Gatimet tradicionale shqiptare, dikur të zhdukura nga menutë, po përjetojnë një rikthim të fuqishëm të nxitur nga kërkesa e turistëve të huaj për përvoja autentike. Çdo pjatë si tava e kosit, lakrori apo petullat e fshira, nuk është vetëm shije – është një histori që shitet. Tani jo vetëm shijet e veçanta, por edhe çmimet e përballueshme dhe përdorimi i produkteve vendase po kthehen në një avantazh unik për ekonominë. Kjo prirje po ndihmon në rritjen e vlerës së përvojës turistike, por edhe në gjallërimin e prodhimit vendas, nëpërmjet lidhjes së drejtpërdrejtë me fermerë dhe produkte të zonës. Armela Toska Trahana e zënë me kos, lakrori në saç dhe tava e kosit nuk janë më thjesht gatime të shtëpisë por janë kthyer në përvoja kulinare që të huajt i kërkojnë me ngulm.Me më pak se 20 euro, turistët shijojnë një drekë të plotë, të shërbyer me kujdes dhe histori, një luks i rrallë në Europën e sotme. Por nuk është thjesht çmimi që i tërheq – është tradita.Pjata të harruara si yshmeria, shapkat çame apo kulaçi i mbushur me djathë po rikthehen në menu, të nxitura nga dëshira për të përjetuar një Shqipëri të vërtetë, përtej guidave klasike.Në këtë rikthim të heshtur të traditës, turistët janë bërë ambasadorët më të mirë të kuzhinës shqiptare.Në zemër të Tiranës, aty ku shëtisin çdo ditë qindra vizitorë të huaj, nuk është e pazakontë të gjesh një pjatë me mish gici për 800 lekë, një gotë verë shtëpie për 300 lekë apo një sallatë të freskët për vetëm 400 lekë.Një vakt i plotë, me shije autentike dhe produkte vendase, për më pak se 2,000 lekë – kjo është ajo që i habit më shumë vizitorët.Kjo përballueshmëri, e kombinuar me mikpritjen dhe shijet tradicionale, po e shndërron gastronominë shqiptare në një nga pikat më të forta të turizmit.“Në një kohë ku kuzhinat globalizohen, ne besojmë se autenticiteti është vlera më e madhe”, – thotë Jurgen Bame, nga “Era Restaurant”.Sipas tij, tradita nuk është pengesë për zhvillimin e mëtejshëm të turizmit, por baza mbi të cilën mund të ndërtohen përvoja të reja e të paharrueshme. Një udhëtim në shijen e harruar: Si po i rikthejnë turistët petullat dhe lakrorin në menutë shqiptareShqipëria është prej kohësh një destinacion që të magjeps me peizazhet e saj dhe historinë e pasur, por për shumë vizitorë, surpriza më e madhe fshihet në pjata.Pas çdo vakti që shërbehet në një restorant vendas, fshihet një histori – jo vetëm ajo e një kuzhine me ndikime osmane, ballkanike e mesdhetare, por edhe një rikthim i heshtur i traditës që dikur ishte zhdukur nga tryezat e restoranteve.Kuzhina shqiptare, e pasur dhe e larmishme, dikur jetonte vetëm në shtëpi: gatimet si petullat e fshira, qifqit, yshmeria, apo lakrori me hithra rrallëherë gjendeshin në menutë e restoranteve.Këto pjata, të lidhura ngushtë me kujtesën e gjyshes dhe kuzhinat e shtëpisë, për një kohë u panë si të papërshtatshme për gastronominë e tregut që për një kohë të gjatë ishte drejtuar nga pjata ndërkombëtare si pastat, pica risotto etj.Por ky perceptim po ndryshon.Sot, restorantet në zona turistike, nga Alpet te Bregdeti, po shtojnë pikërisht këto gatime në menutë e tyre, të nxitura nga një kërkesë në rritje nga vizitorët e huaj.“Turistët nuk kërkojnë më thjesht një pjatë me mish apo një birrë të ftohtë – ata kërkojnë përvojë, autenticitet, histori në çdo kafshatë.Rikthimi i traditës shqiptare është një rrugë e gjatë dhe sfiduese, por po sjell frymëmarrje të re për kulturën dhe identitetin e këtij vendi”, pohon për “Monitor”, Enri Jahaj, kreu i Shoqatës së Bar Restoranteve.Z. Jahaj shprehet se restorantet duhet t’u japin menuve një frymë shqiptare dhe nuk duhet të ngelen më me gatime ballkanike.“Kur vjen puna te gatimet mendoj se nuk duhet të ngelemi më te gatimet tradicionale ballkanike, duhet t’i japim një frymë shqiptare, mesdhetare dhe kjo pastaj është meritë e shefave, e atyre që janë mendjehapur dhe kanë dëshirë të guxojnë” – thotë ai.Petrit Fiska, nga agroturizmi i mirënjohur “Alpeta”, në Berat, thotë se nisur nga kërkesa e turistëve përfshinë përherë në menu lakrorin dhe yshmerinë.“Fillimisht i ofruam si pjata ditore, por kërkesa ishte aq e lartë sa u kthyen në pjata bazë”.Përveç petullave dhe lakrorit, në menutë e restoranteve veçanërisht atyre të Agroturizmit ka pjata të tjera të vjetra si:– Japrakët me gjethe hardhie– Trahanaja e zënë me kos– Kulaçi i mbushur me djathë– Mishi me qiqra– Tava me kungull të njomë– Buka e misrit me speca me kos– Qofte furre me domate dhe narden– Shapkat nga Çamëria apo Pulë me përshesh në saçKëto pjata janë rikthyer ngadalë në vëmendje të rishkruar nga entuziazmi i kuzhinierëve vendas me interes të lartë për traditën nga turistët.“Në ushqimin tradicional, çdo njeri gjen veten.Edhe prezantimi i menusë luan një rol të rëndësishëm – klienti ndihet më i veçantë kur përballet me një menu të kuruar, të veçantë, që përfaqëson gjellë tradicionale dhe jo receta që mund t’i gjesh kudo.Sot, madje edhe në zonat rurale, hapja e një restoranti tradicional është gjithnjë e më e përshtatshme, pasi menuja lidhet natyrshëm me traditën dhe historinë e vendit” – thotë Ismet Shehu, themelues i rrjetit të restoranteve “Çeren”.Ky rikthim është më shumë se thjesht një trend gastronomik.Është një afirmim i identitetit shqiptar përmes ushqimit, një mënyrë për të treguar historinë jo me fjalë, por me shije. Dhe në një vend ku kuzhina është përjetuar gjithmonë si pjesë e jetës, kjo është ndoshta forma më e mirë e mikpritjes.“Pjata shqiptare më e porositur nga turistët është ‘Tava e famshme e Elbasanit’ – tava e kosit”, – thotë Jurgen Bame, drejtor marketingu i “Era Restaurant”, një rrjet restorantesh që përveç gatimeve ndërkombëtare, ka në fokus të veçantë kuzhinën tradicionale shqiptare.“Pjata më e kërkuar është mishi i qengjit dhe byreku i pjekur në saç”, – shprehet Andi Prifti, administrator i “Oda Garden”, një nga restorantet më të frekuentuara për gatime tradicionale.I vendosur në zonën e Pazarit të Ri, restoranti është bërë një pikë referimi për vizitorët që kërkojnë një menu të lidhur me traditën, por edhe një ambient që ruan elementet karakteristike të Tiranës së vjetër.Kthimi drejt traditës, shtysë për prodhimin vendasRritja e kërkesës për kuzhinën tradicionale shqiptare po ndikon drejtpërdrejt në nxitjen e prodhimit vendas, veçanërisht në sektorin bujqësor.Me gjithnjë e më shumë restorante dhe agroturizme që kthehen te receta dhe produkte të zonës, po rritet edhe bashkëpunimi me fermerët lokalë.Altin Prenga, nga “Mrizi i Zanave”, thekson se pa produkte vendase, modeli i tij nuk do të funksiononte:“Nëse nuk do të kisha produkte vendase, nuk do të arrija të faturoja as 55% të punës që bëj – ndoshta do të isha mbyllur”.Ai shton se identiteti gastronomik që ofrohet nëpërmjet këtyre produkteve është pikërisht ajo që kërkojnë sot vizitorët, si vendas ashtu edhe të huaj.Në të njëjtën linjë, Fundim Gjepali nga agroturizmi “Gjepali” në Shijak tregon se bashkëpunon rregullisht me 25 deri në 30 fermerë.“Ajo që kemi vënë re është se prodhimi rritet çdo vit – ka më shumë mundësi dhe më shumë interes nga të dyja palët”, – thotë ai.Për të, është i dukshëm transformimi i sektorit: “Po kalojmë një fazë ku bujqësia, edhe pse e ngadaltë, po ndërgjegjësohet dhe po kthehet në burim dinjitoz të ardhurash”.Megjithatë, sipas tij, fermerët mbeten ende të paorganizuar dhe nevojitet më shumë bashkëpunim dhe mbështetje për të strukturuar këtë zinxhir.“Jemi ende në një fazë ‘kurdisjeje’ të tregut”, – shton ai, duke theksuar se transformimi real kërkon këmbëngulje, lidership dhe politika të qëndrueshme mbështetëse.Restorantet që promovojnë traditën nuk janë më thjesht konsumatorë, por po kthehen në motorë të qëndrueshëm të zhvillimit rural, duke krijuar kërkesë të vazhdueshme për prodhime cilësore dhe të stinës. Numri i turistëve në restorante rritet vit pas vitiSipas operatorëve në treg, numri i turistëve që kërkojnë gatime lokale është rritur ndjeshëm, sidomos në sezonin veror.Z. Fiska, i agroturizmit “Alpeta”, raporton një rritje prej 25–30% të numrit të vizitorëve çdo vit.“Sa më shumë autentik të jetë ushqimi, aq më të kënaqur mbeten klientët tanë”, – thotë ai, duke shtuar se menuja e tyre bazohet në atë që prodhojnë vetë në fermë – që nga byreku dhe lakrori, deri te mishi i qengjit.Përballë këtij fluksi, gjithnjë e më shumë restorante po vendosin menutë jashtë lokalit, si përgjigje ndaj kërkesës në rritje për transparencë.“Menutë jashtë, nëpër restorante, po vendosen gjithnjë e më shumë, sepse tregu e dikton”, – thotë z. Jahaj.“Turistët janë një faktor kryesor, ata i kërkojnë çmimet përpara, për të bërë llogaritë e tyre.Por kjo tendencë është ndikuar edhe nga konsumatorët vendas, veçanërisht nga gjeneratat X dhe Z, të cilat janë shumë të ndjeshme ndaj çmimeve.Ata duan ta organizojnë më mirë paranë e tyre dhe marrin në konsideratë çdo element – çmimin, komentet, vlerësimet online, çdo gjë përpara se të vendosin ku do të konsumojnë”. Birra vendase po humb terren, vera dhe rakia mbeten të preferuara Ndërsa vera dhe rakia shqiptare po fitojnë terren në menutë verore, birrat vendase po përballen me sfida.Mirko, turist nga Çekia, tregon se nga pijet shqiptare, rakia e vera janë të preferuarat e tij.“Verën dhe rakinë shqiptare i kam pëlqyer shumë, janë të veçanta dhe ndryshe nga ato që kam provuar më parë në vende të tjera. Më pëlqen fakti që janë produkte tradicionale me histori”, – thotë ai.Olsi Risto, administrator i kantinës “Duka”, thotw se turistët parapëlqejnë më shumë verën nga pijet vendase.“Te ne është më e kërkuar vera, por edhe rakia nuk mbetet pas, pasi për shumë të huaj, degustimi i rakisë është për herë të parë”.Çmimi i birrave shqiptare në shishe është barazuar me atë të markave të huaja, duke bërë që turistët të zgjedhin më shpesh markat ndërkombëtare, të cilat i perceptojnë si më të sigurta dhe me cilësi të garantuar.Birra kriko mbetet shumë e preferuar, sidomos nga turistët çekë dhe ata që kërkojnë një përvojë më autentike në restorante me mish të zgarës dhe produkte tradicionale, – thotë Ditmir Reçi, nga restorant “Tymi”.“Birra shqiptare është e lehtë, me shije të freskët, por jo ashtu si ne jemi mësuar”, thotë një turist nga Polonia, ndërsa një tjetër vizitor nga Austria shton: “Rakia ishte përvojë më vete – e fortë, por me karakter!”. Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.
