Është paksa e ndërlikuar të peshohet një person që po vdes mbi një shtrat spitali, por kjo nuk e ndali Duncan MacDougall-in. Në fillim të shekullit XX, ai kishte ndërtuar një peshore të posaçme për këtë qëllim. Njëri nga pacientët e parë, një i sëmurë me tuberkuloz i përshkruar nga The New York Times si një burrë i zakonshëm me një “temperament tipik amerikan”, u vendos në shtrat teksa i afrohej vdekja. Nën vëzhgimin e MacDougall-it dhe mjekëve të tjerë, pacienti ndërroi jetë dhe menjëherë pas kësaj, pesha ra në mënyrë të papritur. Diferenca? 21 gramë. Për MacDougall-in, kjo ishte prova e masës së shpirtit njerëzor. Ose të paktën, kështu mendonte ai.
Një eksperiment mes spiritualizmit dhe shkencës
MacDougall jetoi në një kohë kur spiritualizmi ishte i përhapur, besimi se shpirti mbijeton pas vdekjes dhe mund të kontaktohet. Në vitin 1907, ai botoi në Journal of the American Society for Psychical Research një punim të titulluar Hipotezë mbi Substancën e Shpirtit së bashku me Dëshmi Eksperimentale për Ekzistencën e Saj. Ideja e tij kryesore: nëse vetëdija apo personaliteti vazhdon përtej vdekjes, duhet të ketë një vend fizik brenda trupit. Për MacDougall-in, ishte e pamundur që shpirti të ishte thjesht “eter”. Prandaj, ai duhej të kishte masë, dhe kjo masë do të zhdukej në çastin e vdekjes.
Çuditërisht, MacDougall nuk ishte njeri shpirtëror. Gazeta Haverhill Evening Gazette e përshkroi si “kokëfortë dhe praktik,” me mendje shkencore dhe pa prirje për të besuar në spiritualizëm. “Ai nuk tingëllon si lloji i njerëzve që lexojnë tarot apo merren me mistikë,” thotë shkrimtarja shkencore Mary Roach, autore e librit Spook: Science Tackles the Afterlife. Në atë kohë, MacDougall përshkruhej si një “mjek me reputacion” që kishte vite të tëra përvojë.
Si funksionoi eksperimenti i 21 gramëve?
MacDougall ndërtoi një peshore shumë sensitive dhe peshoi gjashtë pacientë në fazë terminale (pesë burra dhe një grua). Ai u përpoq të përjashtonte shkaqet fizike të humbjes së peshës, si frymëmarrja, djersitja apo lëvizjet e trupit pas vdekjes. Pavarësisht gabimeve metodologjike, në disa raste ai regjistroi një rënie të menjëhershme të peshës, që e interpretoi si daljen e shpirtit.
Secili nga gjashtë pacientët e tij, pesë burra dhe një grua, humbi papritur një sasi të vogël peshe në momentin e vdekjes, duke e konfirmuar sipas tij largimin e shpirtit nga trupi. Ai vuri re se për disa pacientë matja ishte e vështirë, pasi njëri vdiq ndërkohë që ai po rregullonte peshoret. Për më tepër, pati “shumë pengesa nga persona kundër punës sonë,” që ai i përshkroi thjesht si “përplasje me zyrtarët e institucionit.”
MacDougall e dinte se po rrezikonte reputacionin e tij. “Ajo që bëri ishte shumë e guximshme,” thotë Roach. Pas botimit, The New York Times raportoi për të me titullin: “Shpirti ka peshë, mendon një mjek.” Pas këtij publiciteti, MacDougall u përball me kritika të ashpra. Ndërsa pati pak mbështetje nga njerëz fetarë, shkencëtarët e akuzuan për kampion të vogël, metodologji të gabuar dhe rezultate kontradiktore. Edhe vetë MacDougall shkroi: “Jam plotësisht i vetëdijshëm se këto pak eksperimente nuk e vërtetojnë çështjen më shumë sesa disa dallëndyshe sjellin verën.”
Puna e mjekut vazhdon
Pas këtij eksperimenti, MacDougall punoi mbi ide të tjera, përfshirë përdorimin e rrezeve X për të fotografuar shpirtin e njeriut. Një artikull i The New York Times në vitin 1911, “Duke fotografuar shpirtin,” tregoi se MacDougall kishte kopjuar eksperimente të Dr. W. J. Kilner-it, një elektricist mjekësor i njohur për studimin e aurave njerëzore. MacDougall synonte të fotografonte shpirtin dhe e përshkroi praninë e tij në slide-t me rreze X si “një dritë që ngjason me atë të eterit ndëryjor.” Sipas Times, MacDougall besonte se fotografimi i shpirtit nuk ishte i vështirë, madje “kushdo mund ta bënte.”
Nëntë vjet më vonë, MacDougall vdiq në moshën 54-vjeçare, duke lënë pas shumë më tepër pyetje sesa përgjigje.
Trashëgimia shkencore e punës së MacDougall-it
Jo shumë kohë pas eksperimentit të tij, profesori Twining u përpoq ta hidhte poshtë duke peshuar minj në momentin e ngordhjes. Ai deklaroi se humbja e peshës ndodhte “për shkak të lagështisë, gazit ose ndonjë substance që ende nuk e njohim.”
Në vitet 1930, R. A. Watters përdori një dhomë të mbyllur për të ekzaminuar kafshët në momentin e ngordhjes, duke vëzhguar një re avulli që mendohej të ishte “trupi jomaterial” i shpirtit. Pas një periudhe qetësie, një rikrijim tjetër u bë në vitin 2001 nga fizikani Lewis Hollander, i cili provoi të matë nëse delet humbin peshë kur ngordhin.
Dritat, kamera, 21 gramë
Përtej kërkimeve shkencore, eksperimenti i 21 gramëve ka gjetur një vend të qëndrueshëm në kulturën popullore. Shembulli më i njohur është filmi triller i vitit 2003 21 Grams. Dan Brown gjithashtu i referohet eksperimentit në romanin The Lost Symbol, ku një personazh peshon një burrë që vdes dhe sheh se pesha bie me vdekjen. Ndikimi i eksperimentit ka arritur madje edhe në manga japoneze, si në serinë One Piece.
Eksperimenti i MacDougall-it vazhdon të përmendet sepse ngre një pyetje që shumë njerëz e kanë: A jemi më shumë sesa thjesht trupi? Pavarësisht përparimeve të shkencës, misteri i vetëdijes mbetet i pazgjidhur. Bruce Hood, profesor në Universitetin e Bristol-it dhe autor i librit SuperSense, thotë se shumica e njerëzve besojnë se shpirti ose vetëdija jonë është e ndarë nga truri, megjithëse ka prova që truri prodhon këto fenomene. “Njerëzit kanë nevojë për diçka të thellë dhe transcendente” për t’i dhënë kuptim jetës, thotë Hood.
Edhe pse eksperimenti i MacDougall-it kishte shumë të meta, ideja që qëndron pas tij është tërheqëse. Ne kthehemi vazhdimisht te eksperimenti i 21 gramëve sepse ende kërkojmë përgjigjen për pyetjen e MacDougall-it: A vazhdon ndonjë pjesë e jona edhe pas vdekjes? Ndoshta, një ditë, dikush do ta zbulojë. / Popular Science – Syri.net