Lufta në Ukrainë, sulmet hibride ruse, depërtimi kinez në infrastrukturën kritike, terrorizmi me intensitet të ulët dhe sulmet kibernetike po konsolidohen, duke krijuar një mjedis të ri sfidash sigurie. Në këtë kontekst, Komisioni Evropian ka vendosur se mjetet ekzistuese nuk mjaftojnë më. Ai synon të krijojë mekanizmin e vet të analizës së inteligjencës. Në Bruksel, mediat dhe zyrtarët tashmë e quajnë “CIA-ja evropiane”, edhe pse shkalla e saj është shumë më e vogël – të paktën për momentin.
Nga vjen lëvizja?
Iniciativa mban firmën e Ursula von der Leyen, e cila synon ngritjen e një njësie të re inteligjence në zemër të Komisionit Evropian, e mbështetur nga shërbimet kombëtare të shteteve anëtare. Pyetja qendrore është e drejtpërdrejtë:
A do të bëhet Evropa më në fund një aktor që zotëron të dhënat e veta, apo thjesht do të hapë një front të ri tensioni mes shteteve dhe Brukselit?
Nga Club de Berne në IntCen – sistemi i vjetër
Për të kuptuar debatin rreth një “CIA-je evropiane”, duhet parë se çfarë ka tashmë Evropa.
Që prej vitit 1971 funksionon Club de Berne, një forum joformal i shefave të inteligjencës së BE-së, së bashku me Norvegjinë dhe Zvicrën. Ai shërben për shkëmbim informacioni të ndjeshëm, kryesisht mbi terrorizmin, pa bazë institucionale apo kontroll publik.
Pas 11 shtatorit, u krijua Grupi Kundër Terrorizmit (CTG), një rrjet i specializuar kundër kërcënimeve xhihadiste, i lidhur por jo i integruar zyrtarisht në strukturat e BE-së.
Në Bruksel u ngrit edhe IntCen (EU Intelligence and Situation Centre) – qendra zyrtare e analizës së BE-së, me 70–100 punonjës, e vendosur brenda Shërbimit Evropian të Veprimit të Jashtëm (EEAS). Së bashku me inteligjencën ushtarake të BE-së, ajo përbën SIAC, mekanizmin e analizës së integruar politiko-ushtarake.
Në thelb, ekzistojnë tashmë tre shtylla:
rrjeti informal (Club de Berne, CTG)
qendra analitike institucionale (IntCen)
analiza e bashkuar politike dhe ushtarake (SIAC)
Ajo që mungon, sipas Von der Leyen, është një mekanizëm drejtpërdrejt nën kontrollin e Komisionit, e jo i EEAS-it.
Çfarë propozon Komisioni?
Sipas raportimeve të “Financial Times”, njësia e re do të jetë pjesë e Sekretariatit të Përgjithshëm të Komisionit. Ajo:
do të ketë staf të dërguar nga shërbimet e shteteve anëtare;
do të sintetizojë informacion nga rrjetet ekzistuese;
do të prodhojë analiza dhe vlerësime rreziku për Presidenten e Komisionit, Komisionerët dhe drejtoritë kyçe;
do të jetë pjesë e nismës “Mburoja e Demokracisë Evropiane” dhe Qendrës së Rezistencës Demokratike, të krijuar për të luftuar kërcënimet hibride dhe ndërhyrjet e huaja.
Nuk bëhet fjalë për një shërbim operativ me agjentë në terren. Modeli është analitik, jo operacional – një “tru” i vogël që orienton vendimmarrjen politike në Bruksel.
Arsyeja zyrtare: rritja e kërcënimeve hibride.
Arsyeja e nënkuptuar: forcimi i pushtetit të Komisionit në çështjet e sigurisë.
Si do të funksionojë?
Njësia e re do të ndërtohet mbi tre shtylla ekzistuese:
IntCen dhe SIAC – do të vazhdojnë punën brenda EEAS-it.
Shërbimet kombëtare – do të mbeten autoritetet e vetme operacionale.
Bërthama e re e Komisionit – do të përkthejë informacionin në prioritete politike, legjislative dhe në orientim strategjik.
Fokus kryesor:
kërcënimet hibride
ndërhyrjet e huaja në politikë e zgjedhje
krizat e infrastrukturës kritike
koordinimi i përgjigjeve të BE-së
Pse kundërshtohet?
Shtetet anëtare dhe shërbimet kombëtare shfaqin skepticizëm. Argumentet kryesore:
Dublikim strukturash: Pse një qendër e re kur ekziston IntCen?
Kufizime ligjore: Siguria kombëtare mbetet kompetencë ekskluzive e shteteve.
Mungesë besimi: A do të dërgojnë shtetet informacion shumë të ndjeshëm në një njësi nën kontrollin e Komisionit?
Konflikt institucional: Rivalitet mes Von der Leyen dhe Përfaqësueses së Lartë, Kaia Kalas, për kontrollin e politikës së jashtme dhe të sigurisë.
Frika nga centralizimi: Disa qeveri nuk duan më shumë pushtet në duart e Komisionit.
Dimensioni global: SHBA, Rusia, Kina
Shërbimet evropiane janë në ankth për qëndrueshmërinë e bashkëpunimit me SHBA-në, në varësi të politikave të administratave të ndryshme.
Në të njëjtën kohë:
Rusia zhvillon fushata të qëndrueshme dezinformimi, sulme kibernetike, ndërhyrje zgjedhore.
Kina investon në rrjete ndikimi, kompani strategjike dhe struktura propagandistike.
Në këtë kontekst, një kapacitet autonom i BE-së nuk shihet më si luks, por si domosdoshmëri.
Sa i madh është hapi?
IntCen ka 70–100 punonjës. Njësia e re e Komisionit do të nisë me disa dhjetëra ekspertë. Nuk ka krahasim me CIA-n amerikane prej mijëra punonjësish. Por është një sinjal politik i fuqishëm: Komisioni kërkon rol më të madh në fushën e sigurisë.
Ligjërisht, Komisioni thotë se nuk po krijon “shërbim inteligjence”, por një qendër analitike për mbrojtjen e institucioneve të BE-së.
Kush fiton dhe kush humbet?
Fituese:
vetë Komisioni
shtetet e vogla dhe ato lindore, që nuk kanë kapacitete të mëdha kombëtare
strukturat që kërkojnë më shumë integrim në fushën e sigurisë
Humbës:
shërbimet e fuqishme kombëtare që duan ta ruajnë monopolin e informacionit
qeveritë skeptike ndaj rritjes së pushtetit të Brukselit
EEAS-i, që sheh një rival të ri potencial
Evropa mes nevojës dhe frikës
Krijimi i një “CIA-je evropiane” është në fakt një debat mbi të ardhmen e vetë BE-së:
Një Evropë që mbështetet tek SHBA dhe NATO?
Apo një Evropë që kërkon sisteme të veta të analizës strategjike?
Njësia e re nuk do të jetë një gjigant nesër. Por historia e BE-së tregon se çdo projekt i vogël, me kohë, kthehet në strukturë kyçe. IntCen filloi minimalisht – tani është truri analitik i Unionit.
E njëjta gjë mund të ndodhë me njësinë e re:
Sot disa dhjetëra analistë.
Nesër ndoshta qendra kryesore e inteligjencës strategjike të BE-së.
Atëherë pyetja do të jetë:
A kanë ndikuar shtetet anëtare në rregullat e lojës, apo Komisioni e ka fituar terrenin pa shumë zhurmë?
Në një epokë ku siguria përcaktohet nga informacioni – dhe nga ai që e përdor i pari – Evropa po vendos nëse dëshiron të mbetet spektatore apo të bëhet lojtare.