Një tërmet me magnitudë 6.0 ballë ka goditur rajonin malor lindor të Afganistanit, ndërsa autoritetet thonë se qindra njerëz janë vrarë. Tërmeti goditi vendin të dielën me epiqendrën e tij 27 km (17 milje) larg nga Jalalabad, qyteti i pestë më i madh i vendit, në provincën lindore Nangarhar. Tërmeti fillestar u pasua nga një numër lëkundjesh të mëdha pasuese, të cilat mendohet se kanë shkaktuar vdekje të mëtejshme. Detajet ende nuk dihen dhe mund të duhet pak kohë para se të dihet shkalla e dëmit dhe numri i vdekjeve.
Ajo që dimë deri më tani
Raportet fillestare tregojnë për viktima të konsiderueshme dhe dëme të shumta në pjesë të provincave perëndimore Nangarhar dhe Kunar të Afganistanit. Këto zona malore janë jashtëzakonisht të vështira për t’u arritur edhe në kohët më të mira, gjë që po pengon operacionet e shpëtimit dhe ndihmës.
Ministria e Brendshme e Talibanëve ka thënë se më shumë se 800 persona dyshohet se kanë vdekur, por paralajmëron se ende nuk ka një numër të saktë të viktimave. Ka raportime se qindra të tjerë janë plagosur. BBC-së i është thënë se rruga që të çon në epiqendër është bllokuar për shkak të një rrëshqitjeje dheu, kështu që qeveria talebane po përdor helikopterë për të nxjerrë njerëzit jashtë.
Burime të shumta nga qeveria kanë thënë se dhjetëra shtëpi janë varrosur nën rrënoja. Është kërkuar ndihmë nga organizatat ndërkombëtare. Qasja me rrugë në zonat më të goditura mbetet e bllokuar, por qindra shtëpi ka të ngjarë të jenë shkatërruar, sipas Salam Al Janabi nga organizata bamirëse e OKB-së për fëmijë, UNICEF.
Organizata e ndihmës World Vision thotë se fshatra të tëra në rajonet Chawki dhe Nurgal – të dyja në provincën Kunar – janë shkatërruar plotësisht ose pjesërisht, me shtëpi të ndërtuara me baltë dhe dru që po shemben dhe i kanë bllokuar banorët nën rrënoja.
Një zyrtar në Nurgal i tha agjencisë së lajmeve AFP se shumë prej atyre që jetonin në fshatrat e goditura nga tërmeti ishin kthyer në vend nga Irani dhe Pakistani vitet e fundit. Të dy vendet kanë shtuar përpjekjet për të deportuar më shumë se një milion afganë – shumë prej të cilëve fillimisht kishin ikur nga vendi për t’i shpëtuar dhunës.
Tërmeti ndodhi pas përmbytjeve të shpejta gjatë fundjavës, të cilat lanë të paktën pesë të vdekur, sipas mediave lokale. Përmbytjet, të cilat shkaktuan rrëshqitje dheu dhe dëmtuan infrastrukturën, gjithashtu ndërprenë përkohësisht trafikun midis Pakistanit dhe Afganistanit.
Pse lajmet po vonojnë të dalin
Siç kemi raportuar, natyra e terrenit e bën të vështirë aksesin dhe ka komunikime të kufizuara – që do të thotë se do të duhet më shumë kohë për të marrë përditësime mbi situatën. Gjithashtu, ka të ngjarë të ketë dëme në infrastrukturë, duke e bërë edhe më të vështirë arritjen e zonave të prekura.
Gjatë tërmeteve të mëdha të mëparshme, numri i të vdekurve u rrit ndjeshëm sapo u krijua qasja në zonat e prekura. Megjithatë, ka faktorë të tjerë që pengojnë si aftësinë tonë për të marrë informacion të saktë rreth situatës, ashtu edhe për të dërguar ndihmë në zonat e prekura.
Që nga gushti i vitit 2021, vendi ka qenë nën kontrollin e talebanëve, qeverinë e të cilëve shumica e botës nuk e njeh. Kthimi në pushtet i grupit islamist të vijës së ashpër shkaktoi një eksod të gazetarëve ndërkombëtarë, me organizata si BBC që tërhoqën shumë nga stafi i tyre nga vendi.
Disa agjenci ndihme dhe OJQ gjithashtu pezulluan punën e tyre në Afganistan si rezultat – që do të thotë se ka më pak mënyra për të verifikuar se çfarë po ndodh atje. Megjithatë, nuk ka kufizime në lejimin e ndihmës ndërkombëtare.
A mund të përballojë Afganistani?
Afganistani u shty drejt kolapsit ekonomik kur talebanët morën kontrollin dhe më shumë se 23 milionë afganë tani kanë nevojë për ndihmë humanitare, sipas Komitetit Ndërkombëtar të Shpëtimit.
Shumica e donacioneve të huaja për Afganistanin janë pezulluar dhe sanksionet ndërkombëtare, të cilat datojnë që nga koha kur talebanët erdhën për herë të parë në pushtet në vitet 1990, janë ende në fuqi – megjithëse janë bërë përjashtime për ndihmën humanitare.
Përpara marrjes së pushtetit nga talebanët, rreth 80% e buxhetit të Afganistanit vinte nga donatorë të huaj. Kjo financonte pothuajse të gjithë kujdesin shëndetësor publik, i cili që atëherë ka rënë.
Spitali kryesor i Jalalabadit – objekti më i madh mjekësor afër epiqendrës – është tashmë i mbingarkuar, duke qenë pikërisht në qendër të pikës së kalimit për dhjetëra mijëra afganë që po deportohen nga Pakistani fqinj.
Asetet financiare të Afganistanit jashtë vendit (kryesisht të mbajtura në SHBA) janë ngrirë gjithashtu, ndërsa ngrirja e menjëhershme e Agjencisë Amerikane për Zhvillim Ndërkombëtar (USAID) në fillim të këtij viti ka ndikuar ndjeshëm në shpërndarjen e ndihmës.
Pse gratë dhe vajzat janë veçanërisht në rrezik?
Ekzistojnë shqetësime se shëndeti dhe siguria e grave dhe vajzave mund të jetë në rrezik më të madh për shkak të kufizimeve të vendosura mbi to nga qeveria talebane.
“Këto vazhdojnë të kufizojnë aksesin e tyre në shërbimet shpëtimtare, duke i lënë ato [gratë dhe vajzat] ndër më të prekshmet pas tërmetit”, tha Graham Davison, kreu i degës së Afganistanit të grupit ndërkombëtar të ndihmës Care.
Kunar është një zonë shumë konservatore, kështu që për arsye kulturore, gratë mund të përfundojnë duke u trajtuar më vonë. Ekziston frika se disa gra mund të kenë zgjedhur të qëndrojnë ose të presin agimin për t’u çuar në spital nga familjet e tyre.
Tërmeti i fuqishëm në provincën Paktika të vitit 2022 bëri që numri i grave të plagosura në spitale të rritej dy ditë pas tërmetit. Është gjithashtu e rëndësishme të theksohet se nuk ka shpëtimtare femra në terren.
Pse tërmetet janë veçanërisht të dëmshme në Afganistan?
Afganistani është shumë i prirur ndaj tërmeteve sepse ndodhet në majë të një numri vijash të çarjes ku takohen pllakat indiane dhe euroaziatike. Tërmetet ndodhin kur ka lëvizje të papritura përgjatë pllakave tektonike që përbëjnë sipërfaqen e Tokës. Thyerjet e quajtura vija të çara ndodhin aty ku pllakat përplasen.
Në vitin 2023, një seri tërmetesh në provincën Herat vranë më shumë se 1,000 njerëz. Në vitin 2022, provinca Paktika u godit nga një tërmet që gjithashtu vrau më shumë se 1,000 persona.
Tërmetet e cekëta janë të zakonshme në vend dhe janë më shkatërruese, pasi valët sizmike kanë një distancë më të shkurtër për të udhëtuar deri në sipërfaqen e Tokës dhe për këtë arsye ruajnë pjesën më të madhe të fuqisë së tyre.
Ndërtesat në Afganistan gjithashtu kanë tendencë të ndërtohen prej druri, tullash balte ose betoni të dobët, të cilat nuk janë rezistente ndaj tërmeteve. Shumë dëme vijnë edhe nga rrëshqitjet e dheut të shkaktuara nga tërmetet, të cilat mund të rrafshojnë shtëpitë në fshatrat malore dhe të bllokojnë lumenjtë, duke shkaktuar përmbytje./BBC
