Nga Rudina Koromani / Psikloge klinike
Stresi përshpejton plakjen
Stresi përshpejton plakjen biologjike duke rritur inflamacionin, duke shkaktuar shkurtimin e telomereve dhe duke dëmtuar ADN-në. Kjo çon në plakje të parakohshme qelizore, një “moshë biologjike” më të lartë dhe një rrezik në rritje të sëmundjeve që lidhen me moshën, si diabeti dhe sëmundjet e zemrës. Ndërsa stresi kronik ka efekte afatgjata, disa studime sugjerojnë se mosha biologjike mund të rikuperohet me menaxhim efektiv të stresit .
Mekanizmat e Plakjes së Shkaktuar nga Stresi
Shkurtimi i Telomereve: Stresi përshpejton shkurtimin e telomereve, erozionin e kapakëve mbrojtës në skajet e fijeve të ADN-së sonë, duke ndikuar në hormonet glukokortikoide, stresin oksidativ dhe inflamacionin. Ky proces çon në plakjen dhe mosfunksionimin qelizor, duke kontribuar në sëmundjet që lidhen me moshën. Telomeret më të shkurtra tregojnë një moshë më të madhe biologjike dhe janë të lidhura me sëmundje kronike dhe rritje të vdekshmërisë, me stresin që potencialisht përshpejton këtë “orë molekulare”.
Inflamacioni dhe Stresi I keq: Stresi kronik shkakton inflamacion dhe një mbiprodhim të specieve reaktive të oksigjenit (ROS), duke shkaktuar stres oksidativ që dëmton indet dhe kontribuon në inflamacion (inflamacion i shoqëruar me plakjen).
Dëmtimi i ADN-së dhe Plakja Qelizore: Përvojat stresuese mund të çojnë në rritje të dëmtimit të ADN-së dhe plakjes qelizore (një gjendje ku qelizat ndalojnë së ndari), të dyja këto janë mekanizma kryesorë të plakjes së përshpejtuar.
Ç’ekuilibrimi Hormonal: Hormonet e stresit si glukokortikoidet (p.sh., kortizoli) dhe ndërmjetës të tjerë si norepinefrina dhe epinefrina, mund të ndikojnë në shtigjet biologjike të plakjes. Stresi përshpejton plakjen biologjike duke rritur inflamacionin, duke shkaktuar shkurtimin e telomereve dhe duke dëmtuar ADN-në. Kjo çon në plakje të parakohshme qelizore, një “moshë biologjike” më të lartë dhe një rrezik në rritje të sëmundjeve që lidhen me moshën, si diabeti dhe sëmundjet e zemrës. Ndërsa stresi kronik ka efekte afatgjata, disa prova sugjerojnë se mosha biologjike mund të përmbyset me menaxhim efektiv të stresit dhe rikuperim.
Rritje e Rrezikut të Sëmundjeve: Stresi kronik është i lidhur me një fillim më të hershëm të sëmundjeve që lidhen me moshën, siç janë sëmundjet kardiovaskulare, diabeti dhe hipertensioni.
Moshë Biologjike më e Lartë: Individët nën stres kronik mund të kenë një moshë biologjike dukshëm më të lartë se mosha e tyre kronologjike, duke treguar një shkallë më të shpejtë të plakjes.
Çfarë mund të bëjmë?
Menaxhimi i Stresit: Teknika të tilla si ushtrimet e rregullta, një dietë e shëndetshme dhe gjumi i mirë mund të ndihmojnë në ngadalësimin e plakjes biologjike dhe menaxhimin e stresit.
Rimëkëmbja: Hulumtimet tregojnë se ndryshimet në moshën biologjike të shkaktuara nga stresi mund të jenë të kthyeshme, me rimëkëmbjen nga stresi që çon në një rivendosje të moshës biologjike.
Ndryshoni mendimet tuaja, ndryshoni jetën tuaj. Mënyra më e mirë për të zmbrapsur simptomate plakjes është çlirimi nga stresi dhe ndryshimi I vetdijes tuaj: vetdijësohu për stilin tënd të jetës, shëro tarumat e tua si dhe largo mendimet negative për plakjen.
Të qënit mirënjohës për çdo ditë që jetojmë dhe duke i buzëqeshur jetës është forma më e mirë parandaluese kundrejt formave botox apo operacioneveplastike.
Tag: stresi
-
Pse disa individë duken më të plakur nga mosha e tyre biologjike?
-
A mund të shkaktojë stresi kancer? Ja cilët janë faktorët e rrezikut
Pretendohet se të jetosh në stres të vazhdueshëm, edhe rreziku i zhvillimit të kancerit mund të rritet. Këtë pretendim mund ta keni dëgjuar shpesh, dhe rrjedhimisht pyejta që mund të lindë është nëse kjo është apo jo e vertetë.
A mund të shkaktojë stresi kancer?
Hulumtimet nuk kanë vërtetuar një lidhje të caktuar shkak-pasojë midis stresit dhe kancerit. Lidhja midis shëndetit tuaj emocional (psikologjik) dhe shëndetit fizik është shumë komplekse. Stresi psikologjik mund të ndikojë në trupin tuaj. Disa studime sugjerojnë një lidhje midis faktorëve të ndryshëm psikologjikë dhe rritjes së rrezikut të zhvillimit të kancerit.
3 faktorë të rrezikut të kancerit që lidhen me stresin
Stresi mund të dobësojë sistemin tuaj imunitar. Sistemi juaj imunitar mbron trupin tuaj kundër infeksioneve dhe sëmundjeve, siç është kanceri. Një sistem imunitar i dobësuar luan një rol në zhvillimin e disa llojeve të kancerit.Stresi mund të ndryshojë nivelet e disa hormoneve në trupin tuaj. Kjo gjithashtu mund t’ju vendosë në rrezik më të madh të zhvillimit të kancerit.
Stresi mund të çojë në sjellje jo të shëndetshme. Ngrënia e tepërt, konsumi i duhanit dhe konsumi i tepërt i alkoolit janë të gjithë faktorë të stilit të jetesës që rrisin rrezikun e kancerit.
-
Zemra mund të ‘thyhet’ vërtetë. Stresi ekstrem mund të shkaktojë sindromën kardiake të thyer
Zemra ka fuqinë e një pompe hidraulike. Ajo pompon rreth 5 litra gjak çdo minutë, që barazohet me 7,500 litra në ditë.2. Rrahjet e zemrës nuk janë gjithmonë ritmike.
Ajo përshtatet në sekonda me emocionet, frikën, dashurinë dhe stresin.3. Rrahjet fillojnë para lindjes.
Zemra fillon të rrahë rreth ditës së 21–28 të shtatzënisë.4. Gjatë një jete, zemra rreh mbi 2.5 miliard herë.
5. Zemra e majtë është më e fuqishme se e djathta.
Ana e majtë pompon gjak në të gjithë trupin, ndërsa e djathta vetëm në mushkëri.6. Sulmet në zemër ndodhin më shpesh të hënave.
Stresi i fillimit të javës lidhet me rritje të hormoneve që ndikojnë tensionin.7. Zemra mund të “thyehet” vërtet.
Stresi ekstrem mund të shkaktojë sindromën e zemrës së thyer, që imiton infarktin.8. Zemra femërore rreh më shpejt se ajo mashkullore.
Mesatarisht, rreth 8–10 rrahje më shumë në minutë.9. Gazi i qeshjes është zbuluar për herë të parë si anestetik në kirurgjitë kardiake.
10. Zemra krijon një fushë elektromagnetike që mund të matet deri në disa metra larg trupit.
-
Rritet numri i pacientëve me sëmundje të zemrës, apeli i mjekut që mund të ndryshojë jetën tuaj
Sëmundjet e zemrës vijojnë të rrisin numrin e pacientëve në spitalet shqiptare.
Shefi i Shërbimit të Kardiokirurgjisë, dr. Altin Veshti, në një intervistë televizive, theksoi se stresi është kthyer në një nga faktorët kryesorë të rrezikut.
“Infarktet tek të rriturit janë shtuar dukshëm. Nëse në Itali mosha mesatare për këto raste është 70-80 vjeç, tek ne ajo është 50-60 vjeç. Faktorët kryesorë që ndikojnë janë stili i jetesës, ushqimi i pashëndetshëm dhe obeziteti. Një faktor që ne e nënvlerësojmë totalisht, por që unë mendoj se në Shqipëri po bëhet një nga më kryesorët, është stresi,” – u shpreh dr. Veshti.
Ai shtoi se kontrollet kardiake duhet të nisin që në lindje, me një ekzaminim të thjeshtë nga pediatri:
“Të gjithë fëmijët kur lindin duhet t’u dëgjohet të paktën një zhurmë në zemër. Këtë duhet ta bëjë pediatri, duke kontrolluar, nuk ka nevojë për teknologji të avancuar; mjafton një stetoskop dhe dy duar,” thotë ai.
Mjeku kritikoi ashpër mungesën e vëmendjes ndaj kontrolleve mjekësore, veçanërisht tek fëmijët që ushtrojnë sporte.
“Kam pasur rastin e një djali që luante futboll për pesë vjet. Kur i bëmë një EKO në Padova, profesori më tha se kishte një vrimë në zemër prej 2.5 cm. Ky fëmijë luante futboll, por nuk duhej të luante,” tha mjeku.
Dr. Veshti apeloi për rritjen e ndërgjegjësimit, duke theksuar se zemra ka nevojë për kujdes që nga dita e parë e jetës dhe gjatë gjithë jetës. -
Si ndikon stresi i vazhdueshëm në shëndetin e syve
Studimet shkencore, mbi ndikimin e stresit në organizëm, sugjerojnë se stresi është shkak por edhe pasojë e humbjes së shikimit.
Kur njeriu humbet shikimin, ai përjeton një nivel të jashtëzakonshëm të stresit mendor. Në disa raste, një problem i tillë shoqërohet edhe me depresion dhe izolim social. Natyrshëm, shkencëtarët mendojnë se stresi mund të ketë pasoja të rënda në humbjen e shikimit.
Shkencëtarët që kryen studimin janë pjesë e Institutit Të Psikologjisë Mjekësore në Gjermani. Ata shpjeguan se stresi i vazhdueshëm që rrit sasinë e kortizolit, ndikon në sistemin nervor simpatetik dhe atë vaskular. Në vazhdimësi, stresi prek shëndetin e trurit dhe syve duke shkaktuar përfundimisht edhe humbjen e plotë të shikimit.Shkencëtarët gjermanë arritën në konkluzionin se stresi jo vetëm që është pasojë e humbjes së shikimit por mund të përkeqësojë problemet me sytë. Sipas tyre, nëse njeriu çlirohet nga prangat e stresit mund të përmirësojë shikimin dhe madje ta rikthejë atë. Shkencëtarët rekomandojnë meditimin, teknikat e menaxhimit të stresit ose këshillimin psikologjik si hapa për rikthimin e shikimit dhe përmirësimin e shëndetit të syve.
Nga ana tjetër, mjekët duhet të përpiqen që të ngjallin pozitivitet dhe optimisëm tek pacientët që vuajnë nga problemet me sytë. Paralajmërimi që pacientët duhen përgatitur se do të humbasin dritën e syve një ditë, shkakton shumë frikë dhe ankth që përkeqëson ndjeshëm situatën. Në shumicën e rasteve, problemet që shkakton stresi tek sytë janë të përkohshme. -
Çfarë të hani kur jeni të stresuar
Edhe pse stresi mund të ndodhë gjatë çdo stine të vitit, fillimi i vjeshtës gjithmonë duket më i ngarkuar. Papritmas, vitit i mbeten vetëm disa muaj deri në fund dhe kështu, vetëm disa muaj për të arritur të gjitha qëllimet që kemi vendosur për veten.
Për të mbajtur një gjendje të ekuilibruar mendore, është e domosdoshme të ndiqni parimet bazë të mirëqenies: të flini mjaftueshëm, të bëni ushtrime fizike, por edhe të hani siç duhet. Ja disa ushqime dhe lëndë ushqyese që duhet të konsumojmë për të mbajtur energjinë lartë, shëndetin mendor stabil dhe nutrientët në nivel të mirë gjatë periudhave të stresit të shtuar.
“Kur jeni të stresuar, trupi konsumon sasi të mëdha energjie dhe nutrientësh,” shpjegon trajnerja shëndetësore me bazë në Milano, Verne Hanako. Ajo thekson se disa nutrientë janë veçanërisht të rrezikuar nga mungesa gjatë periudhave stresuese:
Antioksidantët – ndihmojnë në rregullimin e hormonit të stresit, kortizolit, dhe mbrojnë qelizat nga dëmtimi i shkaktuar nga stresi.
Magnezi – i përfshirë në stabilitetin nervor; ndihmon në promovimin e relaksimit.
Vitaminat B – të domosdoshme për metabolizmin e energjisë dhe shëndetin e nervave.
Hekuri – ndihmon në transportimin e oksigjenit; parandalon lodhjen dhe vështirësitë e përqendrimit të shkaktuara nga stresi.Disa nutrientë konsumohen shpejt kur trupi është i stresuar, ndaj është e rëndësishme t’i konsumoni me vetëdije. Fatmirësisht, një dietë e ekuilibruar mund t’i sigurojë lehtësisht.
Disa shembuj:
Vitaminat B – spinaq, avokado, banane
Magnezi – bajame, edamame, kikirikë, fara kungulli
Vitamina C – lakër jeshile, kiwi, agrume, speca të kuq
Hekuri – thjerrëza, brokoli, perime me gjethe, kashu, qiqra, fasule
Antioksidantët – boronica, dredhëza, lakër purpuri, arra, fara liri“Për të reduktuar dhe riparuar dëmtimet e shkaktuara nga stresi, është e rëndësishme të konsumoni ushqime me efekt antioksidant dhe anti-inflamator,” shpjegon Hanako. “Për shembull, manaferrat dhe kakao janë të pasura me polifenole, antioksidantë me vetitë anti-inflamatore që ndihmojnë në parandalimin e dëmtimit të qelizave nga stresi.”
Studimet tregojnë se shëndeti i zorrëve ka lidhje të ngushtë me tolerancën ndaj stresit. Balancimi i baktereve të zorrëve ndikon në prodhimin e neurotransmetuesve si serotonina, dopamina dhe GABA, duke ndihmuar në rregullimin e reagimit ndaj stresit. Prandaj, rregullimi i mjedisit intestinal është një çelës i rëndësishëm për të ndërtuar një trup dhe mendje rezistente ndaj stresit.
Ushqime të fermentuara (probiotikë) – natto, miso, kimchi, lakër turshi
Ushqime prebiotike (fibra) – tërshërë, fasule, banane, fara liri
Polifenole – çaj jeshil, matcha, manaferrat, kakao, turmeric, ullinj
Acide yndyrore Omega-3 – fara chia, fara liri, arraDuke përfshirë këto ushqime në dietën tuaj të përditshme, mund të ndërtoni një trup më të rezistent ndaj stresit. Për shembull, një mëngjes me tërshërë dhe banane, ushqime tradicionale japoneze të fermentuara, ose një latte me matcha dhe kakao pas vakteve janë mënyra të shijshme dhe të lehta për ta bërë këtë.
-
Si të menaxhoni stresin pas kthimit në punë
Pavarësisht sa zhytje keni bërë në det, sado perëndime relaksuese të diellit keni parë, sado vakte që keni shijuar buzë detit, këto eksperienca mund të largohen në pak sekonda nëse stresi i punës ju pushton pas kthimit.
Por, ja disa mënyra se si ta menaxhoni stresin në punë.
Rilidhuni me kolegët tuajMe të hyrë në zyrë, shfrytëzoni minutat e para për t’u rilidhur në shoqëri me kolegët tuaj duke ndarë përvojat tuaja të pushimeve. Puna mund të sigurojë marrëdhënie pozitive dhe kuptimplota, ndaj lidhja sociale është thelbësore
Kontrolloni ngarkesën e punës
Mos iu përgjigjni emaileve tuaja menjëherë. Vëllimi i madh do të shkaktojë një reagim të menjëhershëm stresi dhe dëshira juaj për të lexuar të gjitha emailet tuaja ditën e parë jo vetëm që do t’ju pushtojë dhe do t’ju lodhë, por gjithashtu mund të çojë në përgjigje problematike për të cilat mund të pendoheni më vonë. Pra, lexoni të gjitha e-mailet tuaja me një ritëm të qetë, shënoni dhe përgjigjuni vetëm atyre urgjente dhe lërini pjesën tjetër për një ditë tjetër.
Bëni pushime të shkurtra
Sigurohuni që të bëni një pushim për kafe ose çaj dhe një drekë çdo ditë gjatë javës së parë të kthimit. Marrja e pushimeve jashtë, si në një park, është veçanërisht e dobishme.
Shkoni në shtëpi në kohë dhe shmangni orët shtesë
Kur të ktheheni në shtëpi, vazhdoni të lëvizni duke bërë disa ushtrime ose shijoni një vakt jashtë me familjen ose miqtë. Lëreni atmosferën e festave të transferohet në ambientin tuaj të shtëpisë.
Mos organizoni takime të shumta
Shmangni të bini në grackën e takimeve të shumta për t’u treguar të tjerëve se jeni kthyer dhe vigjilent, sepse shpejt do të digjeni. -
Si të menaxhoni stresin në punë pas pushimeve
Pavarësisht sa zhytje keni bërë në det, sado perëndime relaksuese të diellit keni parë, sado vakte që keni shijuar buzë detit, këto eksperienca mund të largohen në pak sekonda nëse stresi i punës ju pushton pas kthimit.
Por, ja disa mënyra se si ta menaxhoni stresin në punë.
Rilidhuni me kolegët tuajMe të hyrë në zyrë, shfrytëzoni minutat e para për t’u rilidhur në shoqëri me kolegët tuaj duke ndarë përvojat tuaja të pushimeve. Puna mund të sigurojë marrëdhënie pozitive dhe kuptimplota, ndaj lidhja sociale është thelbësore
Kontrolloni ngarkesën e punës
Mos iu përgjigjni emaileve tuaja menjëherë. Vëllimi i madh do të shkaktojë një reagim të menjëhershëm stresi dhe dëshira juaj për të lexuar të gjitha emailet tuaja ditën e parë jo vetëm që do t’ju pushtojë dhe do t’ju lodhë, por gjithashtu mund të çojë në përgjigje problematike për të cilat mund të pendoheni më vonë. Pra, lexoni të gjitha e-mailet tuaja me një ritëm të qetë, shënoni dhe përgjigjuni vetëm atyre urgjente dhe lërini pjesën tjetër për një ditë tjetër.
Bëni pushime të shkurtra
Sigurohuni që të bëni një pushim për kafe ose çaj dhe një drekë çdo ditë gjatë javës së parë të kthimit. Marrja e pushimeve jashtë, si në një park, është veçanërisht e dobishme.
Shkoni në shtëpi në kohë dhe shmangni orët shtesë
Kur të ktheheni në shtëpi, vazhdoni të lëvizni duke bërë disa ushtrime ose shijoni një vakt jashtë me familjen ose miqtë. Lëreni atmosferën e festave të transferohet në ambientin tuaj të shtëpisë.
Mos organizoni takime të shumta
Shmangni të bini në grackën e takimeve të shumta për t’u treguar të tjerëve se jeni kthyer dhe vigjilent, sepse shpejt do të digjeni. -
Pse disa njerëz duhet të shkojnë në tualet kur janë të stresuar?
Lidhja mes mendimeve tona dhe intuitës është shumë më e fortë nga sa duket. Ekspertët theksojnë se stresi i përditshëm nuk ndikon vetëm në humor dhe energji, por edhe në funksionimin e sistemit tretës. Përmes të ashtuquajturit bosht zorrë-tru, truri dhe aparati tretës komunikojnë vazhdimisht, duke shpjeguar pse shpesh në gjendje ankthi përjetojmë “flutura në stomak”, humbje oreksi apo, përkundrazi, ushqyerje të pakontrolluar.
Sipas gastroenterologëve, hormonet e stresit si kortizoli dhe adrenalina ngadalësojnë tretjen, duke shkaktuar fryrje, dhimbje barku, kapsllëk ose diarre. Ky reagim lidhet me mekanizmin e njohur si “lufto ose ik”, i cili edhe sot aktivizohet ndaj presioneve të përditshme si afatet, email-et apo lodhja emocionale.
Një rol kyç në këtë proces luan nervi vagus, që transmeton sinjale mes trurit dhe zorrëve, duke ndikuar jo vetëm në tretje, por edhe në emocionet tona. Kjo lidhje ndikon gjithashtu në imunitet dhe në prodhimin e neurotransmetuesve si serotonina dhe dopamina, hormone që rregullojnë humorin.
Ekspertët këshillojnë disa mënyra praktike për të lehtësuar pasojat e stresit: aktivitet fizik të rregullt, ushtrime frymëmarrjeje të vetëdijshme, meditimin, kujdesin ndaj vetes dhe kërkimin e ndihmës profesionale kur stresi bëhet i tepruar.
Një tjetër aspekt thelbësor është kujdesi ndaj shëndetit të zorrëve përmes ushqimit. Konsumi i ushqimeve të pasura me fibra, prebiotikë (hudhra, preshi, mollët, thjerrëzat) dhe produkte të fermentuara (kos, kefir, turshi) ndihmon mikrobiomën dhe përmirëson komunikimin mes zorrëve dhe trurit.
Specialistët theksojnë se ruajtja e ekuilibrit mes mendjes dhe trupit është thelbësore: një zorrë e shëndetshme ndihmon gjendjen mendore, ashtu si shëndeti mendor i mirë përmirëson tretjen.
-
Gjesti i bëri unfollow në Instagram, reagon Stresi
Pas videos virale ku Jozi dhe Stresi u shfaqën në një situatë që ndezi rrjetin, nuk ka munguar as reagimet. Gjesti hoqi Stresin nga lista e ndjekësve në Instagram.
Ky veprim u komentua gjerësisht në rrjet, pasi dihet që gjatë kohës së BBVIP, Stresi ishte një ndër mbështetësit më të zëshëm të Gjestit, duke e përkrahur hapur në çdo dalje publike.
Por duket se “unfollow”-i nuk mbeti pa përgjigje. Stresi reagoi shpejt, duke ia kthyer me të njëjtën mënyrë: ai hoqi Gjestin nga ndjekësit e tij, duke e bërë situatën edhe më të tensionuar.
Ende nuk dihet çfarë ka ndodhur në prapaskenë mes dy artistëve, por një gjë është e sigurt, marrëdhënia e tyre nuk është më si më parë.