Në një intervistë të thelluar, Cafo Boga, themelues dhe ish-drejtues i Bordit të Fondit Shqiptaro-Amerikan të Zhvillimit (AADF), ka hedhur dritë mbi historinë e fondit, misionin e tij fillestar dhe devijimet që çuan në polemika të mëdha publike, si ato për menaxhimin e Parkut Kombëtar të Butrintit dhe projektin e kontestuar në Durrës.
Zoti Boga e nisi bisedën duke theksuar rëndësinë e të thënit të së vërtetës si një përgjegjësi qytetare. Ai shpjegoi se AADF u krijua si pjesë e një iniciative më të gjerë të Kongresit Amerikan për të ndihmuar vendet ish-komuniste në tranzicionin e tyre drejt demokracisë dhe ekonomisë së tregut. Me një kapital fillestar prej 30 milionë dollarësh, i fituar falë angazhimit të diasporës shqiptare, fondi luajti një rol kyç në zhvillimin ekonomik të Shqipërisë, duke shërbyer si model, veçanërisht me krijimin e Bankës Amerikane të Shqipërisë.
Megjithatë, problemet filluan me transformimin e fondit në një fondacion dhe me një afrim të tepruar me pushtetin politik. “Tepër u lidhëm ngushtë me pushtetin, me qeverinë,” pohoi Boga, duke shtuar se ndërsa një bashkëpunim është i nevojshëm, kjo marrëdhënie kaloi në një nivel ku projektet dukeshin se shërbenin më shumë për interesat e ngushta të disa ministrave. Pika e krisjes, sipas tij, ishte projekti i Butrintit.
Ai zbuloi se bordi fillimisht aprovoi fonde vetëm për hartimin e një plani menaxhimi gjithëpërfshirës. Por më pas, në mënyrë të fshehtë, u shtua plani për krijimin e një fondacioni të ri për menaxhimin e parkut, një ide që nuk ishte diskutuar kurrë në bord. Më problematike ishte përbërja e bordit të këtij fondacioni të ri, ku u përfshinë persona me konflikt interesi, përfshirë hartuesin e planit dhe avokatin që kishte përgatitur ndryshimet ligjore për ta mundësuar atë. Kjo situatë, së bashku me kundërshtimin e tij ndaj lidhjeve të forta me qeverinë, çoi në largimin e zotit Boga nga bordi i AADF. Duke komentuar protestat e banorëve në Durrës për një tjetër projekt të fondacionit, Boga shprehu frikën se po përdoret i njëjti “modus operandi” si në Butrint – krijimi i një fondacioni për të marrë menaxhimin e një pasurie publike.
Ai këmbënguli se “përgjegjësia e trashëgimisë kulturore është e shtetit, pikë. Nuk mund t’i jepet dikujt tjetër.” Në një analizë më të gjerë të marrëdhënieve Shqipëri-SHBA, Boga argumentoi se Shqipëria ndodhet në “anën e volitshme të historisë” për shkak të ndryshimeve gjeopolitike. Sipas tij, ekziston një plan strategjik që Tirana të shndërrohet në një qendër rajonale, duke zëvendësuar rolin që dikur kishte Beogradi. Mbledhjet e nivelit të lartë që mbahen në Tiranë, sipas tij, nuk janë rezultat i punës së kryeministrit Rama, por pjesë e këtij skenari të paracaktuar. Për rastin “McGonigal”, ai e cilësoi atë më shumë si një çështje juridike për SHBA-në, por tejet problematike për Shqipërinë, pasi cenon besimin tek lidershipi dhe ngre dyshime për korrupsion.
Intervista në studio:
Parruca: Kthehemi direkt tani, jemi në hapësirën e intervistës. Në studio është bashkuar zoti Cafo Boga, themelues dhe ish-drejtues i Fondit Shqiptaro-Amerikan të Zhvillimit. Zoti Boga, përshëndetje. Mirë se keni ardhur.
Boga: Faleminderit, faleminderit. Më së pari më lejoni t’ju përshëndes juve dhe të gjithë shikusve të programit tuaj. Është kënaqësi për mua të të jemi këtu sot, të ndajmë disa minuta, një bashkëbisedim, thuash reflektim për disa çështje të cilat janë shumë me rëndësi për vendin tonë dhe për kombin tonë në përgjithësi. Dhe shpresoj se ëh, është detyrë e çdo njeriu që ta thotë të vërtetën ashtu si është, se është edhe një përgjegjësi ë e çdokujt dhe besoj nga kjo këmbim që do të bëjmë sot do të përfitojmë diçka.
Parruca: Ju ju e keni, e keni thënë në fakt të vërtetat tuaja në mënyrë të të përsëritur edhe edhe online edhe ashtu si keni mundur. Fondi Shqiptaro-Amerikan i zhvillimit natyrisht që është një pikë e e rëndësishme me dobi për për Shqipërinë, për projektet që ka sjellë, por disa prej projekteve të tij kanë qenë shumë të diskutueshme në Shqipëri. Ai i Butrintit e e kanë të qartë të gjithë që ka zgjuar debate të forta. Tani ka protesta në Durrës nga dhjetëra familje atje për shkak të një projekti tjetër po të Fondit Shqiptar ëh Amerikano-Shqiptar të zhvillimit, që kërkojnë të shëmbet, le të ruajnë pjesën historike e kështu me radhë, që ka hasur në kundërshtim shumë të fortë të të banorëve. Si i keni parë ju këto projekte?
Boga: Meqënëse unë kam qenë i angazhuar që nga fillimi kur është krijuar fondi për zhvillim. Do jap një farë rezumeje të shkurtër.
Parruca: Patjetër po.
Boga: Fondet u krijuan në bazë të një ligji, të cili kongresi amerikan ë e fuqizoi për t’u ndihmuar shteteve të cilët bëjnë një tranzicion nga komunizmi në në demokraci. Për t’u ndihmuar ndërmarrjeve edhe njerëzve që të cilët merren me me biznes. Në Shqipëri erdhi pak vonë. Arsyeja ishte që erdhi vonë se nuk ju nda Shqipërisë një fond i tillë. Ju ndanë shteteve të tjera, duke filluar nga Rusia, Çekoslovakia e të gjitha. Shqipërisë jo. Mirëpo me angazhimin e diasporës, arritëm që edhe Shqipërisë t’i ndahen 30 milionë dollarë. Edhe me ato 30 milionë dollarë është filluar bondi. Bordi origjinal i fondit ka qenë i emëruar nga presidenti dhe nga kryetari i shtetit amerikan. Edhe ishte vërtetë një bord ë funksional, profesionist dhe kemi bërë një punë shumë të mirë. Besoj, fondi ka luajtur një rol shumë me rëndësi në zhvillimin e ekonomisë të ë Shqipërisë, pse ka qenë edhe një model. Për shembull, kur e kemi çelur Bankën Amerikane, ajo ka funksionuar sikurse një bankë amerikane në kuptimin e vërtetë të fjalës, bile disa aspekte, se drejtori ishte ish-bankier amerikan, Lorenzo Karoni, nëse e kujtohet emri i tyre. Ë, kështu që si u bë me model edhe për bankat e tjera në Shqipëri, që edhe ato punën e tyre ta bëjnë në një nivel të lartë profesional. Mirëpo, çka ndodhi? Fondi e kish afatin e caktuar për t’i ë investuar ato 30 milionë dollarë, të cilët ishte 10 vite. Mbas 10 vite u ndërpre. Mirëpo, ne i investuam ato brenda 10 viteve, mandej ai fondi ishte, thuash, ë dormen, me thënë i pezulluar, por vazhdonte të ekzistonte derisa të shliheshin të gjitha investimet. Njëherëkohë, nëse s’jam gabim më 2009-ën, ne formuam fondacionin, si legacy i thonë, si rrjedhje, vazhdim i atij fondi. Me, natyrisht me kapital, me fitimin që kemi pasur nga fondi. Përfitimi ishte shumë i mirë, ne edhe atë bankë për shembull e shitëm për një çmim jashtëzakonisht të mirë. Kështu që, nëse mblidhen të gjitha, ëh, ishin afër gjysmë milioni ëh, gjysmë miliardi dollarë, po dollarë, 500 milionë, jo, jo. Natyrisht se disa janë shpenzuar edhe gradualisht. Ëh, çdo gjë filloi në rregull.
Parruca: Pra ideja ishte që edhe këto do hidheshin përsëri do investoheshin.
Boga: Po, ne kur e formuam, unë kam qenë njëri prej atyre që e kemi formuar këtë fondacion, meqënëse isha, isha ë anëtar i bordit që nga fillimi. Ëh, modeli ishte pak më ndryshe, se këtu ne tentuam të kemi të dy drejtimet. Një pjesë e këtij fondacioni, se tash është ky fondacion, jo fond, të merret me këto punë të cilat po merren sot. Pjesa tjetër ta vazhdojë të njëjtin, të njëjtin proces apo të njëjtën punë që e ka bërë fondi. Domethënë t’i ndihmojnë ekonomisë edhe të jetë si një, si me thanë, një urë e cila e lidh ekonominë e Shqipërisë me të atë të jashtme dhe të sjellin fonde, FDI si i thonë në anglisht, fonde në Amerikë. Mirëpo kjo nuk u realizua. U morën me këtë pjesën tjetër që natyrisht është më e lehtë, vetëm me shpenzuar të holla. Edhe aty fillimi qe shumë i mirë. Problemi erdhi, problemi erdhi apo u duk i qartë, po ishin disa probleme, një, se tepër u lidhëm ngushtë me, me, me pushtetin, me qeverinë.
Parruca: Me qeverinë shqiptare, po.
Boga: Megjithëse investimet e tilla duan një bashkëpunim të ngushtë.
Parruca: Patjetër, koordinim po.
Boga: Duhet një koordinim, natyrisht.
Parruca: Po u shkua më tej.
Boga: Por jo me u bë, si me thënë, punojmë vetëm për të mirën e disa ministrave, që ata të dalin më, më, më mirë. Megjithëse edhe ajo e ka vlerën e vet ato investime. Problemi me Butrintin sikurse e dini, ndodhi se nuk, ne e aprovuam ëh fondet për ëh përpunimin e një planit të gjithanshëm. Okej. Mirëpo çka doli aty më tepër se s’e kishim edhe plane të tjera. Plani tjetër që më andej ai të menaxhohet nga një fondacion që do të krijohet. Që s’e kishim biseduar në bord atëherë asnjëherë. Edhe çka ndodhi edhe më keq, se në atë, në atë, në atë bord të këtij fondacioni të ri, ëh, u angazhuan disa persona që s’kishin vendin aty. Një prej tyre ishte ai që e kishte bërë këtë projektin, planin, ëh, dy, një njeri tjetër, një, ishte në të vërtetë avokat i Shqipërisë, i cili kishte bërë ligjin se duhej të ndryshohej ligji për me mundësuar një gjë të tillë, dhe tre, ishte një njeri tjetër që kishte qenë më përpara në Shqipëri dhe ai nëpër Evropë kishte përhapur fjalën se Butrinti s’ka të bëjë diçka me shqiptarë, por është thjesht një një kulturë greko-romake, ne kemi qenë veç çoban dhish nëpër male, jemi ulur veç me shi dhitë edhe delet. Kështu që ajo, në atë mendimin tim, tentonte me ia mbyllë derën ëh historisë tonë të lashtë, që na lidh edhe me Trojën. Këtu atëherë unë erdha në, në gjatë, se po e përsëris diçka që e kam shkruar disa herë.
