Rritja e konsumit të ushqimeve ultra të përpunuara (UPF) si ushqimet e paketuara, vaktet e gatshme dhe pijet me sheqer është një kërcënim serioz për shëndetin publik, që po nxit sëmundjet kronike në të gjithë botën dhe po thellon pabarazitë shëndetësore, sipas një raporti të ri.
Një grup i ri dhe i rëndësishëm kërkimesh nga 43 specialistë globalë ka mbledhur provat më të forta deri më tani se dietat e pasura me UPF po zëvendësojnë vaktet tradicionale, duke përkeqësuar ushqyerjen dhe duke rritur rrezikun e sëmundjeve të shumta kronike.
Gjetjet, të botuara në The Lancet, paralajmërojnë se UPF-të shpesh janë të dizajnuara për komoditet dhe fitim sesa për shëndet – dhe se kompanitë që qëndrojnë pas tyre përdorin marketing agresiv dhe ndikim politik për të mbajtur rregulloret larg.
Çfarë janë UPF-të?
UPF- të prodhohen duke përdorur përbërës të lirë industrialë, aditivë kozmetikë dhe teknika të përpunimit të rëndë që i bëjnë ato të qëndrueshme, shumë të shijshme dhe të lehta për t’u konsumuar tepër.
Shembuj të zakonshëm përfshijnë vaktet e gatshme për supermarket, picat e ngrira, drithërat e ëmbëlsuara për mëngjes, biskotat, salçiçet, akulloret, copëzat e pulës, shkopinjtë e peshkut dhe makaronat e menjëhershme.
Në vende të tilla si Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara, më shumë se gjysma e kalorive ditore të një personi mesatar tani vijnë nga UPF-të.
Kombet e tjera po e arrijnë ritmin me shpejtësi. Gjatë 30 viteve të fundit, konsumi i UPF-së është trefishuar në Spanjë (nga 11% në 32%) dhe Kinë (nga 4% në 10%).
Sa të dëmshëm janë për ty?
Analiza e re bashkon më shumë se 100 studime afatgjata mbi UPF-të dhe shëndetin. 92 prej tyre zbuluan se konsumi më i lartë i UPF-ve, lidhej me një rrezik në rritje të një ose më shumë problemeve shëndetësore kronike.
Këto përfshijnë obezitetin, diabetin e tipit 2, sëmundjet e zemrës, depresionin dhe një rrezik më të lartë të vdekjes së parakohshme. UPF-të shoqërohen gjithashtu me të ngrënit e tepërt, shumë sheqer dhe yndyrna të pashëndetshme, si dhe nivele të ulëta të fibrave dhe proteinave.
Hulumtimi gjithashtu nxjerr në pah prova në rritje se mënyra se si prodhohen dhe paketohen këto ushqime mund t’i ekspozojë njerëzit ndaj një sërë substancash potencialisht të dëmshme.
Prodhimi në temperatura të larta mund të krijojë komponime si akrilamidi, furanet dhe yndyrnat trans industriale – kimikate të lidhura në kërkime të tjera me inflamacionin dhe rrezikun e kancerit.
Dhe UPF-të shpesh vijnë në paketime jetëgjatë, të cilat mund të nxjerrin “çrregullues endokrinë” siç janë ftalatet, bisfenolet dhe PFAS-të “kimikate të përjetshme” – dhe nga ana tjetër kanë potencialin të ndërhyjnë në hormonet në trupin tuaj.
Çfarë thonë ekspertët e shëndetit?
Mathilde Touvier, një epidemiologe kryesore në Institutin Kombëtar Francez për Shëndetësi dhe Kërkime Mjekësore (Inserm), tha se hulumtimi “justifikon nevojën për veprime politike”.
Ajo vuri në dukje se, ndërsa debati brenda shkencës së të ushqyerit është normal, ky nuk duhet të ngatërrohet me përpjekjet e industrisë për të minuar provat.
“Gjithnjë e më shumë studime sugjerojnë se dietat e pasura me ushqime ultra të përpunuara po dëmtojnë shëndetin në nivel global dhe justifikojnë nevojën për veprime politike”, tha ajo.
Camila Corvalan, një specialiste kiliane e shëndetit publik e njohur për formësimin e disa prej ligjeve më të forta në botë për etiketimin e ushqimeve, argumentoi se qeveritë duhet të ndërhyjnë.
“Adresimi i kësaj sfide kërkon që qeveritë të ndërmarrin hapa të shpejtë dhe të ndërmarrin veprime të guximshme dhe të koordinuara politike – nga përfshirja e shënjuesve të UPF-ve në etiketat në pjesën e përparme të paketimit deri te kufizimi i marketingut dhe zbatimi i taksave mbi këto produkte për të financuar akses më të madh në ushqime të përballueshme dhe ushqyese”, tha ajo.
Epidemiologu i të ushqyerit, Barry Popkin, shtoi se etiketat duhet të nxjerrin në pah shenjat e përpunimit të rëndë – jo vetëm nivelet e sheqerit ose yndyrës.
“Ne bëjmë thirrje për përfshirjen e përbërësve që janë shënjues të UPF-ve (p.sh., ngjyrave, aromave dhe ëmbëlsuesve) në etiketat në pjesën e përparme të paketimit, së bashku me yndyrnat e ngopura të tepërta, sheqerin dhe kripën, për të parandaluar zëvendësimet e pashëndetshme të përbërësve dhe për të mundësuar një rregullim më efektiv”, tha ai.
Ekspertët sugjerojnë gjithashtu ndalimin e UPF-ve në spitale dhe shkolla, uljen e rëndësisë së tyre në raftet e supermarketeve dhe përdorimin e taksave mbi UPF-të e caktuara për të subvencionuar frutat, perimet dhe produktet e freskëta bazë për familjet me të ardhura të ulëta.
‘Mbrojtja e fitimeve dhe rezistenca ndaj rregullimit efektiv’
Përtej efekteve negative në shëndet, analiza paralajmëron për fuqinë politike të prodhuesve të UPF-së – një sektor që në mbarë botën fiton gati 2 trilionë dollarë (1.7 trilionë euro) çdo vit.
Simon Barquera, një ekspert kryesor meksikan për obezitetin dhe diabetin, tha se rritja e UPF-ve nuk është aq çështje zgjedhjeje personale sa presioni politik.
“Korporata të fuqishme – jo zgjedhjet e individëve – qëndrojnë pas rritjes globale të ushqimeve ultra të përpunuara”, tha ai.
Ai shtoi se, ndërsa kompanitë shpesh e paraqesin veten si partnerë në përmirësimin e të ushqyerit, “veprimet e tyre tregojnë një histori tjetër – një histori të fokusuar në mbrojtjen e fitimeve dhe rezistencën ndaj rregullimit efektiv”.
Studiuesit përshkruajnë strategji të ngjashme me ato të përdorura nga kompanitë e duhanit: lobimi, formësimi i debatit shkencor, financimi i grupeve të interesit dhe shtyrja e rregulloreve.
Një shënim paralajmërues nga ekspertë të pavarur
Megjithatë, disa ekspertë që nuk janë përfshirë në studim paralajmërojnë se rishikimi me tre pjesë i botuar së fundmi duhet të merret me një dozë rezervë.
Jordan Beaumont, një lektor i lartë në ushqim dhe të ushqyerit në Universitetin Sheffield Hallam, argumentoi se koncepti i UPF-ve dhe ndikimi i tyre në shëndet është “shumë i diskutueshëm”.
“Ka pak prova bindëse dhe me cilësi të lartë që tregojnë se ushqimet ‘ultra të përpunuara’ janë në thelb të pashëndetshme. Në të vërtetë, autorët e këtij punimi i bazojnë pretendimet e tyre në prova relativisht të dobëta, siç janë studimet vëzhguese dhe rishikimet narrative.”
“Për të kuptuar ndikimet e vërteta që ushqimet ‘ultra të përpunuara’ kanë në shëndet, na duhen studime të shumta të kontrolluara të rastësishme në shkallë të gjerë dhe të fuqishme”, tha ai.
Kevin McConway, një profesor i statistikave të aplikuara në Universitetin e Hapur, tha se ndërsa provat janë bindëse në disa pjesë, “mbeten boshllëqe në atë që është vërtetuar”.
“Hulumtimet e mëtejshme duke përdorur matje më të mira dietike, mund të mos çojnë në përfundime të ndryshme – por në të vërtetë ne nuk e dimë nëse është kështu derisa dhe nëse hulumtimi nuk kryhet duke përdorur masat e reja”./ Euronews.