Lajmidites.com

Category: Uncategorized

  • “Nëse mikut i nxjerrin kafenë e tretë, ai duhet të…” Zakoni shqiptar i tre kafeve qē sot nuk ekziston më

    “Nëse mikut i nxjerrin kafenë e tretë, ai duhet të…” Zakoni shqiptar i tre kafeve qē sot nuk ekziston më

     

    Rubrika HISTORI e gazetes DITA ka botuar kete jave kujtimet e  reporterit nazist Rudolf  Vogel që ka jetuar ne Tirane gjatë gjithë kohës së pushtimit hitlerian në Shqipëri. Këto kujtime janë botuar për herë të parë në vitin 1989 në Gjermani dhe jane sjell ne shqip nga historiani i njohur Marenglen Kasmi.

    Vogel-i i ka njohur shumë shqiptarët e asaj kohe, sidomos ata që bashkëpunuan me gjermanët dhe i portretizon ata pamëshirshëm. Në këto kujtime parakalojnë emra shumë të njohur të kësaj periudhe si Eqrem Bej Vlora, Kolë Bib Mirakaj, Xhaferr Deva, Patër Anton Harapi, Mehdi Frashëri e kuislingë të tjerë.
    Ne nje nga rrefimet e tij nazisti Rudolf Vogel tregon per nje zakon qe sot nuk njihet me por qe ishte shume i perhapur ne Shqiperine e asaj kohe, ate te tre kafeve.

    Ja cfare thote reporteri gjerman ne kujtimet e tij:
    “Nga Zonja Vrioni mora vesh disa historira të lezetshme mbi traditat dhe zakonet shqiptare. Ja një nga ato: Rituali i zakonshëm e kërkonte që mysafirit t‘i servirej menjëherë një…
    Vijimin mund ta ndiqni në videon mē poshtë:

     

  • Flija shqiptare drejt njohjes zyrtare: Një trashëgimi që kërkon mbrojtje

    Flija shqiptare drejt njohjes zyrtare: Një trashëgimi që kërkon mbrojtje

     

    Flija është një ushqim tradicional shqiptar. Ajo përgatitet me shtresa të buta dhe piqet me prush.

    Kryeministri Edi Rama ka nisur procesin për regjistrimin e flisë si një Specialitet Tradicional i Garantuar (STG). Ky status i siguron mbrojtje recetës origjinale në nivel ndërkombëtar.

    Ky hap ka për qëllim ruajtjen dhe mbrojtjen e flisë nga ndryshimet dhe deformimet. Regjistrimi i flisë si STG është një hap drejt njohjes së saj si pjesë e trashëgimisë kulinare shqiptare.

  • Gjuha shqipe hyn në komunikimet zyrtare të shkollave publike në Nju-Jork

    Gjuha shqipe hyn në komunikimet zyrtare të shkollave publike në Nju-Jork

     

    Më 18 qershor 2025, Kancelarja e Arsimit në Nju-Jork, Melissa Avilés-Ramos, njoftoi se gjuha shqipe është shpallur zyrtarisht si një nga gjuhët e përdorura për komunikimet shkollore nga Departamenti i Arsimit të Qytetit.

    Ky vendim përfaqëson një fitore të madhe dhe një epokë të re për familjet shqiptare në Shtetet e Bashkuara. Nga rreth 180 gjuhë që fliten në qytetin e Nju-Jorkut, deri më sot vetëm 10 gjuhë kanë qenë të përfshira në komunikimet zyrtare të shkollave publike. Me vendimin e fundit, shtohen edhe tri gjuhë të tjera, njëra prej të cilave është shqipja, duke e çuar numrin total në 13 (përfshirë këtu edhe anglishten).

    Kjo do të thotë se çdo dokument, njoftim apo informacion i rëndësishëm që shkolla u dërgon prindërve, do të jetë i disponueshëm edhe në gjuhën shqipe. Ky zhvillim do të lehtësojë ndjeshëm përfshirjen e prindërve shqiptarë në jetën arsimore të fëmijëve të tyre.
    Prej vitesh, shumë prindër shqiptarë kanë hasur vështirësi për të ndjekur nga afër jetën shkollore të fëmijëve për shkak të barrierës gjuhësore. Tani, me dokumentet në gjuhën amtare, ata ndihen të përfaqësuar dhe të respektuar. Ata mund të kuptojnë më lehtë çdo informacion, të reagojnë me më shumë vetëbesim dhe të marrin pjesë aktivisht në vendimmarrjet që ndikojnë në edukimin e fëmijëve të tyre.
    Ky vendim ndihmon që edhe vetë nxënësit të ndihen të përfshirë dhe të përparojnë më mirë si në aspektin akademik, ashtu edhe në atë emocional. Fakti që shqipja është tashmë pjesë e dokumentacionit zyrtar të një sistemi arsimor si ai i Nju-Jorkut, është një mesazh i fuqishëm që ua shton vetëbesimin dhe krenarinë për prejardhjen, duke konfirmuar se identiteti nuk është pengesë, por pasuri.

    Kujtojmë se këto zhvillime vijnë paralelisht me një tjetër ngjarje të rëndësishme të publikuar rreth dy muaj më parë: hapjen e klasës së parë dygjuhëshe shqip-anglisht në një shkollë publike të Nju-Jorkut. Ky model dygjuhësh u jep fëmijëve shqiptarë mundësinë të mësojnë paralelisht në të dyja gjuhët, duke ruajtur trashëgiminë kulturore dhe duke ndërtuar njohuri të thella akademike në të dy sistemet gjuhësore.

    Me këto hapa të rëndësishëm, komuniteti shqiptar është më afër një arsimimi gjithëpërfshirës, ku fëmijët dhe të rinjtë mësojnë të jenë qytetarë të botës, pa harruar rrënjët e tyre. Për më tepër, këto janë një vlerësim për të gjithë komunitetin shqiptar, zëri dhe forca e të cilit po bëhen gjithnjë e më të dukshme në një prej qyteteve më të mëdha në botë. Janë pikërisht këto arritje që dëshmojnë se gjuha shqipe dhe ruajtja e identitetit nuk janë nostalgji, por strategji për të ardhmen.

    Ky sukses i rëndësishëm nuk do të ishte i mundur pa angazhimin e vazhdueshëm dhe punën e palodhur të anëtarëve të Këshillit Koordinues të Diasporës (KKD): Mark Gjonaj (kryetar), Drita Gjongecaj dhe Emina Cunmulaj. Përmes lobimit strategjik, bashkëpunimit me Departamentin e Arsimit të Nju-Jorkut dhe organizimeve komunitare, ata kanë bërë të mundur që zëri i komunitetit shqiptar të dëgjohet dhe të pranohet në mënyrë institucionale.

    Përpjekjet e tyre të përbashkëta kanë kontribuar drejtpërdrejt në pranimin e shqipes si gjuhë zyrtare për komunikimet shkollore dhe në hapjen e klasës së parë dygjuhëshe shqip-anglisht – hapa historikë që do të kenë ndikim pozitiv për brezat e ardhshëm të shqiptarëve në diasporë./Illyria.com/

  • Përshkrimi i Shqipërisë nga viti 1308

    Përshkrimi i Shqipërisë nga viti 1308

    I ashtuquajturi Anonymi Descriptio Europae Orientalis (Përshkrimi anonim i Evropës Lindore)[1] është një tekst mesjetar në gjuhën latine nga viti 1308, i cili përmban një përshkrim të tokave të Evropës Lindore, veçanërisht të vendeve të Ballkanit. Autori anonim mendohet të ketë qenë një klerik francez ose i arsimuar në Francë, me shumë gjasë i rendit dominikan, i dërguar nga kisha në Serbi, ku edhe ka marrë shumicën e të dhënave për Ballkanin. Dorëshkrimi u botua në Krakov në vitin 1916 nga Olgierd Górka. Përveç pjesëve që përshkruajnë rajonet e ndryshme të Greqisë bizantine, Rashës, Bullgarisë, Rutenisë, Hungarisë, Polonisë dhe Bohemisë, ai përmban edhe një pjesë mbi Shqipërinë, një nga përshkrimet e rralla të vendit në vitet e para të shekullit të katërmbëdhjetë. Ne e dimë se dominikanët ishin aktivë në Durrës që nga viti 1304, kur qyteti ra në duart e Perëndimit pas njëzet vjetëve të sundim bizantin. Në një letër të datës 31 mars 1304, Papa Benedikti XI i kishte kërkuar kreut të Rendit Dominikan në Hungari të dërgonte në Shqipëri disa nga vartësit e tij, me “moral të mirë, të zellshëm dhe elokuent”, për veprimtari misionare. Me mbështetjen e Selisë së Shenjtë, dominikanët kështu kishin fuqi të plotë për të ngritur një hierarki latine sipas dëshirës së tyre, në bregdetin shqiptar, për të zëvendësuar kishën ortodokse e cila ishte detyruar të braktiste pozitat e veta.

    Përgatiti: Robert Elsie[2]Përktheu: Agron Shala / Telegrafi.com

    Tani do të flasim për Shqipërinë e cila, nga ana e saj jugore, ndodhet pranë Greqisë dhe shtrihet ndërmjet Rashës dhe tokës së Despotit.[3] Shqipëria është një krahinë mjaft e gjerë dhe e madhe. Ajo vërtet ka banorë luftarakë, sepse ata janë harkëtarë dhe heshtarë të shkëlqyer. E gjithë kjo krahinë ujitet nga katër lumenj të mëdhenj: Ersenta (Erzeni), Mathia (Mati), Scumpino (Shkumbini) dhe Epasa (Osumi). Toka është e begatë për mish, djathë dhe qumësht; nuk është shumë e pasur me bukë dhe verë, megjithëse fisnikët, në veçanti, kanë mjaftueshëm.
    Ata nuk kanë qytete, kampe, fortifikata dhe ferma, por jetojnë më tepër në çadra dhe janë vazhdimisht në lëvizje nga një vend në tjetrin – me ndihmën e trupave dhe të afërmve të tyre. Ata kanë vetëm një qytet të quajtur Duracium (Durrës), i cili i përket latinëve dhe prej të cilit marrin pëlhura dhe gjërat e tjera të domosdoshme. Princi i Tarantit, djali i mbretit të Sicilisë,[4] tani sundon mbi një pjesë të këtij mbretërimi, përfshirë qytetin e Durrësit. Ishte vullneti i lirë i pronarëve të tokave që, për shkak të dashurisë së tyre të natyrshme për francezët, e pranuan atë spontanisht dhe lirshëm si zotin e tyre.[5]

    Nga Pulia dhe nga qyteti i Brindisit mund të kalohet në Durrës për një natë, dhe nga Durrësi mund të udhëtohet përmes Shqipërisë drejt Greqisë dhe Kostandinopojës, shumë më lehtë dhe pa të gjitha vështirësitë e rrugës dhe rreziqet e detit. Perandorët romakë të kohëve të lashta e përdornin këtë rrugë,[6] sepse është tepër e lodhshme të transportohet një ushtri e madhe në një periudhë të tillë kohe përmes detit dhe rrugëve kaq të gjata.
    Mbretëria e përmendur e Shqipërisë tani nuk ka mbret, pasi toka është e ndarë midis pronarëve të tokave të cilët sundojnë vetë dhe nuk i nënshtrohen askujt tjetër. Kjo krahinë quhet Shqipëri sepse banorët e kësaj treve lindin me flokë të bardhë (albo). Qentë këtu janë të përmasave të mëdha[7] dhe kaq të egër sa vrasin si luanët. Siç përmend Plini, shqiptarët i dërguan një qen të tillë Aleksandrit të Madh, i cili në stadium mposhti luanë, elefantë dhe dema. Ata kanë sy të pikturuar, të përhimët në bebëza, të tillë që mund të shohin më mirë natën sesa ditën.
    Janë dy Shqipëri: një në Azi pranë Indisë, për të cilën nuk po flasim këtu, dhe tjetra në Evropë që është pjesë e Perandorisë Bizantine dhe për të cilën po flasim këtu. Ajo përfshin dy krahina: Clisara (Këlcyra) dhe Tumuristi.[8] Përveç këtyre dy krahinave, ka edhe krahina të tjera pranë saj: Cumania,[9] Stophanatum,[10] Polatum (Pulti) dhe Debre (Dibra), të cilat janë krahina që paguajnë haraç ndaj shqiptarëve dhe më shumë a më pak u nënshtrohen atyre, pasi ata merren me bujqësi, kujdesen për vreshtat dhe për nevojat e jetës në shtëpi. Banorët e këtyre krahinave nuk lëvizin nga një vend në tjetrin si shqiptarët e sipërpërmendur, por jetojnë më tepër në banesa të qëndrueshme dhe në qytete; as nuk janë tërësisht katolikë dhe as tërësisht skizmatikë. Nëse dikush do t’u predikonte fjalën e Zotit, ata do të bënin sikur janë katolikë të vërtetë, sepse thuhet se nga natyra kanë një dashuri për latinët.

    Shqiptarët e përmendur kanë një gjuhë që është e dallueshme nga ajo e latinëve, grekëve dhe sllavëve, aq sa në asnjë mënyrë nuk mund të komunikojnë me popuj të tjerë. Kaq për Shqipërinë. /Telegrafi/
    ______________

    [1] Kr. Elsie, Albania in the ‘Anonymi Descriptio …’, 1990.[2] Pjesë nga: Olgierd Górka (red.): Anonymi descriptio Europae orientalis. Imperium Constantinopolitanum, Albania, Serbia, Bulgaria, Ruthenia, Ungaria, Polonia, Bohemia. Anno MCCCVIII exarata, Kraków 1916, f. 25, 29. Përkthyer nga latinishtja nga Robert Elsie. Fillimisht botuar në R. Elsie: Early Albania, a Reader of Historical Texts, 11th – 17th Centuries, Wiesbaden 2003, fq. 23-25.[3] D.m.th. Despoti i Epirit[4] Filipi, Princi i Tarantit[5] Kr. Du Cange, Hist. Const. I. 102.[6] Këtu bëhet fjalë për Via Egnatia-n, rrugën kryesore të komunikimit në lashtësi midis Romës dhe Kostandinopojës, që kalonte nëpër Durrës, Elbasan dhe Ohër.[7] Gjysmë mijëvjeçari më vonë, piktori dhe poeti anglez Edward Lear (1812-1888) do të bënte të njëjtin zbulim gjatë udhëtimeve të tij përgjatë bregdetit të Himarës, në vitin 1848. Në veprën e tij ‘Journal of a landscape painter in Greece and Albania’ (Londër 1851), ai shënoi më 22 tetor 1848 se u sulmua prej “rreth tridhjetë qenve gjigantë, të cilët u hodhën nga cepat më të izoluar dhe menjëherë do të kishin ngrënë mëngjes nga unë nëse nuk do të kisha shpëtuar kaq mirë; sigurisht që qentë e Himarës janë kafshët më të frikshme që kam parë ndonjëherë.”[8] Ndoshta në rajonin e Myzeqesë përreth Kavajës. Kronika e Gjon Muzakës flet për një lokalitet të quajtur Tomorista.[9] Pa dyshim Çunavia, më parë vendi i një dioqeze ortodokse, diku midis Durrësit dhe rajonit të Matit, ndoshta në lumin Ishëm.[10] Pa dyshim Stefanatumi, një dioqezë e kohës diku pranë Durrësit

  • Tregimi për nusen e shëmtuar

    Tregimi për nusen e shëmtuar

    Nga: Edith Durham (pjesë nga vepra High Albania)Përkthimi: Telegrafi.com

    Ishte një djalë i ri në një fshat pranë Gjakovës. Babai i tij kishte vdekur. Jetonte me nënën dhe motrën. Oh, sa e shëmtuar ishte motra e tij! Nuk ishte fejuar që në djep – zakonet e qytetit ndryshojnë nga ato të malit – dhe ata me të vërtetë nuk dinin se si ta martonin. Sigurisht që nuk e thoshin këtë, por disi, kur një vajzë është shumë e shëmtuar, të gjithë e marrin vesh.

    Një ditë, djali shkoi në Prizren për punë. Atje takoi një djalë prizrenas; u bënë menjëherë miq të mirë, dhe secili i tregoi tjetrit se ishte mjaft i pasur dhe se donte të martohej së shpejti.

    “Do të të jap motrën time!” – tha me entuziazëm ai i Prizrenit.

    Familja e tij banonte në një fshat pranë Prizrenit dhe ishte një familje me reputacion të mirë, ndaj djali gjakovar pranoi menjëherë. “Edhe unë,” tha ai, “do të të jap motrën time të dashur në këmbim!”
    U arrit marrëveshja. Të dy u kthyen në shtëpitë e veta, shumë të kënaqur. Por, nëna prizrenase nuk ishte budallaqe.
    “Çfarë di ti për këtë vajzë?” e pyeti të birin. “Prit pak. Do të shkoj vetë ta shoh.”

    U nis plaka mbi një kalë. Kur nëna gjakovare e pa, e kuptoi menjëherë pse kishte ardhur.
    “Lërma mua,” i tha të birit. Shpejt shkoi te fqinji dhe e ftoi vajzën e bukur të fqinjëve të hynte në kopsht.

    Erdhi nëna nga Prizreni. Nëna nga Gjakova e priti me nderime – me kafe dhe ëmbëlsira. Shkëmbyen komplimente, por rregullat e shoqërisë së mirë e pengonin nënën nga Prizreni të kërkonte të shihte të renë e ardhshme. Më në fund, ia treguan kopshtin dhe atje ajo pa vajzën e bukur. U kthye në shtëpi dhe raportoi në mënyrë të favorshme. Nusja u mor siç ishte zakoni dhe dasma u kremtua. Kur gjithçka përfundoi, dhëndri i paduruar ngriti vellon dhe pa nusen e shëmtuar. I tërbuar, u betua se kurrë nuk do t’ia jepte motrën e tij të bukur gjakovarit në këmbim. Por, edhe ajo dasmë ishte caktuar, dhe në ditën e përcaktuar, krushqit e gjakovarit – tridhjetë burra trima, të armatosur dhe të veshur më së miri – hipën mbi kuaj dhe shkuan deri te lumi që ndante dy fshatrat, për të takuar dhe marrë nusen. Por, nuse nuk kishte. Prisnin. Koha po kalonte. Nëse nusja nuk vinte së shpejti, do të ishte shumë vonë për t’u kthyer atë natë në shtëpi. Dy nga pleqtë e familjes së dhëndrit kaluan lumin dhe nxituan drejt shtëpisë së nuses. Kur arritën te dera, prijësi i tyre nxori jataganin dhe trokiti në derë me dorezën e tij.

    “Çfarë do?”
    “Kam ardhur për nusen.”
    “Largohu. Nuk ka nuse këtu.”
    “Ma jep nusen, ndryshe do ta nxjerr zemrën nga vendi!”
    “Të thashë se nuk ka nuse këtu!”
    “Ka.”
    “Nuk ka.”
    Filluan të shkëmbejnë mallkime dhe fyerje: “Qen bir qeni”.
    Gjakovari nisi të godiste derën me forcë dhe dha ultimatumin e tij:
    “Do ta djeg shtëpinë – do të ta nxjerr mëlçinë. Ma jep nusen, ndryshe do të sjell tridhjetë burra dhe do ta djegim gjithë fshatin.”
    Djali prizrenas iku nga dera e pasme dhe vrapoi te kryeplaku i fshatit:
    “Kanë ardhur dy burra dhe duan të ma vjedhin motrën,” tha ai.
    “Dy veta? Dëbojini!”
    “Por, thonë se do të vijnë tridhjetë dhe do ta djegin fshatin.”
    “Tridhjetë! A e ke premtuar vajzën?”

    “Po; por …” Ai përpiqej të shpjegonte.
    “Nuk ka rëndësi. Nuk mund të lejoj që fshati të digjet për shkak të motrës sate. E ke premtuar. Jepe menjëherë!”
    U kthye pas.
    “Dëgjo, do ta marrësh, s’ka problem, por jo sot. Nuk është gati. S’ia kemi lyer ende flokët me të zezë. Ajo …”
    “Ah, lëre këtë punë! Kemi boll ngjyrë flokësh në vendin tonë. Nxirre tani, ose do të sjell të tjerët!”
    Dhe, ashtu, vajza u nxor. Dhe, kështu, gjakovari mori një nuse të bukur dhe e largoi motrën e tij e shëmtuar.

  • Marrëdhëniet e shqiptarëve me të huajt

    Marrëdhëniet e shqiptarëve me të huajt

    Nga: Ndriçim Kulla

    Imazhi i shqiptarëve në botë dhe marrëdhëniet e shqiptarëve me të huajt, do të kishin qenë shumë më të ndryshme nga ç’kanë qenë, nëse shqiptarët, me vetitë e tyre të mira, nuk do të kishin arritur të bënin për vete dhe të entuziazmonin titanë me njohje botërore, si George Gordon Byron.

    Nga mënyra se si shkruan Byroni le të kuptohet se ai shkeli në Shqipëri me paragjykime të këqija ndaj shqiptarëve për shkak të fjalëve që kishte dëgjuar për ta nga grekët. Por, mendimi i tij ndryshoi kur ai u njoh me shqiptarët dhe ndodhi e kundërta, ai u mbush me admirim dhe entuziazëm për shqiptarët. Është një fat i madh për shqiptarët që një njeri si Lordi Byrone erdhi në Shqipëri që në fillim të shekullit XIX, kohë kur Evropa kishte nisur të interesohej shumë për të njohur Lindjen, duke përfshirë dhe pjesën evropiane të Perandorisë Osmane. Byroni erdhi në Shqipëri në kohën e duhur për të shërbyer si referim për të gjithë ata të huaj që do të vinin pas tij në Shqipëri, ose do të studionin Shqipërinë.

    Jacquez Bourcart erdhi në Shqipëri në kushte kur nuk duhet të priste mikpritje. Ai si francez i përkiste një ushtrie dhe një vendi që shihej si aleat i Serbisë, armikes së Shqipërisë, që donte ta copëtonte Shqipërinë. Ai ishte i vetëdijshëm për këtë gjë dhe nuk priste të ndeshte në respektin e popullsisë. Por doli ndryshe nga ç’e priste. Shqiptarët treguan ndaj tij dhe francezëve të tjerë mikpritjen e zakonshme, të cilën Bourcart e lavdëron shumë . Megjithëse shqiptarët e dinin se ai dhe francezët e tjerë kishin ardhur në vendin e tyre si aleatë të serbëve, kjo nuk ndryshoi qëndrimin e tyre. Kjo sepse shqiptarët besonin se me qëndrimin ndaj këtyre francezëve që kishin ardhur në vendin e tyre, mund të ndikonin që Franca, për të cilën kishin dëgjuar se ishte një komb me ideale të mëdha, të ndryshonte qëndrimin ndaj Shqipërisë. Dhe, në fakt shqiptarët ia arritën që ta bëjnë këtë, së paku për francezët që erdhën në Shqipëri.

    Bourcart i bën një kritikë indirekte atdheut të tij Francës, që ka pasur një predispozicion kundër Shqipërisë, për shkak të aleancës me Serbinë, duke i quajtur shqiptarët një popull të egër që nuk e meritonte të kishte shtetin e tij në Evropën e qytetëruar. Bourcart, i cili tanimë ishte bërë një mik i shqiptarëve, i thotë atdheut të tij se kjo përvojë që kishte patur Franca me Shqipërinë duhet të ndikonte që të ndryshonte qëndrim ndaj Shqipërisë, dhe të ngrihej në lartësinë e idealeve të saj për të cilat ishte bërë e njohur në botë, duke e mbrojtur dhe mbështetur këtë popull të vogël fisnik, që nuk kërkonte gjë tjetër veçse që me shtetin e tij të bëhej anëtar i familjes evropiane.

    Është kuptimplotë fakti që shumica e të huajve nga vendet perëndimore, të cilët i kanë njohur shqiptarët duke jetuar për një kohë relativisht të gjatë në vendin tonë, kanë arritur në të njëjtin përfundim me Bourcart se shqiptarët, në qoftë se do të kenë një mbështetje dashamirëse nga Evropa, do t’ia arrijnë me sukses që ta bëjnë vendin e tyre anëtar të denjë të familjes evropiane.
    Është interesante të studiohen marrëdhëniet që kanë krijuar me shqiptarët ata të huaj të cilët erdhën në Shqipëri me synimin për ta njohur thellë Shqipërinë dhe shqiptarët, duke qëndruar një kohë të gjatë në Shqipëri, siç janë misionarët fetarë perëndimorë. Këta njerëz të jashtëzakonshëm kanë qenë njëherësh misionarë, studiues, udhëtarë. I tillë është rasti i misionarit protestant amerikan Charles Tellford Erickson, i cili erdhi në Shqipëri në 1908. Nga të huajt perëndimorë që kanë njohur Shqipërinë, amerikanët e bënë këtë më me vonesë se të tjerët, për shkak se siç dihet SHBA u angazhua me vonesë në çështjet evropiane. Por udhëtarët dhe studiuesit amerikanë kanë si veçori të përbashkët atë që nuk kanë patur paragjykime ndaj Shqipërisë.

    Këtu kemi të bëjmë më tepër se me një synim, me një objektiv, kemi të bëjmë me një betim që mund të quhet deri edhe biblik. Kuptohet se sa e vështirë ishte për këtë një njeri i cili vinte nga një vend modern, si Amerika, që ishte mësuar me një mënyrë jetese moderne, që të përshtatej me jetën e një vendi shumë të prapambetur ku mungonin gjërat më elementare të jetës së qytetëruar, jo si udhëtar që është në kalim e sipër, por si një banor i këtij vendi.
    Erikson thotë në kujtimet e tij se gruaja e tij do të kalonte disa herë kriza nervore për shkak të stresit që i shkaktonte ndryshimi i mënyrës së jetesës. Por, ai nuk u dorëzua. Këtë mënyrë njohjeje të Shqipërisë dhe shqiptarëve, që provoi Erikson tanimë e kishin ndërmarrë prej kohës misionarët katolikë veçanërisht jezuitët, që vazhdonin të vinin në Shqipëri një prej të cilëve ishte edhe albanologu i ardhëm jezuiti At Valentini. At Zef Valentinit për të kapërcyer vështirësitë e fillimit, për t’u integruar në shoqërinë dhe në jetën shqiptare, duke u shkrirë me vendasit si njëri prej tyre, që flet gjuhën e tyre, njeh dhe zbaton zakonet e tyre, ndan shqetësimet dhe problemet e tyre, kur erdhi së pari në Shkodër në fillim të viteve ‘20 u gjend para një muri që e ndante me vendasit dhe që nuk kishte të bënte vetëm me gjuhën të cilën ai kishte nisur ta mësonte që para se të vinte në Shqipëri por me natyrën e tyre.

    Valentini u ndesh kështu me dy veti të shqiptarëve që i kanë përmendur Eqrem Çabeji dhe Faik Konica. Në sjelljen e njerëzve me të cilët u ndesh Valentini padyshim që vihet re ajo veti e karakterit të shqiptarëve që përmend Çabeji dhe që është rezervimi. Shumë të huaj të tjerë do të ishin dorëzuar në situatën në të cilën u ndodh Valentini dhe do të ishin larguar nga Shqipëria përgjithmonë e do të shprehnin për këtë vend dhe banorët e tij konsiderata të këqija, sa i përket karakterit të tyre. Por jo Valentini. Ai vendosi të bënte edhe një përpjekje të fundit atje ku të gjithë të tjerët do të ishin dorëzuar dhe këtë herë ia doli me sukses.

    Çfarë mrekullie kishte ndodhur që e ndryshoi sjelljen e shqiptarëve ndaj këtij të huaji? Shqiptarët kishin parë shumë të tjerë si ai të cilët ishin larguar për të mos u kthyer më dhe me t’u larguar Valentini e harruan atë, ashtu si të tjerët që ishin larguar. Por ata u habitën kur panë që Valentini u kthye përsëri. Që nga ky çast ai fitoi admirimin e tyre dhe ata e panë si njërin prej tyre. Shqiptarët e kishin marrë si një shprehje të madhe nderimi për ta nga ky i huaj që ai u rikthye përsëri në Shqipëri. Kjo përvojë bëri që Valentini të kishte akoma më tepër kureshtje për të njohur natyrën e shqiptarëve dhe nuk pushoi së bëri këtë gjë për gjashtë dekada, gjë, pra sa kohë ishte gjallë. Shqiptarët kishin fituar kështu me mënyrën e tyre të veçantë të sjelljes një studiues të madh për çështjet shqiptare, një albanolog të madh. Edhe Valentini ashtu si Edit Durhan dhe të tjerë para saj, që nga Lordi Byron që u magjeps nga shqiptarët.

    Por, në marrëdhëniet e shqiptarëve me të huajt ka patur edhe raste spektakolare të dështimit në komunikim dhe në vendosjen e një marrëdhënieje miqësie dhe bashkëpunimi mes një shqiptari dhe një të huaji në Shqipëri. Në qoftë se një nga rastet më të bujshme të vendosjes së një marrëdhënieje të tillë ka qenë ai i Ali Pashë Tepelenës dhe Lordit Byron, një nga dështimet më të bujshme ka qenë ai mes themeluesit të shtetit shqiptar Ismail Qemalit dhe Princit von Wied. Fatkeqësisht, dy burra të mençur, një shqiptar dhe një i huaj, nuk u morën dot vesh në një çast shumë delikat për fatin e Shqipërisë, kur bashkëpunimi i tyre do të ishte shumë i nevojshëm. Ismail Qemali, i cili rrallë shprehet keq për ndonjë njeri në kujtimet e tij, shprehet ashpër për Princin gjerman të caktuar nga fuqitë e mëdha si kryetar i shtetit shqiptar, me të cilin pati vetëm një takim në korrik 1914, në kulmin e rebelimit islamik kundër Princit:

    Sjellja e Ismail Qemalit me Princ Wiedin nuk mund të merret si tregues i ksenofobisë të Ismail Qemalit se ky kishte qenë një njeri me një karrierë të gjatë si zyrtar i lartë në Perandorinë Osmane që kishte patur marrëdhënie me evropianët, kishte kryer misione diplomatike, kishte udhëtuar në Evropë, ishte përpjekur ta orientonte Perandorinë Osmane drejt kursit të reformave sipas modelit perëndimor dhe këtë gjë e donte edhe për Shqipërinë. Ismail Qemali ishte njeriu i fundit në Shqipëri që mund të akuzohej për ksenofob, ndaj evropianëve. Në Perandorinë Osmane atë e kishin akuzuar si ksenoman, ndaj evropianëve.
    Një episod i ksenomanisë së liderëve shqiptarë është ai kur Ali Pashë Tepelena, në kuvendin që mbajti me krerët e Pashallëkut të tij, që përfshinte edhe një pjesë të madhe të Greqisë së sotme, në prag të nisjes së luftës nga Perandoria Osmane kundër tij, iu tha krerëve grekë:

    Po ta shikoni paanësisht të sjellurën time ndaj jush, o grekër të mirë, do të gjeni aty provat e qarta të besimit dhe nderimit që kam pasur për ju kurdoherë. E cili pasha ju trajtoi siç ju kam trajtuar unë? Kush i mbuloi si unë priftërinjtë tuaj me kaq respekt? Kush tjetër ju ka dhënë privilegje sikurse unë?
    Kjo gjuhë shkonte përtej bashkëpunimit, ishte gjuha e ksenomanisë. Dihet se Ali Pasha iu bëri shërbime të mëdha grekëve aq sa Janinën e kohës së tij e kanë quajtur Athinën e re, për shkak të numrit të grekëve të shkolluar që ishin mbledhur atje në shërbim të tij.
    Një tjetër tregues i ksenomanisë së shqiptarëve, që e kanë shfaqur edhe grekët, ka qenë ai fenomen që Konica e ka quajtur një aspekt të levantinizmit shqiptar, dhe që ka të bëjë me përzierjen në gjuhën shqipe të fjalëve dhe fjalive të huaja në mënyrë të panevojshme.

    Ksenomania shprehet mbi të gjitha me imitimin e paarsyeshëm të modeleve të huaja. Branko Merxhani iu tërhiqte vërejtje shqiptarëve për këtë gjë që në 1934, një artikull me titull “Jo mballoma”:
    Jemi të shtrënguar me dashje e pa dashje të ecim për në Oksident. Por kjo ecje jonë nuk mund të ketë kurrë një kuptim imitimi. Por kjo ecje jonë nuk mund të ketë kurrë një kuptim imitimi. Përkundra. Ecja jonë nëpër viset e Oksidentit lypset të jetë në një koh’ e sipër edhe një ecje triumfale drejt viseve t’ ona, drejt parimeve krijonjëse të jetës s’ onë kombëtare.
    Kjo është një vërejtje me vlerë edhe sot, kur shqiptarët në procesin e integrimit në Bashkimin Evropian, janë të prirur të imitojnë modele në të gjitha fushat, pa vrarë mendjen si t’i përshtasin ato me realitetin shqiptar.

    Nga të gjithë rastet e marrëdhënieve të shqiptarëve me të huajt, duhen veçuar veçanërisht marrëdhëniet miqësore dhe të bashkëpunimit të Skënderbeut me Papa Piun II, dhe me papët e tjerë që ishin në fronin pontifikal në kohën që Skënderbeu i priu luftës së shqiptarëve kundër turqve.
    Kur flitet për marrëdhëniet e shqiptarëve me të huajt, duhet thënë se shumica e të huajve janë mrekulluar nga shqiptarët, madje edhe në çastet më të këqija për shqiptarët.
    Pse shqiptarët iu ngjallnin një entuziazëm të tillë të huajve edhe në çastet më të vështira për ta? Me çfarë i bënin për vete shqiptarët të huajt si ky? Ndoshta me atë sjelljen çarmatosëse shqiptare, që sikur iu thotë të huajve se: Ne shqiptarët, me vetitë tona të këqija në fund të fundit nuk i bëjmë keq askujt përveç vetes sonë, ndërsa me vetitë tona të mira mirëpresim si mik me të gjitha nderimet e mundshme çdo njeri që na troket në derë. Dhe siç ka thënë Poeti (Bajroni), vetitë tona mund të ishin më të arrira, por për këtë ka akoma kohë. Dhe kjo është koha evropiane, sepse ne jemi evropianë të moçëm.

    Por ne mendojmë shumë se çfarë thonë të huajt për ne, por nuk mendojmë më shumë për të kuptuar vetveten. Të gjithë popujt sigurisht janë të interesuar se çfarë thonë të huajt për ta, por ato që thonë të huajt i gjykojnë me sy kritik. Ashtu siç e gjykojnë edhe veten. Ne akoma nuk kemi mësuar ta bëjmë këtë gjë.

  • Thënie të Bajronit: Nëse do që 100 italianë të heshtin, vrit një; nëse do që 100 shqiptarë të heshtin, duhet të vrasësh 99

    Thënie të Bajronit: Nëse do që 100 italianë të heshtin, vrit një; nëse do që 100 shqiptarë të heshtin, duhet të vrasësh 99

    • Kush ka punë për të bërë nuk ka kohë për lot.

    • E ëmbël është hakmarrja, sidomos për femrat.

    • Në pasionin e saj të parë, femra dashuron partnerin, por të gjitha herët e tjera dashuron dashurinë e vet.

    • Urrejtja është kënaqësia më jetëgjatë. Njerëzit duan me ngut por urrejnë me nge.

    • Kujtimi i kënaqësisë nuk është më kënaqësi, ndërsa kujtimi i dhimbjes është akoma dhimbje.
    • Unë jam hi aty ku dikur isha zjarr.
    • Vetëm i dobëti pendohet.

    • Nëse do që 100 italianë të heshtin, vrit një. Nëse do që 100 shqiptarë të heshtin, duhet të vrasësh 99.
    • Miqësia është dashuri pa krahët e saj.

    • Kënaqësia është mëkat, e mëkati është një kënaqësi.

    • Nëse Laura do të kishte qenë gruaja e Petrarkes, mendoni se ai do t’i kishte kushtuar sonete gjithë jetën?
    • Kam vendosur të besoj në Krishterim, thjesht për kënaqësinë që më jep ideja se mund të jem i mallkuar.
    • Qesh sa herë që mundesh! Qeshja është ilaçi me çmimin më të mirë. /EO/

  • Udhëtimi i Andon Zako Çajupit, në Kuç të Labërisë

    Udhëtimi i Andon Zako Çajupit, në Kuç të Labërisë

    “Grykë e Kuçit kush ka shkuar/ dhe gjaku si ka qëndruar/ udhëtari nga të vejë/ mal këtej e mal andej”. Vargjet e poetit të madh, për terrenin e Labërisë. Lebërit që takoi gjatë rrugës këndonin këngë dhe thurnin legjenda

    Nga: Gëzim Llojdia

    “Çajupi kur kthehej nga Misiri e nxorën gjemitë në bregdet. U fut në va. Ujërat që shushuritnin. Si në të gjithë botën. Burojnë në lindje. Derdhen në perëndim. Ai lumi që gjarpëronte ishte Shushica. E mbushin dhjetëra përrenjtë. Përroi i thatë, ujëmbledhësi Bogonicës. Përrenjtë e Pajameut dhe Zelishtës. I qepi sytë Shkagës. Gurë. 600 m lartësi. Shqopë, koçimare, frashër dhe përrallë. Buronjat ishin poshtë. I shkrepi në mëndje; këtu ku kaloj unë ka shkuar edhe Gjon Leka. Shkreptima që i përshkroi krejt hapësirën trunore. Mbledhur lëngu qelqor. Poezi më vete. U fut në grykën e Shurrit. Zallishtet ,tingëlloni si qelqe. Gurrë thirrej asaj ane stërrall. Shtrati i tharë deri në rrënjë. Kroi i Kasëmit më sipër. Pyjet me bredh. Lis,qiparis, panjë, ilqe. Hija në mes të ditës. Magjia e natës. Perëndit, për Andon Zakon flinin atje. Ndërsa lebërit që poqi udhës këndonin këngë dhe thurnin legjenda. Legjenda e parë. Atje ku prisnin kuajt. Fliste për Gjon Lekën. Zogjtë ikin pyjeve me vërtik. Flutura gjithandej. Çfarë yje germash gjenden në telajo të krahëfluturave ? C’nokturn! Hieroglifë, simbole të lindjes. Fluturat ku rrojnë? Pothuajse gjithkund. Te lugu i murrmë. Kam ndjerë shpirtra,që notojnë në erë.Flasin gojët:ato janë shpirtra. Shpirtra,që presin në vendroje. Te këmbët e urës me diell.Shpirtra,që mërijnë. Dielli në Shurr pjek bukën në zall”.

    Andon Zakoja shkroi si fillim këto mbresa. Poezia e Andon Zakos është përjetim ndjenjash. Ndenja që burojnë për Labërinë. Është mallëngjyes edhe me kuptim ky vargëzim: “O Labëri sa të dua/ Pyjet e kodrat e tua/ Ato gryka,ato male”.

    Si do të përktheja këtë vargëzim të Andon Zakos: Vargmali: një krahëqafosje. Përbërës: Balta, bimësi, humusi, shkëmbinj, magma. Ku dhe zogu shkon ngadalë.
    Shikoni, çfarë thotë Andon Zakoja, ai ngrin edhe pozicionet në hapësirë të zogjve të qiellit kur thotë: “Ku dhe zogu shkon ngadalë…/ Shkëmbinj dhe shpella si thikë/ Që ti shikosh i ke frik”!
    Ah, Andon Zakoja! Qëkur shkove në Zarrel, pe ujërat që rridhnin. Shpella të shumta. Hyrje mbuluar nga ferishtet. Malet ruajnë hijen e tyre. Frika e mugëtirës është e rëndë. Mistere. Enigma të fshira. Kokëçveshur male, vargmale fustanellash. Lugje midis, për të thyer rutinën. Fytyrë bulçizbuluar, e dëborë mbuluar. Ishte verë kur kthehej Andon Zakoja apo vjeshtë sepse dimrit, Shurri nuk shkohet. Duhet va për të shkuar deri në Lëpushë. Mirëpo, vahet gjithmonë i ka shkatërruar ujërat, që mbledh gryka e Shurre. Ajo grykë fle verës. Dimrit i gërryejnë shirat.

    Kur kam qenë nxënës në shkollën e Kuçit, gjeta një historik të fshatit të Kuçit që fliste për Gjon Lekën. Historiku ishte i shtypur në ndonjë shtypshkronjë të viteve 1970 dhe përbëhej nga shumë fletë formati A4. Gjumi dumicë aty mu shprish. Historiku përmbante të dhëna për Kuçin dhe kuçjotët. Ky historik iu ishte dhënë banorëve të fshatit Kuç, dhe shumica e ruajtën atë dokument, deri pas viteve 1990.
    Udha-vërshimi i historikut ishte i ndërtuar me fakte që përbëjnë interes. Aty përshkruhej edhe poezia e Andon Zakos. Kjo poezi fillonte pikërisht tek ky varg: “Grykë e Kuçit kush ka shkuar/ dhe gjaku si ka qëndruar/ udhëtari nga të vejë/ mal këtej e mal andej/ në mes një lumë i harbuar/ vërtitet duke gulçuar/ në këtë grykë të shkretë/ U vranë dymijë vetë/ po Gjon Lekën nuk e dinë/çi pret në grykë të vijnë/ O burra shqiptarë/ Thirri Gjon Leka me pallë/ turku kërkon të na marrë/ po këtu tu bëjmë varrë/kur dëgjuan këto fjalë/ Nuk mbeti lab pa dalë/ treqind lebër qimeverdhë/ te grykë e Kuçit u derdhë.., Këtë varg , e shpura disa herë në gazetë. Kjo ishte njohja ime me Gjonlekën. Kur shkoje në Kuç, sapo lija pas Kallaratin dhe posta e Kuçit shkonte nën një shkëmb tek rezervat e Kallarate, në kujtesë sillej ai vargëzim i Andon Zakos: … Grykë e Kuçit kush ka shkuar/ Një grykë që frigonte dhe vetë trimat/ Çajupi, kur krijoi këtë poemë, për Kuçin dhe Labërinë pati dy inspirime”.

    Të udhëtosh në drejtimin Kuç–Gusmar rreth 15 kilometra apo Gjirokastër është një udhë nëpërmjet luginës së bardhë. Nëpër shurr të Kuçe. Lugina e zallit. Zejet e bardhë dhe krejt traseja e kësaj udhe është shtrati i tharë i lumit në verë. Dhe i mbuluar nga ujërat e rrëmbyeshëm në dimër. E gjithë kjo grykë ngryste, gdhihet nga bardhësia e gurëve. E gjithë kjo grykë në verë kapërcehet lehtë. Duke u hedhur në disa vahe. Në këtë stinë, dëgjohet vetëm zhurma e zejeve nën këmbët e tua. Një krua me emrin kroi i Kasëmit, diku në mes të udhës që shkon për në qafë të Gomares apo të ngjitesh të përpjetën e Gusmarit për të dalë tek liqeni. Çajupi ka ardhur nga udha e sipërme. Kur është futur në këtë gryke, befasi merr udhët vet. Historia e trimit Gjolekë është e lidhur me kryengritjen anti-osmane të viteve 1847. Duhet të kemi në epiqendër të vëmendjes edhe krishterimin si zonë ku përfshihej edhe Kuçi. Gjurmët e kalasë i gjen përmbi disa tarraca.

  • Shkrim i vitit 1842: Shqiptarët – një popull luftarak në kufijtë e qytetërimit

    Shkrim i vitit 1842: Shqiptarët – një popull luftarak në kufijtë e qytetërimit

    Studiuesi francez dhe filologu sllav Cyprien Robert (1807-1860?), lindi në Anzhe, studioi gjuhët sllave nën drejtimin e poetit të madh polak Adam Mickiewicz, të cilin e pasoi si profesor i gjuhëve dhe letërsive sllave në Collège de France në Paris (1845-1857). Ai ishte gjithashtu redaktor i periodikut me ndikim të shekullit XIX, Revue des Deux-Mondes. Pas udhëtimeve të gjera në Ballkan, botoi një vepër të gjatë mbi botën greko-sllave, duke përfshirë edhe një kapitull interesant për shqiptarët nga i cili vjen përzgjedhja e mëposhtme.[1]

    Nga: Cyprien Robert[2]Përktheu në anglisht (nga frëngjishtja): Robert ElsiePërktheu në shqip (nga anglishtja): Agron Shala

    Në skajin perëndimor të botës greko-sllave ndodhet një komb gjithnjë nën armë, që përbën një kastë të mirëfilltë luftëtarësh në provincat osmane. Ata nuk janë më pak të frikshëm dhe janë më të lirë se kastat ushtarake të Azisë Qendrore. Ky komb, që ka pasur gjithnjë ndikim të madh në Perandori, ende ia siguron Turqisë trupat më të mira dhe pothuajse të vetmet që merr ajo. Ky fis i ushtarëve janë shqiptarët – fjalë për fjalë “të bardhët”,[3] ose në kuptimin e vërtetë të shprehjes orientale, “njerëz të pavarur”. Kombësia e tyre, me prejardhje të paqartë, daton që nga koha e pellazgëve dhe është e mundur që racat greke dhe sllave të kenë pasur një djep të përbashkët në Shqipëri. Ky popull “i bardhë” dikur banonte në pothuajse të gjithë gadishullin greko-sllav,[4] ku prania e tyre dëshmohet nga numri i madh i emrave shqiptarë të qyteteve dhe fshatrave që tani banohen nga serbët dhe nga grekët. Në të vërtetë, në pjesë të ndryshme të Bullgarisë, të Maqedonisë dhe të Bosnjës, gjenden fshatra të vjetra ku shqiptarët janë përzier me cincarët (sllavë të helenizuar). Megjithëse dikur të shpërndarë në një territor të gjerë, raca shqiptare është tkurrur ndjeshëm në numër dhe tani ka pak më shumë se një milion e gjysmë shqiptarë të vërtetë në këtë tokë e që, në kohën e Ali Pashë Tepelenës, para dyzet vjetësh, numëronin mbi dy milionë banorë.

    Megjithëse më pranë Evropës së qytetëruar sesa shumica e rajoneve të Orientit – meqenëse ndahet nga Italia vetëm nga një ngushticë e ngushtë – Shqipëria normalisht do të duhej të ishte më e ndikuar nga qytetërimi evropian. E, megjithatë, kjo është pikërisht pjesa më barbare e Perandorisë Turke. Cili është shkaku i këtij fenomeni? Disa besojnë se kjo vjen nga mënyra se si shqiptarët i qëndrojnë besnikë sistemit të fiseve dhe klaneve, që është më i ngulitur në Shqipëri sesa në provincat e tjera të Perandorisë Osmane. Por, do të ishte gabim t’ia atribuonim barbarinë vetëm kësaj. Ajo lidhet jo vetëm me sistemin e fiseve, por me sistemin e fiseve luftarake, me shpirtin e pakontrolluar të hordhive. Vendosmëria e këtij populli, edhe në kohë paqeje, për të ruajtur mënyrën e tyre luftarake të jetesës, ka penguar çdo zhvillim shoqëror. Meqë nuk janë në gjendje të bëjnë luftë jashtë, bëjnë luftë me njëri-tjetrin, ashtu si beduinët arabë. Ata janë pakësuar gjithnjë e më shumë nga përplasjet e vogla ndërmjet familjeve dhe kjo u ka dhënë mundësi popujve fqinj të depërtojnë gjithnjë e më shumë në tokat e tyre. Ky depërtim i huaj, kryesisht i pavërejtur, ka bërë që Shqipëria të ndikohet nga dy rryma të huaja – njëri sllav dhe tjetri grek – të cilët tashmë janë në konflikt me njëri-tjetrin për një tokë në anarki.

    Shqiptarët përdorin dy terma të përgjithshëm për të përshkruar veten. Termi Mirditë, i marrë nga persishtja mardaites (trima), përdoret për të përshkruar pjesën më fisnike të popullsisë dhe do të dukej, ashtu si termat gjerman, sllav dhe frank, se ka qenë një titull nderi. Fjala Shkipetar (banorët e shkëmbinjve) përdoret për të përcaktuar këtë komb në përgjithësi.
    Hipokrati dikur ka thënë: “Të gjithë ata që jetojnë në rajone malore me ujë dhe që janë të ekspozuar ndaj ndryshimeve të shpeshta të klimës sezonale janë, nga domosdoshmëria, të gjatë, të dhënë pas ushtrimeve fizike, trima dhe të egër në karakter”, dhe ky është një përshkrim i duhur për shqiptarët. Sa për këta të fundit, duhet shtuar se ata kanë sy të vegjël, një shikim të palëkundur, vetulla të holla, hundë të mprehtë, kokë të zgjatur, ballë të rrafshët, qafë shumë të gjatë dhe gjoks jashtëzakonisht të fryrë, me pjesën tjetër të trupit të hollë dhe muskuj të forcuar. Meqë janë të pajisur me muskuj shumë të zhdërvjellët, ata ruajnë në ecjen dhe qëndrimet e tyre një pamje disi teatrale të një atleti të kohëve të lashta. Edhe pse kanë shumë shpirt të natyrshëm, ata nuk janë veçanërisht të pajisur me inteligjencë. Më shumë se çdo gjë tjetër, ata janë ushtarë – zviceranët e Orientit. Ata e shesin gjakun e vet për çdo flamur dhe i shërbejnë çdo zotërie me të njëjtën besnikëri. Ata mund të gjenden si pjesëtarë të Gardës Papnore, në Pallatin e Napolit, në sarajet e Bagdadit, Kajros dhe Marokut, dhe në sallonet e pritjes së bojarëve moldavë dhe vllahë.

    Fushatat vullnetare të rekrutimit zhvillohen çdo vit në gjithë Shqipërinë. Banorët e pasur kanë të drejtën të mbajnë gradën e një bylykbashi [nënoficer] ose kapedani. Ai do të punësojë burra duke u paguar atyre rrogën, sipas marrëveshjes, dhe do të marrë me vete grupin e tij të aventurierëve të cilët bëhen familja e tij e birësuar. Ai shkon me ta për të plaçkitur jashtë ose hyn në shërbim të një princi ose pashai të huaj. “Etërit” e këtyre bandave ndajnë të gjithë mundin dhe kënaqësinë me bijtë e tyre të birësuar dhe nuk dallohen prej tyre as me armë më të pasura, as me kostume me brokada të arta e të argjendta. Paga normale e këtyre burrave (luftëtarëve), që përbëjnë këto familje të vogla ushtarake, është nga shtatë deri në nëntë franga në muaj, pa llogaritur ushqimin.

    Me prirje për grabitje, por kursimtarë në mënyrën e tyre të jetesës, ata vjedhin nga fshatarët çfarë u duhet zakonisht për ushqim. Në kohë lufte, lakmia e tyre nuk njeh kufij. Ata sulen mbi ata që kanë mposhtur me thirrje: Aspra, aspra! i xilon, xilon, kai xilon! (Paratë, paratë! Ose rrahje, rrahje, rrahje!). Në betejë, instinktivisht dinë të përfitojnë nga terreni dhe njohin të gjitha strategjitë e luftës partizane. Shkëlqejnë në mashtrimin e armikut me lëvizje të rreme dhe në kapjen e kundërshtarit me sulme të befasishme. Ata mund të përshkojnë distanca të gjata në grupe të vogla dhe kështu krijojnë një zinxhir postash të vogla komanduese që komunikojnë me njëra-tjetrën nëpërmjet lajmëtarëve të palodhur. Kur caktojnë pritën, shpesh i vendosin kapelat dhe xhaketat në drejtimin e kundërt nga vendi ku fshihen. Të shtrirë në tokë ose të fshehur pas pemëve, e shënjestrojnë armikun me sigurinë e piketimit. Nëse i zënë armiqtë të gjallë, këta të fundit bëhen skllevërit e tyre. Nëse i vrasin, kokat e tyre priten, kriposen dhe sillen në shtëpi për t’u vendosur mbi heshta në fshatrat e tyre. Ky zakon respektohet edhe nga burrat katolikë.

    Shqiptarët që nuk rekrutohen në ushtri shkojnë gjithashtu çdo vit jashtë për të kërkuar punë si punëtorë guri, muratorë dhe korrës. Ata kthehen në shtëpi në dimër me paratë që kanë fituar. Një mënyrë jetese nomade, pa praninë e grave, ka sjellë ndër shqiptarët, më shumë se ndër çdo popull tjetër në Evropë, vesin e turpshëm që kjo mënyrë jetese imponon. Nga ana tjetër, ata janë të hapur, i mbajnë premtimet dhe dinë të bëjnë luftë të hapur kundër armiqve të tyre. Prirjet e tyre të shthurura nuk i rezistojnë martesës dhe qëndrimi i tyre ndaj jetës martesore është veçanërisht i rreptë. Edhe ata që janë myslimanë kanë vetëm një grua. Prostitucioni është praktikisht i panjohur në këtë vend, dhe çdo grua që kapet në flagrancë vdesë së bashku me burrin që ka joshur. Përkundër ashpërsisë së zakoneve të tyre, shqiptarët preken pak nga xhelozia. Ata i lejojnë gratë e tyre të dalin kudo pa mbulesë. Siç ndodh me të gjitha racat luftëtare, gratë këtu përçmohen dhe mbingarkohen me punë. Ato ujisin tokën me djersën e tyre dhe, herë pas here, marrin pjesë në gjakmarrje së bashku me burrat e tyre. Këto gra energjike meritojnë një fat më të mirë në jetë. Ato jo vetëm që kanë bukuri që nuk venitet gjithmonë me pleqërinë, por edhe të gjitha virtytet e një zonje shtëpie.

    Çdo shtëpi në këtë vend të çuditshëm është si një fortesë e vogël, me vrima për pushkë që shërbejnë si dritare. Shtëpitë janë të ndërtuara me baltë, dhe janë gjithmonë në distancë, nëse është e mundur, në maja kodrash që mund të arrihen vetëm me një shkallë që zakonisht përfundon me një litar – mënyra e vetme për të hyrë në folenë e shqiponjës. Brendësitë janë praktikisht të zhveshura nga mobiliet, ndonjëherë edhe nga dyert. Tymit nuk i është lënë rrugë tjetër përveç një vrime në tavan. Dritaret nuk kanë kurrë xhama. Në dimër, ato thjesht mbulohen me letër. Sidoqoftë, sarajet e bejlerëve kryesorë janë disi më të zbukuruara. Fasadat janë të lyera me ngjyra të ndezura. Brendësitë ofrojnë një bollëk arabeskash, peizazhe detare, pamje të arkitekturës orientale, skena gjuetie dhe peizazhe të këndshme të realizuara nga raja greke.

    Madhështia e kostumeve shqiptare është mjaft proverbiale. Megjithatë, në thelb ato janë variante të veshjes greke. Xhaketat e tyre vezullojnë me kopsa floriri dhe qëndisma mëndafshi me ngjyra të të gjitha llojeve, nga qafa e deri në bel. Ajo e nxjerr në pah trupin e tyre dhe të gjitha lëvizjet. Dy mëngët, zakonisht të hapura dhe të shkëputura nga krahët, valëviten si krahë pas shpatullave të tyre. Ajo që i karakterizon pasardhësit e këtyre fiseve (klaneve) shqiptare janë fustanet e tyre që të kujtojnë fundet e keltëve të lashtë dhe fundet e shkurtër të ushtarëve romakë. Këto fustane ose fustanella janë të përbëra nga 122 copa pëlhure të prera për së gjati dhe shumë të gjëra në fund, me palëzime të panumërta. Kjo lloj tunike është rreth dy këmbë e gjatë. Ajo është me skaje të qëndisura në mëndafsh dhe mbështillet rreth kofshëve me një palë fundore. Ajo i jep ecjes së tyre një farë lehtësie dhe dinamizmi që godet të huajin. Duhet theksuar, për turpin e luftëtarëve shqiptarë, se fustanellat e pastra, të bardha, janë të rralla. Luftëtarët janë krenarë që kanë vetëm një të tillë dhe e veshin atë pa e ndërruar kurrë, derisa të bëhet copë-copë. Me këtë, ata përpiqen të tregojnë përçmimin e tyre për feminitetin dhe luksin.

    Shqiptarët rruajnë kokën siç bëjnë turqit, me ndryshimin e vetëm se, në pjesën e pasme, mbajnë një tufë të gjatë flokësh që nuk e presin kurrë. Mbulesa e zakonshme e kokës është fesi i kuq. Ulematë janë të vetmit që mbajnë turbanë dhe mjekra. Shqiptarët e tjerë rrisin vetëm mustaqe. Mbulesa e kokës së grave ndryshon vetëm në atë që i shtohen monedhat. Ato gjithashtu kanë gërsheta që bien nga të gjitha anët.
    Këpucët e luftëtarëve janë një lloj materiali dekorues me qëndisma mëndafshi, disi si buskinat e lashta. Ato shtrihen nga gjuri deri te këmba dhe mbulohen aty me këpucë lëkure të kuqe marokene ose me një copë të thjeshtë lëkure të papërpunuar të lidhur me kordele, si sandale.

    Shqiptarët nuk kanë shtrat tjetër veç tokës. Mbi to vendosin shtrojën me gjethe palme ose qilimat e pasur që i kanë plaçkitur nga ndonjë qytet aziatik. Ata flenë të veshur dhe përdorin leshin për jastëk, një pallto me lesh dhie ose lëkurë deleje. Ata nuk janë kërkues për ushqimin siç nuk janë shtratin. Kur udhëtojnë, hanë vetëm një vakt në ditë. Në shtëpi, janë krejt të kënaqur me një supë orizi ose misri të holluar në qumësht. Ditëve të festave, ata hanë një jahnije, një mish me bizele të thata, një pilaf turk ose një koçé, që është një mish keci ose deleje i pjekur në një copë dhe i shërbyer mbi një tepsi druri lisi. Burrat ulen në rreth dhe e shqyejnë me thikat e veta, duke e gëlltitur menjëherë pa pasur nevojë për pirun. Ashtu si ndër boshnjakë, vakti përfundon me një ëmbëlsirë të përbërë nga copa mjalti të përziera me krem.

    Pavarësisht pamjes së tyre barbare, banketet nuk janë pa madhështi. Evropianët habiten nga hareja e tyre e shprehur haptazi dhe nga sjelljet e tyre shpeshherë dinjitoze. Shërbëtorët rreshtohen me duar të kryqëzuara mbi gjoks, dhe ka peceta të qëndisura me ar që kalojnë nga një mysafir te tjetri. Gotat e mëdha të kristalit, të zbukuruara me gurë të çmuar, nxirren për të ngritur dolli. Pas vaktit, nga vajzat e reja vijnë ibrikët e kuq të ndritshëm, në të cilët mysafirët lajnë duart dhe fytyrën, dhe më pas luajnë disa valle interesante.
    Udhëtari kujtohet për zakonet e kohëve të lashta; gjithçka është menduar për ta kënaqur atë. Megjithatë, gëzimi i tij shpejt zëvendësohet nga dhimbja dhe mëshira kur sheh kryefamiljarin, plot nderim dhe supersticion, kur merr kockat e shpatullave të deles së pjekur dhe t’i studiojë ato në dritë si një haruspeks për të përcaktuar fatin e popullit të tij.

    Vaktet shoqërohen shpesh me këngë. Çdo fis ka bardin e vet që zakonisht është një anëtar i moshuar i familjes. Bardi u këndon nipërve dhe stërnipërve të tij për trimëritë e paraardhësve dhe të kryetarit aktual të fisit, për vepra e mëdha që shpesh njollosen, në sytë e njerëzve të qytetëruar, nga mizoritë dhe tradhtitë e tmerrshme. Por, nuk ka asgjë të turpshme në to në sytë e këtij populli. Këngët, të ndara në kupleta, këndohen në një ton monoton, të ndërprerë rregullisht nga britmat dhe ulërimat. Brokovalat e tyre, marshimet ushtarake që dikur këndoheshin nga shokët e Skënderbeut gjatë hyrjes në betejë, dhe që mund të datojnë që nga koha e Pirros, lënë një përshtypje të fuqishme.
    Mënyra e jetesës së shqiptarëve i bën ata të fortë nga natyra dhe të pandjeshëm ndaj motit dhe ndryshimeve të stinëve. Ajo që i jep fund jetës është pothuajse gjithmonë e vetmja sëmundje që kanë pasur ndonjëherë. Ata kanë një mospërfillje të plotë për mjekësinë. Në gjithë vendin nuk ka më shumë se një duzinë mjekësh grekë të shkolluar në shkollat e Pizës, Vjenës dhe Parisit. Sa i përket kirurgjisë, kjo u lihet magjistarëve të cilët, me vajrat e tyre dhe lutjet kabaliste pretendojnë se mund të shërojnë çdo sëmundje. Vatra kryesore për këta kalojatra, njerëz mjekësorë, është rrethi i Zagorisë në Malet e Pindit. Këtu ka mijëra praktika tradicionale mjekësore, disa prej të cilave, duhet pranuar, janë mjaft efektive. Me bimët e tyre mjekësore, kalojatrët dinë si të shpëtojnë nga plagët e tmerrshme të shpatës. Ajo që është e çuditshme është se, në këto raste, mjekët u lejojnë pacientëve të pinë vetëm raki në mënyrë që, siç pretendojnë ata, të mbajnë lëkurën të shëndetshme dhe të shmangin gangrenën. Për sëmundjet kronike nuk bëhet shumë. Ata shpeshherë thjesht i çojnë të sëmurët në kishën e fshatit ku prifti lexon një lutje mbi ta. Nëse janë shumë të sëmurë për t’u transportuar në kishë, dikush do t’i çojë rrobat në një vend të shenjtë. Edhe myslimanët përkushtohen ndaj këtyre praktikave fetare.

    Gratë nuk bëjnë asnjë ndryshim në rutinën e tyre të përditshme kur janë shtatzëna. Ato nganjëherë lindin nëpër fusha ku janë duke punuar. Ato e vendosin foshnjën e sapolindur në kraharor dhe nxitojnë për në shtëpi për t’u shtrirë, ndonëse nuk janë aspak të sëmura. Është zakon që një grua që ka lindur së fundmi të mos shihet për disa ditë. Për shtatë net me radhë, të gjithë fqinjët mblidhen përreth dhe bëjnë zhurmë përreth shtëpisë për të mos e lënë atë dhe fëmijën të flenë, nga frika se mos demonët hedhin mallkime ndërkohë që flenë.
    Të sëmurët mendorë dhe ata “të pushtuar” trajtohen vetëm nga priftërinjtë, të cilët i vënë në zinxhirë dhe i rrahin me shkopinj derisa ata të rrëfejnë emrat e të gjithë djajve që kanë hyrë brenda tyre. Këta emra shkruhen, me anatema, në copa letre që më pas digjen.

    Shqiptarët kanë një numër të panumërt besëtytnish. Priftërinjtë mallkojnë solemnisht insektet në këngët e tyre dhe thuhet se janë në gjendje të ndalojnë breshrin dhe stuhitë. Në shtigje, shpesh shihen gurë të ngulur në degët e pemëve. Këto janë oferta ex voto që njerëzit e thjeshtë i vendosin aty gjatë udhëtimeve të tyre, në mënyrë që shpirtrat e pyllit, të prekur nga dhuratat, të shpëtojnë gjymtyrët e tyre nga lodhja e rrugës. Në majë të burimeve shpesh shihen një kamare bosh që duket sikur pret një statujë. Ata që pinë nga burimi vendosin në këtë kamare një lule, një guralec, një degë të gjelbër ose fije mjekre si dhuratë për shpirtin e mirë (kalodaimonin) të egërsisë. Mbi të gjitha, shqiptarët kanë frikë nga “syri i keq”. Sa herë që mendojnë se janë bërë objekt i një shikimi të tillë, prekin hekurin dhe qëllojnë dy herë me pistoletat e veta. Pa këtë, ata do të humbnin në udhëtim, do të binin nga ndonjë shkëmb ose do përfundonin në ndonjë humnerë të banuar nga vroko-laksi [vurkollaku], ujku përgjakshëm. Ndryshe nga vukodlaku i serbëve, i cili është thjesht një njeri, i gjallë ose i vdekur, i pushtuar nga një demon vrasës dhe endacak, vurkollaku është një shpirt i pathyeshëm. Ai shpesh ngrihet nga toka në formën e një gjarpri të zi për të kafshuar njerëzit që bëjnë gjumë të shkurtër në bar. Betimi më i fortë është të betohesh për këtë gjarpër.

    Kur një burrë niset për një udhëtim të gjatë, gruaja e tij qep disa copa të rrobave të saj në rrobat e tij dhe qëndron pranë sendeve të dashura për burrin e saj. Ajo i konsulton këto objekte për shenja të së ardhmes. Ajo bie në dëshpërim dhe ankth nëse qentë lehin natën pa ndonjë arsye të dukshme, sepse beson se ata po reagojnë ndaj rënkimeve të burrit të saj kur ai është zënë rob dhe ndoshta theret në rërat e Tunizit ose Palmirës.
    Të gjitha këto besëtytni mund të shpjegohen më shumë me barbarinë e shqiptarëve sesa me edukimin e tyre oriental. Ndikimi i Orientit është ndoshta më pak i pranishëm në zakonet e tyre sesa ai i Evropës së lashtë. Asgjë nuk është bie shumë në kundërshtim me mendimin e një njeriu të devotshëm të Orientit, për shembull, sesa gjuetia, megjithëse gjuetia është argëtimi i preferuar i shqiptarëve ashtu si i baronëve gjermanë. Mirdita është i vetmi territor turk ku zakonet janë pak të ndikuara nga Orienti dhe përleshjet mes kafshëve ishin shumë të pëlqyera atje në kohën e Ali Pashës.

    Këta njerëz dinë pak gjë përveç blegtorisë. Ata nuk janë të interesuar për zanatet e specializuara. Djemtë e rinj enden maleve me kope, ndërsa bejlerët dhe krerët fisnorë marrin palankat [kampe të fortifikuara]. Megjithatë, njerëzit e Shqipërisë së Epërme kultivojnë rrush dhe ata të Epirit kultivojnë ullinj. Ata gjithashtu presin lisat dhe i transportojnë drejt bregdetit ku shiten te komisionerët e flotave austriake dhe angleze. Shqiptarët e helenizuar në disa qytete, si Janina, nga ana tjetër merren vetëm me zanatet e specializuara. Ata janë artistët e Turqisë në Evropë. Ata udhëtojnë nëpër të gjitha provincat, shpesh në grupe endacake, si lutësit e kotë të Jupiterit që shkojnë atje ku ndodhet padrejtësia, dhe rindërtojnë qytete që bashkëkombësit e tyre, barinjtë luftëtarë, kanë shkatërruar.

    Çdo familje e madhe ka stemën e vet dhe çdo fis ka flamurin e vet që u dorëzohet të rinjve kur nisen në një ekspeditë të largët. Armët që këto grupe të parregullta marrin me vete përbëhen nga thika dhe hanxharët, dorezat e të cilëve shpesh janë të stolisura, ndonjëherë me argjend ose perla; dy ose tri pistoleta mjaft të gjata me doreza prej bakri të mprehta; dhe, pushkë, zakonisht të damaskuara. Armët më të preferuara ndër ta janë karabina, e quajtur djeferdan [xheverdare], dhe pushka e madhe shqiptare e quajtur arnautka, me peshë dymbëdhjetë paundë. Tridhjetë lidhëse [?!] mbështesin tytën që mund të qëllojë në një distancë prej 300 hapash. Shqiptarët nuk përdorin bajoneta dhe përdorin të njëjtët plumba në pistoletat e tyre si në pushkë. Ndonjëherë, udhëheqësit e tyre vishen me mburoja të pasura të Mesjetës, parzmore boshnjake prej argjendi dhe në të kuqe të ndezur, me lloj krahësh mbi supe. Por, pllakat metalike nga të cilat përbëhet parzmorja janë aq të holla saqë mezi mund të përballojnë një goditje shpate. Për t’u mbrojtur nga plagët, luftëtarët mbështeten më shumë se gjithçka tjetër te hajmalitë, të cilat nuk i lënë kurrë pas vetes. Ndonjëherë ato trashëgohen nga babai tek i biri.

    Janë krenarë dhe të lumtur që mund të jetojnë në kamp ku të rinjtë marrin fuqi të re. Nga dhjetë mijë shqiptarë që hyjnë në betejë, nuk gjenden më shumë se tridhjetë që janë të sëmurë. Por, sapo u skadon shërbimi dhe janë ende larg vendit të tyre, këta shqiptarë krenarë nuk mund të mbahen më. Krenaria e tyre kombëtare i bën të përçmojnë turqit: Osmanlis einai kalos dia to chorba (Osmanlinjtë janë të mirë vetëm për çorbë), thonë ata. Ata i përçmojnë edhe më shumë evropianët. Ata kanë besim vetëm te raca e tyre dhe tek ata që janë birësuar nga fisi i tyre.
    Organizimi shoqëror i shqiptarëve nuk mund të përcaktohet lehtë, sepse përfshin pothuajse të gjitha llojet e qeverisjes, asnjëra prej të cilave nuk mbizotëron. Në realitet, shqiptarët janë komuniteti i vetëm që jeton në Evropë, për momentin, ashtu siç jetonin paraardhësit tanë në epokën e anarkisë feudale dhe gjatë pushtimeve vikinge. Autoriteti civil mbështetet krejtësisht mbi shpatën. Të gjithë udhëheqësit ushtarakë shërbejnë si gjykatës në kohë paqeje dhe marrin aurën fetare të pleqve në një sistem të lashtë patriarkal, sado të rinj të jenë. Ata ndiqen në kishë me përkushtim të madh nga anëtarët e fisit të tyre, ashtu si në kamp, dhe janë të detyruar t’i trajtojnë ata si fëmijët e vet. Fisi shqiptar quhet farë ose çetë, terma të prejardhura nga greqishtja dhe sllavishtja që nënkuptojnë vatra ose familje. Kudo që ky komb ka qenë në kontakt të drejtpërdrejtë me evropianët, qoftë në ishujt dikur venedikas apo në Mbretërinë e Napolit që përfshinte shumë koloni shqiptare, fiset morën gradualisht një karakter feudal. Por, në brendësi të Shqipërisë, ato kanë ruajtur karakterin e lindur demokratik të popullsisë në tërësi.

    Me ndjenjën e tepruar të frymës familjare, mund të thuhet se shqiptarët janë të shpërndarë në një masë grupesh të vogla ose fisesh. Secili prej këtyre grupeve, brenda mureve mbrojtëse të kullave të tyre (kulla të fortifikuara), beson se mund të sfidojë me sukses të tjerët dhe, i fiksuar pas interesave të familjes së vet, refuzon të japë drejtësi ndaj fiseve fqinje që anëtarët e tij mund t’i kenë dëmtuar. Liria dhe fuqia e tepërt e familjes jep shkas për drejtësi private. Kështu, një vrasje mund të japë shkas për qindra të tjera të kryera për hakmarrje. Këto përleshje familjare quhen çeta, një fjalë tatare që ende përdoret nga turkmenët e Anadollit për të nënkuptuar një sulm ndaj një karvani tregtarësh. Në ilirishten[5] e hershme, četa do të thotë “plaçkitje” dhe četovati “të plaçkitësh”. Një pritë gjatë e një çete quhet një çak. Ajo që po ndodh aktualisht në Algjeri mes fiseve miqësore ndaj Francës dhe fiseve armike, mund të japë një ide për bastisjet që zhvillohen në Shqipëri, në Hercegovinë dhe në Mal të Zi. Klanet luftëtare vjedhin kope, shkatërrojnë shtëpi dhe shkulin pemët frutore. Vetëm kishat dhe gratë kursehen. Në mes të tërbimit të një bastisjeje, gratë mbeten të paprekshme dhe mund të lëvizin lirisht nga një fshat në tjetrin.

    Kur dy shqiptarë nga fise të ndryshme takohen, pyetja e parë që shtrojnë është: Kum fis? (Prej cilit fis je?). Dhe, e bëjnë këtë pyetje me duar mbi pistoletat e veta, secili duke dyshuar se fisi i tjetrit ia ka gjakun borxh. I gjithë sistemi moral i kësaj shoqërie mbështetet mbi një thënie të tmerrshme: Ko ne se osveti, on ne se posveti. (Kush nuk hakmerret, nuk shenjtërohet), d.m.th. se me tolerancën e tij, ai do të mallkohet për shkak se ka inkurajuar palën tjetër të sulmojë. Është i afërmi më i afërt i viktimës ai që është i detyruar të marrë hak. Nëse njëri prej dy vëllezërve vret të atin, tjetri duhet të vrasë vëllanë për të qetësuar shpirtin e të ndjerit. Nëse nuk e bën këtë, atëherë është i biri ai që është i detyruar ta zëvendësojë në kryerjen e hakmarrjes. Kjo mund të vazhdojë pafundësisht derisa të shfaroset e gjithë familja. Në shtratin e vdekjes së viktimës, një plak do të rendisë numrin e burrave të fisit që kanë vdekur dhe do t’u rekomandojë me përkushtim djemve të tij që të marrin hak. Kur fisi që sulmohet është me përmasa të konsiderueshme, ndonjëherë shihen qindra burra që hidhen njëherësh në përleshje.

    Ka gjithashtu çeta kombëtare të dërguara kundër provincave fqinje si Bosnja, Maqedonia dhe Mali i Zi. Çetat e këtij lloji përbëhen zakonisht nga rreth tre mijë burra dhe formojnë tri korpuse. Në mes të ditës, ata sulmojnë me krenari një fortesë armike. Banorët që nuk kanë arritur të zënë pritë në ndonjë grykë pranë fshatit të tyre, për të mësyrë sulmuesit në kalim, do të rrethohen në brendësi dhe do të presin ardhjen e aleatëve të tyre. Çetat e përbëra nga shqiptarët e bregdetit, për shembull nga Gjiri i Volosit, shpesh shkojnë përmes detit. Ata janë shumë të frikësuar nga grekët e Thesalisë dhe ata të Akrokeraunisë. Duke lëvizur mbi ujë me shpejtësi të tmerrshme, tartanat e tyre (anije me një direk) me emra paqësorë si “drenusha”, “pëllumbesha” dhe “dhia” ndjekin dhe grabisin piratët më mizorë të Mesdheut. Çetat e tjera janë të përkushtuara vetëm ndaj plaçkitjeve përtej kufirit. Ato marrin emrin melankolik kurbet, “dhimbja e mërgimit”, dhe ata që marrin pjesë në to mëshirohen, ashtu si në vendet e Evropës Jugore mëshirohen me poveri brigandi.

    Ashtu si në epokën e kalorësisë feudale, çetat i nënshtrohen disa kufizimeve morale. Për shembull, në kohën e mbjelljeve ose të korrjeve, ose kur ka shumë punë për të bërë në fusha, nuk lejohet të sulmohet popullsia që punon atje. Lejohet vetëm të qëllohet në drejtim të fshatit. Sa herë që dikush bërtet Nu vras (mos vrit), kundërshtari i tij duhet të ndalojë zemërimin dhe të përmbahet. Nëse ndonjë udhëtar ndodh të shfaqet në mes të një përleshjeje, ata e ndalin luftën me afrimin e tij dhe e shoqërojnë për më tej. Nëse ndodh që një armik i huaj të sulmojë, të gjitha gjakmarrjet ndalen në mënyrë spontane. Dhe, së fundmi, nëse një fis më i dobët rrezikon të shfaroset plotësisht, fiset fqinje bashkohen dhe e detyrojnë fitimtarin të bëjë paqe. /Telegrafi/

    ___________________
    [1] Titulli i shkrimit është i Telegrafi-t [shën. i red.]
    [2] Pjesë nga Cyprien Robert, “Le monde gréco-slave: les Albanais”, botuar në: Revue des Deux-Mondes, Paris, vol. 31 (1842-1843), fq. 85-92. Përkthyer nga frëngjishtja nga Robert Elsie.
    [3] Etimologjia është marrë pa dyshim nga mbiemri latin albus – “i bardhë”.
    [4] Pra, Gadishulli Ballkanik.
    [5] Domethënë në gjuhën sllave.