Me siguri keni parë ndonjëherë ndonjë shaka në internet për “demonin e paralizës së gjumit”, por ky term nuk është thjesht një humor i rastësishëm online. Ai është i lidhur me një fenomen të vërtetë dhe shpeshherë të tmerrshëm që shumë njerëz në mbarë botën e kanë përjetuar. Edhe pse tingëllon si diçka fantastike, përvoja që fshihet pas tij është e bazuar në biologji dhe psikologji, dhe është më e zakonshme sesa mund të mendosh.
Paraliza e gjumit ndodh kur mendja jote bëhet e vetëdijshme ndërkohë që trupi yt mbetet ende në gjendjen e paralizës që ndodh gjatë gjumit REM. Normalisht, gjatë fazës REM (faza e ëndrrave), truri e paralizon trupin për të ndaluar që ta veprosh fizikisht atë që sheh në ëndërr. Kjo quhet atoni muskulare, dhe të gjithë e përjetojnë. Është mënyra e trupit për të të mbrojtur nga lëndimet gjatë ëndrrave. Por ndonjëherë, ky proces nuk funksionon në mënyrë të sinkronizuar. Mund të ndodhë që të bëhesh mendërisht i ndërgjegjshëm, por trupi yt të mos jetë “zgjuar” ende. Si pasojë, je plotësisht i vetëdijshëm, por nuk mund të lëvizësh apo të flasësh, një situatë rrëqethëse ku ndihesh i bllokuar brenda trupit tënd.
Kjo është ajo që nënkuptohet kur flitet për paralizën e gjumit. Për disa persona, zgjat vetëm disa sekonda. Për të tjerë, mund të zgjasë minuta të gjata dhe torturuese. Rreth 7.6% e njerëzve do ta përjetojnë paralizën e gjumit të paktën një herë në jetë, ndërsa deri në 40% mund të kenë një episod të izoluar. Ajo mund të ndodhë te çdo person, megjithatë ndodh më shpesh te ata që kanë çrregullime të gjumit, stres të lartë ose që vuajnë nga narkolepsia.
Sikur të mos mjaftonte fakti që je i paralizuar, paraliza e gjumit shpesh shoqërohet edhe me halucinacione. Këto nuk janë ëndrra, janë perceptime të gjalla, ndërsa je zgjuar, që ndihen plotësisht reale. Njerëzit raportojnë se shohin figura hijerënda, dëgjojnë hapa, pëshpëritje, ulërima, ose ndiejnë një peshë të rëndë mbi gjoksin e tyre. Mund të kesh ndjesinë sikur dikush, ose diçka, është në dhomë me ty. Këto përvoja janë regjistruar për shekuj me radhë, shumë kohë para se të kishim shpjegime shkencore, dhe kanë çuar në krijimin e shumë miteve dhe legjendave.
Në kohë kur shkenca dhe mjekësia ishin më pak të zhvilluara, njerëzit e interpretonin paralizën e gjumit si një sulm të mbinatyrshëm. Nëse zgjoheshe në shtrat, i paaftë të lëvizje apo të bërtisje, dhe ndieje një peshë mbi gjoks, çfarë do të mendoje? Për shumë njerëz, përgjigjja ishte: demonë, shtriga, fantazma apo krijesa të tjera të errëta. Fjala e vjetër angleze maere përshkruante një shpirt që të shtrëngon në gjumë dhe të merr frymën. Kjo është rrënja e fjalës “nightmare” (makth). Në Gjermani, fenomeni quhej hexendrücken, që do të thotë “shtypja e shtrigës”. Në bregun lindor të Kanadasë njihej si “Sindroma e plakës së vjetër”. Në Brazil, ekziston miti i Pisadeiras, një plakë që shtyp njerëzit natën. Në Nigeri, faji bie mbi një demon femëror. Në Japoni, është faji i një shpirti hakmarrës. Në Meksikë, quhet “një trup i vdekur u ngjit sipër meje”, një përshkrim i thjeshtë, por i frikshëm.
Pavarësisht nga ndryshimet në interpretimin kulturor, përvoja thelbësore është pothuajse gjithmonë e njëjtë: njerëzit janë të paralizuar, ndiejnë një prani kërcënuese dhe shpesh kanë vështirësi në frymëmarrje. Shkenca moderne e shpjegon këtë si mbivendosje të gjumit REM me vetëdijen. Kur bëhesh i vetëdijshëm ndërkohë që trupi ende është në gjumë, truri mund të projektojë imazhe ose ndjesi të ëndrrës në vetëdijen tënde të zgjuar. Këto halucinacione mund të jenë vizuale, dëgjimore, fizike apo edhe të kenë të bëjnë me aromën. Për shkak se je në një gjendje të ndërmjetme, mes gjumit dhe zgjimit, truri yt është veçanërisht i ndjeshëm ndaj konfuzionit, frikës dhe shtrembërimeve shqisore.
Disa studiues besojnë se truri yt krijon një “kopje” të trupit gjatë kësaj kohe, një trup fantazmë që përfaqëson atë që ti dëshiron të bësh, por nuk mundesh. Kjo mund të shpjegojë pse kaq shumë njerëz ndiejnë sikur ka dikë tjetër në dhomë. Ndoshta është vetëm truri që përpiqet të kuptojë mesazhe të kundërta: një pjesë po i thotë trupit të lëvizë, ndërsa tjetra e ndien se asgjë nuk po ndodh. Kjo ndarje mund të bëjë që mendja të “plotësojë boshllëqet”, zakonisht me diçka të tmerrshme.
Piktura më e famshme që përfaqëson paralizën e gjumit është “Makthi” (The Nightmare) nga Henry Fuseli, e pikturuar në vitin 1781. Ajo paraqet një grua të shtrirë në shtrat me një krijesë të shëmtuar ulur mbi gjoksin e saj. Kjo pikturë është bërë simbol i përfytyrimit të demonit të paralizës së gjumit dhe përshkruan me saktësi ndjesitë fizike dhe emocionale që njerëzit raportojnë. Në kohën kur u krijua, ajo u konsiderua shumë erotike, dhe në të vërtetë ka nënkuptime seksuale.
Ky aspekt seksual shpesh ndodh edhe në halucinacionet moderne të paralizës së gjumit. Njerëzit raportojnë se ndihen të dhunuar ose të prekur nga një entitet i padukshëm që i viziton në gjumë. Ky është edhe burimi i legjendave për inkubët dhe sukubët, demonë që ngacmojnë seksualisht viktimat e tyre në gjumë.
Edhe pse është e vështirë ta pranosh në ato momente, është e rëndësishme të kujtosh se gjatë një episodi të paralizës së gjumit nuk je në rrezik. Do të kalojë. Gjithçka që sheh, dëgjon apo ndien nuk është reale, pavarësisht se sa e besueshme mund të duket. Demoni në qoshe, hija te këmbët e krevatit, zëri që të pëshpërit në vesh… janë thjesht përpjekjet e trurit për të ndarë botën e ëndrrave nga ajo e realitetit.
Dhe për fat të mirë, kjo është diçka që njerëzit e kanë përjetuar dhe i kanë mbijetuar për shekuj me radhë.
…ndoshta. / Top Tenz – Syri.net