i mbështetur nga të dhënat përkatëse nuk e mbështet këtë si një gjenocid të krishterë”, tha Malik Samiel, Qeverisja e Mirë Afrikane.
    Përpara se Trump të publikonte kërcënimin e tij me sulm, presidenti i Nigerisë, Bola Tinubu, një mysliman nga Nigeria jugore i martuar me një pastor të krishterë, kundërshtoi akuzat për intolerancë fetare dhe mbrojti përpjekjet e vendit të tij për të mbrojtur lirinë fetare. Kur bën emërime kyçe qeveritare dhe ushtarake, Tinubu, ashtu si paraardhësit e tij, është përpjekur të gjejë një ekuilibër për t’u siguruar që myslimanët dhe të krishterët të përfaqësohen. Javën e kaluar, Tinubu ndryshoi udhëheqjen ushtarake të vendit dhe emëroi një të krishterë si shefin e ri të mbrojtjes. Nigeria, një vend me më shumë se 220 milionë banorë dhe rreth 200 grupe etnike, është e ndarë midis veriut kryesisht mysliman dhe jugut kryesisht të krishterë.
    “Nigeria ka qenë një partner kyç i SHBA-së për vite me radhë, kështu që çdo ndihmë që vendi mund të marrë nga SHBA-ja për të luftuar terrorizmin, jo vetëm terrorizmin, pasigurinë në përgjithësi, mendoj se është e mirëpritur. Por përsëri, Nigeria ka të drejtë të tërhiqet nga sovraniteti i saj. Pra, çdo ndihmë që ofron SHBA-ja duhet të jetë në kushte të barabarta si partnerë. Pra, bisedat nga SHBA-ja për një operacion të mundshëm ushtarak ose pushtim çfarëdo qoftë, mendoj se janë mungesë respekti ndaj Nigerisë si një vend sovran, por gjithashtu jo të dobishme për nigerianët që përballen me vrasje nga këto grupe të ndryshme të armatosura, qofshin grupe ekstremiste të dhunshme apo të ashtuquajtur banditë”, tha Malik Samiel, Qeverisja e Mirë Afrikane.
    Kryengritësit islamistë si Boko Haram dhe Shteti Islamik Provinca e Afrikës Perëndimore kanë shkaktuar kaos në vend për më shumë se 15 vjet, duke vrarë mijëra njerëz, por sulmet e tyre janë kufizuar kryesisht në verilindje të vendit, ku shumica është myslimane. Ndërsa të krishterë janë vrarë, shumica dërrmuese e viktimave kanë qenë myslimanë, thotë Malik Samuel, studiues i lartë në OJQ-në – Good Governance Africa.
    “Pra, shumica e viktimave të dhunës së Boko Haram janë myslimanë. E dini, kjo është arsyeja pse thamë se nuk është e drejtë, nuk është mirë, nuk është e dobishme ta ngushtojmë këtë konflikt vetëm te feja”, shtoi ai, duke thënë se dështimi i qeverisë për të luftuar kryengritjen ka çuar në shtyrjen e narrativave të tjera.
    Në Nigerinë qendrore ka pasur përleshje të shpeshta midis barinjve kryesisht myslimanë dhe fermerëve kryesisht të krishterë për akses në ujë dhe kullota, ndërsa në veriperëndim të vendit, persona të armatosur sulmojnë rregullisht fshatrat, duke rrëmbyer banorët për shpërblim.
    Një hulumtim nga grupi amerikan i monitorimit të krizave ACLED tregon se nga 1,923 sulme ndaj civilëve në Nigeri deri më tani këtë vit, numri i atyre që kanë synuar të krishterët për shkak të fesë së tyre ishte 50. Analistët thonë se pretendimet e fundit që qarkullojnë midis disa qarqeve të krahut të djathtë në SHBA se deri në 100,000 të krishterë janë vrarë në Nigeri që nga viti 2009 nuk mbështeten nga të dhënat e disponueshme.
    Por ai i duhet Nigerisë ndihmë e jashtme për të përballuar kërcënimet militante brenda vendit? Nigeria tha të dielën e 2 nëntorot se do të mirëpriste ndihmën e SHBA-së në luftën kundër kryengritësve islamistë për sa kohë që respektohet integriteti i saj territorial. Në kryeqytetin Abuja, disa të krishterë që po shkonin në Meshën e së dielës thanë se do të mirëprisnin një ndërhyrje ushtarake amerikane për të mbrojtur komunitetin e tyre.
    “Nigeria varet kryesisht nga operacionet ushtarake, të cilat nuk kanë qenë aq të suksesshme në mposhtjen dhe luftimin e pasigurisë. Kështu që unë do të sugjeroja, dhe studiuesit gjithashtu e mbështesin këtë, se vetëm një zgjidhje ushtarake nuk është e mjaftueshme për t’u përballur me pasigurinë. Pra, ajo që është më e mira është të plotësohet strategjia aktuale me strategji të tjera si strategjitë jo-kinetike, të cilat në thelb shikohen si shkaqet rrënjësore të kësaj pasigurie. Dhe një nga shkaqet rrënjësore që kemi parë të pasigurisë janë çështjet e qeverisjes, mungesa e pranisë së shtetit në zonat e largëta, mungesa e mundësive për të rinjtë e shumtë, veçanërisht në komunitetet e largëta, mungesa e lehtësirave themelore në këto fshatra, të cilat e bëjnë shumë të lehtë rekrutimin nga këto grupe ekstremiste të dhunshme. Pra, Nigeria duhet të shikojë strategjinë e saj aktuale, a po funksionon? A nuk po funksionon? Nëse nuk po funksionon, duhet ta ripërshtatë atë. Por ne duhet të largohemi nga mbështetja e madhe në zgjidhjet ushtarake në luftën kundër pasigurisë”, tha Malik Samiel, Qeverisja e Mirë Afrikane.

    Samuel tha se Nigeria ka nevojë për ndihmë me mbledhjen e inteligjencës dhe veprimet që kërkojnë të kufizojnë financimin e grupeve më të mëdha militante që veprojnë në vend.

    Ai mendonte se çdo ndihmë që ofron SHBA-ja duhet të jetë sipas kushteve të Nigerisë dhe ata duhet të punojnë si partnerë në vend që administrata Trump të veprojë vetëm, pasi kjo ishte “mosrespektuese”. Samuel tha se është koha që qeveria nigeriane të largohet nga zgjidhjet ushtarake në luftën kundër pasigurisë.
    “SHBA-të mund të forcojnë kapacitetin e Nigerisë në mbledhjen e inteligjencës sepse (është) shumë e rëndësishme në mposhtjen e këtij grupi përdorimi dhe vendosja e inteligjencës. Por përtej kësaj, fusha që është shumë, shumë e rëndësishme, përsëri, në fushën e financimit të terrorizmit dhe SHBA-të, kanë të gjithë ekspertizën me të cilën mund ta ndihmojnë Nigerinë. Një gjë që dimë është se ky grup ekstremist i dhunshëm, pavarësisht nëse i quani dy fraksionet e Boko Haram JAS (Jama’atu Ahlis Sunna Lidda’aëati Wal-Jihad) ose ISWAP (Shteti Islamik Provinca e Afrikës Perëndimore), apo edhe grupi i ri imagjinuar në veriperëndim të Nigerisë, quhet Lakurawa. Këto grupe po mbledhin të ardhura rreth komuniteteve kufitare për të çuar përpara operacionet e tyre”, tha Malik Samiel, Qeverisja e Mirë Afrikane.
    Grupet militante që veprojnë në Nigeri kanë përfituar nga kufijtë porozë për të lëvizur midis vendeve fqinje Kamerun, Çad dhe Niger. Analistët thonë se militantët kanë përfituar nga kufijtë e lirshëm për të ndihmuar në financimin e operacioneve të tyre dhe për të rekrutuar, duke ushtruar presion mbi të rinjtë, veçanërisht ata që jetojnë në zona rurale të varfra dhe të lëna pas dore. Samuel tha se grupe si fraksionet e Boko Haram JAS (Jama’atu Ahlis Sunna Lidda’aëati Wal-Jihad) ose ISWAP (Shteti Islamik Provinca e Afrikës Perëndimore), apo edhe Lakurawa, po mbledhin të ardhura rreth komuniteteve kufitare për të financuar operacionet e tyre.

  • Kryepiskopi Joan nga Roma: Vetëm dashuria që buron nga Perëndia mund të bashkojë botën

    Kryepiskopi Joan nga Roma: Vetëm dashuria që buron nga Perëndia mund të bashkojë botën

    Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit dhe i Gjithë Shqipërisë, Fortlumturia e Tij, z. Joan, merr pjesë në takimin ndërkombëtar me temë: “Osare la pace”, nga 26-28 tetor 2025, organizuar nga Komuniteti i Sant’Egidio, në Romë.

    Marrin pjesë personalitete të larta të politikës, presidenti i Italisë, Mattarella, Mbretëresha e Belgjikës, Mathilde, Patriarkë dhe Liderë fetar, personalitete të Kulturës dhe Aktivistë të Paqes nga 55 vende të botës. Takimi synon të nxisë dialogun ndërfetar, bashkëjetesën dhe solidaritetin mes popujve në kohë tensioni e konflikti global.

    “RIZBULIMI I RRUGËS DREJT BASHKIMIT TË KRISHTERË”

    I. Tema e bashkimit të krishterë përbën një veprim të guximshëm që lidhet drejtpërdrejt me kërkimin e paqes në botën tonë. Për të kuptuar udhëtimin drejt bashkimit, duhet së pari të diagnostikojmë rrënjën e ndarjes. Le të qëndrojmë pak në historinë e ndarjes. Ndarja e parë dhe më tragjike ndodhi kur njeriu u largua nga Krijuesi i tij. Dyshimi i prindërve tanë të parë, i themeluar në egoizëm, depërtoi shpirtin njerëzor përmes 𝑘𝑢𝑛𝑑𝑒̈𝑟𝑠ℎ𝑡𝑎𝑟𝑖𝑡. Kjo thyerje e besimit ndaj Perëndisë së dashurisë u bë burimi i çdo ndarjeje të mëvonshme.

    Historia e njerëzimit është mbushur me ndarje të vazhdueshme që burojnë nga kjo thyerje fillestare. Vdekja e parë trupore në historinë biblike nuk është natyrore, por vrasje. Kaini vret Abelin. Mëkati thyen marrëdhëniet, shpërbën lidhjet, mbjell urrejtje atje ku Perëndia mbolli dashuri.

    Pika kthesë e kësaj trajektoreje tragjike është Kulla e Babelit. Atje dëshmojmë diçka të habitshme: Vetë Perëndia zbret dhe krijon ngatërresë gjuhësh, duke e ndarë njerëzimin në kombe. Pse? Sepse përpjekja e njeriut për të krijuar bashkim pa Perëndinë, e bazuar në krenari dhe vetëhyjnizim, ishte e dënuar të çonte në katastrofë edhe më të madhe. Babeli zbulon një të vërtetë themelore: 𝐜̧𝐝𝐨 𝐩𝐥𝐚𝐧 𝐧𝐣𝐞𝐫𝐞̈𝐳𝐨𝐫 𝐩𝐞̈𝐫 𝐛𝐚𝐬𝐡𝐤𝐢𝐦, 𝐪𝐞̈ 𝐬𝐡𝐩𝐞̈𝐫𝐟𝐢𝐥𝐥 𝐊𝐫𝐢𝐣𝐮𝐞𝐬𝐢𝐧, 𝐧𝐞̈ 𝐦𝐞̈𝐧𝐲𝐫𝐞̈ 𝐭𝐞̈ 𝐩𝐚𝐬𝐡𝐦𝐚𝐧𝐠𝐬𝐡𝐦𝐞 𝐛𝐞̈𝐡𝐞𝐭 𝐛𝐮𝐫𝐢𝐦 𝐢 𝐧𝐝𝐚𝐫𝐣𝐞𝐬 𝐦𝐞̈ 𝐭𝐞̈ 𝐭𝐡𝐞𝐥𝐥𝐞̈.

    Ndarja e Babelit u bë shkak i të gjitha luftërave dhe konflikteve në histori. Që atëherë, çdo komb, çdo gjuhë, çdo kulturë u bë mur ndarjeje. Por duhet të kuptojmë më thellë: ndarja e kombeve erdhi si pasojë e ndarjes së njerëzimit nga kungimi hyjnor. Kur njeriu humbi marrëdhënien vertikale me Perëndinë, ai pashmangshmërisht humbi marrëdhënien horizontale me të afërmin e tij. Ky kuptim themelor e bën të qartë se perspektiva e krishterë nuk njeh bashkim dhe paqe pa Perëndinë. Ky është themeli mbi të cilin duhet të diskutojmë çdo përpjekje për bashkim nëse dëshirojmë të jemi të qëndrueshëm me atë që pohojmë dhe shpallim.

    Analogjia e shën Dorotheut të Gazës shpreh thjesht dhe qartë idenë se sa më afër i afrohemi Perëndisë, aq më afër i afrohemi njëri-tjetrit. Ai shkruan: 𝑆𝑢𝑝𝑜𝑧𝑜𝑛𝑖 𝑠𝑒 𝑑𝑜 𝑡𝑒̈ 𝑚𝑒𝑟𝑟𝑛𝑖𝑚 𝑛𝑗𝑒̈ 𝑘𝑜𝑚𝑝𝑎𝑠 𝑑ℎ𝑒 𝑡𝑒̈ 𝑣𝑒𝑛𝑑𝑜𝑠𝑛𝑖𝑚 𝑚𝑎𝑗𝑒̈𝑛 𝑑ℎ𝑒 𝑡𝑒̈ 𝑣𝑖𝑧𝑎𝑡𝑜𝑛𝑖𝑚 𝑝𝑒𝑟𝑖𝑚𝑒𝑡𝑟𝑖𝑛 𝑒 𝑛𝑗𝑒̈ 𝑟𝑟𝑒𝑡ℎ𝑖. 𝑃𝑖𝑘𝑎 𝑞𝑒𝑛𝑑𝑟𝑜𝑟𝑒 𝑒̈𝑠ℎ𝑡𝑒̈ 𝑛𝑒̈ 𝑡𝑒̈ 𝑛𝑗𝑒̈𝑗𝑡𝑒̈𝑛 𝑑𝑖𝑠𝑡𝑎𝑛𝑐𝑒̈ 𝑛𝑔𝑎 𝑐̧𝑑𝑜 𝑝𝑖𝑘𝑒̈ 𝑛𝑒̈ 𝑝𝑒𝑟𝑖𝑚𝑒𝑡𝑒̈𝑟… 𝐿𝑒 𝑡𝑒̈ 𝑠𝑢𝑝𝑜𝑧𝑜𝑗𝑚𝑒̈ 𝑠𝑒 𝑘𝑦 𝑟𝑟𝑒𝑡ℎ 𝑒̈𝑠ℎ𝑡𝑒̈ 𝑏𝑜𝑡𝑎 𝑑ℎ𝑒 𝑠𝑒 𝑉𝑒𝑡𝑒̈ 𝑃𝑒𝑟𝑒̈𝑛𝑑𝑖𝑎 𝑒̈𝑠ℎ𝑡𝑒̈ 𝑞𝑒𝑛𝑑𝑟𝑎; 𝑣𝑖𝑗𝑎𝑡 𝑒 𝑑𝑟𝑒𝑗𝑡𝑎 𝑡𝑒̈ 𝑣𝑖𝑧𝑎𝑡𝑢𝑎𝑟𝑎 𝑛𝑔𝑎 𝑝𝑒𝑟𝑖𝑚𝑒𝑡𝑟𝑖 𝑛𝑒̈ 𝑞𝑒𝑛𝑑𝑒̈𝑟 𝑗𝑎𝑛𝑒̈ 𝑗𝑒𝑡𝑒̈𝑡 𝑒 𝑛𝑗𝑒𝑟𝑒̈𝑧𝑣𝑒. 𝑁𝑒̈ 𝑚𝑎𝑠𝑒̈𝑛 𝑞𝑒̈ 𝑠ℎ𝑒𝑛𝑗𝑡𝑜𝑟𝑒̈𝑡 ℎ𝑦𝑗𝑛𝑒̈ 𝑛𝑒̈ 𝑔𝑗𝑒̈𝑟𝑎𝑡 𝑒 𝑆ℎ𝑝𝑖𝑟𝑡𝑖𝑡, 𝑎𝑡𝑎 𝑛𝑒̈ 𝑓𝑎𝑘𝑡 𝑖 𝑎𝑓𝑟𝑜ℎ𝑒𝑛 𝑃𝑒𝑟𝑒̈𝑛𝑑𝑖𝑠𝑒̈ 𝑑ℎ𝑒 𝑡𝑒̈ 𝑎𝑓𝑒̈𝑟𝑚𝑖𝑡 𝑡𝑒̈ 𝑡𝑦𝑟𝑒. 𝑆𝑎 𝑚𝑒̈ 𝑎𝑓𝑒̈𝑟 𝑗𝑎𝑛𝑒̈ 𝑚𝑒 𝑃𝑒𝑟𝑒̈𝑛𝑑𝑖𝑛𝑒̈, 𝑎𝑞 𝑚𝑒̈ 𝑎𝑓𝑒̈𝑟 𝑏𝑒̈ℎ𝑒𝑛 𝑚𝑒 𝑛𝑗𝑒̈𝑟𝑖-𝑡𝑗𝑒𝑡𝑟𝑖𝑛 (Mbi Refuzimin për të Gjykuar të Afërmin Tonë).

    Nga kjo marrëdhënie vertikale e dashurisë me Perëndinë rrjedh marrëdhënia horizontale e dashurisë së vërtetë dhe bashkimit midis nesh.

    II. Çdo përpjekje për bashkim dhe paqe, e bazuar vetëm në përpjekjet njerëzore që nuk parasupozon një marrëdhënie të shëndetshme me Perëndinë e dashurisë është e dënuar të dështojë. Çdo veprim që përmban hakmarrje dhe urrejtje, edhe nëse sipërfaqësisht duket bashkues, në realitet sjell ndarje. Dhuna lind dhunë, urrejtja lind urrejtje, imponimi lind rezistencë. Kur njeriu mendon se është zot absolut i jetës së tij, kur refuzon çdo referencë transhendenteje, kur dëshiron të ndërtojë parajsën në tokë pa Perëndinë e dashurisë, atëherë ai krijon një ferr të ri. Ky bashkim nuk do të realizohet kurrë, sepse shpërfill një të vërtetë themelore: jeta njerëzore është hapësira dhe atmosfera që Perëndia ka dhuruar nga Vetë jeta e Tij dhe vetëm dashuria mund të bashkojë vërtet, dhe dashuria rrjedh vetëm nga Perëndia.
    Pendikostia është anti-Babeli. Atje, Shpirti i Shenjtë nuk shkakton ngatërresë, por bashkon në polifoni. Popujt dëgjojnë Ungjillin e njëjtë, secili në gjuhën e vet. Kisha lind si Trupi i Krishtit, si hapësira e bashkimit të vërtetë që ka Perëndinë si udhëheqës, mbret dhe udhërrëfyes të saj. Dhe lind pyetja kritike: Pse atëherë, pas zbritjes së Shpirtit të Shenjtë në Pendikosti, ku Kisha lind si kungim i bashkimit dhe marrëdhënies me Perëndinë në Krishtin, nuk është arritur bashkimi përfundimtar? Ne e dimë përgjigjen: 𝑀𝑒𝑔𝑗𝑖𝑡ℎ𝑎𝑡𝑒̈, – na qorton Zoti – 𝑘𝑎𝑚 𝑘𝑒̈𝑡𝑒̈ 𝑘𝑢𝑛𝑑𝑒̈𝑟 𝑡𝑒𝑗𝑒, 𝑠𝑒 𝑘𝑒 𝑙𝑒̈𝑛𝑒̈ 𝑑𝑎𝑠ℎ𝑢𝑟𝑖𝑛𝑒̈ 𝑡𝑒̈𝑛𝑑𝑒 𝑡𝑒̈ 𝑝𝑎𝑟𝑒̈ (Zbul. 2:4).

    Bashkimi i krishterë nuk është thjesht një dëshirë njerëzore, por lutja përfundimtare e Vetë Zotit tonë. Në Lutjen e Tij Kryepriftërore, pak para Pësimit të Tij, Krishti lutet tek Ati: 𝑞𝑒̈ 𝑡𝑒̈ 𝑔𝑗𝑖𝑡ℎ𝑒̈ 𝑡𝑒̈ 𝑗𝑒𝑛𝑒̈ 𝑛𝑗𝑒̈, 𝑎𝑠ℎ𝑡𝑢 𝑠𝑖 𝑇𝑖, 𝑜 𝐴𝑡𝑒̈, 𝑗𝑒 𝑛𝑒̈ 𝑀𝑢𝑎, 𝑑ℎ𝑒 𝑈𝑛𝑒̈ 𝑛𝑒̈ 𝑇𝑦; 𝒒𝒆̈ 𝒆𝒅𝒉𝒆 𝒂𝒕𝒂 𝒕𝒆̈ 𝒋𝒆𝒏𝒆̈ 𝒏𝒋𝒆̈ 𝒏𝒆̈ 𝑵𝒆 (Jn. 17:21). Bashkimi i besimtarëve ka si model bashkimin e Trinisë së Shenjtë. Ky nuk është një bashkim i jashtëm, administrativ, por një kungim ontologjik i dashurisë. Dhe Zoti shton arsyen: 𝑞𝑒̈ 𝑏𝑜𝑡𝑎 𝑡𝑒̈ 𝑏𝑒𝑠𝑜𝑗𝑒̈ 𝑠𝑒 𝑇𝑖 𝑚𝑒̈ 𝑘𝑒 𝑑𝑒̈𝑟𝑔𝑢𝑎𝑟 (Jn. 17:8). Bashkimi ynë është dëshmia më e fuqishme për botën e së vërtetës së Ungjillit.

    Kjo është arsyeja pse ndarjet midis të krishterëve janë një skandal kaq i madh për botën. Ne nuk zhgënjejmë thjesht njerëzit – ne zhgënjejmë lutjen e Krishtit! Si mund të shpallim Perëndinë e dashurisë, kur nuk mund të duam njëri-tjetrin? Si mund të flasim për paqen dhe bashkimin, kur luftojmë ndërmjet nesh për ndryshime administrative? Feja e vërtetë nuk është vetëm besim i drejtë, por edhe dashuri e drejtë. Pa dashuri, feja bëhet shkronjë e vdekur që vret në vend që të japë jetë.

    III. Bashkimi i vetëm real dhe i qëndrueshëm është ai që themelohet në rivendosjen e marrëdhënies sonë me Perëndinë. Vetëm përmes kësaj rivendosjeje mund të hapim rrugën drejt bashkimit të krishterë, sepse bashkimi i të krishterëve nuk do të vijë përmes marrëveshjeve politike ose negociatave diplomatike, por përmes një kthimi të përbashkët te burimi: përulësia, pendimi dhe dashuria. Kur gjunjëzohemi së bashku përpara Kryqit, kur pranojmë mëkatshmërinë tonë të përbashkët, kur kërkojmë ndjesë nga Perëndia dhe nga njëri-tjetri, atëherë do të zbulojmë se jemi tashmë të bashkuar në Gjakun e Krishtit. Bashkimi i krishterë nuk është i njëjtë me uniformitetin; është një lidhje e thellë shpirtërore që respekton larminë brenda trupit të besimtarëve.

    Guximi i vërtetë për paqen dhe rizbulimin e rrugës drejt bashkimit të krishterë sot nuk është të projektojmë një bashkim tjetër, të bazuar vetëm në përpjekjet njerëzore, ose përpjekje për të krijuar një Babel të ri, por të guxojmë të vendosim përsëri Perëndinë në qendër të jetëve tona. Bashkimi që kërkojmë nuk është thjesht një arritje njerëzore, por një dhuratë hyjnore. Ai vjen kur hapim zemrat tona për hirin e Tij, kur bëhemi instrumente të dashurisë së Tij, kur lejojmë Shpirtin e Shenjtë të na shndërrojë, nga individë të ndarë, në gjymtyrë të një Trupi të Krishtit. Të pranojmë se Ai është Zoti dhe se pa Të nuk mund të bëjmë asgjë. 𝑆𝑒𝑝𝑠𝑒 𝑝𝑎 𝑚𝑢𝑎 𝑛𝑢𝑘 𝑚𝑢𝑛𝑑 𝑡𝑒̈ 𝑏𝑒̈𝑛𝑖 𝑎𝑠𝑔𝑗𝑒̈ – thotë Zoti (Jn. 15:5).

    Të dashur motra dhe vëllezër! Le të jetojmë një jetë të shenjtë që do të na afrojë me Perëndinë dhe kështu do të jemi më afër njëri-tjetrit dhe le të guxojmë të ecim në rrugën e bashkimit të krishterë, që është fryt i drejtësisë dhe dashurisë së Perëndisë dhe dashurisë për të afërmin tonë.

  • Dita e Shën Kozmait! Festohet çdo 24 gusht në manastirin e Kolkondasit në Libofshë të Fierit

    Dita e Shën Kozmait! Festohet çdo 24 gusht në manastirin e Kolkondasit në Libofshë të Fierit

    Me qindra besimtarë të krishterë, kanë nisur mbrëmjen e së shtunës festimet për ditën e Shën Kozmait.

    Ata i janë drejtuar manastirit në Kolkondas të Libofshës ku dhe kanë nisur pelegrinazhin me besimin te fuqia mrekullibërëse e Shenjtorit Kozm.
    Mëngjesin e sotëm mesha u mbajt nga kreu i kishës ortodokse, Kyrepeshkopi  Joan Pelushi, përpos urimit në fjalën e tij ai dhe edhe një mesazh, që drita dhe mirësia të përhapet admire ndaj shënjtorëve nuk është i mjaftueshmë, sepse të gjithë ne duhet t’i imitojmë ata në sjellje dhe në vepra.
    Në këtë datë të shënuar besimtarët luten të kenë shëndet dhe lumturi në familje.
    Një pjesë e madhe e besimtarëve e kaluan natën në manastir, duke kryer të gjitha ritet fetare. Festa e Shën Kozmait është një ndër më të rëndësishme të besimit të krishterë në Myzeqe, për shenjtorin jo vetëm martir të besimit, por edhe të arsimit, duke dhënë një kontribut të veçantë në përhapjen e gjuhës shqipe

    Top Channel

  • Si e përshkruante harmoninë ndërfetare etnologu shqiptar Mark Tirta

    Si e përshkruante harmoninë ndërfetare etnologu shqiptar Mark Tirta

    Si dihet, shqiptarët që para shumë shekujsh u gjendën të ndarë në besime të ndryshme, si rrjedhojë e pushtuesve të huaj që zotëruan për kohë të gjata mbi trojet e këtij populli. Në Mesjetën Para Osmane u përhap krishterimi I ndarë në disa konfesione: në ortodoksë greko-bizantinë, në katolikë-romanë, po për një kohë, dikumë pak diku më shumë, në anët skajore veriore e verilindore, kisha slave. Me pushtimin Osman filloi të përhapet islamizmi, pra në shek.XV, po që mori përmasa të mëdha në shek. XVII-XVIII. Në gjysmën e dytë të shek. XIX Sami Frashëri shënon se në trojet shqiptare të atëherëshme kishte dy të tretat e popullsisë myslimane e një e treta e krishterë afërsisht sa katolikë po aq dhe ortodoksë. Në regjistirmin shumë të përpiktë të popullsisë në 1930 në Shqipërinë e cunguar në 28000km2 e në një million banorë dalin 70% myslimanë, në tarikate të ndryshme, duke përfshirë  këtu edhe Bashkësine Bektashiane, të tjerët: 10% katolikë e 20% ortodoksë. Sipas disa burimeve, është dhënë për kohën e sotme e për trojet mbarë shqiptare shifra 92% mysliman e të tjerët të krishterë.

    Është krejt e ditur se në kohë të ndryshme pushtuesit zotrërues ndër shqiptarë, dikush më pak e dikush më shumë, e kanë përdorur fenë për t’i përcarë shqiptarët, për t’i të i vënë ata në shërbim të interesave të tyre, sic bën, ta zëmë, edhe ditët e sotme greku që me shumë mënyra përpiqet t’i shkombëtarizojë shqiptarët të i kthejë në grekë.

    Dëshmitë na bëjnë të ditur se as në Arbërit e Mesjetës, po as në shqiptarët e kohës së re, grindje fetare në popull nuk ka pasur edhe pse pushtuesit kanë përdorur fenë në shërbim të interesave të tyre. Këtë gjë na bënë të ditur edhe Shuflai për Mesjetën Paraosmane ndër Shqiptarë.

    Shqiptarët i kabashkuar ndjenja e fortë etnike, psika e njëjtësisë, origjinës si popull, me doke e tradita, me një të drejtë juridike popullore me të cilin vetëorganizoheshin në bashkëjetesë. Duhet vënë në dukje se shqiptarët, ashtu si dhe popujt tjerë, trashëguan një seri ritesh, mitesh e besimesh të lashta që i kanë praktikuar deri në shek.XX e ato i kanë pasur të njëjta, të përbashkëta, pavarësisht nga përkatësia në njenën a në tjetrën fe zyrtare. Kremtonin me ritë të tërë shqiptarët, pavarësisht nga përkatësia mysliman, ortodoks a katolik, Ditën e Verës, Shën Gjergjin (me rite pagane), Shën Gjinin (më 24 qershor), si solstice i verës, ashtu dhe të kremte pagae të fundit të dhejtorut sic ishte, Kolendrat, Buzmi, Motmoti i Ri, e me rradhë, që pavarësisht nga ndonjë element ornamental krishter a islam, ato në thelb ishin të kremte pagae me rite të asaj natyre. Me zanafillë pagane janë edhe pelegriazhet në majë të maleve si: në Tomorr, në Këndravicë, në Gjalicë të Lumës, në Pashtrik të Gjakovës, në Rumie të Krajës (Mali i Zi) e në disa vende tjera.

    Shqiptari më në qendër të gjykimeve, të mendësisë, psikës, ka vënë shqiptarëisnë e tij e pastaj përkatësinë fetare.

    Shqiptarët kanë bashkëjetuar, janë vëllazëruar, kanë ndihmuar njëri-tjetrin në cdo rast e nevojë, tamam sit ë afërm,edhe pse me besime të ndryshme. Harmoninë ndërfetare shqiptarët e kanë pasur në gjak e kjo u ka rënë në sy edhe studiuesvëve, eksplorueseve të huaj. Ahmet Xhevdet Pasha, komisar turk në Shqipëri, shkruan më 1861 për Shqipërinë e Epërme: ‘’Miqësia dhe bashkimi midis myslimanëve dhe katolikëve arrin në një shakllë të tillë që uk mund të shihet në asnjë vend tjetër. Katolikët hyjnë nën urdhërat e bajraktarëve myslimanë e myslimanët nën urdhërat e bajraktarëve katolikë dhe në luftë ata bashkëpunojnë në një mënyrë të plotë. Të vdekurit e të dy palëve i nderojnë bashkarisht si të ishin martirë. Myslimanët e Shkodrës mbajnë lidhje farefisnie me katolikët e Malësisë prej nga kanë ardhur dhe shkojnë e vijnë në të kremte e gostira si njerëz të një familje’’. Shumë udhëtar të huaj eksplorues, relatorë apostolikë e me radhë, shenojnë se shqiptarët janë ‘’Njerëz shumë të ftohtë në besim’’, (të krishterë a islamë), ‘’Krejt të paditur në kultin e Zotit, kuptohet kjo dukuri sjellë dhe harmoni mes besimesh të ndryshme.

    Myslimanët e të krishterët janë bërë vëllëzër me pirje gjaku, me kumbarë flokësh, me lidhje të tjera ritual. Shpesh herë të krishterët u vinin fëmijëve të tyre emra mysliman; e myslimanët emra të krishterë fëmijëve të tyre, si simbol afrimi në vllazërim me miqtë ga besimi tjetër, ndryshe nga i tyri: djalit i vinte emrin e mikut të tij mysliman. 

    Pra në psikologjinë e shqiptarit përkatësia nuk ka luajtur rol në vecime nga bashkëvëllëzirt e fesë tjetër, sadoqë të haujt janë përpjekur ta përdornin fenë për t’i përcarë Shquptarët.  Kjo bashkëvëllazëri ndërfetare ka qenë faktor kompaktësimi dhe përparimi ndërshqiptarë në përforcimin e ndjenjës kombëtare.

    Shkëputur nga libir (Etnologjia e Shqiptarëve nga Mark Tirta) /InforCulture.info

  • Si e përshkruante harmoninë ndërfetare etnologu shqiptar Mark Tirta

    Si e përshkruante harmoninë ndërfetare etnologu shqiptar Mark Tirta

    Si dihet, shqiptarët që para shumë shekujsh u gjendën të ndarë në besime të ndryshme, si rrjedhojë e pushtuesve të huaj që zotëruan për kohë të gjata mbi trojet e këtij populli. Në Mesjetën Para Osmane u përhap krishterimi I ndarë në disa konfesione: në ortodoksë greko-bizantinë, në katolikë-romanë, po për një kohë, dikumë pak diku më shumë, në anët skajore veriore e verilindore, kisha slave. Me pushtimin Osman filloi të përhapet islamizmi, pra në shek.XV, po që mori përmasa të mëdha në shek. XVII-XVIII. Në gjysmën e dytë të shek. XIX Sami Frashëri shënon se në trojet shqiptare të atëherëshme kishte dy të tretat e popullsisë myslimane e një e treta e krishterë afërsisht sa katolikë po aq dhe ortodoksë. Në regjistirmin shumë të përpiktë të popullsisë në 1930 në Shqipërinë e cunguar në 28000km2 e në një million banorë dalin 70% myslimanë, në tarikate të ndryshme, duke përfshirë këtu edhe Bashkësine Bektashiane, të tjerët: 10% katolikë e 20% ortodoksë. Sipas disa burimeve, është dhënë për kohën e sotme e për trojet mbarë shqiptare shifra 92% mysliman e të tjerët të krishterë.

    Është krejt e ditur se në kohë të ndryshme pushtuesit zotrërues ndër shqiptarë, dikush më pak e dikush më shumë, e kanë përdorur fenë për t’i përcarë shqiptarët, për t’i të i vënë ata në shërbim të interesave të tyre, sic bën, ta zëmë, edhe ditët e sotme greku që me shumë mënyra përpiqet t’i shkombëtarizojë shqiptarët të i kthejë në grekë.

    Dëshmitë na bëjnë të ditur se as në Arbërit e Mesjetës, po as në shqiptarët e kohës së re, grindje fetare në popull nuk ka pasur edhe pse pushtuesit kanë përdorur fenë në shërbim të interesave të tyre. Këtë gjë na bënë të ditur edhe Shuflai për Mesjetën Paraosmane ndër Shqiptarë.

    Shqiptarët i kabashkuar ndjenja e fortë etnike, psika e njëjtësisë, origjinës si popull, me doke e tradita, me një të drejtë juridike popullore me të cilin vetëorganizoheshin në bashkëjetesë. Duhet vënë në dukje se shqiptarët, ashtu si dhe popujt tjerë, trashëguan një seri ritesh, mitesh e besimesh të lashta që i kanë praktikuar deri në shek.XX e ato i kanë pasur të njëjta, të përbashkëta, pavarësisht nga përkatësia në njenën a në tjetrën fe zyrtare. Kremtonin me ritë të tërë shqiptarët, pavarësisht nga përkatësia mysliman, ortodoks a katolik, Ditën e Verës, Shën Gjergjin (me rite pagane), Shën Gjinin (më 24 qershor), si solstice i verës, ashtu dhe të kremte pagae të fundit të dhejtorut sic ishte, Kolendrat, Buzmi, Motmoti i Ri, e me rradhë, që pavarësisht nga ndonjë element ornamental krishter a islam, ato në thelb ishin të kremte pagae me rite të asaj natyre. Me zanafillë pagane janë edhe pelegriazhet në majë të maleve si: në Tomorr, në Këndravicë, në Gjalicë të Lumës, në Pashtrik të Gjakovës, në Rumie të Krajës (Mali i Zi) e në disa vende tjera.

    Shqiptari më në qendër të gjykimeve, të mendësisë, psikës, ka vënë shqiptarëisnë e tij e pastaj përkatësinë fetare.

    Shqiptarët kanë bashkëjetuar, janë vëllazëruar, kanë ndihmuar njëri-tjetrin në cdo rast e nevojë, tamam sit ë afërm,edhe pse me besime të ndryshme. Harmoninë ndërfetare shqiptarët e kanë pasur në gjak e kjo u ka rënë në sy edhe studiuesvëve, eksplorueseve të huaj. Ahmet Xhevdet Pasha, komisar turk në Shqipëri, shkruan më 1861 për Shqipërinë e Epërme: ‘’Miqësia dhe bashkimi midis myslimanëve dhe katolikëve arrin në një shakllë të tillë që uk mund të shihet në asnjë vend tjetër. Katolikët hyjnë nën urdhërat e bajraktarëve myslimanë e myslimanët nën urdhërat e bajraktarëve katolikë dhe në luftë ata bashkëpunojnë në një mënyrë të plotë. Të vdekurit e të dy palëve i nderojnë bashkarisht si të ishin martirë. Myslimanët e Shkodrës mbajnë lidhje farefisnie me katolikët e Malësisë prej nga kanë ardhur dhe shkojnë e vijnë në të kremte e gostira si njerëz të një familje’’. Shumë udhëtar të huaj eksplorues, relatorë apostolikë e me radhë, shenojnë se shqiptarët janë ‘’Njerëz shumë të ftohtë në besim’’, (të krishterë a islamë), ‘’Krejt të paditur në kultin e Zotit, kuptohet kjo dukuri sjellë dhe harmoni mes besimesh të ndryshme.

    Myslimanët e të krishterët janë bërë vëllëzër me pirje gjaku, me kumbarë flokësh, me lidhje të tjera ritual. Shpesh herë të krishterët u vinin fëmijëve të tyre emra mysliman; e myslimanët emra të krishterë fëmijëve të tyre, si simbol afrimi në vllazërim me miqtë ga besimi tjetër, ndryshe nga i tyri: djalit i vinte emrin e mikut të tij mysliman.

    Pra në psikologjinë e shqiptarit përkatësia nuk ka luajtur rol në vecime nga bashkëvëllëzirt e fesë tjetër, sadoqë të haujt janë përpjekur ta përdornin fenë për t’i përcarë Shquptarët. Kjo bashkëvëllazëri ndërfetare ka qenë faktor kompaktësimi dhe përparimi ndërshqiptarë në përforcimin e ndjenjës kombëtare.

    Shkëputur nga libir (Etnologjia e Shqiptarëve nga Mark Tirta) /InforCulture.info

  • Ç’mendim kanë muslimanët për Skënderbeun, a luan rol dilema e përkatsisë fetare?

    Ç’mendim kanë muslimanët për Skënderbeun, a luan rol dilema e përkatsisë fetare?

    Xh.Stafa

    Cmendim kemi ne muslimanet per Skenderbeun ne retoriken me jopraktikantet muslimane?

    Se pari u themi te tjereve qe Skenderbeu nuk ishte prift i krishtere.

    Se dyti ai luftoi dhe turqit muslimane dhe venedikasit e krishtere.

    Se treti i shau kishen dhe papatin per menyren sesi e trajtuan ate.

    Se katerti ka nje teze historike ku thuhej se ai u helmua kur shkoi ne Itali.

    Se pesti lufta kunder turqve nuk e ben Skenderbeun krishter sepse kunder turqve luftoi dhe Ali pashe Tepelena por Ali Pashai vazhdoi te ishte musliman .Vete Turqit kane luftuar kunder njeri tjetrit edhe pse vazhdonin te ishin muslimane.

    Se gjashti ka fakte historike se Skenderbeu u merzit pse Sulltani nuk ia dha sanxhakbeun e Krujes mbasi i vdiq i ati Gjoni i cili thuhet se ishte konvertuar ne Musliman por ja dha dikujt tjetri per ket e gje ai u rebelua.

    Se shtati nipi i Skenderbeut gjithashtu thuhet se ishte musliman.

    Ne kalane e Krujes gjendet sot nje xhami.

    Se teti Skenderbeu ne disa letra qe ia dergonte princave krishtere i vendoste ne fund emrin Skenderbeu qe tregon se mbajtja e ketij emri nuk tregon per konvertimin e tij.

    Se nenti Skenderbeu lindi nga nje nene ortodokse dhe nga nje baba katolik prandaj katoliket dhe ortodokset zihen e grihen me njeri tjetrin per ti dhene Skenderbeut fene e tyre.Por kjo Nuk e ben Skenderbeun te krishtere.Sepse ai u konvertua ne musliman ne sarajet e Sulltanit.

    Se fundmi Ne muslimane themi Skenderbeu eshte figure shqiptare qe nuk duhet te abuzohet me ate nga kisha duke e krishterizuar me zor apo duke e quajtur atlet i krishtit apo shpallur luften e tij kryqezate.Ne muslimanet as e ofendojme Skenderbeun dhe as i bejme buste per ta mitizuar .

  • Hypatia e Aleksandrisë, gruaja e madhe shkencës dhe filozofisë që u masa’krua nga fanatikët e krishterë

    Hypatia e Aleksandrisë, gruaja e madhe shkencës dhe filozofisë që u masa’krua nga fanatikët e krishterë

    Hypatia e Aleksandrisë (rreth 370 e.s. – mars 415 e.s.) ishte një filozof dhe matematikane femër, e lindur në Aleksandri, Egjipt ndoshta në vitin 370 të es (megjithëse disa studiues e citojnë lindjen e saj rreth vitit 350 të es). Dihet pak për jetën, por vdekja e saj dramatike nga duart e fanatikëve të krishterë është e dokumentuar mirë.

    Ajo ishte e bija e matematikanit Theon, profesorit të fundit në Universitetin e Aleksandrisë, i cili e mësoi atë në matematikë, astronomi dhe filozofinë e ditës, e cila, në kohët moderne, do të konsiderohej shkencë. Asgjë nuk dihet për nënën e saj dhe, siç u përmend, ka pak informacion për jetën e saj. Siç shkruan studiuesi Michael AB Deakin:

    Rrëfimet më të hollësishme që kemi për jetën e Hypatias janë të dhënat e vdekjes së saj. Ne mësojmë më shumë për vdekjen e saj nga burimet kryesore sesa për çdo aspekt tjetër të jetës së saj.

    Ajo u vra në vitin 415 të es nga një turmë e krishterë që e sulmoi në rrugët e Aleksandrisë. Burimet kryesore, madje edhe ata shkrimtarë të krishterë që ishin armiqësorë ndaj saj dhe pretendonin se ajo ishte një shtrigë, janë përgjithësisht dashamirës në regjistrimin e vdekjes së saj si një tragjedi. Këto tregime e përshkruajnë në mënyrë rutinore Hypatia-n si një grua që njihej gjerësisht për bujarinë e saj, dashurinë për të mësuar dhe ekspertizën në mësimdhënie në lëndët e neoplatonizmit, matematikës, shkencës dhe filozofisë.

    Zhvillimi i Aleksandrisë

    Aleksandri, Egjipt u themelua në vendin e qytetit më të vjetër port të Rhakotis nga Aleksandri i Madh në shek. 331 pes. Thuhet se Aleksandri i kishte hartuar vetë planet për qytetin dhe më pas ia la ndërtimin komandantit të tij Cleomenes, ndërsa vetë Aleksandri vazhdoi fushatat e tij ushtarake. Kleomeni ngriti qytetin origjinal, por ai u zhvillua në lartësinë e tij nga një prej gjeneralëve të Aleksandrit, Ptolemeu I (r. 323-282 pes), i cili sundoi Egjiptin pas vdekjes së Aleksandrit.

    Ptolemeu I themeloi Bibliotekën e Aleksandrisë, muzeun dhe tempullin e Serapis (Serapeum) dhe e ktheu qytetin në një qendër kulturore që rivalizonte Athinën.

    Studiuesi Lionel Casson komenton:

    Në kohët e lashta, fjala muze zakonisht i referohej një institucioni fetar, një tempull për adhurimin e muzave; Krijimi i Ptolemeut ishte një tempull figurativ për muzat, një vend për kultivimin e arteve që ato simbolizonin. Ishte një version i lashtë i një instituti kërkimor: anëtarët, të përbërë nga shkrimtarë, poetë, shkencëtarë dhe studiues të shquar, u emëruan nga Ptolemenjtë përgjithmonë dhe gëzonin një rrogë të majme, përjashtim nga taksat (pa kushte të papërfillshme në mbretërinë Ptolemaike, akomodimi dhe ushqimi falas. Nuk kishte rrezik që fondet të mbaronin pasi institucioni kishte një dhurim të dhënë nga Ptolemeu I kur ai e ngriti atë.

    Aleksandria tërhoqi mendjet më të mira të ditës në shkencat, matematikën, filozofinë dhe shumë disiplina të tjera. Matematikani i madh Arkimedi (l. 287-212 p.e.s.) studioi atje dhe mund të ketë dhënë edhe kurse. Filozofi dhe gjeografi Eratosthenes (lc 276-194 pes) dha mësim atje dhe ishte në Aleksandri që ai llogariti perimetrin e tokës. Matematikani Euklidi (lc 300 pes) dha gjithashtu mësim në Aleksandri dhe inxhinieri dhe matematikani i shkëlqyer Hero (i dhënë gjithashtu si Heron, 10-70 e.s.) jetoi dhe punoi atje.

    Qyteti lulëzoi nën dy sundimtarët e parë të Dinastisë Ptolemeike, por ra në mënyrë të qëndrueshme nën të tjerët derisa u pushtua nga Roma pas betejës së Actium në vitin 31 pes. Kur perandori romak Konstandini i Madh (l. 272-337 e.s.) e bëri krishterimin fe shtetërore, të krishterët e Aleksandrisë – të persekutuar më parë – tani ndiheshin të fuqizuar për të goditur kundërshtarët e tyre paganë. Në kohën e Hypatias, dallimet dhe rivalitetet fetare ndanë rregullisht qytetin, shpërthyen në dhunë.

    Hypatia dhe qyteti i saj

    Në një qytet që po bëhej gjithnjë e më i larmishëm fetarisht (dhe kishte qenë gjithmonë kaq kulturalisht) Hypatia ishte një mike e ngushtë i prefektit pagan Orestes dhe u fajësua nga Kirili, kryepeshkopi i krishterë i Aleksandrisë, se e pengoi Orestin të pranonte ‘besimin e vërtetë’. Ajo shihej gjithashtu si një ‘pengesë’ për ata që do të kishin pranuar ‘të vërtetën’ e krishterimit po të mos ishte për karizmën, sharmin dhe përsosmërinë e saj në bërjen e koncepteve të vështira matematikore dhe filozofike të kuptueshme për studentët e saj; koncepte që kundërshtonin mësimet e kishës relativisht të re.

    Nga të gjitha llogaritë, Hypatia ishte një grua e jashtëzakonshme jo vetëm për kohën e saj, por për çdo kohë dhe një folëse e njohur publike. Michael Deakin citon historianin e lashtë Damascius duke përshkruar ligjëratat e saj publike:

    Duke veshur petkun [rrobën e një studiuesi, dhe kështu një veshje në thelb mashkullore], zonja u shfaq në qendër të qytetit, duke u shpjeguar në publik atyre që ishin të gatshëm të dëgjonin Platonin, Aristotelin ose ndonjë filozof tjetër … një ngërç i madh rreth dyerve [të shtëpisë së saj], një pështjellim i njerëzve dhe kuajve, i njerëzve që vinin e shkonin dhe të tjerë që rrinin rreth Hypatias, filozofia tani do t’u drejtohej atyre dhe kjo ishte shtëpia e saj. (58)

    Babai i saj, Theon, nuk pranoi t’i impononte vajzës së tij rolin tradicional që u ishte caktuar grave dhe e rriti atë ashtu siç do të kishte rritur një djalë sipas traditës greke; duke i mësuar asaj zanatin e tij. Studiuesi Wendy Slatkin shkruan:

    Gratë greke të të gjitha klasave merreshin me të njëjtin lloj pune, kryesisht të përqendruar rreth nevojave shtëpiake të familjes. Gratë kujdeseshin për fëmijët e vegjël, ushqenin të sëmurët dhe përgatitnin ushqim.

    Hypatia, nga ana tjetër, drejtoi jetën e një akademiku të respektuar në universitetin e Aleksandrisë; një pozicion në të cilin vetëm meshkujt kishin të drejtë më parë. Deakin tregon se ajo e tejkaloi babanë e saj të respektuar siç dëshmohet nga dëshmitë e lashta për shkëlqimin e saj. Ajo nuk u martua kurrë dhe mbeti beqar gjatë gjithë jetës, duke iu përkushtuar mësimit dhe mësimdhënies. Shkrimtarët e lashtë pajtohen se ajo ishte një grua me fuqi të madhe intelektuale, madje edhe shkrimtarët e krishterë si Gjoni i Nikiut që ishin armiqësor ndaj saj. Komentet e Deakin:

    Gjerësia e interesave të saj është më mbresëlënëse. Brenda matematikës, ajo shkroi ose ligjëroi mbi astronominë (përfshirë aspektet e saj vëzhguese – astrolabin), gjeometrinë (dhe për kohën e saj gjeometrinë e avancuar në atë kohë) dhe algjebrën (përsëri, për kohën e saj, algjebër e vështirë) dhe bëri një përparim në teknikën llogaritëse – të gjitha këto si dhe të angazhohen në filozofi fetare dhe të aspirojnë për një stil të mirë të të shkruarit . Shkrimet e saj ishin, siç mund të gjykojmë, një rezultat i mësimdhënies së saj në fushat teknike të matematikës. Në fakt, ajo po vazhdonte një program të iniciuar nga babai i saj: një përpjekje e ndërgjegjshme për të ruajtur dhe sqaruar veprat e mëdha matematikore të trashëgimisë Aleksandriane.

    Kjo trashëgimi ishte aq mbresëlënëse sa Aleksandria rivalizoi Athinën si një xhevahir i të mësuarit dhe kulturës. Që nga mbretërimi i Ptolemeut I, Aleksandria ishte rritur për të mishëruar aspektet më të mira të jetës së qytetëruar urbane. Edhe në rënie relative, qyteti ishte ende një mrekulli e botës mesdhetare. Shkrimtarët e hershëm si Straboni (63 p.e.s.-21 e.s.) e përshkruajnë qytetin si “madhështor” dhe universiteti u mbajt në një vlerësim kaq të lartë sa studiuesit vazhduan të dynden atje nga e gjithë bota, pavarësisht nga rivalitetet fetare dhe dhuna. Biblioteka e madhe e Aleksandrisë thuhet se ka mbajtur 500,000 libra në raftet e saj në ndërtesën kryesore dhe më shumë në një aneks ngjitur. Si profesoreshë në universitet, Hypatia do të kishte akses çdo ditë në këtë burim dhe duket qartë se ajo e shfrytëzoi plotësisht atë.

    Intoleranca fetare dhe vdekja

    Aleksandria ishte ende një vend i madh mësimi në ditët e para të krishterimit, por, ndërsa besimi rritej në adhurues dhe fuqi, u nda gjithnjë e më shumë nga luftimet midis fraksioneve fetare. Nuk është aspak e tepruar të pretendosh se Aleksandria u shkatërrua si qendër e kulturës dhe e të mësuarit nga intoleranca fetare dhe Hypatia ka arritur të simbolizojë këtë tragjedi në atë masë sa vdekja e saj është cituar si fundi i botës klasike.

    Kryepeshkopi Kiril ishte i frustruar në mënyrë rutinore nga popullariteti i Hypatias dhe miqësia e saj me prefektin Orestes. Kronisti i krishterë Gjoni i Nikiu shpjegon situatën nga këndvështrimi i Kirilit:

    Dhe në ato ditë u shfaq në Aleksandri një grua filozofe, një pagane me emrin Hypatia, e cila ishte e përkushtuar në çdo kohë pas magjisë, astrolabëve dhe instrumenteve muzikore, dhe ajo mashtroi shumë njerëz me dredhitë e saj satanike. Dhe guvernatori i qytetit [Orestes] e nderoi shumë, sepse ajo e kishte mashtruar me magjinë e saj. Dhe ai pushoi së shkuari në kishë siç e kishte zakon.

    Tensionet u rritën kur Oresti dënoi publikisht për nxitje të dhunës një burrë të quajtur Hieraks, një i krishterë i zellshëm dhe një nga njerëzit e Kirilit. Hierax kishte rrëshqitur në një sinagogë për të spiunuar komunitetin hebre për Kirilin në mënyrë që të gjente ndonjë provë të planeve hebreje kundër të krishterëve. Kur hebrenjtë e vunë re, u ankuan te Oresti dhe Heiraksi u kap dhe u ndëshkua. Kjo e zemëroi Kirilin, i cili inkurajoi komunitetin e krishterë të sulmonte hebrenjtë. Judenjtë u vranë dhe të mbijetuarit u dëbuan nga qyteti, ndërsa pasuritë e tyre u përvetësuan nga të krishterët dhe sinagogat u konvertuan në kisha. Në furinë fetare të frymëzuar nga “fitoret” e tyre mbi hebrenjtë, turma më pas filloi të kërkonte Hypatia.

    Vrasja e Hypatias

    Në vitin 415 të es, teksa kthehej në shtëpi nga mbajtja e leksioneve të saj të përditshme në universitet, Hypatia u sulmua nga kjo turmë, e përbërë kryesisht nga murgj të krishterë, u tërhoq zvarrë nga qerrja e saj në rrugë në një kishë dhe atje u zhvesh lakuriq, e rrahën për vdekje, dhe u dogj. Studiuesi Mangasar M. Mangasarian e përshkruan skenën siç është regjistruar nga historianët e lashtë:

    Të nesërmen në mëngjes, kur Hypatia u shfaq në karrocën e saj përpara rezidencës së saj, papritmas pesëqind burra, të gjithë të veshur me të zeza dhe të mbuluar, pesëqind murgj gjysmë të uritur nga shkretëtira e Egjiptit, ushtarë të kryqit – si një uragan i zi, u hodh në rrugë, hipën në karrocën e saj dhe, duke e tërhequr zvarrë për flokësh, duke e futur në një kishë! Disa historianë thonë se murgjit i kërkuan asaj të puthte kryqin, të bëhej e krishterë dhe të bashkohej me manastirin, nëse donte që t’i falej jeta. Sido që të jetë, këta murgj, nën udhëheqjen e krahut të djathtë të Shën Kirilit, Pjetrit Lexues, e zhveshën lakuriq pranë altarit dhe kryqit, duke i gërvishtur mishin me guaska deti. Dyshemeja prej mermeri e kishës ishte e spërkatur me gjakun e saj të ngrohtë. Altari, kryqi, gjithashtu, u copëtuan, për shkak të dhunës me të cilën iu grisën gjymtyrët, ndërsa duart e murgjve paraqisnin një pamje tepër revoltuese për t’u përshkruar. Trupi i gjymtuar, mbi të cilin vrasësit festuan urrejtjen e tyre fanatike, më pas u hodh në flakë.

    Pas vdekjes së Hypatias, Universiteti i Aleksandrisë u shkatërrua dhe u dogj me urdhër të Kirilit, tempujt paganë u shkatërruan dhe pati një eksod masiv intelektualësh dhe artistësh nga Aleksandria. Kirili më vonë u shpall shenjt nga kisha për përpjekjet e tij për të shtypur paganizmin dhe për të luftuar për besimin e vërtetë. Vdekja e Hypatia-s është njohur prej kohësh si një pikë ujore në histori që përcakton epokën klasike të paganizmit që nga epoka e krishterimit.

    Filmi kushtuar Hypatias

    Filmi artistik i vitit 2009 Agora, i cili tregon historinë e jetës dhe vdekjes së Hypatias, përshkruan me saktësi trazirat fetare të Aleksandrisë shek. 415 es në të njëjtën kohë që merr licencë me ngjarje në jetën e filozofit (siç janë detajet e vdekjes së saj). Filmi ngjalli polemika pas publikimit të tij nga disa segmente të komunitetit të krishterë që kundërshtuan përshkrimin e të krishterëve të hershëm si armiq fanatikë të të mësuarit dhe kulturës. Megjithatë, historia është e qartë se Aleksandria filloi të bjerë kur Krishterimi u ngrit në pushtet dhe vdekja e Hypatia e Aleksandrisë ka ardhur për të mishëruar gjithçka që humbi qytetërimi në trazirat e intolerancës fetare dhe shkatërrimit që shkakton.

    Përgatiti: Albert Vataj

  • Popullata e Vushtrrisë me rrethinë në tre shekujt e fundit

    Popullata e Vushtrrisë me rrethinë në tre shekujt e fundit

    Qazim Namani

    Vushtrria me rrethinë në shekullin XVII ishte me popullatë të pastër etnike shqiptare. Gjysma e popullatës ishin islamizuar dhe jetonin në qytet, me një numër më të vogël të popullatës së krishterë. Fshatrat për rreth kryesisht ishin të krishtera. Gjatë shekullit XVIII, në fshatrat malore të Vushtrrisë u shtua laramania, kryefamiljarët mbanin emrat e krishterë por njëkohësisht edhe emra mysliman.

    Shekulli XIX e XX, ishin shekuj tragjik për popullatën shqiptareve në përgjithësi. Identifikimi i kombit me fenë, krijojë ndarje të mëdha, asimilim të popullatës shqiptare dhe vëlla vrasje. Shqiptarët e besimit mysliman gjatë shekullit XIX, u regjistruan si osmanlinj, ndërsa këto familje gjatë shekullit XX edhe pse u regjistruan si familje shqiptare, nuk kishin mundësi për ta ruajtur harmoninë vëllazërore me popullatën shqiptare të krishterë që tani ishte serbizuar.

    Gjatë dekadave të fundit të shekullit XIX dhe deri në Luftën e Dytë Botërore, popullata e krishterë e Vushtrrisë me rrethinë u serbizua tërësisht.

    Gjurmët e varrezave të kësaj popullate ruajnë elemente të artit të krishterë, dhe testament që e dëshmojnë përkatësinë e tyre etnike shqiptare!

    Gjeografi i madh serbë Atanasije Urosheviqi e kishte dajë Qamil Agën nga Vushtrria. Për fat të keq edhe familja e Qamil Agës si shumë familje tjera, pas vitit 1912 u serbizuan. Pjesëtar të kësaj familje edhe sot jetojnë në Arangjelovac të Serbisë, por e ruajnë mbiemrin Qamilovic.

    Foto varrezat e ortodoksve shqiptar në Vushtrri me rrethinë!

  • Marie Kaçinari që “tronditi” Perandorinë Osmane

    Marie Kaçinari që “tronditi” Perandorinë Osmane

    Nga: Ndue Dedaj

    Nuk do ta kishim besuar atë histori, sa njerëzore, aq dhe misionare e perandorake, nëse nuk do të na e kishte përshkruar me imtësi argjipeshkvi i Shkup-Prizrenit, me qendër në Prizren, italiani Dario Buçareli – njëherësh protagonist i ngjarjes. Përkundrazi do të na ishte dukur si një mit, edhe pse Marie Kaçinari këndohej nga populli si heroinë në Gjakovë etj.

    Ipeshkvi latin në këtë rast nuk është vetëm autori i veprës, ku ndërthuret kjo histori, por dhe personazh kryesor, shpëtimtar i saj, gati të sakrifikohet për atë grua, që për të është veçse një besimtare e krishterë, bërë e tillë me vullnetin e saj, pasi më parë kishte qenë e besimit mysliman. Është ky fakt që do të kishte jehonë të madhe, që do të ngrinte furtunën në Pashallëkun e Prizrenit, pasi shkonte në të kundërt të konvertimit masiv të shqiptarëve, nga të krishterë në myslimanë.

    Maria e kishte prishur “rregullin” dhe ky ishte problemi. Ajo kurrë nuk e kishte menduar se me atë që po bënte do të merrte vëmendjen e një perandorie të tërë, duke u përfshirë në dramën e saj: ipeshkvij, pashallarë, konsuj evropianë, diplomatë austriakë të kohës dhe vetë hierarkia e lartë e Stambollit. Vajza shkodrane, që në fëmijëri mund kishte pasur emrin e pagëzimit Fatime, Mukades apo Hatixhe, e kthyer në e krishterë në kishë, ishte njohur me mirditorin Preng Kaçinari dhe ishte martuar me të.

    Po çfarë kishte ndodhur?

    Dario Buçareli e nis rrëfimin duke na thënë se në fshatin Kramovik, famullia e Gjakovës, distrikti i Prizrenit, prej kohësh banonte Preng Kaçinari i besimit katolik, vendas, me origjinë nga Mirdita, zotërues i një numri të madh kafshësh të trasha, i një punishteje bakri dhe një punishteje armësh dhe që mund të merret si i pasur i një niveli të mirë …

    Ipeshkvi e sheh të arsyeshme të thotë diçka dhe për Mirditën, “një popull që banon në malet me këtë emër, që përbëhet nga rreth 1800 shtëpi, të gjitha katolike, e që ndahet në pesë bajraqe: Oroshi (ku qendron Kapidan Pasha Bid Doda), Spaçi, Kuzhneni, Dibrri dhe Fani”, duke vijuar me odisenë e çuditshme të gruas, që rrallë mund t’i gjendet shoqja: “Rreth dy vite më parë, Prenga jetonte në paqe me të shoqen, me emrin Marie, në një martesë të shenjtë, në familjen e tij …”!

    Mirëpo, diçka e rëndë ndodh.

    Më 26 gusht 1866, shtëpia e tij rrethohet nga qindra vetë të armatosur, të besimit mysliman, të prirë nga bajraktarët e Cërmjanit (Gjakovë), Sverkës (Pejë) dhe të Polluzhës (Prizren), një ushtri e tërë që kishte për komandant të parë njëfarë Hiqmet Hoxha i cili i përkiste xhandarmërisë. Mund të duket e pabesueshme se si ngrihet një batalion kundër një gruaja, një familjeje, për ta zhbirë atë, vetëm për “sakrilegjin” e kthimit të saj nga “turkinë” në e krishterë, çka e mbronte me jetën e saj.

    Rrëfimtari ynë i përkorë, z. Buçareli, na tregon se sulmuesit “pasi përdorën çdo dhunë, ndaj të gjithë atyre që gjetën aty, thyen dyert e banesës së Prengës duke krijuar rrëmujë e pështjellim, duke kërkuar në çdo vend të fshehtë të shtëpisë e duke marrë armë të ndryshme etj., si dhe i keqtrajtuan të gjitha gratë, duke i rrahur e shtyrë ato, por nuk i përdhunuan, sepse e dinë nga përvoja se më besimtarët katolikë nuk do t’ia kishin dalë pa i vrarë të gjithë familjen ose pa mbetur ata vetë të masakruar”. Mbasi grabitën gjithë çfarë deshën, morën peng të lidhur burrat dhe gratë e shtëpisë, ku rrugës dëgjoheshin qindra të shtime pushkësh në shenjë gëzimi për atë që kishin bërë.

    Pasi i çuan ashtu deri në njëfarë vendi, të sigurt se njerëzit e asaj familje të grabitur nuk kishin armë dhe nuk i rrezikonin, i liruan të gjithë pengjet, përveç Maries, të cilën e morën në pyetje, nëse ajo ishte e krishterë apo myslimane? Është një pyetje që ia kishin bërë dhe më parë, në shtëpinë e saj, e do t’ia bënin në zyrat e qeveritarit të Prizrenit, në këshillin e Pashallëkut, në gjyq e deri në Stambollin sulltanor, ku ajo do të jepte veçse një përgjigje: “Jam e krishterë”. Kjo tashmë ishte kthyer në diçka ekzistenciale për të dhe familjen e saj, të rrosh apo të mos rrosh?

    Ndërsa familja e saj kishin deklaruar: “Ne, kur e kemi marrë nuse për ta sjellë në shtëpinë tonë, e dinim se ajo ishte e krishterë. Vumë kurorë në kishë shenjtërisht, tamam ashtu si e kërkon zakoni ynë, çka mund ta dëshmojnë si katolikët, ashtu dhe myslimanët që ishin të pranishëm në dasëm. Maria u quajt gjithmonë me këtë emër, si në shtëpinë tonë, ashtu dhe nga të gjithë fqinjët. Ajo thirrej kështu nga katolikët dhe myslimanët”. Para se të shtegtojmë më tej nëpër faqet e librit të Buçarelit, me fatin e Maries së pathyeshme e të pakthyeshme, lë të na lejohet të themi ndonjë opinion tonin.

    Së pari, kur lexojmë tekste të tilla autentike pa filtra, nuk na duken dhe aq rozë në të kaluarën marrëdhëniet ndërfetare mes banorëve të trevave me popullatë të “përzier” sa u përket besimeve. Por, njëherësh, na duhet të themi se nëse marrëdhëniet njerëzore mes katolikëve dhe myslimanëve ishin normale, përderisa natyrshëm kishte dhe martesa mes tyre, ndryshon puna kur në to ndërhynte me propagandë me dhunë e shtetit turk, apo ai serb, me politikat e tyre fetare përçarëse. Historia dramatike e Maries është dëshmia e kësaj ndërhyrje brutale të shtetit në jetën e një familje të thjeshtë, për çështje të besimit. Fundja, nuk ishte diçka që kishte ndodhur vetëm njëherë.

    Njëlloj si Prenga në Gjakovë, edhe princi i Mirditës Bib Doda ishte martuar me një grua të besimit mysliman, Hide Ajazin nga Lura, që ishte kthyer dhe ajo në katolike duke u quajtur Margjelë, ku kjo “turkinë” sojnike do të ishte princeshë e Mirditës. Po ashtu, burra të fesë islame martoheshin me gra të krishtera, edhe në vitet ’50 të shekullit të kaluar, ku mësuesi Niman Zalli në Tropojë martohet me Mrinë katolike e cila më pas do të bëhej myslimane duke marrë emrin Adile, fakt që e mësojmë nga një shkrim i poetit të njohur Skënder Buçpapaj.

    Së dyti, për ta intriguar lexuesin në këtë histori, ende pa i shkuar asaj në fund, nëse Perandoria Osmane dhe ajo Austro-Hungareze, njëra orientale e tjetra evropiane, mund të mos merreshin vesh për gjera madhore mes tyre, do të binin dakord për fatin e një gruaje të zakonshme që për të parën ishte bërë problematike për shkak të besimit të saj, çka për të dytën ishte thjeshtë një e drejtë e saj e ligjshme dhe aspak një problem për shtetin.

    “Marien e futën si të burgosur në kullën Hiqmet Hoxhës në Cërmjan dhe aty e mbajtën nën një mbikëqyrje të rreptë. Ky Hiqmeti dhe shokët e tij nuk lanë mjet dhe presion as kërcënim që të mund të arrinin qëllimet e tyre … të kënaqnin epshet, që ajo të thoshte se ishte myslimane”. Ose, pasi ta mundonin e ta lodhnin, nga keqtrajtimet, ajo e dëshpëruar të mohonte besimin e Krishtit dhe ta shpallte veten se ishte myslimane. Por, asgjë nuk ia vlejti, as kërcënimet dhe as premtimet, pse ajo u forcua nga hiri i Zotit”.

    Ajo kishte vetëm një fjalë e kurrë dy. Si, ende nuk doni ta merrni vesh? Jam e krishterë dhe dua të jem e tillë. Më mbani mbyllur brenda kësaj kulle sa të doni, sa të jem gjallë, unë prapë e krishterë do të mbetëm. Dhe, sikur të më bëni copë e grimë, dhe sikur të më ofroni gjithë arin e botës, unë nuk do ta braktis besimin tim. Heroina jonë mendonte gjithçka në atë ngujim absurd, edhe çnderimin, edhe vrasjen. Sa herë lëviznin shulat e derës, ajo mendonte se erdhi çasti i zi. Por, as lëkundja më e vogël në psikikën e saj. Ndërkohë, mendonte se duhej bërë përpjekje për të ikur prej andej, sado që dukej krejt e pamundur që një grua e mbyllur në një qeli, në katin e tretë të kullës, të mund ta realizonte atë.

    Nëse ata do ta shkonin sadopak ndërmend diçka të tillë, do ta kishin lidhur këmbësh e duarsh, siç ndodh ngaherë më të burgosurit e rrezikshëm. Një ditë, ndër ato mendime drithëruese, mes dritës së dobët të qelisë ku gjendej, dallon sikur po dilte një samar me litar sipër si zakonisht. Ajo e merr dhe e afron pranë dritës dhe, pasi zgjidh litarin, mendon që të realizojë uljen, por kur e mati, kuptoi se ishte vetëm sa gjysma e lartësisë. Megjithatë, e lidhi litarin për një dërrasë dhe u kap pas tij duke rrëshqitur poshtë murit të kullës, pastaj u lëshua e ra përtokë. Edhe pse pësoi tronditje nga rënia, edhe pse duart i ishin bërë ngjyrë vishnje dhe po i nxirrnin gjak, ajo u ngrit sikur të mos kishte ndodhur asgjë dhe u nis të largohej mes lartësive, gropave e skutave.

    Pasi u end në këtë mënyrë, udhë e pa udhë për disa ditë, më në fund, me 2 shtator 1866, mundi të mbërrinte tek argjipeshkvi i Shkupit, që banonte në Prizren, të cilit i kërkoi ndihmë që ta paraqiste rastin e saj tek autoritetet lokale. Tridhjetë vjet më vonë, një vajzë nga Kryezezi (Rubiku) i Mirditës, Lula, duke u ndjerë krejtësisht e pambrojtur nga zakoni i vendit, ndonëse pa bërë asnjë mëkat, do të merrte udhën për në Kallmet, e shoqëruar nga dy gra të moshuara, për t’u strehuar atje në një shtëpi bujare nën kujdesin e ipeshkvit të Lezhës, edhe kjo një histori e sjellë nga një misionar i huaj, At Fabian Barcata, në romani me titullin “Lule”. Sa i përket Maries së Gjakovës, pati dhe ndonjë nënzë sikur ajo nuk do të kishte mundur kurrsesi të arratisej nga ajo kullë fortesë, por kishte qenë në mes xhelozia e gruas së Hiqmet Pashës.

    Reklama

    Lexuesi e kërkon vazhdimin e tregimit, ndaj dhe ne po vijojmë ta përmbledhim atë, gjithnjë sipas Buçarelit, i cili shkruan se kishte mbetur i tronditur dhe i skandalizuar, kur Maria i doli përpara, duke e ditur se ajo ishte në burg e ruhej me shumë kujdes. “Mirëpo, Provania hyjnore”, vijon ai, “nuk i lë pa ndihmë ata që i mbështetën asaj dhe sikurse Pjetri u lirua nga duart e Herodit dhe nga dëshirat kriminale të plebenjve judeas, paçka se me roje dhe i lidhur me dy palë zinxhirë, kështu deshi Zoti që ta lironte Marinë tonë”.

    Mund të mendohet se tashmë do të merrnin fund vuajtjet dhe mundimet e saj, se do të zgjidhej “nyja gordiane” e kësaj heroine që nuk e donte veten të tillë, por jo, do të niste një tjetër kalvar për të që do të zgjaste një vit. Japin e marrin qeveritarët e Prizrenit, vetë Nazif Pashai që kishte dhe funksionet e gjykatësit, Mudiri, këshilli qeverisës, por nuk lëshojnë pe asnjëri; ata nuk mund ta pranojnë sfidën e një gruaje të shndërruar në gjiaure (kaurre) që kishte guxuar të dilte kundër vullnetit dhe besimit zyrtar të Perandorisë.

    ReklamaZyrtarët dyshojnë se Maria ishte bërë katolike me shtrëngim e dhunë, edhe pse ajo ua pohon sa herë e thërrasin se është bërë e krishterë me vullnetin e saj. Ata janë gati ta sakrifikojnë atë grua, vetëm që ky “precedent” të zhduket njëherë e përgjithmonë, por nuk e bëjnë dot këtë fli pa lejen e Argjipeshkvit. I bëjnë presion dhe atij që ta dorëzojë, por asgjë nuk e thyen kryetarin e kishës. Ai iu drejtohet atyre se ju e dini se ajo grua ndodhët në një shtëpi të krishterë në Prizren, “në duart e qeverisë dhe të autoriteteve kishtare”, kështu që nuk mund të ma kërkoni mua; nëse ajo ka thyer ligjin, ju vetë mund të veproni ndaj saj pa lejen time.

    ReklamaPor, ajo nuk ka thyer asnjë ligj dhe është në të drejtën e saj të zgjedhë besimin që dëshiron. Ky ishte qëndrimi i prerë, kushedi sa herë i përsëritur i Argjipeshkvit para njerëzve të qeverisë. Propozohet që familja të rikthehet dhe të banojë në Mirditën atërore, me kusht që të mos e kalojnë më Urën e Vezirit për në Kosovë, por as kjo nuk i kënaq. Atëherë Marien e pashpresë e nisin për në kryeqytetin perandorak të shoqëruar me roje, që ta zgjidhnin të mëdhenjtë çështjen e saj. Asgjë më shumë nuk do të bëhej dhe nëse ajo do të kishte qenë një komplotuese kundër Sulltanit, për atje do ta nisnin dhe në një rast të atillë.

    Dhe, ja, vjen çasti “që Marien e nxorën nga dhoma ku e kishin mbyllur dhe me një skuadër pushkatarësh e katërmbëdhjetë policë në kuaj, e shumë të tjerë në këmbë, që qëndronin në gatishmëri, por fshehurazi të përgatitur përpara se të thirrej argjipeshkvi, i dhanë të shtyrën kalit mbi të cilin që vënë gruaja e u nisën me të shpejtë drejt kryeqytetit” (f. 65.). Kjo eskortë policore ishin dhe “krushqit” e saj në këtë shtegtim drejt Stambollit. Buçareli e ironizon kësisoj:

    Reklama

    “Një Stefen në Angli, një Kossut në Austri, një Prim në Spanjë, një Lodron Rollin dhe një Orsini në Francë, një Mazzini në Itali nuk do të kapeshin, ruheshin e mbikëqyreshin kështu, siç ndodhi me Marinë … po mjerë po re në duart e të poshtrit”. Këtu ndërpritet historia e saj, për t’u përmbyllur pas afro një viti me përfundim të lumtur, ku Maria në gusht të vitit 1867 e shoqëruar nga xhaxhai i burrit të saj dhe një person tjetër niset nga Stambolli drejt Durrësit, pastaj Tivarit, për të mbërritur në rrugë tokësore në Shkodër, e prej andej me gjasë në Mirditë, ku do të jetonte në paqe e dashuri me të shoqin.

    Ajo gjatë gjithë atij udhëtimi të gjatë ishte nën kujdesin e konsullit të nderit të ambasadës austriake, murgeshave të dashurisë dhe vetë ambasadës perandorake. Edhe pse në tekst kuptohet mes rreshtash, nuk ka dyshim që përcaktues në kthesën ndaj Maries është qëndrimi i diplomacisë së Perandorisë Austro-Hungareze, që kishte të drejtën e protektoratit të kultit mbi popullsinë e krishterë të veriut të Shqipërisë, ku përfshihej dhe Mirdita. Kjo vërehet nga përkujdesja në çastin e nisjes për në Stamboll të Maries deri te shoqërimi i fundit për në shtëpinë e saj nga një roje e konsullatës austriake. Thënë ndryshe, aspak me fjalë të mëdha, kjo grua e thjeshtë hyri mes dy perandorive më të fuqishme të kohës.

    Reklama

    Në fund të rrëfimit, i shoqi i Maries na del me emrin Marka Llesh Kaçinari, teksa në një shënim shpjegues edhe Maria del me emrin Mrikë, ku mundet që për arsye sigurie ua kishin ndërruar identitetin dhe pasaportën. Gjithsesi, rasti “Maria” është vetëm një linjë e librit, nëse mund të shprehemi kështu, si një “bosht”, por libri në vetvete është një kronikë besnike e një realiteti kontradiktor, ngjarjeve të ndodhura në Pashallëkun e Prizrenit nga 26 gushti 1866 deri më 6 mars l868. Dukuri thelbësore ishte sundimi me grusht të hekurt i pashallarëve të përlyer rëndshëm në vrasje, dhunime, reprezalje mbi popullatën, përfitime të paligjshme, çka shpjegon dhe jetëgjatësinë e asaj perandorie në popujt nën sundim.

    Vepra e Buçarelit nuk është një triler letrar, madje gjëja më e paktë që mund t’i shkonte ndërmend në atë situatë ipeshkvit të mirënjohur ishte letërsia. Por ,ai nuk mundte të rrijë pa ua rrëfyer lexuesve, të cilëve iu drejtohet herë pas here, si dhe eprorëve të tij në Vatikan, përmes një relacioni sinoptik të situatës në të cilën gjendej Gjakova, Peja e Prizreni në çerekun e fundit të shekullit XIX. Në këtë degradim të madh social-politik, historia e Maries përben një roman më vete.

    ReklamaPër veprën e tij, që sot e kemi në dorë, duhet më iu qenë fort falënderues atyre që na e mundësuan këtë histori ne lexuesve të sotëm, pasi nuk është aspak e lehtë të heqësh pluhurat e njëqind e pesëdhjetë vjetëve nga arkivat e të zbulosh perla të tilla, që në dramaticitetin e tyre vlejnë aq shumë. “Relacion sinoptik” i Buçarelit do të ishte një dorëshkrim i “vdekur” në Vatikan, nëse nuk do të ishin tre studiues që do ta bënin libër për ne, Dom Gjergj Gashi (i ndjerë), Anton Nikë Berisha dhe Mark Palnikaj, i cili me përkushtim të veçantë e përgatiti dhe botoi më 2023, ashtu si plot relacione dhe dokumente të tjetra autentike të marra prej tij, prej dhjetë vjetësh, drejtpërdrejt nga arkivat e Selisë së Shenjtë.

  • Maria, “Turkina” e krishterë që tronditi Perandorinë Osmane

    Maria, “Turkina” e krishterë që tronditi Perandorinë Osmane

    NGA: NDUE DEDAJ

    Nuk do ta kishim besuar atë histori, sa njerëzore, aq dhe misionare e perandorake, nëse nuk do të na e kishte përshkruar me imtësi argjipeshkvi i Shkup-Prizrenit, me qendër në Prizren, italiani Dario Buçareli, njëherësh protagonist i ngjarjes, përkundrazi do të na ishte dukur si një mit, edhe pse Marie Kaçinari këndohej nga populli si heroinë në Gjakovë etj. Ipeshkvi latin, në këtë rast nuk është vetëm autori i veprës, ku ndërthuret kjo histori, por dhe personazh kryesor, shpëtimtar i saj, gati të sakrifikohet për atë grua, që për të është veçse një besimtare e krishterë, bërë e tillë me vullnetin e saj, pasi më parë kishte qenë e besimit mysliman. Është ky fakt që do të kishte jehonë të madhe, që do të ngrinte furtunën në Pashallëkun e Prizrenit, pasi shkonte në të kundërt të konvertimit masiv të shqiptarëve, nga të krishterë në myslimanë. Maria e kishte prishur “rregullin” dhe ky ishte problemi. Ajo kurrë nuk e kishte menduar se me atë që po bënte do të merrte vëmendjen e një perandorie të tërë, duke u përfshirë në dramën e saj: ipeshkvinj, pashallarë, konsuj europianë, diplomatë austriakë të kohës dhe vetë hierarkia e lartë e Stambollit. Vajza shkodrane, që në fëmijëri mund kishte pasur emrin e pagëzimit Fatime, Mukades, apo Hatixhe, e kthyer në e krishterë në kishë, ishte njohur me mirditorin Preng Kaçinari dhe ishte martuar me të.

    Një grua e thjeshtë mes dy perandorive më të fuqishme të kohës

    Po çfarë kishte ndodhur?… Dario Buçareli e nis rrëfimin duke na thënë se në fshatin Kramovik, famullia e Gjakovës, distrikti i Prizrenit, prej kohësh banonte Preng Kaçinari, i besimit katolik, vendas, me origjinë nga Mirdita, zotërues i një numri të madh kafshësh të trasha, i një punishteje bakri dhe një punishteje armësh dhe që mund të merret si i pasur i një niveli të mirë… Ipeshkvi e sheh të arsyeshme të thotë diçka dhe për Mirditën, “një popull që banon në malet me këtë emër, që përbëhet nga rreth 1800 shtëpi, të gjitha katolike e që ndahet në pesë bajraqe: Oroshi (ku qendron Kapidan Pasha Bid Doda), Spaçi, Kuzhneni, Dibrri dhe Fani”, duke vijuar me odisenë e çuditshme të gruas, që rrallë mund t’i gjendet shoqja: “Rreth dy vite më parë, Prenga jetonte në paqe me të shoqen, me emrin Marie, në një martesë të shenjtë, në familjen e tij…” Mirëpo diçka e rëndë ndodh. Më 26 gusht 1866 shtëpia e tij rrethohet nga qindra vetë të armatosur, të besimit mysliman, të prirë nga bajraktarët e Cërmjanit (Gjakovë), Sverkës (Pejë) dhe të Polluzhës (Prizren), një ushtri e tërë që kishte për komandant të parë njëfarë Hiqmet Hoxha, i cili i përkiste karabinierisë. Mund të duket e pabesueshme se si ngrihet një batalion kundër një gruaja, një familjeje, për ta zhbirë atë, vetëm për “sakrilegjin” e kthimit të saj nga “turkinë” në e krishterë, çka e mbronte me jetën e saj.

    closevolume_offRrëfimtari ynë i përkorë, zoti Buçareli, na tregon se sulmuesit “pasi përdorën çdo dhunë, ndaj të gjithë atyre që gjetën aty, thyen dyert e banesës së Prengës, duke krijuar rrëmujë e pështjellim, duke kërkuar në çdo vend të fshehtë të shtëpisë e duke marrë armë të ndryshme etj., si dhe i keqtrajtuan të gjitha gratë, duke i rrahur e shtyrë ato, por nuk i përdhunuan, sepse e dinë nga përvoja se më besimtarët katolikë nuk do t’ia kishin dalë pa i vrarë të gjithë familjen ose pa mbetur ata vetë të masakruar”. Mbasi grabitën gjithë çfarë deshën, morën peng të lidhur burrat dhe gratë e shtëpisë, ku rrugës dëgjoheshin qindra të shtime pushkësh në shenjë gëzimi për atë që kishin bërë. Pasi i çuan ashtu deri në njëfarë vendi, të sigurtë se njerëzit e asaj familje të grabitur nuk kishin armë dhe nuk i rrëzikonin, i liruan të gjithë pengjet, përveç Maries, të cilën e morën në pyetje, nëse ajo ishte e krishterë apo myslimane? Është një pyetje që ia kishin bërë dhe më parë, në shtëpinë e saj e do t’ia bënin në zyrat e qeveritarit të Prizrenit, në këshillin e Pashallëkut, në gjyq e deri në Stambollin sulltanor, ku ajo do të jepte veçse një përgjigje: “Jam e krishterë”. Kjo tashmë ishte kthyer në diçka ekzistenciale për të dhe familjen e saj, të rrosh apo të mos rrosh? Ndërsa famija e saj kishin deklaruar: “Ne, kur e kemi marrë nuse për ta sjellë në shtëpinë tonë, e dinim se ajo ishte e krishterë. Vumë kurorë në kishë shenjtërisht, tamam ashtu si e kërkon zakoni ynë, çka mund ta dëshmojnë si katolikët, ashtu dhe myslimanët që ishin të pranishëm në dasëm. Maria u quajt gjithmonë me këtë emër, si në shtëpinë tonë, ashtu dhe nga të gjithë fqinjët. Ajo thirrej kështu nga katolikët dhe myslimanët…”

    Para se të shtegtojmë më tej nëpër faqet e librit të Buçarelit, me fatin e Maries së pathyeshme e të pakthyeshme, lë të na lejohet të themi ndonjë opinion tonin.

    Së pari, kur lexojmë tekste të tilla autentike pa filtra, nuk na duken dhe aq rozë në të kaluarën marrëdhëniet ndërfetare mes banorëve të trevave me popullatë të “përzier” sa u përket besimeve. Por, njëherësh, na duhet të themi se, nëse marrëdhëniet njerëzore mes katolikëve dhe myslimanëve ishin normale, përderisa natyrshëm kishte dhe martesa mes tyre, ndryshon puna kur në to ndërhynte me propagandë e me dhunë shteti turk, apo ai serb, me politikat e tyre fetare përçarëse. Historia dramatike e Maries është dëshmi i kësaj ndërhyrje brutale të shtetit në jetën e një familje të thjeshtë, për çështje të besimit. Fundja nuk ishte diçka që kishte ndodhur vetëm njëherë. Njëlloj si Prenga në Gjakovë, edhe Princi i Mirditës Bib Doda ishte martuar me një grua të besimit mysliman, Hide Ajazin nga Lura, që ishte kthyer dhe ajo në katolike, duke u quajtur Margjelë, ku kjo “turkinë” sojnike do të ishte princeshë e Mirditës. Po ashtu burra të fesë islame martoheshin me gra të krishtera, edhe në vitet ’50 të shekullit të kaluar, ku mësuesi Niman Zalli në Tropojë martohet me Mrinë katolike, e cila më pas do të bëhej myslimane, duke marrë emrin Adile, fakt që e mësojmë nga një shkrim i poetit të njohur Skënder Buçpapaj.

    Së dyti, për ta intriguar lexuesin në këtë histori, ende pa i shkuar asaj në fund, nëse Perandoria Osmane dhe ajo Austro-Hungareze, njëra orientale e tjetra europiane, mund të mos merreshin vesh për gjera madhore mes tyre, do të binin dakord për fatin e një gruaje të zakonshme, që për të parën ishte bërë problematike për shkak të besimit të saj, çka për të dytën ishte thjeshtë një e drejtë e saj e ligjshme dhe aspak një problem për shtetin.

    Arratisja e Maries robinë nga kulla e komandantit Hoxha,

    ku mbahej peng

    “…Marien e futën si të burgosur në kullën Hiqmet Hoxhës në Cërmjan dhe aty e mbajtën nën një mbikëqyrje të rreptë. Ky Hiqmeti dhe shokët e tij nuk lanë mjet dhe presion as kërcënim që të mund të arrinin qëllimet e tyre… të kënaqnin epshet, që ajo të thoshte se ishte myslimane”. Ose, pasi ta mundonin e ta lodhnin, nga keqtrajtimet, ajo e dëshpëruar, të mohonte besimin e Krishtit dhe ta shpallte veten se ishte myslimane. Por asgjë nuk ia vlejti, as kërcënimet dhe as premtimet, pse ajo u forcua nga hiri i Zotit”. Ajo kishte vetëm një fjalë e kurrë dy. Si, ende nuk donoi ta merrni vesh? Jam e krishterë dhe dua të jem e tillë. Më mbani mbyllur brenda kësaj kulle sa të doni, sa të jem gjallë, unë prapë e krishterë do të mbetëm. Dhe sikur të më bëni copë e grimë, dhe sikur të më ofroni gjithë arin e botës, unë nuk do ta braktis besimin tim. Heroina jonë mendonte gjithçka në atë ngujim absurd, edhe sh’nderimin, edhe vrasjen. Sa herë lëviznin shulat e derës, ajo mendonte se erdhi çasti i zi. Por as lëkundja më e vogël në psikikën e saj. Ndërkohë mendonte se duhej bërë përpjekje për të ikur prej andej, sado që dukej krejt e pamundur që një grua e mbyllur në një qeli, në katin e tretë të kullës, të mund ta realizonte atë. Nëse ata do ta shkonin sadopak ndërmend diçka të tillë, do ta kishin lidhur këmbësh e duarsh, siç ndodh ngaherë më të burgosurit e rrezikshëm. Një ditë, ndër ato mendime drithëruese, mes dritës së dobët të qelisë ku gjendej, dallon sikur po dilte një samar me litar sipër si zakonisht. Ajo e merr dhe e afron pranë dritës dhe, pasi zgjidh litarin, mendon që të realizojë uljen, por kur e mati, kuptoi se ishte vetëm sa gjysma e lartësisë. Megjithatë e lidhi litarin për një dërrasë dhe u kap pas tij duke rrëshqitur poshtë murit të kullës, pastaj u lëshua e ra përtokë. Edhe pse pësoi tronditje nga rënia, edhe pse duart i ishin bërë ngjyrë vishnje dhe po i nxirrnin gjak, ajo u ngrit sikur të mos kishte ndodhur asgjë dhe u nis të largohej mes lartësive, gropave e skutave. Pasi u end në këtë mënyrë, udhë e pa udhë për disa ditë, më në fund, me 2 shtator 1866, mundi të mbërrinte tek argjipeshkvi i Shkupit, që banonte në Prizren, të cilit i kërkoi ndihmë që ta paraqiste rastin e saj tek autoritetet lokale.

    Tridhjetë vjet më vonë, një vajzë nga Kryezezi (Rubiku) i Mirditës, Lula, duke u ndjerë krejtësisht e pambrojtur nga zakoni i vendit, ndonëse pa bërë asnjë mëkat, do të merrte udhën për në Kallmet, e shoqëruar nga dy gra të moshuara, për t’u strehuar atje në një shtëpi bujare, nën kujdesin e ipeshkvit të Lezhës, edhe kjo një histori e sjellë nga një misionar i huaj, At Fabian Barcata, në romani me titullin “Lule”.

    Sa i përket Maries së Gjakovës pati dhe ndonjë nënzë sikur ajo nuk do të kishte mundur kurrësesi të arratisej nga ajo kullë fortesë, por kishte qenë në mes xhelozia e gruas së Hiqmet Pashës.

    Odisea e Maries së pathyeshme nga Prizreni në Stamboll e

    së fundi në Shqipëri

    Lexuesi e kërkon vazhdimin e tregimit, ndaj dhe ne po vijojmë ta përmbledhim atë, gjithnjë sipas Buçarelit, i cili shkruan se kishte mbetur i tronditur dhe i skandalizuar, kur Maria i doli përpara, duke e ditur se ajo ishte në burg e ruhej me shumë kujdes. Mirëpo Provania hyjnore, – vijon ai, – nuk i lë pa ndihmë ata që i mbështetën asaj dhe sikurse Pjetri u lirua nga duart e Herodit dhe nga dëshirat kriminale të plebejve judeas, paçka se me roje dhe i lidhur me dy palë zinxhirë, kështu deshi Zoti që ta lironte Marinë tonë…”

    Mund të mendohet se tashmë do të merrnin fund vuajtjet dhe mundimet e saj, se do të zgjidhej “nyja gordiane” e kësaj heroine, që nuk e donte veten të tillë, por jo, do të niste një tjetër kalvar për të, që do të zgjaste një vit. Japin e marrin qeveritarët e Prizrenit, vetë Nazif Pashai që kishte dhe funksionet e gjykatësit, Mudiri, këshilli qeverisës, por nuk lëshojnë pe asnjëri, ata nuk mund ta pranojnë sfidën e një gruaje të shndërruar në gjiaure (kaurre) që kishte guxuar të dilte kundër vullnetit dhe besimit zyrtar të Perandorisë. Zyrtarët dyshojnë se Maria ishte bërë katolike me shtrëngim e dhunë, edhe spe ajo ua pohon sa herë e thërrasin se është bërë e krishterë me vullnetin e saj. Ata janë gati ta sakrifikojnë atë grua, vetëm që ky “precedent” të zhduket njëherë e përgjithmonë, por nuk e bëjnë dot këtë fli pa lejen e Argjipeshkvit. I bëjnë presion dhe atij që ta dorëzojë, por asgjë nuk e thyen kryetarin e kishës. Ai iu drejtohet atyre se ju e dini se ajo grua ndodhët në një shtëpi të krishterë në Prizren “në duart e qeverisë dhe të autoriteve kishtare”, kështu që nuk mund të ma kërkoni mua; nëse ajo ka thyer ligjin, ju vetë mund të veproni ndaj saj pa lejën time. Por ajo nuk ka thyer asnjë ligj dhe është në të drejtën e saj të zgjedhë besimin që dëshiron. Ky ishte qendrimi i prerë, kushedi sa herë i përsëritur i Argjipeshkvit para njerëzve të qeverisë. Propozohet që familja të rikthehet dhe të banojë në Mirditën atërore, me kusht që të mos e kalojnë më Urën e Vezirit për në Kosovë, por as kjo nuk i kënaq.

    Atëherë Marien e pashpresë e nisin për në kryeqytetin perandorak të shoqëruar me roje, që ta zgjidhnin të mëdhenjtë çështjen e saj. Asgjë më shumë nuk do të bëhej dhe nëse ajo do të kishte qenë një komplotuese kundër Sulltanit, për atje do ta nisnin dhe në një rast të atillë. Dhe ja, vjen çasti “që Marien e nxorën nga dhoma ku e kishin mbyllur dhe me një skuadër pushkatarësh e katërmbëdhjetë policë në kuaj, e shumë të tjerë në këmbë, që qendronin në gatishmëri, por fshehurazi, të përgatitur përpara se të thirrej argjipeshkvi, i dhanë të shtyrën kalit mbi të cilin që vënë gruaja e u nisën me të shpejtë drejt kryeqytetit”. (f. 65.) Kjo eskortë policore ishin dhe “krushqit” e saj në këtë shtegtim drejt Stambollit. Buçareli e ironizon kësisoj: “Një Stefen në Angli, një Kossut në Austri, një Prim në Spanjë, një Lodron Rollin dhe një Orsini në Francë, një Mazzini në Itali nuk do të kapeshin, ruheshin e mbikëqyreshin kështu, siç ndodhi me Marinë… po mjerë po re në duart e të poshtrit”.

    Këtu ndërpritet historia e saj, për t’u përmbyllur pas afro një viti me happy end, ku Maria në gusht të vitit 1867 e shoqëruar nga xhaxhai i burrit të saj dhe një person tjetër niset nga Stambolli drejt Durrësit, pastaj Tivarit, për të mbërritur në rrugë tokësore në Shkodër, e prej andej me gjasë në Mirditë, ku do të jetonte në paqe e dashuri me të shoqin. Ajo gjatë gjithë atij udhëtimi të gjatë ishte nën kujdesin e konsullit të nderit të ambasadës austriake, murgeshave të dashurisë dhe vetë ambasadës perandorake. Edhe pse në tekst kuptohet mes rreshtash, nuk ka dyshim që përcaktues në kthesën ndaj Maries është qendrimi i diplomacisë së Perandorisë Austro-Hungareze, që kishte të drejtën e protektoratit të kultit mbi popullsinë e krishterë të veriut të Shqipërisë, ku përfshihej dhe Mirdita. Kjo vërehet nga përkujdesja në çastin e nisjes për në Stamboll të Maries deri te shoqërimi i fundit për në shtëpinë e saj nga një roje e konsullatës austriake. Thënë ndryshe, aspak me fjalë të mëdha, kjo grua e thjeshtë hyri mes dy perandorive më të fuqishme të kohës. (Në fund të rrëfimit i shoqi i Maries na del me emrin Marka Llesh Kaçinari, teksa në një shënim shpjegues edhe Maria del me emrin Mrikë, ku mundet që për arsye sigurie ua kishin ndërruar indentitetin dhe pasaportën.)

    Gjithsesi, rasti “Maria” është vetëm një linjë e librit, nëse mund të shprehemi kështu, si një “bosht”, por libri në vetvete është një kronikë besnike e një realiteti kontradiktor, ngjarjeve të ndodhura në Pashallëkun e Prizrenit nga 26 gushti 1866 deri më 6 mars l868. Dukuri thelbësore ishte sundimit me grusht të hekurt i pashallarëve të përlyer rëndshëm në vrasje, përdhunime, reprazalje mbi popullatën, përfitime të paligjshme, çka shpjegon dhe jetëgjatësinë e asaj perandorie në popujt nën sundim.

    Vepra e Buçarelit nuk është një trillër letrar, madje gjëja më e paktë që mund t’i shkonte ndërmend në atë situatë ipeshkvit të mirënjohur ishte letërsia. Por ai nuk mund të rrijë pa ua rrëfyer lexuesve, të cilëve iu drejtohet herë pas here, si dhe eprorëve të tij në Vatikan, përmes një relacioni sinoptik të situatës në të cilën gjendej Gjakova, Peja e Prizreni në çerekun e fundit të shekullit XIX. Në këtë degradim të madh social-politik, historia e Maries përben një roman më vete. Për veprën e tij, që sot e kemi në dorë, duhet më iu qenë fort falenderues atyre që na e mundësuan këtë histori ne lexuesve të sotëm, pasi nuk është aspak e lehtë të heqësh pluhurat e njëqind e pesëdhjetë vjetëve nga arkivat e të zbulosh perla të tilla, që në dramacitetin e tyre vlejnë aq shumë. “Relacion Sinoptik” i Buçarelit do të ishte një dorëshkrim i “vdekur” në Vatikan, nëse nuk do të ishin tre studiues që do ta bënin libër për ne, Dom Gjergj Gashi (i ndjerë), Anton Nikë Berisha dhe Mark Palnikaj, i cili me përkushtim të veçantë e përgatiti dhe botoi më 2023, ashtu si plot relacione dhe dokumente të tjetra autentike të marra prej tij, prej dhjetë vjetësh, drejpërdrejt nga arkivat e Selisë së Shenjtë.