Për t’u anëtarësuar në BE, vendet kandidate si Shqipëria po ndjekin penalisht politikanë dikur shumë të fuqishëm, duke treguar se askush nuk është mbi ligjin. Të pandehurit e shohin këtë si një gjueti shtrigash.
Nga William Booth dhe Fjori Sinoruka
Në një letër të shkruar me dorë, kryetari i zgjedhur në mënyrë demokratike i kryeqytetit të Shqipërisë rrëfeu se është e vështirë të bëjë punën e tij: ai ka qenë i mbyllur në një qeli burgu për nëntë muajt e fundit.
Erion Veliaj ka qenë — dhe ndoshta ende është — një politikan i fuqishëm i Partisë Socialiste në pushtet në Shqipëri. Si ish-aktivist social dhe kryetar i popullarizuar i Tiranës, ai mund të kishte ndjekur pararendësit e tij për t’u bërë kryeministër ose president. Në vend të kësaj, e ardhmja e tij është të paktën e turbullt.
Veliaj, 45 vjeç, u arrestua në shkurt dhe u akuzua në korrik për korrupsion, pastrim parash dhe fshehje pasurie. Tani, ai është reduktuar të komunikojë me mbështetësit përmes letrave që u dërgohen prej familjarëve të tij. Por ai nuk është pa mjete. Ai gjithashtu ka një ekip konsulentësh PR dhe avokatësh në Londër dhe Uashington.
Kryetari i zgjedhur tri herë është një nga disa zyrtarë të lartë në Shqipëri dhe vendet fqinje që po ndiqen nga prokurorë të rinj agresivë, pjesë e një përpjekjeje ambicioze për të reformuar sistemet e drejtësisë në vendet që kërkojnë t’i bashkohen Bashkimit Evropian.
Shqipëria po përjeton një udhëtim të trazuar. Veliaj mbetet kryetar bashkie. Ai gjithashtu mbetet në burg në pritje të gjyqit. Një zgjedhje për ta zëvendësuar atë u anulua nga Gjykata Kushtetuese.
Nga njëra anë, ndjekja penale e fuqishme e politikanëve në detyrë tregon se askush nuk është mbi ligjin, në një vend të njohur për krimin e organizuar dhe marrëveshje të dyshimta. Por sipas të pandehurve si kryetari i Tiranës, prokurorët e posaçëm janë një forcë “e pazgjedhur, e paprekshme”, me “fuqi të pakontrolluara dhe të papërgjegjshme” — një “Frankenshtajn Ballkanik”.
Në një letër drejtuar mbështetësve të tij, ai e krahasoi hetimin e çështjes së tij me një kolonoskopi dhe pyeti: “Cili bos droge i është nënshtruar kësaj? Cili vrasës serial ka parë gjithë familjen dhe rrjetin e tij të tërhiqet në një hetim?”
I pyetur nëse mund të kryejë detyrat e tij zyrtare, Veliaj u përgjigj, “me vështirësi.” I pyetur pse ishte ndaluar dhe jo i lirë me kusht në pritje të gjyqit, një nga këshilltarët e tij ligjorë konfirmoi se prokurorët e konsiderojnë atë rrezik arratisjeje.
“Shumicën e kohës lexoj dhe shkruaj në qelinë time, pa internet, pa kompjuter për të lexuar çështjen time, me telefonata të kufizuara me bashkëshorten dhe nënën,” shkroi Veliaj si përgjigje ndaj pyetjeve të Washington Post, të përcjella nga vëllai i tij. Veliaj tha se prokurorët i kanë mohuar kërkesat e tij për t’u takuar me zyrtarë bashkiakë, si dhe me avokatë ndërkombëtarë. Ai mohon çdo faj. “Këto akuza janë një shaka e plotë,” shkroi ai.
Ndërsa BE punon për të sjellë më shumë vende në bllokun me 27 vende, Shqipëria ka dalë si një kandidate kryesore, krahas Malit të Zi, i cili është ndoshta më i avancuari dhe mund të pranohet që në vitin 2028. Vendi i fundit që u bashkua ishte Kroacia në 2013.
Gjithashtu në negociata për anëtarësim: Maqedonia e Veriut, Moldavia, Bosnja, Ukraina e rrënuar nga lufta, aktualisht nën ligj ushtarak, dhe Serbia.
Oferta e Turqisë është praktikisht e ngrirë për shkak të regresit demokratik nën Presidentin Recep Tayyip Erdogan. Bisedimet me Gjeorgjinë janë në një ngërç të ngjashëm.
Për t’u futur në klub, vendet duhet të arrijnë standardet e BE-së për kompetencë qeveritare, transparencë dhe drejtësi, dhe duhet t’i provojnë Brukselit se zhvillojnë zgjedhje të ndershme, mbrojnë të drejtat e njeriut dhe ndjekin penalisht korrupsionin. Korrupsioni publik mbetet një sfidë e madhe.
Vendet kandidate shpesh ankohen për hipokrizi, duke vënë në dukje se vende themeluese të BE-së si Franca nuk janë aspak imune ndaj korrupsionit publik dhe shpesh kanë një qasje tolerante.
Ndërsa Ukraina dominon titujt kryesorë, vendet e tjera kandidate po luftojnë për të luftuar krimet e rënda në zyrat e larta. Moldavia kohët e fundit prezantoi mbrojtje të reja për sinjalizuesit. Maqedonia e Veriut ka rregulla të reja transparence për t’u lejuar qytetarëve të shqyrtojnë kush shërben në komisionet qeveritare.
Me ndihmën dhe mbështetjen e Shteteve të Bashkuara dhe BE-së, Shqipëria krijoi një organ të pavarur përgjegjës për hetimin dhe ndjekjen penale të korrupsionit të nivelit të lartë, krimit të organizuar dhe terrorizmit, të njohur si Prokuroria e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, ose SPAK, që u bë funksionale në vitin 2019.
Prokurorët e posaçëm janë vënë pas disa prej figurave më të fuqishme të vendit, duke përfshirë zëvendëskryeministren Belinda Balluku, e cila u akuzua këtë muaj për ndihmën në manipulimin e një tenderi me vlerë shumë milionë euro për ndërtimin e tunelit të Llogarasë, një projekt infrastrukture i shtrenjtë.
Balluku shërben përkrah kryeministrit të shumëkohshëm dhe plot ngjyra të vendit, artistit Edi Rama, i cili po shtyn që BE të lejojë Shqipërinë të bëhet pjesë e saj.
“Dikur njerëzit mendonin se Shqipëria ishte kjo gropë ferri në mes të Evropës, tani ata shohin se është pjesë e mozaikut evropian,” tha Rama në një intervistë televizive për Euronews në Bruksel. “A kemi probleme me krimin e organizuar? Po, por kush nuk ka?”
“Shiko këtë qytet,” tha ai, duke iu referuar kryeqytetit të BE-së. “Ky është një shembull tjetër. Por ka edhe gjëra të mëdha.”
Balluku vazhdon të shërbejë në detyrë. Ajo thotë se i beson sistemit të drejtësisë. Ajo nuk është peshku i vetëm i madh në rrjet.
Në maj, prokurorët e SPAK akuzuan Ilir Metën, një ish-president dhe ish-kryeministër, për korrupsion, pastrim parash dhe evazion fiskal — në marrëveshje që përfshinin një vilë luksoze dhe bileta të Beyoncé-s. Meta mohon akuzat dhe e sulmoi prokurorinë, duke e quajtur arrestimin e tij një “rrëmbim” nga një “regjim diktatorial.”
Pastaj është Sali Berisha, 81 vjeç, ish-kryeministër dhe ish-president dhe udhëheqës i Partisë Demokratike opozitare, i cili u vu në arrest shtëpie dhe më pas u akuzua në shtator 2024 nga SPAK me “korrupsion pasiv” — për ndihmën e supozuar dhëndrit të tij për të përfituar nga privatizimi i tokës së shpronësuar gjatë epokës komuniste. Berisha mohon fajin dhe e ka quajtur ndjekjen e tij penale të motivuar politikisht.
Kryebashkiaku Veliaj, i cili qëndron në një qeli burgu 35 milje larg zyrës së tij në bashki, akuzohet për drejtimin e një skeme të sofistikuar që përfshinte ryshfet dhe pastrim parash përmes një rrjeti OJF-sh dhe kompanish të kontrolluara nga familja.
Në shtator, Këshilli Bashkiak i Tiranës kërkoi ta shkarkonte Veliajn nga detyra, duke thënë se ai kishte qenë i paaftë të kryente detyrat e tij sepse ishte prapa hekurave.
Një zgjedhje u caktua për fillimin e nëntorit. Kandidatë dolën në skenë, përfshirë satiristin Florjan Binaj, një nga aktorët televizivë më të njohur të vendit, i famshëm për imitimet therëse të Ramës, kryeministrit. Binaj i tha Washington Post se ai kandidonte për të përmirësuar cilësinë e jetës për qytetarët e zakonshëm.
Veliaj luftoi për të mbajtur postin e tij dhe, në një vendim të papritur këtë muaj, Gjykata Kushtetuese rrëzoi vendimin e Këshillit Bashkiak të Tiranës, e riktheu atë si kryetar bashkie dhe ndaloi zgjedhjet e planifikuara.
Ekipi ligjor i Veliajt e përshëndeti këtë si një moment kyç për demokracinë në Shqipëri, duke riafirmuar parimin kushtetues se mandati i një zyrtari të zgjedhur nuk mund të përfundohet pa proces të rregullt ligjor.
Celia Marr, një nga këshilltaret ligjore të Veliajt në Londër, tha se ai duhet të lirohet për t’u kthyer në detyrat e tij zyrtare ndërsa lufton akuzat në gjykatë. “Ai është shumë i interesuar të kthehet në detyrën aktive të plotë si kryebashkiak,” tha Marr.
Duke u paraqitur para Gjykatës Kushtetuese muajin e kaluar, Veliaj tha: “Ju mund ta burgosni një person, por jo të vërtetën e tij. Dhe e vërteta është se mungesa ime nuk ka qenë një zgjedhje, por një pasojë e një izolimi të imponuar nga shteti, përmes një vendimi të papërpjesëtueshëm … që më ka privuar jo vetëm nga liria ime, por edhe nga qyteti im, para se të provohej çdo faj.”
I pyetur nga Post nëse nuk do të ishte më mirë të jepte dorëheqjen dhe të luftonte çështjen e tij penale, Veliaj tha jo. “Kjo do të vendoste një standard ku çdo zyrtar mund të shënjestrohet nga akuza të rreme dhe të tradhtojë besimin e votuesve për të shërbyer dhe për të çuar përpara,” tha ai.
Lutfi Dervishi, një analist politik në Shqipëri, tha se “qyteti është në limbo” por se BE ka gjasa të anashkalojë kaosin dhe të shohë se sistemi i drejtësisë po funksionon. Ndjekja penale e politikanëve të lartë tregon “fundin e pandëshkueshmërisë, prekjen e dikur të paprekshmeve,” tha Dervishi, ashtu si vendimi i Gjykatës Kushtetuese tregon respekt për të drejtat e të pandehurve.
Afrim Krasniqi, drejtues i Institutit Shqiptar të Studimeve Politike, tha se gjykata e posaçme “është i vetmi arritje qartë e dukshme e reformave në Shqipëri në lidhje me procesin e integrimit në BE, dhe njëkohësisht një nga institucionet e pakta që nuk është nën ndikim politik apo qeveritar.”
Krasniqi tha se edhe pse është një instrument i krijuar nga Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja, “SPAK është gjithashtu institucioni më i besuar shqiptar mes publikut, shumë më shumë se parlamenti, qeveria, partitë politike apo sistemi gjyqësor në tërësi.”
“Për herë të parë në historinë tonë,” tha ai, “zyrtarët më të lartë janë nën hetim ose nën akuzë për korrupsion, një tregues si i nivelit të lartë të korrupsionit, ashtu edhe i guximit të SPAK-ut për të zbatuar përgjegjësinë përmes ligjit.”/ ‘The Washington Post’
Washington Post: Shqipëria po lufton korrupsionin. Të akuzuarit po kundërpërgjigjen
