Neandertalët, kushërinjtë tanë të zhdukur, shpesh përshkruhen si mishngrënës të pastër, pa fruta, fara apo bimë. Por a jetonin vërtet vetëm me mish?
Dëshmitë tregojnë se ata hanin rregullisht mish, por kërkimet e reja zbulojnë se dieta e tyre ishte më e larmishme. Përveç mishit, ata konsumonin yndyrë nga palca e kockave dhe ushqime të tjera si fëstëkë, thjerrëza dhe bizele të egra.
Shkencëtarët përcaktojnë llojet e ushqimit përmes analizave të izotopeve, atome me numër të ndryshëm neutronesh, që ruhen në dhëmbë e kocka. Studime të shumta tregojnë se neandertalët kishin shenja izotopike të mishngrënësve të nivelit të lartë, si ujqërit apo hienat. Në vende si Gabasa në Spanjë, analizat e kalciumit, stronciumit dhe zinkut konfirmuan se ata ushqeheshin kryesisht me mish dhe palcë.
Studimet me azot-15, që rritet në trupin e mishngrënësve, treguan nivele më të larta se te grabitqarët e tjerë. Megjithatë, kjo s’mund të shpjegohet vetëm me sasinë e mishit. Ata mund të kenë ngrënë më shumë mamuthë, të cilët vetë kishin nivele të larta të azotit për shkak të bimëve që konsumonin.
Një studim i vitit 2025 sugjeroi edhe një mundësi tjetër: neandertalët mund të kenë ngrënë krimba ose mish të kalbur, me përmbajtje të lartë azoti, ndoshta pa dashje ose qëllimisht.
Por a mund të mbijetonin vetëm me mish? Shkencëtarët thonë jo. Si njerëzit e sotëm, ata kishin nevojë për energji nga yndyra dhe karbohidratet, përndryshe do të vuanin nga helmimi nga proteinat, i njohur si “uria e lepurit”. Zgjidhja ishte yndyra: gjetjet nga një vend 125 mijë vjet të vjetër në Gjermani tregojnë se neandertalët thyenin kockat për të nxjerrë palcën dhe ndoshta hanin edhe trurin e kafshëve. Kur konsumoheshin të gjitha pjesët e kafshës, përfshirë palcën dhe yndyrën, dieta bëhej plotësisht e qëndrueshme.
Por neandertalët nuk hanin vetëm mish. Ata mund të kenë ngrënë edhe përmbajtjen e stomakut të kafshëve bimëngrënëse, për të marrë lëndë bimore. Dëshmi të shumta tregojnë se përdornin bimë për ushqim dhe ilaç: në Izrael janë gjetur thjerrëza, lis dhe fëstëkë, në Greqi e Irak arra dhe fara të bluara, në Gjibraltar ushqime të pjekura, ndërsa në Itali niseshte nga mjetet prej guri, që tregon se prodhonin një lloj “mielli”.
Në shpellën e El Sidronit në Spanjë, analizat e pllakës dentare zbuluan bimë si murrizi dhe kamomili, ndoshta për përdorim mjekësor. Në El Salt, në Alicante, janë gjetur steroide bimore në jashtëqitjet e fosilizuara, që dëshmojnë konsum të rregullt bimor.
Në rajonet më të ngrohta, ata mblidhnin farëra, rrënjë niseshteje dhe hurma. Si përfundim, neandertalët ishin gjuetarë të aftë, por e përshtatnin dietën sipas stinëve dhe mjedisit. / Live Science – Syri.net