Nga Emily Alford
Në një episod të vitit 2014 të RuPaul’s Drag Race, anëtarja e jurisë Michelle Visage vështron me mosmiratim fustanin me shkëlqim të konkurrentes Adore Delano dhe e pyet: “Je e shtrënguar?” duke iu referuar bustit të lirshëm. “Jo,” përgjigjet Delano. “Kam ‘hog body’,” shton ajo, duke përshkruar belin e saj natyral pa ekzagjerimin që krijon korse. Kjo frazë u bë menjëherë klasike, e kundërta e “snatched”, një term që rrjedh nga kultura “ballroom” e viteve 1980-1990 dhe nënkupton një figurë të përsosur në formë rëre.
Që nga koha kur Drag Race e bëri popullor termin “snatched”, koncepti është shpërndarë me shpejtësi. Në Amerikën e Veriut, tregu i veshjeve ngushtuese po lulëzon, me parashikime që shitjet të arrijnë mbi 13 miliardë dollarë deri në vitin 2033. Në mesin dhe fundin e viteve 2000, yje si Kim Kardashian rikthyen në modë fustanin me shirita të markës Hervé Léger. Deri në fillim të viteve 2010, epoka e “bodycon”-it rriti kërkesën për veshje të ngushta e të lëmuara që krijonin iluzionin e belit të ngushtë. Në vitin 2019, Kardashian themeloi kompaninë SKIMS, e vlerësuar sot me rreth 4 miliardë dollarë. Kohët e fundit, kjo mani e ngjeshjes është zhvendosur nga beli në fytyrë, me produkte si “SKIMS jaw bra” që premtojnë t’i “ngushtojnë” përdorueset nga koka deri te këmbët.
Por obsesioni ynë kulturor me “trupin e ngushtë” nuk është gjë e re. Mbajtja e një trupi dhe fytyre të tendosur në mënyrë të pranueshme nga shoqëria ka simbolizuar prej shekujsh respekt ndaj vetes dhe respekt. Pritshmëria që gratë e mirërritura duhet të modifikojnë trupin përmes korse daton që nga shekulli XVI, kur korse të përforcuara me kocka balene visheshin rregullisht nga gra aristokrate si Katerina de Mediçi dhe Mbretëresha Elizabeta I.
Gjatë shekujve XVIII dhe XIX në Europë e Amerikë, korseja kishte shumë funksione, ndreqte qëndrimin e fëmijëve, mbështeste trupin gjatë punës fizike, përdorej në versione të posaçme për gratë shtatzëna, madje kishte modele edhe për burrat ushtarakë e për “dandy”-t e hershëm. Në vitin 1745, një vizitor zviceran në Angli vërejti se edhe në fshatra “të gjitha janë të lidhura me korsetë”, pasi një bust i lirë nënkuptonte moral të lirë.
Siç vëren Valerie Steele në librin The Corset: A Cultural History, korsetë përcillnin “status shoqëror, vetëdisiplinë, art, respekt, bukuri, rini dhe joshje erotike.” Për gratë e klasës së lartë, shfaqja e këtyre cilësive ishte thelbësore. Për ato të klasës së ulët, imitim i të pasurave mund të ishte një rrugë për ngjitje shoqërore.
Edhe pse korsetë dolën nga moda në vitet 1920, ideali i një paraqitjeje “të shtrënguar” mbeti i gjallë përmes dietave, ushtrimeve, veshjeve modeluese dhe kirurgjisë plastike. Por megjithëse këto standarde ishin të imponuara nga shoqëria, çdo modifikim i tepruar, si shtrëngimi ekstrem, liposuksioni, ngritja e fytyrës apo mbushësit, konsiderohej i panatyrshëm, i dëmshëm dhe kërkues vëmendjeje. Historia e “snatching”-ut është një teh me dy presa: ato që nuk mbanin korse konsideroheshin të shthurura e të pandershme, ndërsa ato që shtrëngoheshin shumë përqesheshin si të kota e të marra.
“Gratë e marra” që i shtrëngonin korsetë fort
Imazhi më i qëndrueshëm i korsesë është ai i belit në formë grerëze, të ashtuquajturës “tight-lacing”. Sipas Rebecca Gibson, autores së The Corseted Skeleton, indinjata publike për këtë praktikë ishte një fenomen viktorian që shënjestroi gratë që e çonin modifikimin e trupit “tepër larg”. Ndërsa një korsetë e zakonshme mund ta ngushtonte belin me 5–7 centimetra, ato të “tight-lacing”-ut e shtynin trupin në përmasa ekstreme. Kritikët pretendonin se kishin parë bele prej 38 ose 40 centimetrash. Siç paralajmëronte The Family Herald në vitin 1848: “Gratë duhet të kenë nga 69 deri në 74 centimetra rreth belit… mijëra lidhen deri në 53, disa edhe më pak se 51 centimetra.”
Në mesin dhe fundin e shekullit XIX, gratë që shtrëngoheshin fort ishin “vajzat e këqija” të kohës, ose budallaqe që sakrifikonin trupin për modë, ose “gratë e rrezikshme” që e bënin për kënaqësi seksuale. Steele shkruan se “literatura antikorse ishte në ton dhe argumentim e ngjashme me fjalimet kundër masturbimit dhe alkoolit.”
Nga viti 1867 deri më 1874, revista The Englishwoman’s Domestic Magazine botoi mbi 150 letra për shtrëngimin e korseve. Shumë prej tyre ishin pornografi e maskuar, që përshkruanin skena sadomazokiste në shkolla imagjinare “tight-lacing” në Londër, Paris e Vjenë. Kjo magjepsje me shtrëngimin ekstrem tregon se modifikimi i trupit ishte njëkohësisht zbavitje dhe kufi i pranueshmërisë kulturore.
Disa gra fituan famë për belin e tyre të ekzagjeruar. Artistja franceze Polaire u bë një fenomen ndërkombëtar për belin e saj 40 centimetra, dhe shpesh prezantohej si një atraksion cirku. Megjithëse “tight-lacing” konsiderohej praktikë e ulët, fotografët viktorianë përdornin shpesh retushime për t’u dhënë modeleve bel në formë grerëze. Në vitin 1895, fotografi S. Herbert Fry shkruante se krijonte “belin e ekzagjeruar të një zonje që mat vetëm 46 centimetra.”
Beli në formë grerëze mbetet njëkohësisht i përbuzur dhe i dëshiruar. Në Met Gala 2019, Kim Kardashian tërhoqi vëmendjen me formën e saj dramatike në një fustan të Thierry Mugler. Beli i saj i “shtrënguar” u arrit përmes një korseje të porositur posaçërisht nga mjeshtri Mr. Pearl, që kërkonte ndihmën e tre personave për t’u veshur dhe “mësime frymëmarrjeje me korse.” Reagimet ishin thuajse viktoriane: shumë media përmendën “ankthin” e saj për shkak të korsesë. Një titull lexonte: “Kim Kardashian ankohet për dhimbjet nga fustani i Met Gala.” Po ashtu, në vitin 1887, shkrimtari i modës Henry T. Finck thoshte se “kënaqësia e vetme që një grua mund të marrë nga beli i saj si grerëz është zilia e grave të tjera të marra.”
Reformatorët e veshjeve argumentuan për heqjen e korseve. “A do të mundte babai apo burri yt të jetonte në rrobat e tua?” shkroi Elizabeth Stuart Phelps në vitin 1873. “A do të mundte ai të kryente punën dhe të mbante familjen e tij i veshur me korsenë tënde?” Edhe përkrahës të roleve tradicionale gjinore, si frenologu O.S. Fowler, ishin kundër korseve, duke pretenduar se ato e shtrembëronin karakterin femëror.
Por, sipas Gibsonit, shumica e kritikëve nuk ishin aq ekstremë. “Në shoqërinë perëndimore, ne priremi të gjejmë mënyra për t’i ndëshkuar gratë për vendime që janë të ndikuara nga kultura dhe pothuajse të pashmangshme, në mënyrë që të ruajmë pushtetin dhe popullaritetin brenda grupit tonë shoqëror,” thotë ajo.
Gjatë shekujve XVIII dhe XIX, letërsia dhe arti tallnin gratë që ngushtonin korsetë e tyre fort, duke sugjeruar se ato nuk i vishnin për respekt, por për të tërhequr vëmendjen e grave të tjera.
Nga korsetë te kirurgjia plastike
Fundet më të shkurtra dhe belet më të lirshme të viteve 1920, së bashku me përparimet në veshjet formësuese, çuan në fundin e korsesë për përdorim të përditshëm, por dëshira për një trup të “ngushtë” mbeti. Me profesionalizimin e mjekësisë, modifikimi i trupit u zhvendos në sallën e operimit.
Në fillim të shekullit XX, mjekët përdorën injeksione me dyllë parafine për të ngritur hundët e shtypura dhe për të zbutur rrudhat. Pas Luftës së Parë Botërore, përparimet në trajtimin e dëmtimeve të fytyrës sollën kirurgjitë estetike, rinoplastika dhe ngritjet e fytyrës. Kritikët vunë re shpejt se disa, kryesisht gra, po e tepronin.
“Jam thjesht e çmendur nga gëzimi,” i tha një grua pariziane gazetës The New York Times në vitin 1920 pasi bëri një ngritje fytyre, megjithatë ajo shqetësohej: “S’mund të qesh. Kjo do t’i sillte përsëri rrudhat.” The Times citoi Hamletin, duke vënë në dukje se ndjeshmëria “përçmon ata që, ndonëse Zoti u ka dhënë një fytyrë, bëjnë për vete një tjetër.”
Gjatë shekullit XX, debatet rreth kirurgjisë plastike e bënë të dukej i vjetruar debati viktorian për korsetë. Kirurgët e hershëm argumentonin se ushtarët e plagosur kishin nevojë për ndërhyrje për t’u rikthyer në punë. Artistët shpresonin se ndryshimet kozmetike mund të hapnin më shumë role. Së shpejti, njerëz nga të gjitha shtresat nisën të besonin se një pamje rinore mund t’u përmirësonte mundësitë në karrierë ose martesë, megjithëse stigma mbeti.
Me uljen e çmimeve të injeksioneve dhe mbushësve, ideali i “trupit të ngushtë” u përhap në shtresën e mesme. Shoqata Amerikane e Kirurgëve Plastikë raportoi 25.4 milionë procedura “minimale invazive” në vitin 2023, një rritje prej 9% nga viti i mëparshëm. Yjet e reality show-ve dhe influencerët u bënë “vajzat e këqija” të kirurgjisë estetike, duke provuar se mund të ndërtoheshin perandori miliardëshe mbi modifikimin e trupit.
Tani ndryshimi ka ardhur edhe për pamjen e mbushur me filler. Të famshmit po shpjegojnë se cilat ndërhyrje kanë bërë dhe cilat kanë kthyer mbrapsht. Vetë Michelle Visage, e cila dikur nuk i pëlqente konkurrentet “jo të ngushtuara”, tani drejton emisionin Botched Presents: Plastic Surgery Rewind. Ideali i “ngushtësisë” ka ndryshuar kuptim, nga trupi i ngjeshur bombastik në një trup të formësuar, por që duket natyrshëm.
“Para disa vitesh ishte ‘sa më i madh, aq më mirë’,” thotë dr. David Rosenberg nga Rosenberg Plastics. “Tani dëgjoj ‘të ngushtë’ gjatë gjithë kohës. Gratë duan gjoks më të vogël e më natyral, buzë më të buta dhe një figurë më të ekuilibruar. Është më pak ‘më shiko mua’ dhe më shumë ‘ajo u zgjua kështu’.”
Siç thekson Gibson, ndryshimet kanë prirje të jenë ciklike: “Moda zakonisht ndjek një cikël 10-vjeçar. Ke një reagim, pastaj një kundërreagim.” Me ndryshimin e standardeve të modifikimit trupor drejt një bukurie që duket e përpjekur pa mund, vetëm koha do të tregojë se kush do të gjykohet për teprimin. / National Geographic – Syri.net
