Tre orë e gjysmë në jug të kryeqytetit, Tiranë, një rrugë dredha-dredha të çon poshtë në një plazh 300 metra me ujëra kristal blu dhe rërë me guralecë. Këtu, në buzë të detit Jon, vizitorët mund të marrin me qira një shezllon për 10 euro, duke supozuar se gjejnë parkim përgjatë rrugës së paasfaltuar.
Dhjetë vjet më parë, vendi ishte një perlë e fshehur për vendasit që ngrinin kampe në plazh – falas. Tani, të dyja anët e rrugës janë të mbushura me kantiere ndërtimi dhe një zhvillues i madh premton ta kthejë fshatin dikur të qetë në një vend të fshehur luksoz për elitat e botës.
Kalimi i mprehtë i Jalës nga një parajsë natyrore dhe disi e pazbuluar në një destinacion turistik të nxehtë është një mikrokozmos i rritjes së popullaritetit të Shqipërisë, dhe problemeve shoqëruese sociale dhe mjedisore me të cilat po përballet vendi.
Një yll premtues
Ndërsa pjesa më e madhe e botës ishte ende në izolim për shkak të pandemisë Covid, Shqipëria hapi dyert e saj për vizitorët në korrik 2020. Turistët, të etur për të parë diçka tjetër përveç shtëpisë së tyre, iu përgjigjën shpejt thirrjes, me mbi 5.6 milionë që udhëtuan për në Shqipëri në vitin 2021 – një rritje prej 114 përqind krahasuar me vitin 2020.
Por nuk ishin vetëm kufijtë e hapur që tërhoqën njerëzit. Vende të tjera turistike evropiane, si Italia, Spanja dhe Portugalia, po bëheshin gjithnjë e më të shtrenjta; Shqipëria ofronte natyrë dhe plazhe të klasit botëror me një kosto shumë më të ulët. Në vitin 2020, një natë në një hotel buzë detit me mëngjes në gusht mund të kushtonte vetëm 30 euro, dhe shezllonet fillonin nga 3 euro.
Ndërsa disa udhëtarë e gjetën rrugën për në Tiranë dhe plazhe përmes përhapjes së informacionit gojë më gojë, platformat sociale përhapën dhe më shumë idenë e pushimeve në Shqipëri. Në vitin 2024, Shqipëria kishte më shumë se 3.8 milionë postime në Instagram me mbi 106 miliardë shikime, duke arritur destinacione fqinje dhe të njohura prej kohësh si Italia dhe Greqia.
Ajo që kishte qenë një fluks i vazhdueshëm vizitorësh u shndërrua në një përmbytje. Në vitin 2023, një numër rekord prej 10 milionë turistësh erdhën, një rritje prej 35 përqind nga viti në vit, sipas të dhënave nga Instituti Kombëtar i Statistikave.
Në vitin 2024, 11.7 milionë turistë vizituan, një tjetër rekord që përfaqëson një rritje prej 15 përqind, sipas Ministres së Turizmit Mirela Kumbaro. Këtë vit, qeveria shpreson për më shumë se 15 milionë, të gjithë në një vend me një popullsi prej vetëm 2.7 milionë banorësh.
Me vizitorët që tani gjenerojnë rreth 8 përqind të produktit të brendshëm bruto të vendit dhe krijojnë dhjetëra mijëra vende pune, një nga vendet më të varfra në Evropë nuk mund ta heqë lehtë zakonin e turizmit. Evropianët përbëjnë shumicën e vizitorëve, me gjermanët, italianët, polakët dhe francezët që kryesojnë listën, raportuan mediat lokale.
Ndryshe nga destinacione të tjera evropiane si Italia apo Franca, Shqipëria është një vend më i vogël ku vizitorët mund të eksplorojnë malet dhe plazhet brenda një dite të vetme. Gjithashtu jeton në mendjet e njerëzve si “e egër dhe e lirë dhe diçka që nuk e ke në Evropë”, tha Denada Jushi, një gazetare shqiptare që ka mbuluar ngritjen e vendit si destinacion turistik.
Bonusi për ndërtuesin
Zyrtarët qeveritarë që kërkojnë ta shndërrojnë Shqipërinë në një destinacion kryesor turistik i kanë përjashtuar hotelierët ndërkombëtarë nga tatimi mbi të ardhurat e korporatave për 10 vjet nëse ndërtojnë hotele me katër ose pesë yje. Iniciativa tatimore u prezantua në vitin 2019, por u zgjat deri në vitin 2027.
“Këto janë investime të mëdha”, tha Blendi Klosi, anëtari i parlamentit që propozoi zgjatjen, për mediat shqiptare. “Kjo iniciativë përfiton vetëm një segment specifik të sektorit – ata që synojnë ta ngrenë industrinë në standarde më të larta.”
Skema ka funksionuar mirë. Disa marka ndërkombëtare, si Marriott International, Meliá Hotels International dhe Radisson Hotel Group, janë hapur, ndërsa dhëndri i Presidentit të SHBA-së Donald Trump, Jared Kushner, është gati të shndërrojë një ishull shqiptar në një vendpushim luksoz.
Megjithatë, kritikët paralajmërojnë se plazheve u mungon hapësira e mjaftueshme për të akomoduar vizitorët që resorte të tilla do të sillnin në zonë dhe se natyra po shkatërrohet në emër të turizmit.
Tashmë, Aeroporti i Vlorës, i cili do të hapet së shpejti në jug të vendit, ka shkaktuar polemika për afërsinë e tij me një zonë të mbrojtur. Në të njëjtën kohë, kanalizimi i ujit nga brendësia e vendit në vendpushimet bregdetare për të përmbushur kërkesën ka bezdisur aktivistët dhe vendasit, duke shkaktuar protesta .
“Lakmia ka zëvendësuar planifikimin e arsyeshëm — dhe, në fakt, dashurinë për tokën, natyrën dhe atdheun”, tha Alfred Lela, zëdhënës i Partisë Demokratike në opozitë.
Shumë e madhe, shumë shpejt
Kërkuesit e emocioneve të forta mund të gjejnë ende pjesë më pak të zhvilluara të Shqipërisë për të eksploruar, por ditët e udhëtimeve shumë të lira në vend kanë mbaruar kryesisht.
Shpenzimet mesatare për vizitor u rritën me 20 për qind nga viti në vit në vitin 2024, me turistët që shpenzuan 5 miliardë euro në vend atë vit. Ekspertët dhe bizneset argumentojnë se më shumë kërkesë do të thotë më shumë presion mbi zinxhirët e furnizimit dhe rritje të kostove nga importimi i mallrave.
Dhe ndërsa kostot rriten, vendasit që dikur frekuentonin plazhet dhe natyrën po dëbohen. Por nuk janë vetëm çmimet më të larta që po i bëjnë njerëzit të shqetësohen.
“Mbeturinat po bëhen një problem i madh, shumë i madh kudo. Asnjë nga bashkitë nuk është në gjendje të vazhdojë ose të bëjë riciklimin”, tha Arben Kola, një guidë turistike dhe ambientalist.
Disa grupe në Facebook kushtuar turizmit në Shqipëri paraqesin postime nga vizitorë që ankohen për mbeturinat përgjatë rrugëve ose në bregdet, së bashku me ankesa për ndërtimet dhe çmimet e larta.
Shqipëria dikur ishte “diçka e egër — vetëm kamping, rini, argëtim dhe natyrë”, tha Jushi, gazetari. “Tani është si Monako. Nuk ka vend për vendasit.” /POLITICO
