Në vitin 2014, një grup studiuesish nga Universiteti i Harvardit dhe ai i Virxhinias kërkuan nga njerëz të uleshin vetëm me mendimet e tyre për 15 minuta. E vetmja formë shpërqendrimi ishte një buton që jepte një goditje elektrike të dhimbshme. Gati gjysma e pjesëmarrësve e shtypën. Një burrë e shtypi butonin 190 herë, edhe pse, si të gjithë të tjerët në studim, më herët kishte deklaruar se goditja ishte aq e pakëndshme sa do të paguante për ta shmangur. Autorët e studimit përfunduan se “njerëzit preferojnë të bëjnë diçka sesa të mendojnë”, edhe kur e vetmja gjë për të bërë është e dhimbshme, ndoshta sepse, kur lihen vetëm me veten, mendjet tona priren të enden në drejtime të padëshiruara.
Që nga përhapja masive e smartfonëve, shumica e njerëzve ecin me ekuivalentin psikologjik të atij butoni goditës në xhep: një pajisje që mund ta zhdukë mërzinë menjëherë, edhe nëse nuk është fort e mirë për ne. Ne shpesh e kapim telefonin për të bërë “diçka” në momentet e qeta apo të vetmisë, ose për t’u shpërqendruar natën kur na pushtojnë mendime ankthi. Kjo nuk është gjithmonë diçka e keqe, shumë mendime janë të pashëndetshme, por ia vlen të reflektojmë mbi faktin se shmangia e endjes së padëshiruar të mendjes është më e lehtë se kurrë më parë, dhe se shumica prej nesh e bëjnë këtë përmes ekranit.
Smartfonët gjithashtu kanë shtuar presionin për të përdorur kohën në mënyrë produktive, për të “optimizuar” çdo minutë të jetës. Nëse dikur një udhëtar i stresuar ishte i detyruar të shikonte nga dritarja ose të lexonte një libër gjatë rrugës për në punë, tani mund të përpiqet të kapë email-et për të shmangur ndjenjën e fajit dhe joefikasitetit. Të rrish dhe të mos bësh asgjë shihet si humbje kohe. Por kjo injoron faktin se kur nuk bëjmë asgjë, shpesh mendojmë me intensitet. Çfarë ndodh me të gjitha ato gjysmë-mendime të vështira apo të papërpunuara që fillojnë të marrin formë në milisekondat përpara se të fusim dorën në xhep për të kapur telefonin?
Shumica e psikologëve që studiojnë mërzinë bien dakord se, edhe pse mund të jetë e pakëndshme, ajo është e dobishme. Ashtu si uria apo vetmia, na paralajmëron për një nevojë, një dëshirë për të bërë diçka ndryshe. Sipas Erin Westgate, asistente profesore e psikologjisë në Universitetin e Floridës, mërzitemi kur diçka nuk arrin të na tërheqë vëmendjen ose kur e perceptojmë si të pakuptimtë. Kjo nuk do të thotë se diçka duhet të jetë njëkohësisht tërheqëse dhe me kuptim për të na mbajtur të interesuar: të zgjidhësh sudoku mund të jetë përthithëse, por relativisht e pakuptimtë, ndërsa të lexosh për herë të 500 një përrallë me “Derrkucen Pepa” mund të mos jetë aspak angazhuese, por gjithsesi e rëndësishme. Të shikosh bojën që thahet është njëkohësisht jostimuluese dhe pa kuptim, prandaj askush nuk e ka si hobi.
Në çdo rast, kur mërzia shfaqet, ajo duhet të shërbejë si nxitje për të bërë diçka më angazhuese ose kuptimplotë. Nëse nuk reagon në mënyrë të përshtatshme ndaj mërzisë, ose ndoshta nëse gjëra angazhuese ose me kuptim nuk janë të disponueshme për ty, mund të përfundosh duke u bërë kronikisht i mërzitur. Kjo lidhet me një sërë problemesh, përfshirë depresionin, ankthin, pakënaqësinë ndaj jetës, arritje të ulëta në shkollë, abuzim me substanca dhe sjellje të rrezikshme.
Ka prova që sugjerojnë se mërzia kronike është në rritje dhe kjo rritje përkon me shfaqjen e smartfonëve. Në një artikull të botuar vitin e kaluar, studiuesit vunë re se përqindja e studentëve në Kinë dhe SHBA që përshkruanin veten si të mërzitur u rrit vazhdimisht pas vitit 2010, dekada e parë e dominimit të telefonave të mençur. Pse ndodh kjo? Hulumtimet kanë treguar se arsyeja kryesore pse marrim telefonin në dorë ose kontrollojmë rrjetet sociale është për të larguar mërzinë, por kjo sjellje në fakt e përkeqëson atë. Një studim zbuloi, për shembull, se njerëzit që mërziteshin në punë kishin më shumë gjasë të përdornin telefonin, dhe më pas ndiheshin edhe më të mërzitur.
Mbase kontrollimi i telefonit i zgjidh vetëm pjesërisht nevojat tona në çastet kur fillojmë të ndihemi të mërzitur. Pajisjet dixhitale janë shumë të mira për të tërhequr vëmendjen, në fakt, gjithçka që prek në një ekran është projektuar për ta kapur, mbajtur dhe monetizuar vëmendjen tënde, por shumë prej gjërave që bëjmë online nuk na duken me kuptim. Është tepër e lehtë të mendosh se do të shikosh telefonin për pesë minuta dhe të përfundosh dy orë më vonë me njohuri të nivelit “Mastermind” për dramën e fundit të Blake Lively ose planet e pushimeve të ish-it tënd. Mesatarisht, një amerikan kalon më shumë se katër orë në ditë me smartfonin e tij dhe më shumë se shtatë orë në total online. Kjo përkthehet në 17 vjet të jetës tënde të rritur të kaluar në shfletim interneti. Edhe teknofilët më të zjarrtë do të pranonin që kjo nuk është mënyra si duan ta jetojnë jetën e tyre të çmuar.
Efikasiteti i telefonave në tërheqjen tonë drejt stimujve sipërfaqësorë e ndërpret shpejt mërzinë dhe na lejon të shmangim menjëherë mesazhet që ndoshta duhet t’i dëgjojmë, si “Pse po ndihem kështu?” ose “Çfarë më mungon?”. Nëse ndalemi dhe dëgjojmë, ndoshta mund të bëjmë një zgjedhje të vetëdijshme në vend që të manipulohemi nga inxhinierë softuerësh. Kur ndiejmë mërzi, duhet t’i rezistojmë dëshirës për ta mbuluar menjëherë dhe të pyesim veten: A po kërkojmë thjesht argëtim apo diçka më të qëllimshme, një mundësi për t’u lidhur me miqtë, komunitetin apo për të bërë diçka ndryshe, diçka të re?
Njerëzit që zgjedhin ta përqafojnë mërzinë, qoftë edhe për pak, mund të përjetojnë paradoksalisht më pak prej saj. Madje ky mund të jetë hapi i parë drejt një jete më stimuluese në përgjithësi: kuptimplotë, krijuese dhe e lirë. / The Guardian – Syri.net