Në fjalën e saj në Kuvend, ligjvënësja e opozitës, Erisa Xhixho, pati kritika të forta ndaj reformës në drejtësi, të cilëson e konsideroi një ‘dështim të madh’ që ka çuar në paralizimin e sistemit dhe humbjen e besimit të publikut.
Sipas saj, mbi 90% e qytetarëve shqiptarë sot nuk arrijnë të marrin shërbimin e duhur në gjykata, një situatë që tregon për një kolaps të thellë. Një nga pikat qendrore të kritikës ishte harta e re gjyqësore, e përshkruar si një ‘dështim i paralajmëruar’ që u miratua, pavarësisht kundërshtimeve nga grupet e interesit.
Mbyllja e gjashtë gjykatave të apelit në rrethe, sipas deputetes, ka vështirësuar aksesin në drejtësi dhe ka rritur ndjeshëm kostot për qytetarët. Gjykata e Apelit në Tiranë është e mbingarkuar me 49,000 dosje, duke funksionuar me më pak se gjysmën e gjyqtarëve të nevojshëm, pa infrastrukturë dhe pa sigurinë e duhur. Si një simptomë alarmante e këtij kolapsi, Xhixho përmendi edhe ngjarjen e rëndë të ndodhur në sallën e kësaj gjykate, duke e parë si treguesin më të qartë të mungesës së sigurisë në institucionet ku duhet të garantohet ligji.
Duke u mbështetur në statistika, ajo theksoi se Shqipëria ka numrin më të ulët të gjyqtarëve për 100 mijë banorë në Evropë dhe rajon, vetëm 9.8, krahasuar me mesataren e BE-së prej 21.9. Kjo ka çuar në një grumbull prej mbi 200,000 çështjesh të pashqyrtuara, ndërsa kohëzgjatja e një procesi gjyqësor është rritur nga 4 vjet para reformës në 12 deri në 16 vjet aktualisht.
Duke cituar edhe raportin e ‘World Justice Project’, Xhixho e vuri theksin edhe te rënia drastike e Shqipërisë në treguesit e sundimit të ligjit. Deputetja hodhi akuza të forta për ‘kapje të sistemit’, duke argumentuar se zbatimi i reformës, duke filluar nga zgjedhja antikushtetuese e Prokurorit të Përgjithshëm, ishte projektuar për të siguruar kontroll politik.
Ajo kritikoi ashpër edhe procesin e vetingut, duke vënë në dukje se anëtarë të komisioneve më pas janë emëruar në poste të larta politike dhe gjyqësore, duke konfirmuar paralajmërimet e Komisionit të Venecias për rrezikun e kapjes.
Në përfundim, deputetja e PL, Bëri thirrje për një ndërhyrje emergjente dhe një analizë të thellë të zbatimit 10-vjeçar të reformës.
Të nderuar kolegë deputetë, në këto seanca të analizimit të funksionimit të sistemit të drejtësisë,ku po akuzohemi se themi të vërteta për dështimin e madh të reformës në drejtësi, mendoj që ne duhet t’i japim qytetarëve disa përgjigje. Ka apo nuk ka probleme sistemi ynë i drejtësisë? Ka krijuar vështirësi sistemi apo jo reforma në drejtësi? Janë shkurtuar apo janë zgjatur afatet e proceseve gjyqësore? Është rritur apo është ngushtuar aksesi i qytetarëve dhe mbi të gjitha, është rritur apo është përkeqësuar besimi i publikut tek drejtësia?
Në fakt ka një të vërtetë të madhe. Shqiptarët e kanë humbur besimin, sepse drejtësia nuk funksionon. Sot mbi 90% e qytetarëve nuk marrin dot shërbim në gjykata e ju më flisni për funksionimin të sistemit të drejtësisë. Kemi përpara prova të qarta se si reforma jo vetëm nuk e bëri funksionale drejtësinë, por e paralizoi atë dhe e dobësoi sistemin në tërësi. Harta e re gjyqësore ishte një dështim i paralajmëruar. Kam qenë në këtë sallë kur kam kundërshtuar me forcë atë hartë gjyqësore, e cila u kundërshtua nga Dhoma e Avokatëve, nga Komiteti i Helsinkit, por nuk u dëgjua dhe me forcën e kartonit kaluat një hartë që rrënoi përfundimisht sistemin.
Mbyllja e gjashtë gjykatave të apelit në rrethe e bëri akoma më të vështirë për qytetarët aksesin në drejtësi, ndërkohë që rriti kostot për të gjithë qytetarët që detyrohen t’i drejtohen vetëm Gjykatës së Apelit në Tiranë. Sot që flasim, 49 mijë dosje në Apel. Kjo gjykatë sot është pa infrastrukturë, është pa siguri dhe me mungesë të thellë gjyqtarësh. Nga 78 gjyqtarë që ka organika, ka efektiv vetëm 31 gjyqtarë. E rezultati i gjithë kësaj, qytetarë që udhëtojnë me kilometra e qindra kilometra për të kërkuar drejtësi dhe përballen me vonesa të pafundme, me kosto të shtuara, me sfilitje në dyert e drejtësisë.
Tronditja e sistemit nuk është statistikë, por tragjedi. Ngjarja e rëndë e aktit terrorist në sallën e Gjykatës së Apelit në Tiranë është tregues i kolapsit të sistemit, i mungesës së sigurisë në institucionet e drejtësisë, atje ku supozohet se duhet të jesh më i sigurt se kudo. Ky akt i paprecedent është sulm ndaj shtetit të së drejtës dhe dëshmi e dështimit të sistemit. Por problemet janë edhe më thelbësore dhe me ndikim afatgjatë në jetën e mijëra qytetarëve.