Në korrik banka e Shqipërisë vendosi të lehtësojë kërkesat për kapital ndaj bankave nëse financojnë një projekt infrastrukturor madhor. Nëse më parë një kredi për këtë qëllim konsiderohej me rrezik 100%, me rregulloren e korrikut ky kusht u ul në 50%, duke u dhënë mundësi bankave që të mbajë mënjanë më pak kapital rregullator për këtë kredi.
Por kjo lehtësi për FMN-në, nuk është në linjë me standardet ndërkombëtare, ndaj duhen rishikuar lehtësimet.
“Lehtësimet e fundit në nivelet e rrezikut në kuadër të mjaftueshmërisë së kapitalit dhe ekspozimeve të mëdha të bankave për kreditë që mbështesin infrastrukturën strategjike të transportit nuk janë plotësisht në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe duhet të rishqyrtohen, pasi rregullimet prudenciale duhet të bazohen në rrezik dhe të mos përdoren për të inkurajuar huadhënien në sektorë specifikë. Sigurimi i stafit dhe burimeve të mjaftueshme do të jetë çelësi për një kalim të qetë në standardet ndërkombëtare të raportimit financiar”, thuhet në deklaratën e FMN-së.
Gjithashtu, FMN kërkon që kufizimi i kredive për blerje pasurish të paluajtshme të jetë i përhershëm.
“Aktivizimi së fundmi i masave ndaj kredimarrësit për kreditë e reja për pasuri të paluajtshme rezidenciale mbush një boshllëk të mëparshëm dhe duhet të bëhet një mjet i përhershëm”, thotë FMN.
Kufizimi me disa tavane sipas monedhës në të cilën kërkohet kredia nisi të zbatohet nga 1 korriku i këtij viti, dhe parashikohet të rishikohet pas 2 vitesh. Në varësi të ekspozimit të bankave ndaj këtij sektori, kushtet mund të lehtësohen, shtrëngohen ose mbeten po të njëjtat në fuqi.
Monitorim të kujdesshëm FMN kërkon edhe ndaj ekspozimit të bankave ndaj huamarrësve të mëdhenj apo ndaj të kredive në valutë.
Kredia për biznesin e madh konsiderohet me risk pasi vlera e borxhit është e madhe dhe nëse të ardhurat bien, është shumë më e vështirë të përballohen pagesat e kësteve. Pra sa më e madhe shuma aq më i madh rreziku në rast se biznesi nuk arrin të prodhojë mjaftueshëm fitim për ta shlyer.
Kurse kredia në valutë është e ekspozuar direkt ndaj kursit të këmbimit, një forcim i papritur i valutave ndaj lekut mund ti bëjë më të kushtueshme kreditë në monedhë të huaj.
Tag: standardet
-
FMN kërkesë BSH: Shtrëngoni kushtet e kreditimit të PPP-ve! Kufizimi i kredisë për blerje banese duhet i përhershëm
-
“Do kthehen në muze…”/ Ministri i Drejtësisë jep lajmin: Ja burgjet që do mbyllen
Ministri i Drejtësisë, Besfort Lamallari, zhvilloi një vizitë inspektuese në ambientet e IEVP Fier, ku takoi drejtuesit e burgjeve të vendit për të diskutuar ecurinë e punës, sigurinë, kushtet e të dënuarve dhe përpjekjet për të rritur standardet në sistemin penitenciar.
Gjatë vizitës, Lamallari njoftoi një lajm të rëndësishëm: me buxhetin e ri do të kryhet indeksimi i pagave për të gjithë punonjësit e burgjeve, përfshirë rritjen e pagave për personelin shëndetësor. Konkretisht, mjekët do të përfitojnë një shtesë prej 12,000 lekësh dhe infermierët 55,000 lekë. Ministri theksoi se kjo është një vëmendje e vazhdueshme e qeverisë për natyrën e vështirë të punës së stafit të burgjeve.
Lamallari e vlerësoi sistemin e burgjeve si thelbësor dhe kërkoi angazhim maksimal nga drejtuesit për të ruajtur parametrat e sigurisë dhe për të parandaluar futjen e sendeve të paligjshme.
Mes çështjeve të tjera, ministri konfirmoi vendimin për mbylljen e IEVP Bënçë, Tepelenë, duke u bazuar në kushtet e papranueshme të trajtimit dhe sigurisë, si dhe rekomandimet e Komitetit Evropian për Parandalimin e Torturës, që evidentonte se burgjet nuk përmbushnin standardet minimale. Në vijim të takimit ministri Lamallari përmendi masterplanin e burgjeve, i cili ka për synim të sjellë një transformim në të gjithë sistemin e menaxhimit të këtij sektori delikat.
“Vendimarrja ishte e fortë, por e drejtë. Ne duhet të kemi një sistem të ngjashëm me standardet e BE për trajtimin e të burgosurve”-, u shpreh ministri Lamallari. -
Shqipëria në BE nuk është fushë me lule, kosto të larta për prodhuesit shqiptarë
Një vit pas anëtarësimit të Kroacisë në BE, në vitin 2013, një konglomerat i madh, grupi Agrokor, me peshë sa 15% e PBB-së së vendit, falimentoi. Keqmenaxhimi financiar para anëtarësimit e bëri të papërballueshme konkurrencën pas hapjes së tregjeve të BE-së.
Për shkak të madhësisë, falimenti i Agrokor vuri në rrezik gjithë ekonominë e Kroacisë, ndërsa u desh ndërhyrja e BE-së për ristrukturimin e grupit. Shembulli i Kroacisë është i vlefshëm edhe për vendin tonë.
Nëse qeveria shqiptare përmbush mbylljen e negociatave dhe realizon anëtarësimin brenda vitit 2030, shumica e bizneseve shqiptare, sidomos në sektorin prodhues, do të përballen me presion të fortë nga hapja e tregjeve me BE-në, nëse nuk përmbushin standardet.
Ekspozimi përballë një tregu të madh do t’i vendosë sektorë të caktuar përballë një konkurrence që mund t’u rrezikojë tregun ku kanë operuar deri tani nëse nuk ndërmerren hapa të shpejtë për modernizim dhe përshtatje, tha Neritan Mullaj, Drejtori Ekzekutiv i Dhomës Amerikane të Tregtisë dhe Industrisë.
Sipas tij, ndërmarrjet e vogla e të mesme, në përgjithësi, karakterizohen nga produktivitet i ulët, të përgatitura për të përballuar vetëm nevoja të vogla lokale, kanë numër të ulët punonjësish dhe vështirësi në financim.
Pa mbështetje, ato nuk do të mund të rrisin kapacitetet apo cilësinë e prodhimit dhe do ta kenë shumë të vështirë të mbeten konkurruese.
Mullai theksoi se është koha që bizneset të fokusohen tek investimi në teknologji moderne dhe automatizim, në marrjen e certifikatave dhe përputhjen me standardet e BE-së, si dhe tek diversifikimi i produkteve dhe tregjeve.
Samir Mane, president i BALFIN Group, tha më herët në një intervistë për “Monitor” se anëtarësimi në BE do të sjellë konkurrencë më të fortë, por edhe mundësi për bizneset që përshtaten shpejt.
Sipas tij, sipërmarrjet shqiptare duhet të investojnë në inovacion, teknologji dhe kapital njerëzor për të konkurruar në një treg më të madh e të strukturuar.
Ai shtoi se brenda Grupit po digjitalizohen proceset kryesore dhe po implementohen projekte me Inteligjencë Artificiale për efikasitet. Modernizimi i vazhdueshëm dhe fokusi te njerëzit janë mënyra më e mirë për ta kthyer integrimin në motor zhvillimi afatgjatë.
Nikolin Jaka, i cili drejton Dhomën e Tregtisë, thekson se këto investime mund të rikuperohen në 3–5 vjet përmes aksesit në tregun e BE-së, rritjes së eksporteve dhe përmirësimit të cilësisë së produktit. Por bizneset, sidomos ato të mesme e të vogla, duhet të nisin përshtatjen tani për të shmangur falimentin kur tregjet të hapen.
Shumë biznese shqiptare, nga tregtarët e produkteve të falsifikuara e deri te fabrikat pa standarde dhe fermat që nuk plotësojnë kriteret e BE-së, rrezikojnë falimentimin pas anëtarësimit, nëse nuk përshtaten. Më të vështirë do ta kenë bizneset e vogla dhe të mesme për shkak të mundësive të kufizuara financiare.
Në vitin 2024, rreth 80% e bizneseve shqiptare e konsideruan integrimin në BE zhvillim pozitiv, sipas Barometrit të Ballkanit, përqindja më e lartë në rajon, megjithëse ra nga 96% në 2023.
Shumica nuk i njohin pasojat, pasi në vitet e para, kostot e përshtatjes janë të larta dhe shumë prodhues mund të mos konkurrojnë pas heqjes së tarifave doganore.
Alban Zusi, prodhues me përvojë në industrinë ushqimore, pohon se shumë biznese do të jenë në disavantazh, sepse duhet të bëjnë investime joproduktive për të plotësuar standardet mjedisore, ushqimore dhe të sigurisë në punë.
“Këto investime kërkojnë shumë financime dhe kanë kosto të lartë operative e mirëmbajtjeje, pa sjellë domosdoshmërisht rritje produktiviteti”, tha ai.
Mullaj shton se bizneset shqiptare që duan të përshtaten me standardet e BE-së do të përballen me disa kosto të menjëhershme.
Pjesa më e madhe lidhet me investimet teknike, ku hyjnë blerja e pajisjeve të reja, modernizimi i linjave prodhuese, përmirësimi i kushteve higjieno-sanitare sipas standardeve të BE-së, deri te masat e sigurisë në punë dhe eficienca energjetike.
Sigurisht, këto janë investime që kërkojnë likuiditete financiare, por ai shton se, një pjesë mund të subvencionohet nga fonde të BE-së dhe institucionet financiare ndërkombëtare.
Luan Leka, një nga sipërmarrësit më të mëdhenj të industrisë prodhues, përmes grupit EHW thotë se duhet ta shohim me optimizëm aderimin në BE.
“Fakti që do të jemi pjesë e një tregu shumë më të gjerë do të mundësonte investime më eficente. Shpresoj që do të ketë edhe investime në infrastrukturë, të ndihmuara edhe nga fonde të BE, proces që ka ndodhur edhe më parë në vende të tjera”.
Por, ai shton se ka vend për një shqetësim, që do të jetë më e lehtë rruga për t’u larguar forcat e punës, “fenomen që duhet ta përballojmë”.
Për të përfituar nga ky proces, hapin e parë duhet pa humbur kohë ta bëjë shteti. Ky hap duhet të jetë: “Përputhja e legjislacionit të sigurisë ushqimore me atë të BE”.
“Mbi këtë bazë duhet të ristrukturohet sektori bujqësor dhe ai blegtoral. Ky sektor vuan edhe parcelizimin ekstrem të tokës që pengon zhvillimin e një bujqësie të përparuar.
Gjithashtu duhet të ristrukturohet industria agropërpunuese, konform standardeve më të përparuara, për të qenë konkurruese në një treg të hapur. Sa më shpejt të nisë ky proces aq më të mëdha do të jenë shanset për të përfituar nga anëtarësimi në BE”, sugjeron Leka.
Kostot e anëtarësimit, më të larta për prodhuesit e ushqimeve
Kostot me të cilat bizneset shqiptare do të përballen nga anëtarësimi në BE lidhen kryesisht me përshtatjen me standardet europiane dhe mund të arrijnë deri në 700 mijë euro në fazën e parë, sipas Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë.
Për sektorin e prodhimit dhe shërbimeve të vogla e të mesme, pasojat mund të jenë më të rënda, siç tregon përvoja e Kroacisë, Rumanisë dhe Bullgarisë. Standardet e BE-së për sigurinë ushqimore, cilësinë e produktit, gjurmueshmërinë dhe efikasitetin energjetik kërkojnë linja prodhimi moderne.
Për një ndërmarrje prodhuese me 40–60 punonjës, modernizimi i makinerive dhe instalimi i sistemeve të kontrollit cilësor përkthehet në 150–300 mijë euro shpenzim fillestar. Në sektorë me rrezik më të lartë (ushqim, pije, kimikate), shifra mund të arrijë 400–700 mijë euro.
Certifikata si ISO 22000 për sigurinë ushqimore, CE për produkte industriale apo HACCP për përpunim ushqimor janë të domosdoshme. Çdo certifikim kushton 5–20 mijë euro për implementim dhe auditim, plus 2–5 mijë euro në vit për rinovim.
Trajnimet për sigurinë në punë, menaxhimin mjedisor dhe raportimin financiar sipas standardeve të BE-së llogariten 500–1,000 euro për punonjës në vitin e parë.
Direktivat europiane për ujërat e ndotura, emetimet dhe riciklimin mund të kërkojnë stacione filtruese, depo mbetjesh ose kontrata riciklimi. Për një kompani prodhuese të mesme, kostoja fillestare varion 50–200 mijë euro, ndërsa mirëmbajtja vjetore 10–20 mijë euro.
Rregullat e raportimit financiar dhe të drejtave të punës shtojnë zakonisht 5–10% në shpenzimet vjetore operative. Harmonizimi i tatimeve (TVSH minimale 20%, akcizat) mund të rrisë kostot në disa sektorë.
Në total, për një biznes prodhimi të mesëm, hyrja në BE nënkupton një investim fillestar prej 200–600 mijë eurosh gjatë 2–3 viteve të para e pas anëtarësimit, plus 10–15% rritje të kostove operative vjetore për mirëmbajtje standardesh, auditime dhe trajnime.
Për një kompani shqiptare në agroindustri me rreth 50 punonjës, që merret me përpunimin e qumështit ose mishit, përmbushja e plotë e standardeve të BE-së kërkon një paketë investimesh edhe më të lartë, rreth 700 mijë euro, ndërsa kostot operative vjetore mund të rriten me 120–200 mijë euro.
Kjo varet nga niveli aktual i teknologjisë: impiantet moderne janë më pranë kufirit të ulët, ndërsa pajisjet e vjetra kanë kosto më të larta.
Paulin Gega, i GEGA OIL GROUP, thekson se sipërmarrjet që përqafojnë inovacionin, forcojnë menaxhimin financiar dhe rrisin standardet e shërbimit do të jenë fituesit e procesit të integrimit.
“Ky është një moment vendimtar për ekonominë shqiptare dhe një mundësi që bizneset të shndërrohen në aktorë konkurrues jo vetëm në rajon, por edhe në tregun europian”, tha ai.
Përfitimet nga tregu 450 milionë banorësh
Anëtarësimi i plotë i Shqipërisë në BE pritet të sjellë një transformim gradual, por të thellë, për bizneset e vogla dhe të mesme (SME). Përveç kostove, do të ketë edhe përfitime për ato që arrijnë të përshtaten.
Dhoma e Tregtisë analizon se hyrja në tregun unik europian hap hapësira të mëdha për eksport.
Bizneset shqiptare nuk do të përballen më me tarifa doganore apo kuota, ndërsa procedurat doganore do të thjeshtohen. Një prodhues i vogël tekstilesh apo një punishte artizanale ushqimore do të ketë akses të drejtpërdrejtë në një treg prej mbi 450 milionë konsumatorësh.
Standardet e BE-së për cilësinë, sigurinë ushqimore, gjurmueshmërinë dhe etiketimin janë shumë më të larta se ato aktuale shqiptare, prandaj çdo kompani eksportuese duhet të investojë në pajisje, laboratorë testimi, sisteme kontrolli cilësie dhe certifikime ndërkombëtare.
Rritja e konkurrencës është e pashmangshme. Tregu shqiptar do të hapet për kompani europiane me kapital më të madh, teknologji të avancuar dhe përvojë menaxheriale, duke ushtruar presion mbi bizneset vendase për të rritur produktivitetin, për të përmirësuar shërbimin dhe për të optimizuar kostot.
Për disa ndërmarrje, kjo mund të nënkuptojë rrezik mbylljeje, por për të tjera do të nxisë partneritete strategjike, investime në teknologji digjitale dhe rritje profesionale të stafit.
Integrimi në BE sjell akses më të gjerë në fonde zhvillimi: fondet strukturore dhe të kohezionit ofrojnë mundësi për bashkëfinancim të pajisjeve moderne ose trajnime të stafit.
Përfitimi i këtyre fondeve kërkon kapacitete menaxheriale dhe aftësi për të përgatitur projekte konkurruese, çka mund të jetë sfidë për shumë SME.
Legjislacioni i BE-së për mjedisin, punësimin dhe mbrojtjen e konsumatorit nënkupton detyrime të reja për trajtimin e mbetjeve, raportim financiar transparent, respektim të plotë të të drejtave të punonjësve dhe sigurime më të larta. Në afat të gjatë, kjo krijon klimë më të drejtë konkurruese dhe ul rrezikun e gjobave apo konflikteve ligjore.
Në një plan më të gjerë, anëtarësimi përmirëson perceptimin e stabilitetit politik dhe ekonomik të vendit, duke ulur koston e kapitalit dhe duke e bërë më të lehtë për SME-të të tërheqin investime ose kredi me interesa më të ulëta.
Lëvizja e lirë e punëtorëve mund të sjellë sfida me emigrimin e punonjësve të kualifikuar, por edhe mundësi për të rekrutuar specialistë nga vende të tjera të BE-së./monitor.al -
Integrimi në BE me kosto të larta: Qeveria ende pa strategji për të mbrojtur prodhuesit shqiptarë
Një vit pas anëtarësimit të Kroacisë në BE, në vitin 2013, një konglomerat i madh, grupi Agrokor, me peshë sa 15% e PBB-së së vendit, falimentoi.
Keqmenaxhimi financiar para anëtarësimit e bëri të papërballueshme konkurrencën pas hapjes së tregjeve të BE-së.
Për shkak të madhësisë, falimenti i Agrokor vuri në rrezik gjithë ekonominë e Kroacisë, ndërsa u desh ndërhyrja e BE-së për ristrukturimin e grupit. Shembulli i Kroacisë është i vlefshëm edhe për vendin tonë.
Nëse qeveria shqiptare përmbush mbylljen e negociatave dhe realizon anëtarësimin brenda vitit 2030, shumica e bizneseve shqiptare, sidomos në sektorin prodhues, do të përballen me presion të fortë nga hapja e tregjeve me BE-në, nëse nuk përmbushin standardet.
Ekspozimi përballë një tregu të madh do ti vendosë sektorë të caktuar përballë një konkurrence që mund t’u rrezikojë tregun ku kanë operuar deri tani nëse nuk ndërmerren hapa të shpejtë për modernizim dhe përshtatje, tha Neritan Mullaj, Drejtori Ekzekutiv Dhomës Amerikane të Tregtisë dhe industrisë.
Sipas tij, ndërmarrjet e vogla e të mesme, në përgjithësi, karakterizohen nga produktivitet i ulët, të përgatitura për të përballuar vetëm nevoja të vogla lokale, kanë numër të ulët punonjësish dhe vështirësi në financim.
Pa mbështetje, ato nuk do të mund të rrisin kapacitetet apo cilësinë e prodhimit dhe do ta kenë shumë të vështirë të mbeten konkurruese.
Mullai theksoi se është koha që bizneset të fokusohen tek investimi në teknologji moderne dhe automatizim, në marrjen e certifikatave dhe përputhjen me standardet e BE-së, si dhe tek diversifikimi i produkteve dhe tregjeve.
Samir Mane, president i BALFIN Group, tha më herët në një intervistë për “Monitor” se anëtarësimi në BE do të sjellë konkurrencë më të fortë, por edhe mundësi për bizneset që përshtaten shpejt.
Sipas tij, sipërmarrjet shqiptare duhet të investojnë në inovacion, teknologji dhe kapital njerëzor për të konkurruar në një treg më të madh e të strukturuar.
Ai shtoi se brenda Grupit po digjitalizohen proceset kryesore dhe po implementohen projekte me Inteligjencë Artificiale për efikasitet. Modernizimi i vazhdueshëm dhe fokusi te njerëzit janë mënyra më e mirë për ta kthyer integrimin në motor zhvillimi afatgjatë.
Zoti Nikolin Jaka, i cili drejton Dhomën e Tregtisë, thekson se këto investime mund të rikuperohen në 3–5 vjet përmes aksesit në tregun e BE-së, rritjes së eksporteve dhe përmirësimit të cilësisë së produktit.
Por bizneset, sidomos ato të mesme e të vogla, duhet të nisin përshtatjen tani për të shmangur falimentin kur tregjet të hapen.
Shumë biznese shqiptare – nga tregtarët e produkteve të falsifikuara e deri te fabrikat pa standarde dhe fermat që nuk plotësojnë kriteret e BE-së – rrezikojnë falimentimin pas anëtarësimit, nëse nuk përshtaten. Më të vështirë do ta kenë bizneset e vogla dhe të mesme për shkak të mundësive të kufizuara financiare.
Në vitin 2024, rreth 80% e bizneseve shqiptare e konsideruan integrimin në BE zhvillim pozitiv, sipas Barometrit të Ballkanit – përqindja më e lartë në rajon, megjithëse ra nga 96% në 2023.
Shumica nuk i njohin pasojat, pasi në vitet e para, kostot e përshtatjes janë të larta dhe shumë prodhues mund të mos konkurrojnë pas heqjes së tarifave doganore.
Alban Zusi, prodhues me përvojë në industrinë ushqimore, pohon se shumë biznese do të jenë në disavantazh, sepse duhet të bëjnë investime joproduktive për të plotësuar standardet mjedisore, ushqimore dhe të sigurisë në punë.
“Këto investime kërkojnë shumë financime dhe kanë kosto të lartë operative e mirëmbajtjeje, pa sjellë domosdoshmërisht rritje produktiviteti”, tha ai.
Z.Mullaj shton se bizneset shqiptare që duan të përshtaten me standardet e BE-së do të përballen me disa kosto të menjëhershme.
Pjesa më e madhe lidhet me investimet teknike, ku hyjnë blerja e pajisjeve të reja, modernizimi i linjave prodhuese, përmirësimi i kushteve higjieno-sanitare sipas standardeve të BE-së, deri te masat e sigurisë në punë dhe eficienca energjetike.
Sigurisht, këto janë investime që kërkojnë likuiditete financiare, por ai shton se, një pjesë mund të subvencionohet nga fonde të BE-së dhe institucionet financiare ndërkombëtare.
Luan Leka, një nga sipërmarrësit më të mëdhenj të industrisë prodhues, përmes grupit EHW thotë se duhet ta shohim me optimizëm aderimin në BE.
“Fakti që do të jemi pjesë e një tregu shumë më të gjerë do të mundësonte investime më eficente. Shpresoj që do të ketë edhe investime në infrastrukturë, të ndihmuara edhe nga fonde të BE, proces që ka ndodhur edhe më parë në vende të tjera”.
Por, ai shton se ka vend për një shqetësim, që do të jetë më e lehtë rruga për tu larguar forcat e punës, “fenomen që duhet ta përballojmë”.
Për të përfituar nga ky proces, hapin e parë duhet pa humbur kohë ta bëjë shteti. Ky hap duhet të jetë: “Përputhja e legjislacionit të sigurisë ushqimore me atë të BE”
“Mbi këtë bazë duhet të ristrukturohet sektori bujqësor dhe ai blegtoral. Ky sektor vuan edhe parcelizimin ekstrem të tokës që pengon zhvillimin e një bujqësie të përparuar.
Gjithashtu duhet të ristrukturohet industria agropërpunuese, konform standardeve më të përparuara, për të qenë konkurruese në një treg të hapur. Sa më shpejt të nisë ky proces aq më të mëdha do të jenë shanset për të përfituar nga anëtarësimi në BE”, sugjeron Z.Leka.
Kostot
Bizneset shqiptare që duan të përshtaten me standardet e BE-së do të përballen me disa kosto të menjëhershme. Pjesa më e madhe lidhet me investimet teknike, ku hyjnë blerja e pajisjeve të reja, modernizimi i linjave prodhuese, përmirësimi i kushteve higjieno-sanitare sipas standardeve të BE-së, deri te masat e sigurisë në punë dhe eficienca energjetike.
Kostot e anëtarësimit, më të larta për prodhuesit e ushqimeve
Kostot me të cilat bizneset shqiptare do të përballen nga anëtarësimi në BE lidhen kryesisht me përshtatjen me standardet europiane dhe mund të arrijnë deri në 700 mijë euro në fazën e parë, sipas Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë.
Për sektorin e prodhimit dhe shërbimeve të vogla e të mesme, pasojat mund të jenë më të rënda, siç tregon përvoja e Kroacisë, Rumanisë dhe Bullgarisë.
Standardet e BE-së për sigurinë ushqimore, cilësinë e produktit, gjurmueshmërinë dhe efikasitetin energjetik kërkojnë linja prodhimi moderne.
Për një ndërmarrje prodhuese me 40–60 punonjës, modernizimi i makinerive dhe instalimi i sistemeve të kontrollit cilësor përkthehet në 150–300 mijë euro shpenzim fillestar. Në sektorë me rrezik më të lartë (ushqim, pije, kimikate), shifra mund të arrijë 400–700 mijë euro.
Certifikata si ISO 22000 për sigurinë ushqimore, CE për produkte industriale apo HACCP për përpunim ushqimor janë të domosdoshme. Çdo certifikim kushton 5–20 mijë euro për implementim dhe auditim, plus 2–5 mijë euro në vit për rinovim.
Trajnimet për sigurinë në punë, menaxhimin mjedisor dhe raportimin financiar sipas standardeve të BE-së llogariten 500–1,000 euro për punonjës në vitin e parë.
Direktivat europiane për ujërat e ndotura, emetimet dhe riciklimin mund të kërkojnë stacione filtruese, depo mbetjesh ose kontrata riciklimi. Për një kompani prodhuese të mesme, kostoja fillestare varion 50–200 mijë euro, ndërsa mirëmbajtja vjetore 10–20 mijë euro.
Rregullat e raportimit financiar dhe të drejtave të punës shtojnë zakonisht 5–10% në shpenzimet vjetore operative. Harmonizimi i tatimeve (TVSH minimale 20%, akcizat) mund të rrisë kostot në disa sektorë.
Në total, për një biznes prodhimi të mesëm, hyrja në BE nënkupton një investim fillestar prej 200–600 mijë eurosh gjatë 2–3 viteve të para e pas anëtarësimit, plus 10–15% rritje të kostove operative vjetore për mirëmbajtje standardesh, auditime dhe trajnime.
Për një kompani shqiptare në agroindustri me rreth 50 punonjës, që merret me përpunimin e qumështit ose mishit, përmbushja e plotë e standardeve të BE-së kërkon një paketë investimesh edhe më të lartë, rreth 700 mijë euro, ndërsa kostot operative vjetore mund të rriten me 120–200 mijë euro.
Kjo varet nga niveli aktual i teknologjisë: impiantet moderne janë më pranë kufirit të ulët, ndërsa pajisjet e vjetra kanë kosto më të larta.
Paulin Gega, i GEGA OIL GROUP, thekson se sipërmarrjet që përqafojnë inovacionin, forcojnë menaxhimin financiar dhe rrisin standardet e shërbimit do të jenë fituesit e procesit të integrimit.
“Ky është një moment vendimtar për ekonominë shqiptare dhe një mundësi që bizneset të shndërrohen në aktorë konkurrues jo vetëm në rajon, por edhe në tregun europian”, tha ai.
Kostot
Në total, për një biznes prodhimi të mesëm, hyrja në BE nënkupton një investim fillestar prej 200–600 mijë eurosh gjatë 2–3 viteve të para e pas anëtarësimit, plus 10–15% rritje të kostove operative vjetore për mirëmbajtje standardesh, auditime dhe trajnime. Për një kompani shqiptare në agroindustri me rreth 50 punonjës, që merret me përpunimin e qumështit ose mishit, përmbushja e plotë e standardeve të BE-së kërkon një paketë investimesh edhe më të lartë, rreth 700 mijë euro, ndërsa kostot operative vjetore mund të rriten me 120–200 mijë euro.
Përfitimet nga tregu 450 milionë banorësh
Anëtarësimi i plotë i Shqipërisë në BE pritet të sjellë një transformim gradual, por të thellë, për bizneset e vogla dhe të mesme (SME). Përveç kostove, do të ketë edhe përfitime për ato që arrijnë të përshtaten.
Dhoma e Tregtisë analizon se hyrja në tregun unik europian hap hapësira të mëdha për eksport.
Bizneset shqiptare nuk do të përballen më me tarifa doganore apo kuota, ndërsa procedurat doganore do të thjeshtohen. Një prodhues i vogël tekstilesh apo një punishte artizanale ushqimore do të ketë akses të drejtpërdrejtë në një treg prej mbi 450 milionë konsumatorësh.
Standardet e BE-së për cilësinë, sigurinë ushqimore, gjurmueshmërinë dhe etiketimin janë shumë më të larta se ato aktuale shqiptare, prandaj çdo kompani eksportuese duhet të investojë në pajisje, laboratorë testimi, sisteme kontrolli cilësie dhe certifikime ndërkombëtare.
Rritja e konkurrencës është e pashmangshme. Tregu shqiptar do të hapet për kompani europiane me kapital më të madh, teknologji të avancuar dhe përvojë menaxheriale, duke ushtruar presion mbi bizneset vendase për të rritur produktivitetin, për të përmirësuar shërbimin dhe për të optimizuar kostot.
Për disa ndërmarrje, kjo mund të nënkuptojë rrezik mbylljeje, por për të tjera do të nxisë partneritete strategjike, investime në teknologji digjitale dhe rritje profesionale të stafit.
Integrimi në BE sjell akses më të gjerë në fonde zhvillimi: fondet strukturore dhe të kohezionit ofrojnë mundësi për bashkëfinancim të pajisjeve moderne ose trajnime të stafit.
Përfitimi i këtyre fondeve kërkon kapacitete menaxheriale dhe aftësi për të përgatitur projekte konkurruese, çka mund të jetë sfidë për shumë SME.
Legjislacioni i BE-së për mjedisin, punësimin dhe mbrojtjen e konsumatorit nënkupton detyrime të reja për trajtimin e mbetjeve, raportim financiar transparent, respektim të plotë të të drejtave të punonjësve dhe sigurime më të larta. Në afat të gjatë, kjo krijon klimë më të drejtë konkurruese dhe ul rrezikun e gjobave apo konflikteve ligjore.
Në një plan më të gjerë, anëtarësimi përmirëson perceptimin e stabilitetit politik dhe ekonomik të vendit, duke ulur koston e kapitalit dhe duke e bërë më të lehtë për SME-të të tërheqin investime ose kredi me interesa më të ulëta.
Lëvizja e lirë e punëtorëve mund të sjellë sfida me emigrimin e punonjësve të kualifikuar, por edhe mundësi për të rekrutuar specialistë nga vende të tjera të BE-së.
Përfitimet
Hyrja në tregun unik europian hap hapësira të mëdha për eksport. Bizneset shqiptare nuk do të përballen më me tarifa doganore apo kuota, ndërsa procedurat doganore do të thjeshtohen. Një prodhues i vogël tekstilesh apo një punishte artizanale ushqimore do të ketë akses të drejtpërdrejtë në një treg prej mbi 450 milionë konsumatorësh./Monitor.al/ -
Shqipëria mbi 100 vite larg BE-së në arsim, infrastrukturë dhe qeverisje
Shqipëria mbi 100 vite larg BE-së në arsim, infrastrukturë dhe qeverisje
Studimi i Institutit të Vjenës tregon se Shqipëria po i afrohet Bashkimit Evropian kryesisht në digjitalizim, me vetëm 9 vite diferencë nga mesatarja e BE-së. Por vendi mbetet shumë prapa në arsim, mjedis, infrastrukturë dhe qeverisje, ku diferencat shkojnë deri në mbi 100 vite. Ndërsa në kuadrin rajonal vendet e Ballkanit Perëndimor shfaqin ritme të pabarabarta progresi.
Instituti i Vjenës për Studime Ndërkombëtare Ekonomike nëpërmjet iniciativës “Converge2eu”, ka mbledhur të dhëna mbi progresin e 6 vendeve të Ballkanit Perëndimor drejt Bashkimit Evropian, si pjesë e Procesit të Berlinit.
Pas pezullimit të zgjerimit të BE-së në vitin 2014, u krijua Procesi i Berlinit, si urë lidhëse midis unionit dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor, duke përfshirë Shqipërinë, Kosovën, Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi, Serbinë dhe Bosnje-Hercegovinën.
Për këto vende, studimi ka vlerësuar progresin drejt BE-së në raport me 8 fusha, si: Ekonomia, zhvillimi social, shëndetësia, arsimi, mjedisi, qeverisja, digjitalizimi e infrastruktura. Të dhënat e këtij studimi u paraqitën në forumin ‘Ignita’, të mbajtur në Prizren të Kosovës tetorin e këtij viti.
Studimi gjithashtu u kujdes të jepte rekomandime në raport me fokusin e ardhshëm të vendeve të Ballkanit Perëndimor si kusht për anëtarësim në BE. Instituti i Vjenës thekson se mjedisi, arsimi e infrastruktura duhet të jenë fokusi kryesor i politikëbërësve në të gjashta vendet. Nga ana tjetër, studimi thekson se i vetmi aspekt ku të gjitha vendet kanë përparim të dukshëm e afërsi me standardet e BE-së, është digjitalizimi. Në këtë kategori, studimi e vlerëson Shqipërinë me vetëm 9 vite diferencë nga vendet e Bashkimit Evropian
Sipas ekonomistit të Institutit të Vjenës, Branimir Jovanoviç, “‘Converge2eu’ synon të riformulojë konceptin e përputhshmërisë me standardet e BE-së, duke u fokusuar te mënyra se si njerëzit në rajon jetojnë realisht, si krahasohet kjo me Bashkimin Evropian dhe nëse këto kushte po përmirësohen apo jo” – duke nënvizuar edhe njëherë thellësinë e rëndësinë e këtij studimi.
Renditja e 6 vendeve të Ballkanit Perëndimor
Në aspektin ekonomik, Shqipëria renditet e dyta për nga afërsia me standardet e BE-së. Serbia renditet e para me 35 vite larg BE-së, Shqipëria e dyta me 53 vite, të ndjekura nga Maqedonia e Veriut 59 vite, e Mali i Zi me 72 vite. Studimi vlerëson më tej se Kosova dhe Bosnje-Hercegovina janë të dyja mbi 100 vite larg standardit ekonomik të BE-së.
Por e kundërta vlerësohet në aspektin social, ku Kosova renditet e para. Sipas studimit sistemi i mbështetjes sociale të Kosovës është 19 vite larg atij të Bashkimit Evropian, ndërsa e dyta renditet Serbia me 51 vite largësi nga BE-ja. Renditja më pas vijon me Malin e Zi me një diferencë prej 59 vitesh dhe nga Shqipëria, që sipas studimit ka 71 vite diferencë me BE-në kur vjen puna te mbrojtja sociale. Në fund ndodhet Maqedonia e Veriut me mbi 100 vite diferencë nga standardet e BE-së, ndërsa sistemi social boshnjak gjykohet nga Instituti si në largim nga standardet e BE-së.
Kur flitet për shëndetësinë, Instituti gjykon se progresin më të ndjeshëm e ka bërë Maqedonia e Veriut, ku sistemi shëndetësor ka 7 vite diferencë nga ai i BE-së. Mali i Zi renditet i dyti me 17 vite, ndërkaq që Shqipëria renditet e treta me 39 vite diferencë nga standardi shëndetësor i BE-së. Kosova renditet e katërta me 41 vite nga BE. Raporti vë në fund të klasifikimit Bosnje-Hercegovinën me 89 vite diferencë nga BE-ja dhe Serbinë si të fundit, me mbi 100 vite diferencë nga standardet e BE-së për sistemin shëndetësor.
Arsimi, i cili u përmend në raport si pikë e veçantë tek e cila të gjitha vendet duhet të investojnë, renditet si fusha më e dobët e pothuajse të gjitha vendeve. Me përjashtim të Bosnje-Hercegovinës, sistemi arsimor i së cilës ka 18 vite diferencë me standardet e BE-së, vendet e tjera, duke përfshirë dhe Shqipërinë, vlerësohen si në largim nga standardet e BE-së.
E njëjta situatë paraqitet në aspektin e politikave mjedisore, ku të gjitha vendet paraqiten me problematika të thella. Shqipëria sipas studimit është të paktën 100 vite larg BE-së në këtë aspekt, e po ashtu dhe Kosova. Të gjitha vendet e tjera nga ana tjetër vlerësohen si në largim nga standardet e Bashkimit Evropian.
Cilësia e qeverisjes për të gjashta vendet ishte gjithashtu objekt studimi. Kosova vlerësohet si me qeverisje më afër Unionit në raport me vendet e tjera, 26 vite larg standardit të BE-së. Renditja vijon me Maqedoninë e Veriut me cilësi qeverisjeje 40 vite larg BE-së, të ndjekura nga Mali i Zi me një diferencë prej 57 vitesh, e Shqipëria që ndodhet 64 vite larg BE-së në qeverisje. Serbia renditet e parafundit me mbi 100 vite diferencë në qeverisje nga standardi i BE-së, ndërkaq që Bosnje-Hercegovina është i vetmi vend i renditur si në largim nga standardet e BE-së në fushën e qeverisjes.
Raporti i Institutit vëren arritje nga Ballkani Perëndimor në digjitalizim, ku në Serbi është 4 vite larg atij të BE-së, ndërkaq që në Shqipëri diferenca me BE-në është 9 vite. Serbia e Shqipëria ndiqen nga Maqedonia e Veriut me 16 vite larg nga niveli i digjitalizimit të Unionit, e nga Mali i Zi me 63 vite. Bosnje-Hercegovina vlerësohet si në largim nga standardet e BE-së.
Infrastruktura e vendeve të Ballkanit Perëndimor lë për të dëshiruar në raport me standardet e BE-së. Kjo konfirmohet edhe nga studimi që vlerëson se infrastruktura e Shqipërisë, Serbisë, Maqedonisë së Veriut, Malit të Zi e Bosnje-Hercegovinës është mbi 100 vite larg BE-së, me Kosovën që renditet edhe më ulët, me cilësi infrastrukture në largim nga standardet e BE-së.
Renditja e secilit vend
Ekipi i Amforës përpunoi renditjen e përgjithshëm të vendeve në një tabelë të pikëzuar, e cila ka për qëllim të tregojë afërsinë dhe largësinë e vendeve të Ballkanit Perëindor në raport me standardet e BE-së.
Si metodologji është përdorur një rankim sasior e cilësor i të gjitha kategorive. Rankimi cilësor i ponderuar 60% për nga rëndësia, ndërkaq që rankimi sasior 40%. Për rankimin sasior, kategori të ndryshme largësish nga standardi i BE-së pikëzohen si më poshtë: 0–10 vjet → 5 pikë, 11–30 vjet → 4 pikë, 31–60 vjet → 3 pikë, 61–100 vjet → 2 pikë, mbi 100 vjet → 1 pikë, “Diverging” (duke u larguar) → 0 pikë.
Në total, maksimalja që Amfora i jep një shteti të Ballkanit Perëndimor është 40 pikë e minimalja zero. Ndërkaq metoda cilësore vë si më të rëndësishme digjitalizimin, ekonominë, qeverisjen e mjedisin, duke bërë një rankim në bazë të këtyre kritereve. Të dyja metodat e përmbledhura japin grafikën e mëposhtme.
Metodologjia e studimit të Institutit të Vjenës -
Shqipëria e suksesshme “online”, por mbi 100 vite larg BE-së në arsim, infrastrukturë dhe qeverisje
Instituti i Vjenës për Studime Ndërkombëtare Ekonomike nëpërmjet iniciativës “Converge2eu”, ka mbledhur të dhëna mbi progresin e 6 vendeve të Ballkanit Perëndimor drejt Bashkimit Evropian, si pjesë e Procesit të Berlinit.
Pas pezullimit të zgjerimit të BE-së në vitin 2014, u krijua Procesi i Berlinit, si urë lidhëse midis unionit dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor, duke përfshirë Shqipërinë, Kosovën, Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi, Serbinë dhe Bosnje-Hercegovinën.
Për këto vende, studimi ka vlerësuar progresin drejt BE-së në raport me 8 fusha, si: Ekonomia, zhvillimi social, shëndetësia, arsimi, mjedisi, qeverisja, digjitalizimi e infrastruktura. Të dhënat e këtij studimi u paraqitën në forumin ‘Ignita’, të mbajtur në Prizren të Kosovës tetorin e këtij viti.
Studimi gjithashtu u kujdes të jepte rekomandime në raport me fokusin e ardhshëm të vendeve të Ballkanit Perëndimor si kusht për anëtarësim në BE. Instituti i Vjenës thekson se mjedisi, arsimi e infrastruktura duhet të jenë fokusi kryesor i politikëbërësve në të gjashta vendet. Nga ana tjetër, studimi thekson se i vetmi aspekt ku të gjitha vendet kanë përparim të dukshëm e afërsi me standardet e BE-së, është digjitalizimi. Në këtë kategori, studimi e vlerëson Shqipërinë me vetëm 9 vite diferencë nga vendet e Bashkimit Evropian.
Sipas ekonomistit të Institutit të Vjenës, Branimir Jovanoviç, “‘Converge2eu’ synon të riformulojë konceptin e përputhshmërisë me standardet e BE-së, duke u fokusuar te mënyra se si njerëzit në rajon jetojnë realisht, si krahasohet kjo me Bashkimin Evropian dhe nëse këto kushte po përmirësohen apo jo” – duke nënvizuar edhe njëherë thellësinë e rëndësinë e këtij studimi.
Renditja e 6 vendeve të Ballkanit Perëndimor
Në aspektin ekonomik, Shqipëria renditet e dyta për nga afërsia me standardet e BE-së. Serbia renditet e para me 35 vite larg BE-së, Shqipëria e dyta me 53 vite, të ndjekura nga Maqedonia e Veriut 59 vite, e Mali i Zi me 72 vite. Studimi vlerëson më tej se Kosova dhe Bosnje-Hercegovina janë të dyja mbi 100 vite larg standardit ekonomik të BE-së.
Por e kundërta vlerësohet në aspektin social, ku Kosova renditet e para. Sipas studimit sistemi i mbështetjes sociale të Kosovës është 19 vite larg atij të Bashkimit Evropian, ndërsa e dyta renditet Serbia me 51 vite largësi nga BE-ja. Renditja më pas vijon me Malin e Zi me një diferencë prej 59 vitesh dhe nga Shqipëria, që sipas studimit ka 71 vite diferencë me BE-në kur vjen puna te mbrojtja sociale. Në fund ndodhet Maqedonia e Veriut me mbi 100 vite diferencë nga standardet e BE-së, ndërsa sistemi social boshnjak gjykohet nga Instituti si në largim nga standardet e BE-së.
Kur flitet për shëndetësinë, Instituti gjykon se progresin më të ndjeshëm e ka bërë Maqedonia e Veriut, ku sistemi shëndetësor ka 7 vite diferencë nga ai i BE-së. Mali i Zi renditet i dyti me 17 vite, ndërkaq që Shqipëria renditet e treta me 39 vite diferencë nga standardi shëndetësor i BE-së. Kosova renditet e katërta me 41 vite nga BE. Raporti vë në fund të klasifikimit Bosnje-Hercegovinën me 89 vite diferencë nga BE-ja dhe Serbinë si të fundit, me mbi 100 vite diferencë nga standardet e BE-së për sistemin shëndetësor.
Arsimi, i cili u përmend në raport si pikë e veçantë tek e cila të gjitha vendet duhet të investojnë, renditet si fusha më e dobët e pothuajse të gjitha vendeve. Me përjashtim të Bosnje-Hercegovinës, sistemi arsimor i së cilës ka 18 vite diferencë me standardet e BE-së, vendet e tjera, duke përfshirë dhe Shqipërinë, vlerësohen si në largim nga standardet e BE-së.
E njëjta situatë paraqitet në aspektin e politikave mjedisore, ku të gjitha vendet paraqiten me problematika të thella. Shqipëria sipas studimit është të paktën 100 vite larg BE-së në këtë aspekt, e po ashtu dhe Kosova. Të gjitha vendet e tjera nga ana tjetër vlerësohen si në largim nga standardet e Bashkimit Evropian.
Cilësia e qeverisjes për të gjashta vendet ishte gjithashtu objekt studimi. Kosova vlerësohet si me qeverisje më afër Unionit në raport me vendet e tjera, 26 vite larg standardit të BE-së. Renditja vijon me Maqedoninë e Veriut me cilësi qeverisjeje 40 vite larg BE-së, të ndjekura nga Mali i Zi me një diferencë prej 57 vitesh, e Shqipëria që ndodhet 64 vite larg BE-së në qeverisje. Serbia renditet e parafundit me mbi 100 vite diferencë në qeverisje nga standardi i BE-së, ndërkaq që Bosnje-Hercegovina është i vetmi vend i renditur si në largim nga standardet e BE-së në fushën e qeverisjes.
Raporti i Institutit vëren arritje nga Ballkani Perëndimor në digjitalizim, ku në Serbi është 4 vite larg atij të BE-së, ndërkaq që në Shqipëri diferenca me BE-në është 9 vite. Serbia e Shqipëria ndiqen nga Maqedonia e Veriut me 16 vite larg nga niveli i digjitalizimit të Unionit, e nga Mali i Zi me 63 vite. Bosnje-Hercegovina vlerësohet si në largim nga standardet e BE-së.
Infrastruktura e vendeve të Ballkanit Perëndimor lë për të dëshiruar në raport me standardet e BE-së. Kjo konfirmohet edhe nga studimi që vlerëson se infrastruktura e Shqipërisë, Serbisë, Maqedonisë së Veriut, Malit të Zi e Bosnje-Hercegovinës është mbi 100 vite larg BE-së, me Kosovën që renditet edhe më ulët, me cilësi infrastrukture në largim nga standardet e BE-së.
Renditja e secilit vend
Ekipi i Amforës përpunoi renditjen e përgjithshëm të vendeve në një tabelë të pikëzuar, e cila ka për qëllim të tregojë afërsinë dhe largësinë e vendeve të Ballkanit Perëindor në raport me standardet e BE-së.
Si metodologji është përdorur një rankim sasior e cilësor i të gjitha kategorive. Rankimi cilësor i ponderuar 60% për nga rëndësia, ndërkaq që rankimi sasior 40%. Për rankimin sasior, kategori të ndryshme largësish nga standardi i BE-së pikëzohen si më poshtë: 0–10 vjet → 5 pikë, 11–30 vjet → 4 pikë, 31–60 vjet → 3 pikë, 61–100 vjet → 2 pikë, mbi 100 vjet → 1 pikë, “Diverging” (duke u larguar) → 0 pikë.
Në total, maksimalja që Amfora i jep një shteti të Ballkanit Perëndimor është 40 pikë e minimalja zero. Ndërkaq metoda cilësore vë si më të rëndësishme digjitalizimin, ekonominë, qeverisjen e mjedisin, duke bërë një rankim në bazë të këtyre kritereve. Të dyja metodat e përmbledhura japin grafikën e mëposhtme.Metodologjia e studimit të Institutit të Vjenës
Për secilën nga 8 fushat e përzgjedhura të studimit – ekonomia, shëndetësia, arsimi, mbrojtja sociale, digjitalizimi, mjedisi, qeverisja e infrastruktura – studiuesit e Institutit të Vjenës kanë përzgjedhur disa kategori që janë përdorur për t’i vlerësuar këto fusha. Për ekonominë, studimi ka përdorur kategori si prodhimi për frymë, të ardhurat mesatare bruto, paga minimale, pensionet mesatare dhe produktiviteti për punëtor.
Për shembull, paga minimale në Shqipëri është 385 euro, e cila sipas studimit është 40 vite larg pagës minimale të BE-së. Në Serbi, paga minimale është 544 euro, të cilën studimi e vlerëson si 25 vite larg pagës minimale të BE-së. Ky krahasim është bërë për të gjashta vendet, në tetë fushat objekt të këtij studimi, duke përdorur nënkategoritë e mësipërme për të nxjerrë konkluzionet.
Në aspektin social, studimi ka përdorur metrika si papunësia, punësimi, varfëria, pabarazia dhe pabarazia gjinore në punësim. Për shëndetësinë, janë përdorur si indikatorë shpenzimi publik për shëndetësinë, jetëgjatësia, vdekshmëria e të vegjëlve, numri i krevateve të spitaleve dhe numri i mjekëve. Niveli i arsimit është vlerësuar në gjashtë vendet duke përdorur fusha studimi si shpenzimet publike për arsimin, pikët në PISA, regjistrimi e diplomimi në dhe nga shkolla e lartë, fuqia punëtore me arsim të lartë dhe norma NEET (individët që nuk janë as në punë, as në shkollë e as nuk po trajnohen).
Cilësia mjedisore në gjashtë vendet bazohet në tregues si vdekja e parakohshme, përqindja e energjisë së rinovueshme në treg, intensiteti energjetik, intensiteti i përdorimit të karbonit dhe ripërdorimi i mbetjeve.
Qeverisja, një aspekt shumë i rëndësishëm për çdo vend, është matur nga studimi duke përdorur metrika si zëri dhe llogaridhënia, stabiliteti politik, efikasiteti qeverisës, cilësia rregullatore, rendi ligjor dhe korrupsioni. Studimi e mat shkallën e digjitalizimit të vendeve nëpërmjet numrit të banesave me akses në internet, përdorimit të shërbimeve online të shtetit, sipërmarrjeve me website, eksporteve të shërbimeve me ICT (Teknologjia e Informimit dhe Komunikimit), vlerave të shtuara e punësimit në ICT. Së fundmi, studimi vlerëson infrastrukturën e të gjashta vendeve duke marrë parasysh tregues si gjatësia e rrugëve, numri i shinave hekurudhore, numri i aeroporteve dhe kapaciteti i elektricitetit të instaluar.
Rankimi i Shqipërisë
Sipas studimit ka një numër të lartë fushash në të cilat Shqipëria po largohet nga standardi i BE-së. Kjo përfshin pensionin mesatar, shpenzimin publik për shëndetësinë, numrin e mjekëve, hapësirën gjinore në punësim, shpenzimin publik për arsimin, pikët mesatare të PISA-s, intensitetin e karbonit, rikuperimin e mbeturinave, zërin e llogaridhënies, stabilitetin politik, cilësinë rregullatore, eksportet në shërbimet ICT dhe numrin e shinave hekurudhore.
Ndërkaq, Shqipëria është mbi 30 vite larg BE-së në fusha si norma e arsimimit të lartë (47 vite larg), vdekjet e parakohshme (60 vite larg), intensiteti energjetik (84 vite larg), kontrolli i korrupsionit (31 vite larg), vlera e shtuar në shërbimet ICT (56 vite larg), punësimi në sektorin ICT (44 vite larg) dhe numri i aeroporteve (33 vite larg). Po ashtu, studimi e rendit Shqipërinë si mbi 100 vite larg BE-së në tregues si numri i individëve që nuk janë në shkollë, punë apo trajnim (norma NEET), si edhe në gjatësinë e rrugëve dhe kapacitetin e instalimeve elektrike.
Studimi gjithashtu nxjerr në pah edhe fusha ku standardi i Shqipërisë është në përputhje me atë të Bashkimit Evropian. Këto kategori përfshijnë fuqinë punëtore me arsimim të përparuar, përqindjen në treg të energjisë së rinovueshme, numrin e familjeve me akses në internet dhe përdorimin e shërbimeve qeveritare digjitale.
Së fundmi, duket se Shqipëria ka bërë progres në një sërë fushash, por ka mangësi të theksuara në arsim, mjedis, infrastrukturë e qeverisje. Reformat e qenësishme institucionale por edhe shoqërore mbeten kyçe për arritjen e standardeve të BE-së edhe në këto fusha./Amfora.al -
Edhe 100 vjet varfëri”/Raporti: Shqipëria po largohet nga standardet e BE-së
Teksa Shqipëria synon të anëtarësohet në Bashkimin Europian brenda vitit 2030, vendit i duhen dekada, madje në drejtimet kryesore, arsim, shëndetësi dhe qeverisje po bëhen hapa pas, duke thelluar më tej hendekun, në vend që ta ngushtonim.
Ndryshe nga shtetet e pjesës lindore të Europës, vendet e Ballkanit Perëndimor nuk kanë përparuar njësoj në ekonomi, demokraci, qeverisje dhe infrastrukturë. Diku regjimet autokratike dhe diku luftërat pas viteve 1990 kanë lënë pasoja që ende nuk po kapërcehen.
Instituti i Vjenës për Studime Ndërkombëtare (WIIW) ka ndërtuar platformën e konvergjencës, e cila tregon se sa vite i duhen secilit prej 6 vendeve të arrijnë standardet e BE-së në 8 drejtime kryesore dhe 40 nënfusha.
Duke analizuar secilin nga komponentët shihet se në 14 fusha, Shqipëria po bën hapa pas, në 4 prej tyre ka arritur standardet dhe në 22 të tjera duhen dekada deri mbi 100 vite për të arritur BE.
Anëtarësimi në BE pa arritur standardet rrezikon të thellojë më tej plagën e migracionit, thotë Selami Xhepa, Ekspert i Ekonomisë. Sipas tij, përvojat e anëtarëve më të rinj të BE tregojnë për valë emigracioni, të cilat stimulohen nga lëvizja e lirë dhe hendeku i thellë i nivelit të jetesës.
Pavarësisht efekteve pozitive dhe negative që ka anëtarësimi në BE, qytetarët dhe bizneset shqiptare e dëshirojnë më shumë se çdo vend tjetër. Barometri i Ballkanit 2024 evidentoi se 77% e qytetarëve shqiptarë mbështesin integrimin e plotë të vendit në BE, niveli më i lartë nga 6 vendet.
Shqipëria po bën hapa pas në një të tretën e fushave
Procesi i konvergjencës së Shqipërisë me Bashkimin Europian po përballet me pengesa serioze në 14 fusha kyçe nga 40 në total, ose 35% e tyre, sipas të dhënave nga platforma Converge2.eu.
Të klasifikuara si divergjencë “diverging”, këto fusha përfshijnë pensionet mesatare, hendekun gjinor në punësim, si dhe shpenzimet publike për shëndetësi dhe arsim, që mbeten dukshëm nën nivelin e vendeve të BE-së. Po ashtu, jeta e qytetarëve shqiptarë reflekton një mungesë përmirësimi në jetëgjatësi, numrin e mjekëve për banor dhe rezultatet në testin ndërkombëtar PISA, që masin cilësinë e arsimit.
Në fushën e mjedisit dhe energjisë, Shqipëria po largohet nga BE në tregues si intensiteti i karbonit dhe riciklimi i mbetjeve, duke treguar se rritja ekonomike nuk po shoqërohet me politika të gjelbra.
Në aspektin e qeverisjes dhe institucioneve, tre tregues të rëndësishëm si llogaridhënia, stabiliteti politik dhe cilësia rregullatore kanë regjistruar prirje negative. Kjo tregon dobësim të perceptimit për qeverisjen demokratike dhe të kapacitetit institucional për reforma.
Në sektorin e ekonomisë dhe infrastrukturës, eksportet e shërbimeve ICT dhe rrjeti hekurudhor janë dy fusha të tjera ku hendeku me BE-në është zgjeruar.
Të dhënat tregojnë se Shqipëria ka përparuar në disa tregues makroekonomikë dhe digjitalizim, por po humbet terren në indikatorët që lidhen me cilësinë e jetës, qeverisjen dhe kapitalin njerëzor, elemente thelbësore për konvergjencën reale me Bashkimin Europian.
Në masat kryesore që kanë të bëjnë me cilësinë e jetës, Shqipëria po zgjeron më tej hendekun me BE-në, në vend që ta ngushtojë. Ky është zhvillimi më i rrezikshëm për qëndrueshmërinë e popullsisë së vendit.4 fushat që kemi arritur standardet
Nga 48 fusha të marra në analizë, në 4 prej tyre ose 8% kemi arritur standardet e BE-së. Sipas të dhënave të platformës Converge2.eu, Shqipëria ka arritur konvergjencë të plotë me Bashkimin Europian në 4 fusha, në përdorimin e shërbimeve elektronike të qeverisë (e-government) që vlerësohet 21% mbi mesataren e BE; qasja e familjeve në internet që është 4% mbi mesataren e BE-së; përqindja e fuqisë punëtore me arsim të lartë dhe përdorimi i energjisë së rinovueshme.
Këta tregues tregojnë se Shqipëria ka përparuar ndjeshëm në digjitalizim dhe energjitë e pastra, fusha që po e afrojnë vendin me standardet e BE-së më shpejt se sektorët e tjerë.Ekonomia, duhen 53 vite për të arritur BE
Në fushën ekonomike, Shqipërisë i duhen 53 vite për të arritur standardet e BE-së. Shqipëria renditet më mirë se Mali i Zi me 72 vite, Maqedonia e Veriut me 59 vite, Bosnja dhe Kosova (të dyja mbi 100 vjet), por më keq se Serbia, së cilës i duhen vetëm 35 vite.
Ecuria e Shqipërisë në aspektin ekonomik tregon zhvillim të pamjaftueshëm për të përshpejtuar afrimin me BE-në, teksa Serbia, me bazë industriale më të fortë dhe investime të huaja më të larta, ruan avantazhin në këtë drejtim.
Të dhënat tregojnë hendek të madh në shumicën e treguesve. Prodhimi i Brendshëm Bruto për frymë arrin vetëm 43% të mesatares së BE-së, çka do të kërkonte rreth 30 vite për t’u arritur. Paga mesatare bruto është 769 euro, që përbën 25% të nivelit të BE-së dhe do të duheshin rreth 46 vite për konvergjencë.
Paga minimale, me rreth 400 euro, përfaqëson 32% të nivelit europian dhe kërkon 40 vite për t’u barazuar.
Pensionet mesatare janë më problematike, vetëm 184 euro në muaj, ose 8% e mesatares së BE-së tregojnë prirje divergjente, pra Shqipëria po largohet nga standardet europiane në këtë aspekt.
Ndërsa produktiviteti (prodhimi për punonjës) është 42% e mesatares së BE-së dhe do të duheshin 43 vite për arritjen e saj. Shqipëria po ecën me ritëm shumë të ngadaltë drejt standardeve ekonomike të BE-së, veçanërisht në të ardhurat e individëve dhe pensionet.
Varfëria kërkon 100 vite, pabarazia 71 vite
Në treguesit socialë, Shqipëria ka një nga performancat më të dobëta të rajonit, me 71 vjet deri në arritjen e standardeve të BE-së, Bosnja dhe Maqedonia e Veriut janë më keq.
Ndërsa më mirë paraqitet Kosova me 19 vite dhe Serbia me 51 vjet, të cilat tregojnë përparim më të ndjeshëm në politikat sociale.
Kjo tregon se emigracioni i lartë, pabarazitë dhe mungesa e shërbimeve sociale të qëndrueshme po e zvarrisin Shqipërinë në këtë aspekt.
Shkalla e papunësisë është 9%, që përbën vetëm 64% të nivelit mesatar të BE-së. Në këtë ritëm, vendit do t’i duhen rreth 25 vjet për ta arritur standardin europian.
Nga ana tjetër, shkalla e punësimit është relativisht e lartë, 69%, që përkon me 97% të mesatares së BE-së dhe mund të arrijë nivelin e BE-së brenda vetëm dy vitesh, nëse trendet aktuale vazhdojnë.
Situata më e vështirë shfaqet te treguesit i varfërisë. Shqipërisë do t’i duhen më shumë se 100 vjet për të arritur standardin europian. Edhe pabarazia mbetet e lartë me një afat prej 71 vitesh për të qenë në nivelin e BE-së.
Ndërsa për hendekun gjinor në punësim, afrohemi në 73% të nivelit të BE-së. Ky tregues po ecën në të kundërt dhe konsiderohet “divergjent”, që do të thotë se diferenca midis burrave dhe grave në tregun e punës nuk po ngushtohet, por përkundrazi, po zgjerohet.
Në tërësi, të dhënat tregojnë se për disa fusha si punësimi, Shqipëria po afrohet me BE-në, por për treguesit që lidhen me cilësinë e jetës dhe barazinë sociale, ritmet e përmirësimit mbeten shumë të ngadalta.
Shëndetësia, hendeku po thellohet
Shqipëria shpenzon vetëm 3% të PBB-së për shëndetësi, që përbën 43% të nivelit mesatar të BE-së. Ky tregues konsiderohet “divergjent”, që do të thotë se diferenca me BE-në nuk po ngushtohet, por po mbetet e qëndrueshme ose madje po zgjerohet.
Në shëndetësi, Shqipërisë i duhen 39 vite, Maqedonisë së Veriut vetëm 7 vjet, Malit të Zi, 17 vite. Kosovës i duhen 41 vite, Bosnjës 89 vite, ndërsa Serbia duket se është shumë më keq me mbi 100 vite për të arritur BE-në.
Kjo tregon se përmirësimet në sistemin shqiptar të shëndetësisë kanë dhënë efekt, ndonëse në cilësi dhe shtrirje territoriale mbetet ende shumë për të bërë.
Jetëgjatësia është 80 vjet, pra 98% e mesatares së BE-së, një tregues mjaft i lartë. Megjithatë, edhe pse afër nivelit europian, ritmi i përmirësimit është divergent, që do të thotë se BE-ja po avancon me shpejtësi më të madhe.
Shqipëria ka 6 vdekje për 1,000 lindje të gjalla foshnjore, që është 54% e mesatares së BE-së. Për këtë tregues, llogaritet se do të duhen 14 vite për të arritur nivelin e BE-së, nëse trendet aktuale të përmirësimit vazhdojnë.
Në Shqipëri ka 365 shtretër për çdo 100,000 banorë, ose 71% e mesatares së BE-së. Projektohet se do të duhen rreth 11 vite për të arritur nivelin europian, me kusht që ritmi i rritjes të mbetet konstant.
Vendi ka 23 mjekë për çdo 10,000 banorë, që përfaqëson vetëm 55% të mesatares së BE-së. Edhe ky tregues është divergjent, pra diferenca me BE-në nuk po zvogëlohet, duke reflektuar mungesë të kuadrit mjekësor dhe emigrim të lartë të profesionistëve.
Të dhënat tregojnë se pavarësisht disa arritjeve në jetëgjatësi, Shqipëria mbetet shumë pas BE-së në investimet publike dhe në numrin e mjekëve, dy fusha kyçe për konvergjencën në standardet shëndetësore europiane.
Arsimi, Shqipëria hapa pas
Standardet në fushën e arsimit tregojnë se Shqipëria po e thellon më tej hendekun me BE-në në vend që ta ngushtojë.
Dy fushat me prapambetje janë shpenzimet publike në arsim me vetëm 3% të PBB-së ose 57% e mesatares së BE-së, duke u larguar më tej nga objektivat e konvergjencës. Edhe rezultatet në testet ndërkombëtare PISA (376 pikë) mbeten shumë më poshtë mesatares europiane dhe janë në prirje divergjente.
Në arsim, Shqipëria, si shumica e vendeve të rajonit (përfshirë Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë), është në divergjencë, që do të thotë se po largohet nga standardet europiane. Në këtë aspekt vetëm Bosnja renditet më mirë me 18 vite dhe paraqet një përmirësim më të madh në këtë fushë.
Arsimi duket të jetë pika e përbashkët më problematike për rajonin, e lidhur ngushtë me mungesën e reformave strukturore dhe të investimeve të qëndrueshme në kapitalin njerëzor.
Nga ana tjetër, përfshirja në arsimin e lartë arrin në 65% të nivelit të BE-së, me një hendek që mund të mbyllet brenda 19 vitesh nëse ritmet aktuale të Shqipërisë vijojnë. Por përqindja e popullsisë me diplomë universitare është ende e ulët, vetëm 20%, dhe do të duhen rreth 47 vjet për të arritur mesataren e BE-së.
Në aspektin pozitiv, pjesa e forcës së punës me arsim të lartë tashmë ka arritur 104% të mesatares së BE-së. Ndërkohë, treguesi më problematik mbetet shkalla e të rinjve jashtë arsimit, punës apo trajnimit (NEET), e cila është 23% dhe vetëm 40% e nivelit të mesatar të BE-së dhe parashikohet të kërkojë më shumë se një shekull për të arritur konvergjencën.
Të dhënat tregojnë se prioritetet e politikave në arsim duhet të përqendrohen te rritja e financimeve publike, përmirësimi i cilësisë së arsimit bazë dhe krijimi i politikave konkrete për përfshirjen e të rinjve në arsim ose punë./Monitor.al -
Studim/ Shqipërisë i duhen 100 vjet për të arritur standardet e BE-së
Teksa Shqipëria synon të anëtarësohet në Bashkimin Europian brenda vitit 2030, vendit i duhen dekada, madje në drejtimet kryesore, arsim, shëndetësi dhe qeverisje po bëhen hapa pas, duke thelluar më tej hendekun, në vend që ta ngushtonim.
Ndryshe nga shtetet e pjesës lindore të Europës, vendet e Ballkanit Perëndimor nuk kanë përparuar njësoj në ekonomi, demokraci, qeverisje dhe infrastrukturë. Diku regjimet autokratike dhe diku luftërat pas viteve 1990 kanë lënë pasoja që ende nuk po kapërcehen.
Instituti i Vjenës për Studime Ndërkombëtare (WIIW) ka ndërtuar platformën e konvergjencës, e cila tregon se sa vite i duhen secilit prej 6 vendeve të arrijnë standardet e BE-së në 8 drejtime kryesore dhe 40 nënfusha.
Duke analizuar secilin nga komponentët shihet se në 14 fusha, Shqipëria po bën hapa pas, në 4 prej tyre ka arritur standardet dhe në 22 të tjera duhen dekada deri mbi 100 vite për të arritur BE.
Anëtarësimi në BE pa arritur standardet rrezikon të thellojë më tej plagën e migracionit, thotë Selami Xhepa, Ekspert i Ekonomisë. Sipas tij, përvojat e anëtarëve më të rinj të BE tregojnë për valë emigracioni, të cilat stimulohen nga lëvizja e lirë dhe hendeku i thellë i nivelit të jetesës.
Pavarësisht efekteve pozitive dhe negative që ka anëtarësimi në BE, qytetarët dhe bizneset shqiptare e dëshirojnë më shumë se çdo vend tjetër. Barometri i Ballkanit 2024 evidentoi se 77% e qytetarëve shqiptarë mbështesin integrimin e plotë të vendit në BE, niveli më i lartë nga 6 vendet.
Shqipëria po bën hapa pas në një të tretën e fushave
Procesi i konvergjencës së Shqipërisë me Bashkimin Europian po përballet me pengesa serioze në 14 fusha kyçe nga 40 në total, ose 35% e tyre, sipas të dhënave nga platforma Converge2.eu.
Të klasifikuara si divergjencë “diverging”, këto fusha përfshijnë pensionet mesatare, hendekun gjinor në punësim, si dhe shpenzimet publike për shëndetësi dhe arsim, që mbeten dukshëm nën nivelin e vendeve të BE-së. Po ashtu, jeta e qytetarëve shqiptarë reflekton një mungesë përmirësimi në jetëgjatësi, numrin e mjekëve për banor dhe rezultatet në testin ndërkombëtar PISA, që masin cilësinë e arsimit.
Në fushën e mjedisit dhe energjisë, Shqipëria po largohet nga BE në tregues si intensiteti i karbonit dhe riciklimi i mbetjeve, duke treguar se rritja ekonomike nuk po shoqërohet me politika të gjelbra.
Në aspektin e qeverisjes dhe institucioneve, tre tregues të rëndësishëm si llogaridhënia, stabiliteti politik dhe cilësia rregullatore kanë regjistruar prirje negative. Kjo tregon dobësim të perceptimit për qeverisjen demokratike dhe të kapacitetit institucional për reforma.
Në sektorin e ekonomisë dhe infrastrukturës, eksportet e shërbimeve ICT dhe rrjeti hekurudhor janë dy fusha të tjera ku hendeku me BE-në është zgjeruar.
Të dhënat tregojnë se Shqipëria ka përparuar në disa tregues makroekonomikë dhe digjitalizim, por po humbet terren në indikatorët që lidhen me cilësinë e jetës, qeverisjen dhe kapitalin njerëzor, elemente thelbësore për konvergjencën reale me Bashkimin Europian.
Në masat kryesore që kanë të bëjnë me cilësinë e jetës, Shqipëria po zgjeron më tej hendekun me BE-në, në vend që ta ngushtojë. Ky është zhvillimi më i rrezikshëm për qëndrueshmërinë e popullsisë së vendit. -
‘Edhe 100 vjet varfëri’, sa shumë na zgjat arritja e standardeve të BE-së
Shqipërisë do t’i duhen edhe 100 vjet të tjera të arrijë standardet e Bashkimit Europian për varfërinë, gjatësinë e rrugëve, mjedis, apo kapacitetet e energjisë. Vendi ynë synon të bëhet anëtar i BE-së brenda katër viteve të ardhshme, por nga 40 tregues kryesorë socialë, ekonomikë, në 14 prej tyre, ose 35% e totalit, Shqipëria po bën hapa pas për të arritur standardet e Unionit. Në 4 tregues e kemi arritur standardin dhe në 22 të tjerë duhen dekada dhe madje më shumë se një shekull, përllogarit Instituti i Vjenës për Studime Ndërkombëtare, i cili ka ndërtuar platformën e konvergjencës të rajonit me BE. Platforma tregon se sa vite i duhen secilit prej 6 vendeve të arrijnë standardet e BE-së në 8 drejtime kryesore dhe 40 nënfusha. Ekspertët pohojnë se anëtarësimi në BE, pa u afruar me standardet, rrezikon të thellojë plagën emigracionit
Blerina Hoxha
Teksa Shqipëria synon të anëtarësohet në Bashkimin Europian brenda vitit 2030, vendit i duhen dekada, madje në drejtimet kryesore, arsim, shëndetësi dhe qeverisje po bëhen hapa pas, duke thelluar më tej hendekun, në vend që ta ngushtonim.
Ndryshe nga shtetet e pjesës lindore të Europës, vendet e Ballkanit Perëndimor nuk kanë përparuar njësoj në ekonomi, demokraci, qeverisje dhe infrastrukturë. Diku regjimet autokratike dhe diku luftërat pas viteve 1990 kanë lënë pasoja që ende nuk po kapërcehen.
Instituti i Vjenës për Studime Ndërkombëtare (WIIW) ka ndërtuar platformën e konvergjencës, e cila tregon se sa vite i duhen secilit prej 6 vendeve të arrijnë standardet e BE-së në 8 drejtime kryesore dhe 40 nënfusha.
Duke analizuar secilin nga komponentët shihet se në 14 fusha, Shqipëria po bën hapa pas, në 4 prej tyre ka arritur standardet dhe në 22 të tjera duhen dekada deri mbi 100 vite për të arritur BE.
Anëtarësimi në BE pa arritur standardet rrezikon të thellojë më tej plagën e migracionit, thotë Selami Xhepa, Ekspert i Ekonomisë. Sipas tij, përvojat e anëtarëve më të rinj të BE tregojnë për valë emigracioni, të cilat stimulohen nga lëvizja e lirë dhe hendeku i thellë i nivelit të jetesës.
Pavarësisht efekteve pozitive dhe negative që ka anëtarësimi në BE, qytetarët dhe bizneset shqiptare e dëshirojnë më shumë se çdo vend tjetër. Barometri i Ballkanit 2024 evidentoi se 77% e qytetarëve shqiptarë mbështesin integrimin e plotë të vendit në BE, niveli më i lartë nga 6 vendet.
Shqipëria po bën hapa pas në një të tretën e fushave
Procesi i konvergjencës së Shqipërisë me Bashkimin Europian po përballet me pengesa serioze në 14 fusha kyçe nga 40 në total, ose 35% e tyre, sipas të dhënave nga platforma Converge2.eu.
Të klasifikuara si divergjencë “diverging”, këto fusha përfshijnë pensionet mesatare, hendekun gjinor në punësim, si dhe shpenzimet publike për shëndetësi dhe arsim, që mbeten dukshëm nën nivelin e vendeve të BE-së. Po ashtu, jeta e qytetarëve shqiptarë reflekton një mungesë përmirësimi në jetëgjatësi, numrin e mjekëve për banor dhe rezultatet në testin ndërkombëtar PISA, që masin cilësinë e arsimit.
Në fushën e mjedisit dhe energjisë, Shqipëria po largohet nga BE në tregues si intensiteti i karbonit dhe riciklimi i mbetjeve, duke treguar se rritja ekonomike nuk po shoqërohet me politika të gjelbra.
Në aspektin e qeverisjes dhe institucioneve, tre tregues të rëndësishëm si llogaridhënia, stabiliteti politik dhe cilësia rregullatore kanë regjistruar prirje negative. Kjo tregon dobësim të perceptimit për qeverisjen demokratike dhe të kapacitetit institucional për reforma.
Në sektorin e ekonomisë dhe infrastrukturës, eksportet e shërbimeve ICT dhe rrjeti hekurudhor janë dy fusha të tjera ku hendeku me BE-në është zgjeruar.
Të dhënat tregojnë se Shqipëria ka përparuar në disa tregues makroekonomikë dhe digjitalizim, por po humbet terren në indikatorët që lidhen me cilësinë e jetës, qeverisjen dhe kapitalin njerëzor, elemente thelbësore për konvergjencën reale me Bashkimin Europian.
Në masat kryesore që kanë të bëjnë me cilësinë e jetës, Shqipëria po zgjeron më tej hendekun me BE-në, në vend që ta ngushtojë. Ky është zhvillimi më i rrezikshëm për qëndrueshmërinë e popullsisë së vendit.
4 fushat që kemi arritur standardet
Nga 48 fusha të marra në analizë, në 4 prej tyre ose 8% kemi arritur standardet e BE-së. Sipas të dhënave të platformës Converge2.eu, Shqipëria ka arritur konvergjencë të plotë me Bashkimin Europian në 4 fusha, në përdorimin e shërbimeve elektronike të qeverisë (e-government) që vlerësohet 21% mbi mesataren e BE; qasja e familjeve në internet që është 4% mbi mesataren e BE-së; përqindja e fuqisë punëtore me arsim të lartë dhe përdorimi i energjisë së rinovueshme.
Këta tregues tregojnë se Shqipëria ka përparuar ndjeshëm në digjitalizim dhe energjitë e pastra, fusha që po e afrojnë vendin me standardet e BE-së më shpejt se sektorët e tjerë.
Ekonomia, duhen 53 vite për të arritur BE
Në fushën ekonomike, Shqipërisë i duhen 53 vite për të arritur standardet e BE-së. Shqipëria renditet më mirë se Mali i Zi me 72 vite, Maqedonia e Veriut me 59 vite, Bosnja dhe Kosova (të dyja mbi 100 vjet), por më keq se Serbia, së cilës i duhen vetëm 35 vite.
Ecuria e Shqipërisë në aspektin ekonomik tregon zhvillim të pamjaftueshëm për të përshpejtuar afrimin me BE-në, teksa Serbia, me bazë industriale më të fortë dhe investime të huaja më të larta, ruan avantazhin në këtë drejtim.
Të dhënat tregojnë hendek të madh në shumicën e treguesve. Prodhimi i Brendshëm Bruto për frymë arrin vetëm 43% të mesatares së BE-së, çka do të kërkonte rreth 30 vite për t’u arritur. Paga mesatare bruto është 769 euro, që përbën 25% të nivelit të BE-së dhe do të duheshin rreth 46 vite për konvergjencë.
Paga minimale, me rreth 400 euro, përfaqëson 32% të nivelit europian dhe kërkon 40 vite për t’u barazuar.
Pensionet mesatare janë më problematike, vetëm 184 euro në muaj, ose 8% e mesatares së BE-së tregojnë prirje divergjente, pra Shqipëria po largohet nga standardet europiane në këtë aspekt.
Ndërsa produktiviteti (prodhimi për punonjës) është 42% e mesatares së BE-së dhe do të duheshin 43 vite për arritjen e saj. Shqipëria po ecën me ritëm shumë të ngadaltë drejt standardeve ekonomike të BE-së, veçanërisht në të ardhurat e individëve dhe pensionet.
Varfëria kërkon 100 vite, pabarazia 71 vite
Në treguesit socialë, Shqipëria ka një nga performancat më të dobëta të rajonit, me 71 vjet deri në arritjen e standardeve të BE-së, Bosnja dhe Maqedonia e Veriut janë më keq.
Ndërsa më mirë paraqitet Kosova me 19 vite dhe Serbia me 51 vjet, të cilat tregojnë përparim më të ndjeshëm në politikat sociale.
Kjo tregon se emigracioni i lartë, pabarazitë dhe mungesa e shërbimeve sociale të qëndrueshme po e zvarrisin Shqipërinë në këtë aspekt.
Shkalla e papunësisë është 9%, që përbën vetëm 64% të nivelit mesatar të BE-së. Në këtë ritëm, vendit do t’i duhen rreth 25 vjet për ta arritur standardin europian.
Nga ana tjetër, shkalla e punësimit është relativisht e lartë, 69%, që përkon me 97% të mesatares së BE-së dhe mund të arrijë nivelin e BE-së brenda vetëm dy vitesh, nëse trendet aktuale vazhdojnë.
Situata më e vështirë shfaqet te treguesit i varfërisë. Shqipërisë do t’i duhen më shumë se 100 vjet për të arritur standardin europian. Edhe pabarazia mbetet e lartë me një afat prej 71 vitesh për të qenë në nivelin e BE-së.
Ndërsa për hendekun gjinor në punësim, afrohemi në 73% të nivelit të BE-së. Ky tregues po ecën në të kundërt dhe konsiderohet “divergjent”, që do të thotë se diferenca midis burrave dhe grave në tregun e punës nuk po ngushtohet, por përkundrazi, po zgjerohet.
Në tërësi, të dhënat tregojnë se për disa fusha si punësimi, Shqipëria po afrohet me BE-në, por për treguesit që lidhen me cilësinë e jetës dhe barazinë sociale, ritmet e përmirësimit mbeten shumë të ngadalta.
Shëndetësia, hendeku po thellohet
Shqipëria shpenzon vetëm 3% të PBB-së për shëndetësi, që përbën 43% të nivelit mesatar të BE-së. Ky tregues konsiderohet “divergjent”, që do të thotë se diferenca me BE-në nuk po ngushtohet, por po mbetet e qëndrueshme ose madje po zgjerohet.
Në shëndetësi, Shqipërisë i duhen 39 vite, Maqedonisë së Veriut vetëm 7 vjet, Malit të Zi, 17 vite. Kosovës i duhen 41 vite, Bosnjës 89 vite, ndërsa Serbia duket se është shumë më keq me mbi 100 vite për të arritur BE-në.
Kjo tregon se përmirësimet në sistemin shqiptar të shëndetësisë kanë dhënë efekt, ndonëse në cilësi dhe shtrirje territoriale mbetet ende shumë për të bërë.
Jetëgjatësia është 80 vjet, pra 98% e mesatares së BE-së, një tregues mjaft i lartë. Megjithatë, edhe pse afër nivelit europian, ritmi i përmirësimit është divergent, që do të thotë se BE-ja po avancon me shpejtësi më të madhe.
Shqipëria ka 6 vdekje për 1,000 lindje të gjalla foshnjore, që është 54% e mesatares së BE-së. Për këtë tregues, llogaritet se do të duhen 14 vite për të arritur nivelin e BE-së, nëse trendet aktuale të përmirësimit vazhdojnë.
Në Shqipëri ka 365 shtretër për çdo 100,000 banorë, ose 71% e mesatares së BE-së. Projektohet se do të duhen rreth 11 vite për të arritur nivelin europian, me kusht që ritmi i rritjes të mbetet konstant.
Vendi ka 23 mjekë për çdo 10,000 banorë, që përfaqëson vetëm 55% të mesatares së BE-së. Edhe ky tregues është divergjent, pra diferenca me BE-në nuk po zvogëlohet, duke reflektuar mungesë të kuadrit mjekësor dhe emigrim të lartë të profesionistëve.
Të dhënat tregojnë se pavarësisht disa arritjeve në jetëgjatësi, Shqipëria mbetet shumë pas BE-së në investimet publike dhe në numrin e mjekëve, dy fusha kyçe për konvergjencën në standardet shëndetësore europiane.
Arsimi, Shqipëria hapa pas
Standardet në fushën e arsimit tregojnë se Shqipëria po e thellon më tej hendekun me BE-në në vend që ta ngushtojë.
Dy fushat me prapambetje janë shpenzimet publike në arsim me vetëm 3% të PBB-së ose 57% e mesatares së BE-së, duke u larguar më tej nga objektivat e konvergjencës. Edhe rezultatet në testet ndërkombëtare PISA (376 pikë) mbeten shumë më poshtë mesatares europiane dhe janë në prirje divergjente.
Në arsim, Shqipëria, si shumica e vendeve të rajonit (përfshirë Kosovën, Malin e Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Serbinë), është në divergjencë, që do të thotë se po largohet nga standardet europiane. Në këtë aspekt vetëm Bosnja renditet më mirë me 18 vite dhe paraqet një përmirësim më të madh në këtë fushë.
Arsimi duket të jetë pika e përbashkët më problematike për rajonin, e lidhur ngushtë me mungesën e reformave strukturore dhe të investimeve të qëndrueshme në kapitalin njerëzor.
Nga ana tjetër, përfshirja në arsimin e lartë arrin në 65% të nivelit të BE-së, me një hendek që mund të mbyllet brenda 19 vitesh nëse ritmet aktuale të Shqipërisë vijojnë. Por përqindja e popullsisë me diplomë universitare është ende e ulët, vetëm 20%, dhe do të duhen rreth 47 vjet për të arritur mesataren e BE-së.
Në aspektin pozitiv, pjesa e forcës së punës me arsim të lartë tashmë ka arritur 104% të mesatares së BE-së. Ndërkohë, treguesi më problematik mbetet shkalla e të rinjve jashtë arsimit, punës apo trajnimit (NEET), e cila është 23% dhe vetëm 40% e nivelit të mesatar të BE-së dhe parashikohet të kërkojë më shumë se një shekull për të arritur konvergjencën.
Të dhënat tregojnë se prioritetet e politikave në arsim duhet të përqendrohen te rritja e financimeve publike, përmirësimi i cilësisë së arsimit bazë dhe krijimi i politikave konkrete për përfshirjen e të rinjve në arsim ose punë.
Mjedisi, një shekull pas BE-së
Në përgjithësi, Shqipëria ka arritje të mira në përdorimin e energjisë së rinovueshme, por ngec në treguesit e tjerë të qëndrueshmërisë. Përdorimi i energjisë së pastër arrin 97%, që përbën 167% të mesatares së BE-së, duke e vendosur vendin në fazë konvergjence.
Megjithatë, për sa i përket efikasitetit të energjisë, Shqipëria është vetëm në 58% të nivelit të BE-së dhe do t’i duhen rreth 84 vite për të arritur standardet europiane.
Në fushat e mjedisit, Shqipërisë i duhen mbi 100 vjet për të arritur standardin e BE-së dhe është në të njëjtin nivel me shumicën e vendeve të tjera të rajonit.
Kjo nënkupton se i gjithë rajoni ka vonesa serioze në menaxhimin e ndotjes, energjisë së pastër.
Ndotja mbetet problemi më serioz. Reduktimi i numrit të vdekjeve të parakohshme nga ndotja do të kërkojë rreth 60 vite përmirësim. Teksa intensiteti i karbonit dhe menaxhimi i mbetjeve po ndjekin një drejtim të kundërt nga BE-ja, të kategorizuara si divergjencë.
Shqipëria prodhon më shumë karbon për çdo njësi ekonomike dhe riciklon vetëm 24% të mbetjeve, një nivel dukshëm më i ulët se ai europian.
Nga 5 nënfusha të qeverisjes, në 3 hapa pas
Vendet e Ballkanit mbeten pas standardeve të BE-së në shumë fusha edhe për shkak të qeverisjes së dobët në këto tre dekadat e fundit.
Në qeverisje, Shqipërisë i duhen 64 vite për të arritur standardin e BE-së, teksa shtetet e tjera ballkanike, Bosnja dhe Serbia, kërkojnë një kohë edhe më të gjatë, Kosova, Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut performojnë më mirë në këtë drejtim.
Kosova është më mirë se të gjitha vendet me një hendek në qeverisje me vetëm 26 vite.
Shqipëria arrin mesatarisht rreth 74–80% të nivelit të BE-së për treguesit e transparencës, stabilitetit politik dhe kuadrit rregullator, po vendi ynë në vend që të përparojë, po bën hapa pas në këto fusha, thekson studimi i Institutit të Vjenës.
Për efektivitetin e qeverisjes (“Government Effectiveness”) vendi ndodhet në 80% të nivelit të BE-së dhe do t’i duhen rreth 15 vite për të arritur standardet e saj. Situata është më problematike në fushën e sundimit të ligjit dhe kontrollit të korrupsionit, ku Shqipëria është përkatësisht në 66% dhe 63% të mesatares së BE-së, me një vlerësim se duhen 25 dhe 31 vite për të kapur nivelin europian.
Të dhënat tregojnë se Shqipëria ka bërë disa përmirësime në aspektin e efikasitetit qeveritar, por mbetet shumë pas në forcimin e shtetit ligjor dhe luftën kundër korrupsionit. Shumica e treguesve të tjerë, veçanërisht ata që lidhen me liritë politike dhe stabilitetin, janë në stanjacion ose në prirje negative ndaj mesatares së BE-së.
Digjitalizimi, Shqipëria afër BE-së
Fusha ku Shqipëria ka përparuar ndjeshëm në afrimin e standardeve me BE-në është digjitalizimi, me vetëm 9 vjet diferencë nga BE-ja, një tregues ku na rendit shumë më mirë se të gjitha vendet e tjera të rajonit, përveç Serbisë që është vetëm 4 vjet larg BE-së. Kjo reflekton kryesisht reformën e shërbimeve e-Albania dhe zgjerimit të aksesit në internet të popullatës.
Pothuajse të gjitha familjet shqiptare (98%) kanë akses në internet, një nivel që madje e tejkalon mesataren e BE-së me 104%, ndërsa përdorimi i shërbimeve elektronike të qeverisë është 121% e mesatares europiane, duke treguar përparim të dukshëm në këtë drejtim.
Megjithatë, pjesëmarrja e bizneseve në hapësirën dixhitale mbetet më e kufizuar, vetëm 58% e ndërmarrjeve kanë një faqe interneti dhe sipas vlerësimeve, do të duhen rreth 14 vjet për të arritur nivelin e BE-së.
Në tregtinë ndërkombëtare të shërbimeve të TIK-ut, Shqipëria është shumë pas. Eksportet e TIK përbëjnë vetëm 1% të totalit ose 18% e mesatares europiane, çka tregon një prirje divergjente. Edhe vlera e shtuar në sektorin e TIK-ut është e ulët (3% e PBB-së, ose 53% e nivelit të BE-së), dhe do të kërkojë rreth 56 vjet për konvergjencë.
Punësimi në këtë sektor është po ashtu i kufizuar, me vetëm 2% të forcës së punës, që përfaqëson 41% të nivelit të BE-së dhe kërkon rreth 44 vjet për të arritur standardet europiane.
Teksa Shqipëria ka bërë përparim të dukshëm në aksesin në internet dhe në shërbimet publike online, ajo mbetet shumë pas në zhvillimin ekonomik të sektorit të TIK-ut dhe në eksportet e tij, ku ende mungon konkurrueshmëria dhe kapaciteti për rritje të qëndrueshme.
Infrastruktura, një shekull larg BE-së
Shqipërisë, ashtu si dhe vendeve të tjera të Rajonit, i duhet më shumë se një shekull për të arritur standardet e BE-së për shkak të mungesës së hekurudhave dhe dendësisë së ulët të rrjetit rrugor etj.
Aktualisht, vendi ynë ka mungesë të theksuar në shumicën e treguesve të infrastrukturës. Autostradat janë vetëm 9 kilometra për çdo 10 mijë kilometra katrorë, rreth 4% e mesatares së BE-së dhe për ta arritur këtë nivel do të duheshin mbi 100 vjet.
Edhe rrjetet rrugore janë të pazhvilluara, me 1,254 kilometra për 10 mijë kilometra katrorë (vetëm 8% e nivelit të BE-së), që do të duheshin mbi një shekull përputhje.
Rrjeti hekurudhor është në situatë edhe më problematike. Vetëm 88 kilometra për 10 mijë kilometra katrorë, që përfaqëson 10% të mesatares europiane, por këtu tendenca është negative, pasi infrastruktura hekurudhore po largohet nga standardet e BE-së në vend që të afrohet.
Në aspektin ajror, pozita është disi më e favorshme. Numri i aeroporteve për njësi sipërfaqeje përbën 24% të mesatares së BE-së, dhe me ritmet aktuale mund të arrihet barazia brenda 33 vjetësh.
Ndërsa kapaciteti i instaluar elektrik është 1,017 megavat për 10 mijë kilometra katrorë, rreth 25% e mesatares së BE-së, por edhe këtu progresi është i ngadaltë dhe kërkon më shumë se 100 vjet për të arritur standardet europiane.
Të dhënat theksojnë një hendek shumë të madh në infrastrukturë, veçanërisht në rrugë, autostrada dhe energji, ndërsa transporti hekurudhor shënon hapa pas në krahasim me BE.