Lajmidites.com

Tag: gjuhës

  • Radio shtetrore gjermane DW: Dhënia e shtetësisë gjermane pritet të vështirësohet

    Radio shtetrore gjermane DW: Dhënia e shtetësisë gjermane pritet të vështirësohet

    Radio shtetrore gjermane DW shkruan ndër të tjera se “derisa të arrihet një lidhje “e vërtetë” e dëshirueshme e shtetasve të rinj me Gjermaninë, partitë konservatore, CDU/CSU dhe socialdemokratët e SPD duan të ashpërsojnë më tej ligjin e shtetësisë. Për këtë informoi fillimisht Bild-Zeitung, pastaj edhe burime të tjera.
    Ashpërsimi konsiston në një sanksionim të fortë që po përgatitet: në të ardhmen, të gjithë ata që falsifikojnë çertifikatën e provimit të gjermanishtes dhe kapen, nuk do të kenë të drejtë të aplikojnë sërish për shtetësinë gjermane pa kaluar 10 vjet.

    Edhe po ta riparaqesin me ankimim aplikimin gjatë periudhës së bllokadës dhjetëvjeçare, kjo nuk do të sjellë dobi. Pasi ata do të jenë shënuar në një regjistër të posaçëm, që shpejton refuzimin e kërkesës, refuzim të mbështetur në ligjin e ndryshuar.

    Më tej: personi do të futet në një bllokadë dhjetëvjeçare deri sa të lejohet të riaplikojë, edhe po ta ketë marrë (joligjërisht) shtetësinë. Pra kur mashtrimi i tij zbulohet pasi ai person e ka marrë tashmë shtetësinë gjermane.

    Çertifikatë e aftësisë së gjuhës gjermane për emigrantët dhe pasaportë gjermane – akuza për falsifikim. Gjermania përgjysmon azilin dhe do të ashpërsojë ligjin e shtetësisë kundër mashtruesve, shkruan Auron Dodi.Çertifikatë e aftësisë së gjuhës gjermane për emigrantët dhe pasaportë gjermane – akuza për falsifikim. Gjermania përgjysmon azilin dhe do të ashpërsojë ligjin e shtetësisë kundër mashtruesve, shkruan Auron Dodi.Çertifikatë e aftësisë së gjuhës gjermane për emigrantëtFotografi: Eibner-Pressefoto/Jonas Lohrmann/Eibner/IMAGOPër këtë ndryshim të ligjit, të kërkuar në Komisionin e Brendshëm të Bundestagut nga partitë në pushtet, Bundestagu planifikohet të votojë këtë vit.
    Dihet se natyralizimi i përshpejtuar pas tre vjetësh për persona të mirëintegruar, i miratuar nga qeveria e kaluar, u anulua që në tetor. Këtë të premte (05.12.) ishte sipas planit hedhja në votë edhe e heqjes së detyrimit për shtetin, që të të paguajë një avokat, në rast se të paraburgos para dëbimit. Kjo ide e detyrimit të shtetit për të paguar avokatin ishte një vendim i qeverisë së kaluar.
    Sfondi më i gjerë i ashpërsimit të ligjit të shtetësisë
    Ligji forcohet si përgjigje ndaj mashtrimeve të vazhdueshme me çertifikatat e gjuhës gjermane.
    Dihet se të gjithë ata që duan të marrin shtetësinë gjermane, duhet të jenë në gjendje të komunikojnë në jetën e përditshme gjermanisht. Kjo konfirmohet kur ke çertifikatën e gjuhës të nivelit B1.
    Por së fundi, javën e kaluar, u identifikuan në jug të Gjermanisë, pesëmbëdhjetë të pandehur kryesorë, që organizonin falsifikimin e çertifikatave të gjermanishtes në këmbim të parave. Në landet federale të Baden-Württembergut dhe Hessenit, pati për për këtë kontrolle me forca masive policore.
    Thuajse në të njëjtën kohë vitin e kaluar, për të njëjtën vepër penale u nxorr para Gjykatës së Landit në Bonn një grup falsifikuesish. Ata kishin fituar miliona nga falsifikimi i çertifikatave gjuhësore, të cilat i shisnin me çmime deri 3000 euro. Ashpërsimi i ligjit të shtetësisë në këtë drejtim synon të ketë efekt parandalues”.

  • Emil Lafe: Me rastin e Ditës së Gjuhës Shqipe

    Emil Lafe: Me rastin e Ditës së Gjuhës Shqipe

    Genc Leka

    Genc Leka: 23 mars 1941 – 17 korrik 1977Genc Leka – një pasion për gjuhën shqipe i vrarë mizorishtDuke rilexuar librin Genc Leka, Vepra. Botimet “Almera”. Tiranë, 2009, 558 f.

    Nga Emil Lafe

    Njeriu dhe koha

    Nuk e kam njohur kurrë nga afër Genc Lekën, por emrin ia kisha dëgjuar si një nga bashkëpunëtorët më të zellshëm e më premtues të Institutit të Historisë e të Gjuhësisë, i cili në vitin 1972 u nda në dy institute të veçanta: Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë dhe Instituti i Historisë. Këto dy institute kanë pasur një aktiv të gjerë bashkëpunëtorësh, që gjurmonin, mblidhnin e studionin fjalët e shprehjet popullore, doket e zakonet në krahinat e ndryshme letërsinë gojore, elemente të kulturës shpirtërore, e materiale të popullit, kujtime e dëshmi ngjarjesh historike, Herë pas here këta bashkëpunëtorë vinin në Institut, me ndonjë çantë të vjetër, ku mbanin fletoret e tyre të shënimeve dhe gjithçka tjetër, hynin nëpër zyrat me druajtjen e zakonshme që të pushton kur e di që aty është Olimpi i shkencës albanologjike me Perënditë e tij, siç na janë dukur neve të gjithëve profesorët tanë të Universitetit, që na morën më pas për dore në hapat tanë të parë në të përpjetat e rrugës e rrugës së kërkimit shkencor.

    Në kohën kur Genc Leka filloi bashkëpunimin me Institutin e Historisë e të Gjuhësisë deh deri në fundin e tij tragjik e të dhimbshëm, i jepej rëndësi e madhe masivizimit të shkencës dhe krijimit të bërthamave shkencore në rrethe. Në raportet e analizave vjetore të punës masivizimi i shkencës zinte një vend të veçantë, vlerësohej puna e bashkëpunëtorëve, përmendeshin më të dalluarit dhe shtroheshin detyra për t’i shtuar radhët e tyre dhe për të ngritur në një nivel më të lartë kualifikimin e tyre shkencor. Zhvilloheshin edhe aktive ose analiza të veçanta për masivizimin e shkencës. Në këto raste kisha dëgjuar edhe emrin e Genc Lekës si njëri ndër bashkëpunëtorët e dalluar të Institutit tonë. Por vetëm më 2009 pata rastin të njoh punën e tij dhe vetë autorin përmes kësaj pune të kryer me përkushtim mallëngjyes për gjuhën shqipe si thelbi shpirtëror i Shqiptarësisë, si shprehje simbolike e kombit dhe e atdheut. Duke punuar për ta përgatitur për botim atë pasuri të mrekullueshme që Genci pati mbledhur për dymbëdhjetë vjet, siç shkruan edhe vetë, nga mendja dhe zemrat e njerëzve me të cilët jetoi e punoi, të cilëve u njohu mençurinë e zemërgjerësinë, herë-herë më janë përlotur sytë kur e përfytyroja përpara togës së pushkatimit atë natë të 17 korrikut 1977. Bashkë me Genc Lekën dhe Vilson Blloshmin (1948–1977) ishte vrarë edhe besimi, që na pëlqente t’ia ushqenim vetes, se atdheu ynë po ecte në rrugë të mbarë. Dënimi dhe pushkatimi i dy djemve të Bërzeshtës në lulen e rinisë nuk u popullarizua, nuk u organizuan mbledhje “për të demaskuar dhe dënuar veprimtarinë sabotuese të një grupi armiqësor”, nuk u kërkua “të solidarizoheshim” me “dënimin e tyre të merituar” dhe të ishim vigjilentë. Ngjarja megjithatë u mor vesh dhe u përhap mbytur-mbytur , një fjalë sot, një fjalë nesër. Nuk kishte asnjë fakt të besueshëm për “fajin” e tyre. U mor vesh se ata ishin viktima krejt të pafajshme të çmendurisë së luftës së klasave, që kishte pushtuar trurin e shtetit. Truri i shtetit kishte mprehur shpatën. Shpata e tij qëndronte pezull kudo, mjerë kujt i binte mbi krye. Jeta, sa vinte, bëhej më pa shije. Atmosferë inkuizicioni.

    Kur lexon fjalët dhe shprehjet që Genc Leka ka mbledhur nga ata njerëz të mirë e të thjeshtë, me të cilët punoi dhe ndjeu gëzimin e punës, kur lexon letërkëmbimin e tij me prof. Androkli Kostallarin, të shfaqet përpara një djalë i ri i mençur e shumë i edukuar, i mbrujtur me pasionin e mësuesisë dhe me dashurinë për gjuhën shqipe nga mësuesit e tij të përkushtuar në të mirënjohurën shkollë pedagogjike të Elbasanit, vijuese e traditave të shkollës Normale të Luigj Gurakuqit, Aleksandër Xhuvanit dhe një vargu arsimtarësh të virtytshëm e atdhetarë. Të shfaqet përpara një djalosh plot shpresa e dëshira të larta, që përpiqet të mësojë e të mësojë sa më shumë, që krahas punës së mësuesit e ndien si detyrë të tijën të bëjë diçka me vlerë për gjuhën shqipe, të vërë edhe ai disa gurë, qoftë edhe të vegjël e të palatuar mirë, pranë atyre gurëve të patundshëm të mjeshtërve të mëdhenj të gjuhës shqipe. Dhe Genci nuk bëri pak. Fjalët e mbledhura prej tij pasuruan jo vetëm Kartotekën e Leksikut të Shqipes (KLSH – fatkeqësisht sot e pashfrytëzueshme), por edhe “Fjalorin e gjuhës së sotme shqipe” (FGjSSh 1980), për të cilin kam pasur edhe unë nderin të punoj si njëri nga katërmbëdhjetë hartuesit e tij. Duke kaluar nëpër duar mijëra e mijëra skeda, kam kuptuar atëherë sa e dobishme dhe e pazëvendësueshme ka qenë puna e mbledhësve të fjalës së popullit, puna e Genc Lekës dhe e shokëve të tij. Në letërkëmbimin e Gencit me Institutin më ka tërhequr vëmendjen, ndër të tjera, këmbëngulja e A. Kostallarit për të kërkuar sqarime lidhur me fjalët albër e albërishtë, krahas dashamirësisë dhe vlerësimit për punën e vyer të këtij djali të mbarë. Me shpjegimet e hollësishme e të përpikta të Gencit lidhur me kuptimet e përdorimet e këtyre fjalëve, ato u përfshinë për herë të parë në FGjSSh.

    Në punën e Genc Lekës si mbledhës dhe studiues i fjalëve dhe shprehjeve popullore vërehet se ai hap pas hapi zgjeroi njohuritë zgjeroi njohurit e tij shkencore në fushën e gjuhësisë dhe, po të mos ishin hijet e zeza të mëkateve klasore, që nuk i kishte bërë kurrë, ai do ta kishte vendin në mes nesh, në Institutin e Gjuhësisë. Por mbi fillin e jetës së tij ra egërsisht dhe e pamëshirshme shpata e mprehur “që u rinte armiqve te koka”. Ishte koha kur edhe ata që kishin luftuar me armë dhe kishin përballuar sakrifica të shumta për pushtetin popullor, pyesnin veten dhe shokët (sigurisht me zë të ulët, po edhe me revoltë): Pse për këtë luftuam ne?

    Genc Leka nuk ishte armik, nuk kishte kryer veprimtari armiqësore. Këtë e dinin edhe ata që e dënuan si të tillë. Ai ishte njeri i punës, i virtyteve të larta morale dhe për këtë gëzonte simpati në krahinën e tij. Ishte poet lirik me ndjeshmëri për natyrën, për vlerat e jetës, për dashurinë. Shkroi vjersha edhe për luftën e partizanëve. Ai dinte të çmonte edhe të mirat që pati ajo kohë, veçanërisht në shkollimin masiv të fëmijëve deri në skajet më të largëta, në shkundjen e pluhurit të prapambetjes mendore të njerëzve, në ngjalljen e shpresave të mëdha për ditë më të mira, ashtu siç ka ditur të ndrynte brenda vetes edhe brengat e tij për prangat e padukshme që e mbanin të mbërthyer shpirtërisht, derisa një ditë iu hodhën prangat e hekurta. Genc Leka dhe Vilson Blloshmi u pushkatuan për të ndrydhur dhe për të mpirë mendjet dhe vullnetin e rinisë, për të vrarë shpresën e përparimit e të ndryshimit. Genc Leka është edhe një dëshmor i gjuhës shqipe. Gjuha shqipe dhe trashëgimia kulturore shpirtërore e krahinës së Bërzeshtës u bënë frymëzimi i jetës së tij intelektuale. Ai do të mbetet i paharruar.                                                               

    Genc Leka për veten dhe punën e tij

    Tetor 1963

     “Jam arsimtar i gjuhës shqipe në shkollën 7-vjeçare Zdrajsh të lokalitetit të Çermenikës. …. Seksioni i arsimit të rrethit tonë deri tani nuk na ka njoftuar mbi sa ju na shkruani. Sidoqoftë, një punë të tillë unë e kam nisur vetë pa më thënë ndokush, vetëm e vetëm se jam i pasionuar pas gjuhës shqipe.”

    15 dhjetor 1964

    “Unë dua që të jem një “bashkëpunëtor”, nëse mund ta quaj kështu, i Institutit të Histori-Filologjisë, ose më mirë një mbledhës i rregullt i fjalës. Për këtë kam besim se do të jap kontributin tim në sajë të ndihmës suaj. Mora edhe ftesën që më dërgonit me rastin e sesionit shkencor organizuar në kuadrin e 20-vjetorit të çlirimit. Do të ishte ngjarje e madhe për mua sikur të mundja të merrja pjesë, por letra erdhi më datë 3.XI, kështu që mbeta pa ardhur.”

    17 janar 1968

    “… Dua t’jua shpreh me zemër të hapur, shoku drejtor, se dëshira ime e zjarrtë është dhe do të mbetet gjithmonë që të kem një bashkëpunim të rregullt dhe të përhershëm me ju, … prandaj ju premtoj me besim në forcat e mia, se do të vazhdoj të mbledh materiale sa më të vlefshme… Një ngjarje e paharruar për mua dhe shumë e vlefshme, do të ishte edhe pjesëmarrja ime në Konferencën e Dytë Albanologjike, që po zhvillohet në kuadrin e 500-vjetorit të vdekjes së Heroit tonë të madh, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu. Sot, që kjo konferencë e çmuar albanologjike  po përfundon punimet e saj të frytshme, edhe unë e ndiej veten krenar dhe shpreh edhe një herë dëshirën time të zjarrtë për të rifilluar së shpejti bashkëpunimin tim të rregullt, sapo të lirohem nga radhët e ushtrisë.”

    4 tetor 1970

    Një dorë fjalësh e shprehjesh frazeologjike. Ja më në fund fryti i thjeshtë i një pune, duke u endur poshtë e lart te ky vend plot gjurmë, që të çojnë deri në thellësitë më të largëta të lashtësisë. E ndoshta, mjeshtërve të thesarit gojor të popullit do t’u duhet një punë shumë e madhe për t’i bërë këto fjalë e shprehje të vlefshme për gojën e brezave të ardhshëm!

    Pasioni për fjalën shqipe

    Ky është Genc Leka me pasionin e tij për të bërë diçka më shumë sesa detyra e mësuesit të fshatit, për të sjellë një ndihmesë sado të thjeshtë për gjuhën shqipe. Në radhët e mësipërme pulson zemra e tij me frymëzim atdhetar, zemër e një mësuesi, si shumë e shumë të tjerë që ka nxjerrë Normalja emërmadhe e Elbasanit. Duke bashkëpunuar me Institutin e Gjuhësisë, që është përpjekur gjithnjë ta mbajë afër atë dhe të tjerët si ai, Genc Leka fitoi më shumë besim në vete, studioi, i zgjeroi dijet e tij për fjalorin e gjuhës shqipe, e përsosi mjeshtërinë e vëzhguesit dhe mbledhësit të fjalës së popullit, hyri në mendjet dhe zemrat e njerëzve të thjeshtë dhe atë pasuri fjalësh e shprehjesh që gjeti atje, e quajti në mënyrë kuptimplote “Nga mendjet dhe zemrat e njerëzve të thjeshtë”.  

    Genc Leka e ndjeu kënaqësinë e bashkëpunimit me një institucion shkencor, që jo vetëm ia vlerësoi punën, por edhe e ndihmoi të ecte përpara, i dha besim në vete, ia ngriti autoritetin përpara burokracisë vendore. Letrat që merrte ky mësues fshati, të nënshkruara nga drejtori i Institutit A. Kostallari, dëshmojnë se Genc Leka ka pasur jo vetëm vullnet e pasion për hulumtime, por edhe një aftësi intelektuale të spikatur. Materialet e tij që në fillim janë vlerësuar si të mira e shumë të mira. Genc Leka si djalë i rritur pranë bujqve të mirë të Bërzeshtës, dinte të mblidhte e të shpjegonte fjalët e shprehjet më karakteristike e të trevës së tij dhe plot të tjera që e zgjeronin njohjen tonë për gamën e kuptimeve të fjalëve dhe për shtrirjen gjeografike të  tyre. Ja disa nga vlerësimet për punën e tij si mbledhës i fjalës shqipe:

    4.12.63

    Një pjesë e mirë e materialit tuaj është mjaft i vlefshëm për Kartotekën e Leksikut të Shqipes. Lutemi që në mbledhjen dhe regjistrimin e fjalëve e frazave të rralla shqipe të keni parasysh udhëzimet e dhëna nga ne.

    1964

    Ju njoftojmë se materialet leksikore dërguar prej jush në datën 28.12.1963 u vlerësuan. Të gjitha materialet ishin të vlefshme për Kartotekën e Leksikut të Shqipes. Vazhdoni të na ndihmoni me materiale të tilla, për të cilat leksikografia shqipe ka nevojë.

    3.3.1964

    Theksojmë se materiali juaj i përmbush pothuajse të gjitha kërkesat e udhëzuesit. Si i tillë, ky material është i vlefshëm për leksikografinë shqipe. Disa udhëzime dhe vërejtje më speciale që po jua shkruajmë më poshtë, do t’ju ndihmojnë në punën e mëtejshme.

    16.4.1964

    Materiali juaj pasqyron një punë më të ngritur nga ana cilësore për mbledhjen e fjalës së rrallë e të frazeologjisë shqipe. Ne shpresojmë se puna juaj do të shkojë edhe më tej nga caqet e nivelit të tanishëm. Ju keni filluar t’i zgjeroni kërkimet tuaja në lëmin e leksikut abstrakt. Këtë duhet ta vazhdoni edhe më tej. Për mbledhjen e frazeologjisë popullore shqipe të krahinës suaj keni bërë gjithashtu hapat e parë… Ne kërkojmë gjithashtu që ju t’u shtini dashurinë për punën edhe arsimtarëve të tjerë të rrethit tuaj dhe t’i nxisni ata që të kontribuojnë në mbledhjen e leksikut. Instituti ynë ka udhëzuar Seksionin e Arsimit të rrethit tuaj për të ndjekur punën për krijimin e fletores së fjalës së rrallë në çdo fshat. Ne duam që përvojën tuaj t’ua jepni edhe të tjerëve. (shih: Letërkëmbimi i Genc Lekës me prof. Androkli Kostallarin, f. 495–529 te libri Genc Leka “Vepra”

    Vepra e  Genc Lekës

    Më 2009 u botua vepra e plotë e Genc Lekës, ku janë përmbledhur poezitë, studimet etnografike, materialet gjuhësore (fjalë e shprehje të mbledhura nga goja e popullit)[1]. E gjithë lënda e librit është gjurmuar, mbledhur dhe sistemuar nga Bedri Blloshmi. Libri u redaktua dhe u pajis me shënime dhe parathënie nga prof. Sadik Bejko.  Lënda gjuhësore në “Veprën” e Genc Lekës zë 181 faqe (313-494) dhe letërkëmbimi i tij me Institutin 34 faqe (495-529). Genc Leka ka mbledhur dhe ka shpjeguar rreth 2000 fjalë e shprehje. Kohë pas kohe ai bënte plotësime e sqarime të reja për kuptimet dhe përdorimet e fjalëve. Dihet se njeriut nuk i bie rasti të bëjë gjithnjë atë punë që do, që ka për zemër, por njeriu duhet gjithnjë ta dojë atë punë që bën. Veçse nuk ndodh gjithnjë kështu. Një pjesë e mbledhësve të fjalës shqipe punën e tyre e kanë ndier më fort si një detyrim administrativ. Për rastin e Genc Lekës mund të them, besoj pa u gabuar, se ai ka lëvruar atë arë që ka pasur më për zemër: arën e gjuhës shqipe e të kulturës popullore shqiptare dhe e ka dashur me gjithë zemër edhe njërën edhe tjetrën. Si redaktor i lëndës gjuhësore të librit, mund të them me bindje të plotë se Genc leka  ka punuar me shumë kujdes e me shumë dashuri, prandaj materialet e tij janë plotësisht të besueshme. Dorëshkrimet origjinale të tij dhe të mbledhësve të tjerë kanë vlerë dokumentare e arkivore. Megjithëse mbi bazën e tyre mund të përgatiten botime të ndryshme, ato ruajnë vlerën e dokumentit origjinal.

    Vlera e fjalës së popullit

    Në vitet 1963-1975, kur Genc Leka ka mbledhur materialet gjuhësore, Instituti ynë kishte ndërmarrë një aksion të madh kombëtar për mbledhjen e fjalës së popullit. Njerëzit më të shquar të gjuhësisë shqiptare kanë theksuar se në gojën e popullit gjenden mijëra e mijëra fjalë të panjohura dhe me vlerë të madhe jo vetëm për ta pasuruar fjalorin e gjuhës e shkrimit, por edhe për studimet gjuhësore. Prof. A. Kostallari dhe bashkëpunëtorët e tij, që po ndërtonin atëherë projektin e një fjalori të ri të gjuhës shqipe, e kishin të qartë se ky fjalor, pa një fushatë kombëtare për mbledhjen e pasurisë leksikore, do të dilte i gjymtë. Fjalorët (jo vetëm të mesmit, po edhe të mëdhenjtë) e gjuhëve me tradita lëvrimi dhe me letërsi të pasur përmbajnë, si rregull, fjalë që dëshmohen në gjuhën e shkrimit, në botime. Në rastin e shqipes gjendja është ndryshe. Nga përvoja ime mund të them se një numër jo i vogël fjalësh të “Fjalorit të gjuhës shqipe” (FGjSh 1954) nuk dëshmohen në letërsinë e vjelë për kartotekën. Ato janë vetëm fjalë fjalorësh, d.m.th. FGjSh i ka marrë nga Kristoforidhi, nga Bashkimi, nga N. Gazulli, nga P. Tase e nga mbledhës të tjerë të fjalës shqipe, që janë mbështetur kryesisht te gjuha e folur. Pra, shumë fjalë të fjalorëve nuk kanë hyrë ende në gjuhën e shkrimit, ndërsa fjalët e gjuhës së shkrimit deri në vitet ’70 përgjithësisht kanë hyrë në “Fjalorin e gjuhës së sotme shqipe” (1980), kuptohet kur përmbushnin kriteret leksikografike përkatëse.

    Me këtë sy, me syrin e përfshirjes në fjalorin e ardhshëm, është parë nga sektori i leksikologjisë edhe materiali i Genc Lekës. Atij i është kërkuar të japë shpjegime plotësuese, të gërmojë më thellë për të shkuar te rrënjët e kuptimeve të fjalëve, të bëjë skica e vizatime sqaruese (që ai i ka bërë me mjeshtëri). Dhe disa nga fjalët e Genc Lekës, që ai besonte se mjeshtërit e thesarit gojor të popullit do t’i bënin të vlefshme për gojën e brezave të ardhshëm, vërtet kanë hyrë në “Fjalorin e gjuhës së sotme shqipe” (1980). Po sjell nja dy shembuj. Në FGjSSh gjenden fjalët ALBËR dhe ALBËRISHTË.

    ALB/ËR, ~RA f. sh. f. sh. ~ra,  ~rat 1. Ashkël e hollë, cifël e hollë druri. Albra sëpate.

    2. Lapër, copë lëkure e shqitur. Iu ngrit një albër në dorë.

    3. Cipa e hollë që mbështjell pjellën, ani.

    «Trembet nga një albër trembet nga një punë a nga një vështirësi fare e vogël.

    ALBËRISHT/Ë, -A f. sh. ~a,  ~at. Vendi ku zakonisht çahen drutë me sëpatë dhe ku bien e mblidhen vazhdimisht albra; grumbull albrash në një shesh a në oborr. E kaluan dimrin me albërishtën.

    Për këto fjalë Genc Leka, me kërkesë të A. Kostallarit, që ka ngulmuar shumë për fjalën albër, ka dhënë shpjegime të hollësishme gjatë v. 1971

    [2]. Nuk e di nëse në Kartotekë kjo fjalë është sjellë edhe nga mbledhës të tjerë, por shpjegimet e FGjSSh (1980) duket se janë formuluar sipas shpjegimeve të Genc Lekës.

    Në FGjSSh janë përfshirë për herë të parë edhe fjalët:

    XIBËRRIMË, ~A f. sh. ~a,  ~at. Vend shumë i pjerrët; tokë joprodhuese, xibërrakë.

    XIBËRRISHT/Ë, ~A f. sh. ~a,  ~at. Vend i pjerrët e me tokë të keqe; tokë që nuk prodhon; xibërrakë, xibërrimë.

    Të dyja këto fjalë, me të cilat besoj se sqarohen dhe toponimet Xibërr e Xibërrakë,  gjenden të shpjeguara në materialet e Genc Lekës.

    Genc Leka sjell dhe fjalën tum/e, ~ja me kuptimin “vend i ngritur në formë të rrumbullakët”, që të kujton po këtë fjalë te FGjSh (1954) “Majë kodre a mali pa dru”. Kjo nuk është përfshirë në FGjSSH, por aty gjendet tum/ë, ~a si term i arkeologjisë me kuptimin kodërvarr (italisht tumulo). Ndoshta fjala tume nuk ka të bëjë me italishten tumulo dhe me këto të dhëna mund të përfshihet përsëri në fjalorin shpjegues të shqipe.

    Fjalori i Genc Lekës qëndron me meritë përkrah fjalorëve të mbledhësve të tjerë të zellshëm të fjalës shqipe, të cilëve gjuhësia shqiptare u detyrohet shumë. Lënda e tij kam përshtypjen se nuk është skeduar e gjitha në KLSH. Materialet e mbledhësve të fjalës shqipe e fitojnë vlerën e tyre të vërtetë vetëm kur radhiten së bashku në skedarët e kartotekës dhe plotësojnë njëra-tjetrën me hollësitë e kuptimeve e të përdorimeve dhe me të dhënat për shtrirjen gjeografike. Të vështruara kështu së bashku ato rivlerësohen dhe nga skedarët e KLSH kalojnë nëpër faqet e fjalorëve, bëhen pasuri e përbashkët, e të gjithëve. Genc Leka me materialet e tij të pasura ka sjellë një ndihmesë të çmuar për njohjen më të plotë të visareve të gjuhës e të kulturës sonë popullore./albspirit.com

                                                                                                                 

    [1] Genc Leka, “Vepra”. Redaktoi, pajisi me shënime dhe parathënie: Sadik Bejko. Botimet “Almera”, Tiranë, 2009, 558 f.

    [2] Në letrën drejtuar A. Kostallarit lidhur me këtë fjalë, Genc Leka jep shpjegimet e sqarimet e mëposhtme  për kuptimet dhe përdorimet e saj:

    Për fjalën e parë álbër, dua të theksoj se përdoret me kuptimin cifël, çikël, siç shkruani edhe ju, por në këtë zonë, e konkretisht në Bërzeshtë, përdoret me kuptimin áshkël, pjesëz druri që del nga të rënit e sëpatës shumë herë në një vend, ku ka një nyç të fortë. Kurse kur pritet (shkurtohet) druri, pjesët që dalin nga sëpata quhen buláshka. Pra, kuptohet se álbërat janë së më të vogla dhe më të imëta se buláshkat. Ato përdoren për të ndezur zjarrin në fillim (si pjesë që marrin flakë menjëherë, ngaqë janë të holla), kur këto janë të thata. Theksoj se fjala álbër nuk përdoret për rastin cifël guri a diçka tjetër. Vendi ku çahen drutë me sëpatë, tek i cili qëndron një tjetër dru i fortë me kllápë për të mbështetur drurët e tjerë që do të shkurtohen apo çahen, si edhe për të mos rënë sëpata në tokë quhet albërishte, sepse aty vazhdimisht nga çarja e druve bien álbëra. Kurse kur drutë priten me sharrë (shkurtohen), ose edhe kur çahen për dërrasa, nuk kemi álbëra, por miell sharre (tallásh, siç quhet në terminologjinë e sharrave, shën. im).

    Shembuj: 1) Dil nga lëmi dhe na merr ndonjë álbër të thatë, sa të ndezim zjarrin. 2) Prej një álbëre trembesh ti? 3) Nuk kalon dimri vetëm me albërishtën, mor bir, jo! (D.m.th. dimri kërkon shumë dru e jo mbeturinat e druve që janë çarë e djegur herë mbas here). (Sipas bisedës me G. Lekën, mars 1971).

    Por dua të theksoj se fjala álbër ka edhe një kuptim tjetër, që mendoj se ia vlen ta përmend, ndonëse përdoret pak rrallë. Quhet álbër ajo cipa e hollë që mbështjell viçin e sapolindur. Lopa, fill mbas lindjes, duke nxjerrë edhe një britmë (pállje) të mbytur, e lëpin viçin dhe me gjuhë ia heq álbërën, me qëllim që viçi të ngrihet sa më parë për të pirë qumësht (kulloshtër). Për ta lehtësuar këtë veprim që bën lopa, mbi trupin e viçit hedhim një dorë kripë, sidomos kur lopa e ka lindjen e parë. Pra, álbërën lopa e ha gjatë lëpirjes dhe viçit i krijon frymëmarrjen e lirë, si edhe një farë ngrohtësie. Shembull: Tashti po i heq álbërën, pastaj do të ngrihet. (N. Leka, qershor 1971, Bërzeshtë). Po kjo fjalë përdoret edhe për kafshët e tjera (dhen, dhi etj.). Me álbër, thotë biseduesja, është e mbështjellë edhe fëmija kur lind. Raste të tjera të përdorimit të kësaj fjale nuk kam hasur deri tani në bisedat e lira me njerëzit.

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    EMIL LAFE: NJË “MËKAT” I ASDRENIT

  • Konferenca nga IGJL, hapi i parë për punën drejt hartimit të projektit për një gramatikë bashkëkohore të gjuhës shqipe

    Konferenca nga IGJL, hapi i parë për punën drejt hartimit të projektit për një gramatikë bashkëkohore të gjuhës shqipe

    Gramatika e gjuhës shqipe nën perspektivën e qasjeve të reja teorike mblodhi gjuhëtarët në një konferencë shkencore. Konferenca shkencore, që u zhvillua këto ditë nga Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë pranë Akademisë së Shkencave pati diskutime për një sërë çështjesh nga të pranishmit. Në tryezën shkencore Gramatika e gjuhës shqipe nën perspektivën e qasjeve të reja teorike, në fjalën e hapjes, Adelina Çerpja, përgjegjëse e Departamentit të Gramatikës dhe të Historisë së Gjuhës, theksoi se kjo tryezë zhvillohet jo vetëm në vijim të ciklit të ligjëratave të rregullta të IGJL-së, por edhe si hapi i parë dhe i domosdoshëm për nisjen e punës drejt hartimit të projektit për një gramatikë bashkëkohore të gjuhës shqipe.
    Sipas ASH, në ligjëratën “Prej gramatikës së fjalisë në atë të tekstit/diskursit – koncepte, metodologji, përvoja”, studiuesi Tomorr Plangarica argumentoi domosdoshmërinë e një konteksti të gjerë epistemologjik për shqyrtimet dhe interpretimet, veçanërisht në kuadrin e hartimit të një gramatike bashkëkohore të shqipes. Ai u ndal në disa çështje kryesore: poliseminë e emërtimit “gramatikë”, kontekstet dhe qasjet e ndryshme epistemologjike, rolin e shkollave gjuhësore të shekullit XX, kufizimet e trajtimeve të bazuara vetëm në fjalinë dhe nevojën për një hapësirë të re shqyrtimi që përfshin makrosintaksën dhe analizën e diskursit. Plangarica theksoi veçanërisht rëndësinë e qasjeve të reja ndaj entiteteve si thënia, teksti dhe diskursi, të cilat zgjerojnë perspektivën e studimit gramatikor përtej njësive tradicionale të sistemit drejt një modeli gramatike që përfshin procesin e të thënit dhe praktikën ligjërimore si në të shkruar, ashtu edhe në të folur.
    Ndërsa problematika e trajtimit të modalitetit në gramatikat kryesore të gjuhës shqipe, perspektivat teorike që ofron gjuhësia bashkëkohore për këtë kategori dhe propozimi i një modeli të ri për përshkrimin e saj në një gramatikë të ardhshme ishin në qendër të ligjëratës së studiuesit Leonard Dauti “Rreth përshkrimit të modalitetit në një gramatikë bashkëkohore të gjuhës shqipe”. Sipas njoftimit të ASH, pas një shqyrtimi kritik të përshkrimit të modalitetit në tri gramatikat përkatëse: Gramatikë e gjuhës shqipe I (1995, 2002), botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë; Standard Albanian – A Reference Grammar for Students (Neëmark, Habbard dhe Prifti 1982); Albanische Grammatik (Buchholz dhe Fiedler 1987), Dauti vuri në dukje se ato e përshkruajnë modalitetin brenda një kornize të ngushtë gramatikore, të kufizuar kryesisht te foljet modale, përkatësisht konstruktet e përftuara me foljet ndihmëse me vlerë modale të shqipes, te mënyra dhe pjesëzat në lidhjet përkatëse me foljen në funksion predikativ. Dy referimet ngjallën interes te të pranishmit.

  • Edi Rama: Kam nisur të shkruaj një libër, nuk mund të pranoj varfërimin e shqipes

    Edi Rama: Kam nisur të shkruaj një libër, nuk mund të pranoj varfërimin e shqipes

    Rëndësia e gjuhës shqipe si shtyllë e identitetit tonë kombëtar dhe ruajtja dhe kultivimi i saj ishin në fokus të bisedës së zhvilluar në podkastin “Flasim”, ku e ftuar e kryeministrit të Shqipërisë, Edi Rama, ishte edhe Natasha Shuteriqi Poroçani, mbesa e shkrimtarit dhe publicistit elbasanas, Dhimitër Shuteriqi.

    Ndërsa e cilësoi veten “një dashnor shumë të përkushtuar të gjuhës shqipe”, Rama u shpreh se i pëlqen jashtëzakonisht shumë të shkruajë.

    Ai rikujtoi bisedat me shkrimtarin e shquar Ismail Kadare, ndërsa e cilësoi gjuhën shqipe unike në disa drejtime.

    “E kam kënaqësi të posaçme kur shkruaj. Nuk kam mundësi të ulem para një kompjuteri dhe të rri të shkruaj si më parë, kur kam shkruar ‘Kurbanin’, që është shkruar në një periudhë dymujore dhe pandërprerë. Por tani në avion, në makinë, më pëlqen shumë që të shkruaj copëza gjërash që lidhen me punën dhe me fjalimet”, tha Rama.

    Kryeministri bëri të ditur se po përgatit tani një libër me fjalët e “Sofrës së Iftarit”. “Thjesht për kënaqësinë e shqipes”, tha Rama.

    Rama e konsideroi tragjike mënyrën se si po sakatohet, varfërohet dhe po sulmohet gjuha shqipe. Kjo në fakt, tha Rama, është një vuajtje për të gjitha gjuhët.

    “Tanimë janë futur shkurtimet. Viktima e parë e gjuhës shqipe ishin gërmat ‘ë’ dhe ‘ç’. Kur shkova në Ministrinë e Kulturës vura një gjobë për ata që bënin shkresat pa ‘ë’ dhe ‘ç’ dhe nuk i firmosja shkresat”, theksoi kryeministri.

    Nga ana tjetër Natasha Shuteriqi Poroçani, e cila është shkrimtare, studiuese dhe lektore pranë Departamentit të Gjuhës Shqipe, në Universitetin “Aleksandër Moisiu” në Durrës kërkoi që gjuha shqipe të futet edhe në arsimin e lartë.

    “Ka ardhur koha për një formim kurikular në arsimin e mesëm të lartë. Duhet të fusim gjuhën dhe letërsinë, që të arrijmë të vrasim sadopak analfabetizmin”, tha ajo.

    OberverKult

    Lexo edhe:

    THE TIMES: LIDERI ARTISTIK I SHQIPËRISË, EDI RAMA SURPRIZON GALERINË ME “VIZATIME INTERESANTE”

  • Osmani: Reforma e teksteve, ndryshime për klasat e para, të gjashta dhe të dhjeta

    Osmani: Reforma e teksteve, ndryshime për klasat e para, të gjashta dhe të dhjeta

    Nga shtatori i vitit të ardhshëm, klasat e para, të gjashta dhe të dhjeta do të përdorin tekste shkollore të përditësuara. Ministria e Arsimit e konsideron këtë hap si pjesë të reformës që synon modernizimin e sistemit parauniversitar, duke u përshtatur me zhvillimet e kohës dhe nevojat e tregut.
    Zëvendësministrja e Arsimit, Orjana Osmani, tha për rëndësinë e reformës: “Synojmë të kemi nxënës që përdorin mendimin kritik dhe të përqasim kurrikulën me atë ç’ka ndodh në botën reale dhe me tregun e punës. Kjo do të bëjë që nxënësi të jetë i aftë të përballojë sfidat e së nesërmes.”

    “Tekstet do të ndryshohen në masën 20%. Kjo do të thotë ndryshime të tematikave të vjetruara, të ushtrimeve që janë të vështira ose shumë të lehta për moshën e nxënësve. Synojmë gjithashtu të bëjmë metodologjinë më praktike dhe më pak teorike,” sqaroi Osmani.

    Përveç këtyre ndryshimeve, nxënësit e klasave të para, të gjashta dhe të dhjeta do të kenë librin e qytetarisë tërësisht të ri. Ndërkohë, nxënësit e viteve të para të gjimnazeve do të përdorin tekstin e ri të gjuhës shqipe, me fokus te praktika dhe zbatimi i drejtë i gjuhës amtare.

    “Nuk do të mungojnë orët e drejtshkrimit dhe sintaksës, por fokusi kryesor do të jetë në përdorimin korrekt të gjuhës, sipas asaj që kërkohet sot. Orët e gjuhës shqipe do të jenë më praktike dhe funksionale për nxënësin,” tha Osmani.
    Paralelisht me ndryshimet në tekstet shkollore, do të zhvillohet edhe trajnimi i mësuesve, për t’i përgatitur ata për zbatimin e kompetencave të kurrikulës së re.
    Puna për përditësimin e të gjitha teksteve shkollore do të vijojë gradualisht deri në vitin 2029 për të gjitha klasat e sistemit parauniversitar në vend.

  • Gjuhëtarja-Ramës në podcastin “Flasim”: Sintaksa juaj është e çuditshme/ Kryeministri: Zheji më ka influencuar me “piruetat” e gjuhës shqipe

    Gjuhëtarja-Ramës në podcastin “Flasim”: Sintaksa juaj është e çuditshme/ Kryeministri: Zheji më ka influencuar me “piruetat” e gjuhës shqipe

    Gjatë podcastit “Flasim” pati një bashkëbisedim mes kryeministrit Edi Rama dhe gjuhëtares Natasha Shuteriqi.

    Ajo u ndal gjatë bisedës tek romani “Kurbani” i Ramës, teksa bëri edhe një analizë gjuhësore.
    “Sintaksa juaj është e çuditshme. E mrekullueshme dhe shumë shqip. Fjalitë mund të shkojnë me 9 reshta një folje dhe pa fund pjesore. Më ka surprizuar marrëdhënia juaj me shqipen.
    Një gabim gjuhësor kur përmendet shpesh kthehet në rregull. Jeni pjesë e grupit që vendosni parafjalë përpara ndajfoljes, përdorni shpesh “në ndërkohë””, tha gjuhëtarja Natasha Shuteriqi.
    Nga ana tjetër kryeministri Rama deklaroi se është ndikuar në formësimin e gjuhës shqipe nga Petro Zheji.
    “Më pëlqente krahasimi që Kadare bënte mes rusishtes dhe shqipes. E kishte kompetencën për të bërë paralelizma. Duke qenë se rusishtja është gjuha e kolosëve, ku Kadare ka bërë shqipërimin e “Re me pantallona”, që për mua është maja. E pyesja shpesh për origjinalin në rusisht.
    Një nga ata që më ka influencuar me “piruetat” e gjuhës shqipe ka qenë Petro Zheji. Ai përdor bashkimin e disa fjalëve bashkë. Kam pasur fatin ta njoh dhe të flas me atë. Tragjike për mua është mënyra se si po sakatohet, po përçundohet shqipja”, tha Rama.

    Top Channel

  • “Analfabetizmi” në Shqipëri, Rama tregon gjobën që ka vendosur: Kush nuk shkruan e nuk flet shqip, s’duhet të marrë diplomë fare

    “Analfabetizmi” në Shqipëri, Rama tregon gjobën që ka vendosur: Kush nuk shkruan e nuk flet shqip, s’duhet të marrë diplomë fare

    “Analfabetizmi” në Shqipëri, edhe sipas të dhënave të PISA është në nivelet dramatike. Një shqetësim të tillë e ka ngritur edhe kryeministri Edi Rama gjatë podcastit “Flasim”, ku të ftuar kishte Natasha Shuteriqi Poroçani, mbesën e shkrimtarit dhe publicistit elbasanas Dhimtër Shuteriqi, e cila është një studiuese dhe lektore pranë Departamentit të Gjuhës Shqipe në Durrës.
    Eliminimi i shkronjave të veçanta të gjuhës shqipe, ë dhe ç është kthyer në një problem, e për kryeministrin Rama, kush nuk di të shkruaj gramatikën shqip, nuk duhet të pajiset me diplomë universiteti.
    Gjuha shqipe sipas kryeministrit, duhet të vazhdojë në të gjitha nivelet e studimit.

    “Tani është futur virusi deformues nëpër telefona, shkurtimi. Viktima e parë e gjuhës shqipe jo sot, po e para që kur hyri kompjuteri është ë dhe ç. Më kujtohet kur shkova në Ministrinë e Kulturës që vura një gjobë për shkresat pa ë dhe nuk firmosja asnjë shkresë pa shkronjën ë. Është një katastrofë.
    Ne e rikthyem gjuhën në shkollën e mesme se e kishin hequr fare. Gjuha shqipe, kam thënë që më parë që duhet të rrijë deri në përfundim të fakultetit. Kush nuk flet shqip dhe kush nuk shkruan shqip nuk duhet të marrë diplomë fare. Kështu kam thënë unë. Por e thëna me të bërë, është në mes një det i tërë”, tha Rama.

    Kryeministri Rama më tej ngriti alarmin se gjuha shqipe do të varfërohet dhe humbasë, nëse nuk merren masat.
    “Unë mendoj që çdo gjë plus që bëjmë për gjuhën duhet marrë seriozisht, sepse do na varfërohet e do na humbasë në përmasa që nuk mund të imagjinohen dhe përbëjnë humbje që nuk kthehen më mbrapa. Unë jam mbështetës i çdo lloj të kësaj natyre”, tha Rama.

  • Sot Dita e Alfabetit/ 117 vite më parë, në Kongresin e Manastirit u vendos unifikimi i gjuhës shqipe me atë latin

    Sot Dita e Alfabetit/ 117 vite më parë, në Kongresin e Manastirit u vendos unifikimi i gjuhës shqipe me atë latin

    117 vite më parë, Kongresi i Manastirit mori vendimin për të unifikuar gjuhën shqipe duke miratuar alfabetin latin, të përshtatur me disa shkronja të posaçme për ta përfaqësuar gjuhën tonë.

    Sot, kjo datë festohet për herë të parë zyrtarisht, pasi vitin e kaluar, Këshilli i Ministrave e përfshiu Ditën e Alfabetit në kalendarin e festave kombëtare.
    Me pjesëmarrjen e 50 delegatë nga të gjitha trojet shqiptare, Kongresi i Manastirit, që u drejtua nga Mid’hat Frashëri, zhvilloi punimet nga data 14 deri në 22 nëntor 1908, ku ngriti një komision prej 11 delegatësh, në krye të të cilit u vendos Gjergj Fishta.
    Delegatët trajtuan një sërë çështjesh të rëndësishme të lëvizjes kombëtare, ndërsa qëllimi kryesor ishte zgjidhja e çështjes së unifikimit të alfabetit, që ishte pengesë për zhvillimin e gjuhës dhe bashkimin e shqiptarëve. Në fund, komisioni ia doli të krijojë një alfabet të ri, të mbështetur në alfabetin latin, që gradualisht në vitet në vijim u bë alfabeti i përbashkët i të gjithë shqiptarëve, që e mbrojtën me gjakun e tyre nga pushtuesit.
    Sot, Dita e Alfabetit është një festë por dhe kujtesë për të ruajtur pastërtinë dhe pasurinë e gjuhës shqipe, si element i rëndësishëm identitetit tonë kombëtar.

    Top Channel

  • Kryebashkiaku Beci nderon të atin në Ditën e Alfabetit: Bahri Beci i fali jetën gjuhës shqipe

    Kryebashkiaku Beci nderon të atin në Ditën e Alfabetit: Bahri Beci i fali jetën gjuhës shqipe

    Kryetari i Bashkisë Shkodër, Benet Beci, ka kujtuar me emocion të atin, Bahri Becin, në Ditën e Alfabetit të Gjuhës Shqipe, duke ndarë një mesazh prekës për kontributin e tij në arsim dhe gjuhësi.
    Në një status të publikuar sot, Beci thekson se babai i tij ia kushtoi gjithë jetën gjuhës shqipe dhe edukimit të brezave. Ai kujton Bahri Becin si një nga autorët e Abetares dhe pjesëmarrës të Kongresit të Drejtshkrimit, mes firmëtarëve që vulosën shqipen e njësuar.

    “Brezi im dhe shumë breza të tjerë kanë mësuar me librat që ai shkroi me aq dashuri dhe përkushtim”, shkruan kreu i Bashkisë Shkodër, duke treguar se kujtimi i tij është i mbushur me imazhin e babait të ulur mbi tavolinën e punës, duke kërkuar fjalën më të saktë dhe më të bukur për fëmijët e Shqipërisë.

    Beci rrëfen se për të, Abetarja nuk ka qenë vetëm libri i parë i shkollës, por edhe një dritare nga e cila ai ka parë sa shumë dashuri mund të vendosë një njeri në punën e tij./J.H/

    Postimi: 

  • Begaj në Shkodër: Kongresi i Manastirit bashkoi shqiptarët përmes gjuhës

    Begaj në Shkodër: Kongresi i Manastirit bashkoi shqiptarët përmes gjuhës

    22 nëntori shënon Ditën e Alfabetit Shqip, i cili u njësua në Kongresin e Manastiri. Lidhur me këtë, Presidenti Bajram Begaj ka publikuar disa nga momentet e vizitës së tij në Shkodër, duke specifikuar se kjo ngjarje arriti të bashkojë shqiptarët nëpërmjet gjuhës.

    “Në Shkodër, në zemrën e kulturës shqiptare, festuam sot Ditën e Alfabetit.

    Përkujtuam Kongresin e Manastirit – ngjarjen që bashkoi shqiptarët përmes gjuhës.

    Pa gjuhë nuk ka komb! Pa gjuhë nuk ka shqiptari!

    Një gjuhë, një shqiptari, një amanet”, shkruan Begaj.

    Kjo datë specifikon momentin më të madh unifikues të shqiptarëve, në përkujtim të Kongresit të Manastirit, i zhvilluar nga data 14 deri në 22 nëntor të vitit 1908. Këshilli i Ministrave miratoi ndryshimin për ligjin për festat kombëtare dhe ditët përkujtimore, duke i propozuar Kuvendit të Shqipërisë shtimin e Ditës së Alfabetit si një nga festat tona kombëtare.