Reformat shumë të nevojshme nuk po nisin në Ballkanin Perëndimor. Një arsye mund të jetë bindja e përhapur se dhuna është një mjet legjitim për zgjidhjen e konflikteve, si në jetën publike ashtu edhe në atë private.
Dhuna është një fenomen që ndodh në shumë vende të botës. Megjithatë në Serbi ajo tolerohet dhe madje inkurajohet nga nivelet më të larta të qeverisjes. Për më tepër, dhuna përdoret nga klasa politike si një mjet për të ruajtur pushtetin.
Në Serbi dhe në vendet e tjera të Evropës Juglindore, zhvillimi i formave demokratike të qeverisjes – parlamentarizmi, ndarja e pushteteve, liria e shprehjes dhe e medias, dhe e drejta për të demonstruar – pengohet që në fillim nga dhuna si një mjet i pranuar për zgjidhjen e konflikteve.
Të shtënat masive të përsëritura po ndodhin në Serbi dhe në vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor – siç ishte ajo në maj 2023 në shkollën fillore Ribnikar në Beograd. Një nxënës 13-vjeçar qëlloi dhe vrau nëntë fëmijë dhe një roje sigurie me dy pistoleta që i përkisnin babait të tij.
Një ditë më vonë, një burrë 21-vjeçar qëlloi dhe vrau nëntë fëmijë dhe plagosi 13 të tjerë pranë Mladenovcit, në Serbi. Në fillim të janarit 2025, një burrë 41-vjeçar qëlloi dhe vrau dymbëdhjetë persona në qytetin malazez të Cetinjes.
Dhuna në sferën private
Sulmet fizike nga burrat kundër grave ose partnereve të tyre janë veçanërisht shqetësuese brenda familjeve. Sipas Komisioneres për Mundësi të Barabarta, Brankica Jankoviq, 430 gra janë vrarë në Serbi në 14 vitet e fundit. Ideja se gratë janë pronë e burrave është ende e përhapur. Situata në vendet fqinje nuk është shumë më e mirë.
Në fund të vitit 2023, Ministria e Kulturës në Serbi publikoi një anketë që tregonte se 85 përqind e qytetarëve e konsiderojnë dhunën ndaj grave një çështje private në të cilën nuk duhet ndërhyrë.
Në këtë sfond, aktualisht ka një debat të nxehtë në Bosnjë-Hercegovinën fqinje rreth asaj pse askush nuk e vuri re një femicid në zemër të Mostarit – edhe pse viktima kishte vrapuar duke bërtitur nëpër rrugët e qytetit për t’i shpëtuar ish-partnerit të saj para sulmit.
Shpërthime të tilla dhune nuk do të ishin të mundura nëse më pak armë do të qarkullonin në rajonin e Ballkanit Perëndimor, armë që e kanë origjinën gjatë luftërave që shpërbënë Jugosllavinë (1991-1999). Zyrtarisht ka 770.000 armë të regjistruara, por jozyrtarisht vlerësohet se ka deri në dy milionë.
Dhuna në hapësirat publike
Dhuna nuk është e pazakontë në parlamentet serbe, malazeze dhe të Kosovës. Por sulmet fizike nga anëtarët e parlamentit kundër përfaqësuesve të opozitës janë gjithashtu të zakonshme në këshillat komunale të qyteteve si Sjenica, Kraljevë, Çacak dhe Kula në Serbi, në këshillat e qyteteve të Bileçit dhe Pljevljës në Mal të Zi, dhe në organet përfaqësuese të Prnjavorit, Foçës dhe Sarajevës në Bosnjë.
Një tjetër kapitull i errët në jetën publike është dhuna kundër gjyqësorit. Presidenti serb Aleksandar Vuçiq rregullisht i fajëson publikisht gjyqtarët dhe prokurorët për mosshkrimin e aktakuzave dhe vendimeve në përputhje me dëshirat e tij. Marsin e kaluar, mbi 600 gjyqtarë dhe prokurorë u ankuan me hidhërim për Presidentin në një letër të hapur. Ata e akuzuan atë për “skllavërimin” dhe “poshtërimin” e gjyqësorit. Ata argumentuan se po bëhej gjithçka për ta sjellë atë në vijë, duke shkelur kështu parimet demokratike të shtetit.
Mediat si megafonë të sunduesve
Mediat në Serbi janë një nga burimet më të rëndësishme të urrejtjes, diskriminimit dhe shpifjes. Censura dhe centralizimi i tyre i bëjnë ato një mjet propagande dhe zëdhënës për Vuçiqin. Kreu i shtetit ka kontroll të drejtpërdrejtë mbi pothuajse të gjitha mediat – qofshin ato të shtypura, televizive apo digjitale.
Mediat e kontrolluara, me dezinformimin e tyre, kanë krijuar një botë virtuale për qytetarët që nuk ka të bëjë fare me realitetin. Agresioni, gjuha e urrejtjes, sensacionalizmi dhe historitë e sajuara janë të zakonshme. Çdo gjë i nënshtrohet qëllimit të mbajtjes së elitës sunduese në pushtetdhe diskreditimit të kundërshtarëve të tyre.
Presidenti Vuçiç si gjenerator dhe përfitues i dhunës
Gjeneratori dhe përfituesi kryesor i dhunës në Serbi është kreu i shtetit. Ngjashëm me vitet e kaluara, ai u shfaq në televizion gati 350 herë deri në mesin e nëntorit 2025 – ndoshta një rekord botëror!
Është gjithashtu ndoshta unike në të gjithë botën që Vuçiq nuk lejon kurrë partnerë diskutimi. Ai i bën vetë pyetjet, në mënyrë që t’u përgjigjet edhe atyre. Deklaratat kryesore janë paralajmërime nga armiq të supozuar: kroatë, boshnjakë, shqiptarë, BE, SHBA, Këshilli i Evropës, OKB, ose individë si George Soros ose familja Rockefeller, kundër të cilëve ai “mbron” qytetarët.
Shumë ekspertë serbë, si psikologët Zarko Trebjeshanin dhe Mila Jovanoviq, e kritikojnë gjuhën e Vuçiit si “zhargon rruge”. Ai i etiketon kundërshtarët e tij si përbindësha, shkaba, hiena ose tradhtarë. Për të, avokatët janë llum, profesorët dembelë dhe anëtarët e opozitës kriminelë, fashistë ose mercenarë të huaj.
Ky fjalor konfrontues dhe vulgar tani po ka një efekt toksik edhe mbi të rinjtë e vendit. Së fundmi, me praninë e tij të tepruar në median e shkruar dhe dijgitale, Vuçiq paraqet përhapjen e frikës dhe kërcënimet si metodat e tij të kontrollit.
Dhe kështu mbyllet rrethi: Përhapja e dhunës nga politikanët e lartë në sferën publike çon në pranimin e dhunës edhe në jetën private. Sulmet fizike, kërcënimet e hapura me vdekje dhe mbështetja për drejtësinë e turmës janë bërë të përditshme, si në sferën private ashtu dhe atë publike.
Dhuna në protesta
Ky bashkëveprim zmadhohet, sikur nën një xham zmadhues, në protestat e vazhdueshme kundër sistemit qeverisës nën udhëheqjen e vetme të Vuçiqit. Janë dokumentuar raste të panumërta të dhunës së tepruar të kryer nga policia, huliganët dhe banditët e drejtuar nga kreu i shtetit.
Nga ana tjetër, Vuçiq i jep udhëzime gjyqësorit që të arrestojë dhe ndëshkojë kritikët dhe demonstruesit me pretekste të dobëta. Ai vetë, megjithatë, fal shkelësit e dhunshëm që vepruan në interes të tij, por megjithatë u dënuan nga një ose një tjetër gjyqtar “i padisiplinuar”./DW
