Nga Ishac Diwan dhe Vera Songwe*Pse kostoja e huamarrjes së jashtme të vendeve me të ardhura të ulëta dhe të mesme të ulëta (LLMICs) është kaq e lartë? Çështja ka zënë një vend të dukshëm në debatet globale këtë vit. Rezoluta e Seviljes (rezultati i Konferencës së Katërt Ndërkombëtare për Financimin e Zhvillimit në qershor) dhe Raporti Jubilee (komisionuar nga Papa Françesku i ndjerë) përshkruan parime të përbashkëta për trajtimin e problemit. Pyetja tani është nëse presidenca e Afrikës së Jugut në G20 mund t’i kthejë këto parime në marrëveshje praktike.Çështja është urgjente sepse ndihma zyrtare pritet të bjerë ndjeshëm në vitet 2025-26. Jo vetëm që Shtetet e Bashkuara kanë mbyllur Agjencinë e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID), donatorin më të madh dypalësh në botë, por disa vende europiane kanë shkurtuar gjithashtu buxhetet e tyre të ndihmës. Për më tepër, këto lëvizje vijnë pas një shtrëngimi të fortë në tregjet tradicionale të kapitalit. Që nga viti 2022, vendet në zhvillim kanë humbur aksesin në financat tregtare, duke e bërë jashtëzakonisht të kushtueshme – ose thjesht të pamundur – të rifinancojnë borxhin që maturohet.Angazhimi i Seviljes dhe Raporti Jubilee rekomanduan zgjerimin e bankave të zhvillimit, rritjen e aksesit në flukset e kapitalit privat, forcimin e rregullave më të drejta për investimet e huaja, forcimin e rrjetit global të sigurisë financiare dhe futjen e taksave globale për të financuar të mirat publike globale. Ata gjithashtu bënë thirrje për një qasje më të drejtpërdrejtë ndaj situatave të zakonshme të “zonës gri”, ku borxhet e jashtme nuk janë aq të larta sa për ta bërë një vend të falimentuar, por janë mjaft të mëdha sa të përjashtojnë shpenzimet për zhvillim.Në praktikë, kjo do të nënkuptonte zbatimin e “qasjes me 3 shtylla” të propozuar nga Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar, e cila rekomandon: përpjekje të brendshme për të rritur më shumë të ardhura; financim shtesë zyrtar për vendet që bëjnë përpjekje të vendosura për përshtatje strukturore për t’u rritur jashtë borxhit; dhe, mbi të gjitha, uljen e shërbimit të borxhit ndaj kreditorëve tregtarë gjatë periudhës së përshtatjes.Jo shumë kohë më parë, rekomandimi i parë do të dukej i jorealist. Por ekspertët nga vendet në zhvillim kanë njohur gjithnjë e më shumë nevojën për rritje taksash, shkurtime shpenzimesh ose një kombinim të të dyjave. Shumë pranojnë premtimin e modelit të Bregut të Fildishtë, ku reformat e suksesshme ulin diferencat e tregut dhe ndihmojnë në kthimin e barrës së shërbimit të borxhit në nivele të menaxhueshme. Por reforma të tilla duhet të përgatiten me kujdes. Rritja e taksave ose shkurtime të shpenzimeve shumë shpejt mund të çojnë në protesta destabilizuese, të dhunshme, siç pamë së fundmi në Kenia. Kur kjo ndodh, rreziqet e tregut janë edhe më të larta.Shtylla e dytë ka të bëjë me financimin, i cili është i nevojshëm për të nxitur çdo rikuperim të rritjes. Fatkeqësisht, vala e huadhënies kundërciklike gjatë pandemisë nga FMN-ja, Banka Botërore dhe bankat rajonale të zhvillimit është shuar. Deri në vitin 2023, transferimet neto nga këto institucione dhe Klubi i Parisit i kreditorëve sovranë për LLMICs kishin rënë tashmë në rreth 30 miliardë dollarë, më pak se gjysma e 70 miliardëve dollarë në vitin 2020, dhe transferimi neto i vetë FMN-së ishte kthyer negativ. Me rënien e financimit, rritja e kapacitetit financiar të këtyre institucioneve, qoftë me të drejta të veçanta të tërheqjes (rezervë e FMN-së) apo me kapital të ri, është bërë një prioritet urgjent.Shtylla e tretë – reduktimi i shërbimit të borxhit ndaj kreditorëve tregtarë – është i nevojshëm për të mbështetur dy shtyllat e tjera. Transferimet neto për LLMICs në vitin 2025 pritet të jenë negative për të pestin vit radhazi, për shkak të tërheqjeve të mëdha të kapitalit privat. Nëse burimet nga institucionet financiare ndërkombëtare (IFI) vazhdojnë të shkojnë drejt shlyerjes së kreditorëve tregtarë në vend që të investohen në ekonominë vendase, gjasat për falimentime sovrane do të rriten.Problemi kryesor është kostoja e huamarrjes, e cila është shumë e lartë për t’i lejuar vendet debitore të rifinancojnë borxhet e tyre tregtare. Ndërsa FMN-ja supozon, ndoshta në mënyrë tepër optimiste, se tregjet mund të vetërregullohen, diferencat për LLMIC-të më të varfra mbeten të larta (mediana u rrit nga 200 pikë bazë në 2018 në 700 në 2025), edhe pse ato për vendet me të ardhura të mesme të larta janë normalizuar.Siç njeh Rezoluta e Seviljes, pa përpjekje të përbashkëta për të parandaluar daljet e kapitalit, vendet në zhvillim nuk mund të rriten jashtë borxhit. Në fakt, IFI-të po bëhen pjesë e problemit. Kërkimi ynë i fundit gjen se një pjesë e madhe e borxhit të IFI-ve përfundimisht rrit koston e financimit nga sektori privat. Për shkak se huatë e IFI-ve gëzojnë status de facto më të lartë, ato ulin vlerën e rikuperimit për kreditorët e tjerë në rast vështirësish, duke i nxitur këta investitorë të kërkojnë më shumë për huatë e reja. Pra, huadhënia e IFI-ve ka një kosto të nënvlerësuar oportune. Nëse nuk i ndihmon vendet të rriten jashtë borxhit, përfundon duke e përkeqësuar gjendjen, duke u rritur kostot e përgjithshme të huamarrjes.Pjesa e borxhit të jashtëm të LLMIC-ve që i detyrohet IFI-ve është rritur nga një mediane prej 35% në 2018 në 45% në 2023. Më keq akoma, ka rreth 20 vende ku kjo përqindje e tejkalon 75%, dhe 56 vende ku e tejkalon 50%. Meqënëse mbështetja e pamjaftueshme e IFI-ve financon paketat e shpëtimit për kreditorët në vend që të nxisë rimëkëmbjen e këtyre ekonomive, po krijon një spirale vdekjeprurëse të borxhit që kërcënon jo vetëm vendet debitore, por edhe vetë bilancet e IFI-ve.Trajtimi i kësaj rrjedhjeje të fondeve drejt huadhënësve privatë kërkon një përpjekje të përbashkët për të përmirësuar transparencën dhe bashkëpunimin midis të gjithë kreditorëve. Mbështetja e kthimit vullnetar të vendeve në zhvillim, që kanë mungesë likuiditeti, në treg është e nevojshme për disa. Në shumë raste të tjera, megjithatë, kërkohet gjithashtu një rishikim i negociuar. Kjo është një kërkesë e madhe, duke pasur parasysh stigmën që mbart ristrukturimi i borxhit. Kjo është arsyeja pse kemi nevojë për rregulla të qarta, jo për diskrecion. FMN-ja tashmë ka mjete për të detyruar një rishikim kur është e nevojshme, siç është huadhënia në kushtet e mospagimit. Ndërsa këto mjete zakonisht rezervohen për vendet në vështirësi borxhi, ato mund të zbatohen gjithashtu për rastet e zonës gri.Një rregull për të siguruar disiplinë dhe ndarje të drejtë të barrës mund të ngjasojë me propozimin e juristit Sean Hagan për të kufizuar huadhënien me akses të jashtëzakonshëm të FMN-së duke vendosur një kufi të fortë për të gjithë borxhin e ngurtë (senior) për vendet që përballen me kushte të zonës gri. Për shembull, kur borxhi i ngurtë arrin në 60-65%, një program i FMN-së do të kërkonte automatikisht që borxhet tregtare të rishikohen, duke siguruar kështu që fondet e mjaftueshme të mbeten në vendin debitor për të mbështetur një rikuperim të rritjes.Meqë G20 e Afrikës së Jugut do të pasohet nga pritja e G7 në Francë, ekziston një mundësi unike për të formuar një koalicion të vullnetarëve që do të përfshinte shumicën e shteteve anëtare të G7 dhe Kinën. Por nëse Afrika e Jugut nuk mund të ndërmjetësojë bashkëpunimin midis Veriut dhe Jugut Global, mundësia për të zgjidhur krizën e sotme të borxhit mund të humbasë për një gjeneratë. Kjo mund të jetë mundësia e fundit për të parandaluar një katastrofë borxhi, që do të ndalonte progresin në zhvillim ekonomik dhe në zbutjen e ndryshimeve klimatike, si dhe do të vinte në rrezik vetë sistemin e Bretton Woods.* Ishac Diwan është Drejtor i Kërkimeve në Finance for Development Lab.Vera Songwe, bashkëpunëtore e lartë jo-rezidente në Institutin Brookings, është themeluese dhe kryetare e Liquidity and Sustainability Facility dhe bashkëkryetare e Expert Review on Debt, Nature, and Climate.Copyright: Project Syndicate, 2025www.project-syndicate.orgKy është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.
Vendet në zhvillim po paguajnë shumë për të marrë borxh
