Që prej vitit 2005, Shqipëria ka përjetuar një rritje të vrullshme të kontratave koncesionare dhe PPP-ve në sektorët më jetik të shërbimeve publike. Në vend që të përmirësojnë efikasitetin dhe cilësinë e shërbimeve, këto kontrata janë shndërruar në instrumente të kapjes së shtetit, duke krijuar një sistem metastatik ku interesat private mbizotërojnë mbi interesin publik. Në sektorin e shëndetësisë, katër kontrata kryesore – Check-Up, Sterilizimi, Dializa dhe Laboratorët – përbëjnë një shembull flagrant të kësaj patologjie institucionale. Me një vlerë totale mbi 480 milion euro për 10 vite, këto koncesione kanë konsumuar rreth 50 milion euro në vit nga buxheti i shtetit, pa garantuar transparencë, efikasitet apo drejtësi sociale. Koncesioni i Check-Up-it, i dhënë në vitin 2015 për një vlerë prej 120 milion euro, u akuzua për favorizim të biznesmenes Vilma Nushi, e cila përfitoi dividentë të deklaruar prej 1.7 milion euro deri në vitin 2024.
SPAK ka regjistruar procedim penal për këtë kontratë, ndërsa një komision hetimor parlamentar e ka cilësuar si kontratë me dyshime të forta korruptive. Koncesioni i Sterilizimit, me vlerë totale prej 170 milion euro, përfshiu manipulim të kostove dhe transferim të fitimeve përmes kontratave fiktive konsulence. Ish-zv.ministri Klodian Rrjepaj dhe biznesmeni Ilir Rrapaj janë arrestuar, ndërsa ish-ministrat Ilir Beqja dhe Shkëlqim Cani janë subjekt hetimi penal. Ky rast është cilësuar si një nga skandalet më të rënda të abuzimit me fondet publike. Koncesioni i Dializës, me vlerë mbi 90 milion euro, u dha fillimisht një kompanie me kapital minimal dhe pa eksperiencë, e cila më pas u blerë nga Spitali Amerikan dhe më vonë nga kompania ndërkombëtare Diaverum.
Kontrolli i Lartë i Shtetit zbuloi se koncesionari u pagua 4.35 milion euro për seanca dialize të pakryera, ndërkohë që kompania fituese kishte aktivitet modest si bar-kafe në Berat. Megjithë këto fakte, SPAK nuk ka nisur hetim penal deri në vitin 2024. Koncesioni i Laboratorëve, me vlerë mbi 100 milion euro, përfshiu një kompani me strukturë aksionere të paqartë dhe të regjistruar në Hollandë. IFC e Bankës Botërore e denoncoi për mungesë integriteti, ndërsa KLSH kallëzoi në SPAK 7 anëtarë të komisionit të tenderit. Hetimet janë në vazhdim, por pagesat ndaj koncesionarit vazhdojnë: vetëm në vitin 2024 u paguan 1.85 miliardë lekë (~15.5 milion euro).
PPP-të e Shëndetësisë: Nga Partneritet në Patronazh
Të gjitha këto raste ndjekin një model të përsëritur: kompani të paracaktuara, lidhje me zyrtarë të lartë, mungesë transparence, strukturë offshore dhe përfitim privat nga fondet publike. Në vend që të shërbejnë si terapi për sistemin publik, koncesionet janë kthyer në metastaza të një sëmundjeje institucionale. Ato përhapen nga një organ në tjetrin: nga Ministria e Shëndetësisë te Ministria e Financave, nga komisioni i tenderit te SPAK, nga kompania fantazmë te llogaria bankare e përfituesit. Në këtë kontekst, PPP nuk do të thotë Partneritet Publik-Privat – por Paratë Për Patronazhin. Ky është një sistem ku shteti nuk është më garant i interesit publik, por ndërmjetës i interesave private. Ku ligji është elastik, institucionet janë të kapura, dhe qytetari është thjesht një numër në faturën e pagesës.
Për të trajtuar këtë “kancer koncesionar”, nevojitet një terapi sistemike: auditim ndërkombëtar i të gjitha kontratave PPP, publikim i përfituesve finalë, reformë në ligjin për prokurimin publik, hetim penal për çdo kontratë me shkelje të provuara dhe ndërprerje e pagesave për kontratat me shkelje të verifikuara. Katër PPP-të (Check-Up, Sterilizimi, Dializa, Laboratorët) u kontraktuan 2015–2019 dhe sot përbëjnë një shpenzim të qëndrueshëm shumëvjeçar për FSDKSH/SHSKUK. Raporti vjetor 2023 i Fondit konfirmon pagesa specifike për dializë, sterilizim dhe laboratorë (rreth 4.42 mld lekë gjithsej në 2023 vetëm për këto tre linja), duke e bërë bllokun PPP një zë të rëndësishëm brenda programeve spitalore. Të paktën tre nga PPP-të e shëndetësisë kanë qenë objekt hetimi nga SPAK (sterilizimi, laboratorët dhe – me njoftime zyrtare për procedime – dhe check-up), siç përmblidhet edhe në raportin analitik të Together for Life (prill 2025) të bazuar në përgjigje zyrtare të SPAK.
1) Check-Up (Kontrolli bazë i popullsisë)
Qëllimi & dizajni. Kontroll vjetor falas për moshat 40–65 vjeç, kontratë 10-vjeçare (nisur 2015), me vlerë të përgjithshme të raportuar ~€100–120 mln. Problemi kryesor i dizajnit ka qenë stimuli volumor (pagesa për numër shërbimesh të kryera) pa mekanizma të fortë verifikimi ex-post dhe pa lidhje me outcomes (zbulim i hershëm i sëmundjeve kronike, ulje e shtrimeve), çka krijon rrezik për pagesa pa performancë reale. (Këto dobësi u denoncuan herët nga media investigative, p.sh. pagesa për check-up të pa kryera sipas të dhënave të publikuara më 2018). Integriteti & hetimet. Kontrata ka qenë objekt denoncimesh të vazhdueshme; SPAK ka regjistruar procedime lidhur me këtë dosje (si pjesë e paketës së PPP-ve të shëndetësisë).
Vlerësimi i vlerës-për-para (VfM).
Output-et: mungon transparencë e plotë publike për normat e pjesëmarrjes dhe impaktin klinik (p.sh. sasia e patologjive të kapura në fazë të hershme). Kosto-efektiviteti: modeli me tarifim për vizitë pa kufij inteligjentë dhe pa auditim rigoroz të mostrave e rrit rrezikun e mangësive në evidencë/pagese për shërbime jo të kryera—rrezik i ilustruar qysh më 2018. Thelb i analizës: Check-Up shfaq risk klasik “pay-for-volume” pa proof-of-benefit të matshëm dhe me kontroll të pamjaftueshëm cilësor; për efekt VfM kërkohet rikalibrim ose zëvendësim me skema targetuese (risk-stratifikim) dhe me verifikim klinik të rezultateve.
2) Sterilizimi i seteve kirurgjikale
Qëllimi & dizajni. Shërbim “end-to-end” sterilizimi/setesh kirurgjikale për spitalet publike (kontratë ~10 vite; vlera kumulative >€100 mln sipas akuzës). Rreziqet kryesore: asimetria e informacionit në kostot reale, outsourcing i një funksioni kritik pa krahasues të brendshëm, dhe kontraktim i gjatë me eskalim çmimesh. Statusi juridik. SPAK e dërgoi çështjen në gjyq; në maj–qershor 2025 u zhvillua gjykimi në GJKKO, me kërkesë dënimi 10 vite për ish-zv/ministrin Klodian Rrjepaj dhe biznesmenin Ilir Rrapaj (6 vjet e 8 muaj me gjykim të shkurtuar), si dhe ndarje të procesit për ish-ministrin Ilir Beqaj (gjykim i veçuar).
Në shtator 2023, një gjyqtare konfirmoi se provat lidhur me PPP-në e sterilizimit implikonin ish-ministrin, duke e shtyrë hetimin ndaj tij; kjo parapriu fazën aktuale gjyqësore. VfM & kontrolli. Duke qenë shërbim i standardizueshëm, sterilizimi mund të krahasohet me benchmark-e rajonale. Mungesa e publikimit të çmimeve njësi/set, të volumit real dhe e një auditi teknik të pajisjeve/seteve e bën vlerësimin e VfM të vështirë. Rrjedha e çështjes penale sugjeron mbivlerësim kostoje dhe mashtrim në proces. Thelb i analizës: Dosja e sterilizimit është rasti më i avancuar penalisht; pavarësisht epilogut gjyqësor, mësimi politik është të ndalohet outsourcing-u afatgjatë pa unit-pricing të hapur, audite teknike periodike dhe klauzola ndalimi kur nuk ka kursim të verifikuar kundrejt opsionit publik.
3) Dializa (hemodializa spitalore)
Qëllimi & zinxhiri i pronësisë. Kontrata nisi 2016 me një operator vendas me kapacitete minimale; operimi kaloi te Spitali Amerikan dhe më pas tek Diaverum (sot nën kontroll të një grupi me origjinë Emiratet). Kjo rotacion pronësie e shpeshtë, tipike për PPP, vështirëson monitorimin e përfituesve përfundimtarë. (Kontekst publik dhe lajme të lidhura për grupet respektive gjatë 2024–2025.) Gjetje audituese & performanca. KLSH dhe monitorime të pavarura kanë evidentuar:
pagesa për shërbime të pakryera dhe kufizime nga tavanet buxhetore, me ndikim te aksesueshmëria/koha e trajtimit;
mospërputhje midis planeve vjetore dhe nevojës reale (rritja e buxhetit publik, por mungesë korelacioni efiçencë-output).
Në aspektin e qasjes/kohezionit: raportime të fundit mbi tarifim për pacientë jo-rezidentë (p.sh., nga Kosova) ekspozojnë boshllëqe në marrëveshjet ndër-shtetërore për rimbursim dhe ngrejnë pyetje për tarifat reale për seancë vs. kosto.
Thelb i analizës: Dializa ka karakter shërbimi jetik e i përsëritur; çdo under-supply sjell kosto shëndetësore të menjëhershme. Nevojitet auditim sasior (seanca reale, kohë pritje, mortalitet/komplikacione) dhe qartësi tarifash; pa këto, VfM mbetet i pa-provuar.
4) Laboratorët spitalorë
Qëllimi & dizajni. PPP e laboratorëve (firmosur prill 2019) u konceptua me asistencë të IFC për të standardizuar analizat, rinovuar infrastrukturën/IT, vendosur quality management dhe çmime “në linjë me rajonin”.
Performanca & efektet buxhetore
Në 2023 u raportua ulje 17% e numrit të analizave, ndërkohë që financimi u rrit 46% krahasuar me nisjen—një sinjal mos-eficiencë dhe rrezik për “cap-ing” të shërbimit nga tavanet. QSUT shpenzoi ~9% të buxhetit vjetor vetëm për këtë koncesion. KLSH ka kritikuar vendosjen e tavaneve dhe rrezikun ndaj cilësisë së shërbimit; ka bërë kallëzime për anëtarë komisionesh dhe ka konstatuar probleme disipline buxhetore/planifikimi. Statusi juridik. Çështja është nën procedim në SPAK (sipas korpusit të raporteve analitike dhe kallëzimeve të KLSH). Thelb i analizës: Laboratorët përfaqësojnë një PPP “me ambicie modernizuese”, por metrikat e output-eve nuk justifikojnë rritjen e shpenzimit; kufijtë buxhetorë kanë gjeneruar kufizim shërbimi—kundër thelbit të objektivit. Pa benchmarkim rajonal të çmimeve njësi dhe publikim KPI-sh klinike, VfM nuk vërtetohet.
Modele të përbashkëta problematike në 4 PPP-të
Pay-for-volume pa proof-of-outcome (Check-Up; Laboratorë) → pagesa edhe kur output-et bien apo nuk provohen.
Asimetri informacioni dhe mungesë unit-pricing publik (Sterilizim) → terren për mbivlerësim kostoje; tani në fazë pretence penale.
Tavane buxhetore që kufizojnë aksesin (Dializë/Laboratorë) → rrezik klinik dhe mos-përputhje me objektivat e politikës shëndetësore.
Pronësi/transferime të paqarta (Dializa) → vështirësi në due-diligence të përfituesve përfundimtarë.
