Analisti Lorenc Vangjeli deklaroi në studion e emisionit “Trialog” në RTSH1 ka deklaruar se vendimi i dhënë nga Gjykata Kushtetuese e cila riktheu në detyrë kreun e Bashkisë së Tiranës Erion Veliaj, i cili ndodhet në paraburgimin e Durrësit, ishte shenjë se sistemi funksionoi.
“Dua tua them më thjesht se kaq, funksionoi sistemi. Gjykata Kushtetuese dha një vendim i cili unë mendoj se ishte i duhuri. Kam përshtypjen i dhënë në liri”, u shpreh Vangjeli.
Vangjeli shpjegoi gjithashtu se nga ana tjetër se Erion Veliaj ishte i vetëm përballë të gjithëve.
“Ajo çka do të ishte në interes të publikut për ta thënë njeriu i fundit që do donte të dëgjonte këtë vendim të Gjykatës është njeriu i cili kundërshtohet nga të gjithë, nga opozita, nga një pjesë e opinionit publik, është kryeministri Edi Rama. Madje edhe nga Veliaj. Ishte i vetëm përballë të gjithëve. Nuk mund të ofronte diçka, as nuk mund ta intimidonte as nuk mund ta blinte Gjykatën Kushtetuese sepse përballë kishte kryeministrin, kishte një dekret presidencial, ishte i vetëm dhe fitoi një betejë që i dha të drejtë”, u shpreh Vangjeli.
Tag: sistemi
-
Vendimi i Gjykatës Kushtetuese për Veliajn-Vangjeli: Tregoi se sistemi funksionon
-
Ja cili është sekreti për zemrën e fortë dhe jetëgjatësinë
Njihuni me ‘arin e zi’, forcon zemrën dhe zgjat jetën! Ylli Merja befason me murrizin shqiptar
Në natyrën shqiptare fshihet një thesar shëndeti që prej shekujsh ka qenë aleati i trupit dhe shpirtit të njeriut, Murrizi, i njohur ndryshe si “ari i zi” i Shqipërisë. Specialisti i bimëve mjekësore Ylli Merja, e cilëson këtë bimë si një nga mjetet më të fuqishme natyrale për mbrojtjen e zemrës, forcimin e qarkullimit të gjakut dhe rritjen e jetëgjatësisë.
Sipas Merjës, murrizi është një “farmaci e vogël” që ndihmon trupin të luftojë tensionin e lartë, lodhjen, ankthin dhe sëmundjet kardiovaskulare. Çaji i përgatitur nga lulet apo frutat e murrizit është një tonik i shkëlqyer për zemrën, ndërsa kombinimi i tij me bimë të tjera si livando, valeriana, hibiskusi apo molla e egër, e rrit ndjeshëm efektin qetësues dhe mbrojtës.
“Murrizi përmban një kombinim unik të substancave që veprojnë në mënyrë të sinkronizuar për të forcuar trupin dhe për të mbrojtur organet jetike: Flavonoidet me veprim të fuqishëm antioksidues dhe antiinflamator mbrojnë qelizat e zemrës; Procianidinat forcojnë enët e gjakut dhe përmirësojnë qarkullimin; Triterpenet kontribuojnë në efektin anti-inflamator dhe kardiotonik; Acidet fenolike ndihmojnë metabolizmin dhe rigjenerimin e qelizave; Pektina ndihmon tretjen dhe ul kolesterolin e lartë; Vitaminat C, A dhe kompleksi B rrisin imunitetin, përmirësojnë funksionin nervor dhe forcojnë muskujt, ndërsa mineralet si kaliumi, magnezi, kalciumi, hekuri, fosfori, zinku dhe bakri mbështesin punën e zemrës, sistemin nervor dhe shëndetin e kockave”.
Ylli Merja thekson se murrizi vepron në disa sisteme të trupit, duke sjellë ekuilibër dhe qetësi:
· Sistemi kardiovaskular: ndihmon në rastet e hipertensionit, takikardive, aterosklerozës dhe venave varikoze.· Sistemi nervor: ul ankthin, stresin oksidativ, marramendjet dhe përmirëson përqendrimin.· Sistemi riprodhues (femra): qetëson ngërçet e mitrës dhe rregullon ciklin menstrual.· Sistemi urogjenital: ndihmon në shpërbërjen e gurëve në veshka dhe në normalizimin e urinimit.· Sistemi tretës: lehtëson gazrat, ndalon diarrenë dhe përmirëson tretjen.Si ta përdorim murrizin në kushte shtëpie
Specialisti Ylli Merja rekomandon disa mënyra të thjeshta për përgatitjen e çajit apo produkteve me bazë murrizi:
· Çaj për zemrën, pastrimin e arterieve: në 200 ml ujë, përvëlohet 1 lugë gjelle me lule murrizi. Pihen 2–3 gota në ditë.· Çaj nga frutat per aritminë: 1 lugë fruta murrizi dhe 1 lugë likopsi zihen për 2 minuta në 400 ml ujë, ky çaj është shumë i mirë dhe për hipertiroidizëm.· Çaj për pagjumësi: murriz lule + valerianë + bar blete në 400 ml ujë.· Çaj për kolesterolin dhe uljen e tensionit: murriz lule + hibiskus + vjeshtull të bardhë + mollë e egër në 500 ml ujë. Për një tension të lartë shtohet dhe 1 thelpi hudhër dhe lëng limoni.· Ekstrakt murrizi lule dhe frut: 35 g bimë në 80 ml alkool rrushi, lihet 10–12 ditë.· Verë e bardhë me fruta murrizi: 100-150 g fruta murrizi dhe 50 g trëndafil të egër në 1 litër verë.· Shpëlarës fytyre: lule murrizi + livando ose trëndafil, për pastrimin e lëkurës nga yndyra e tepërt.Murrizi mbetet një pasuri e rrallë e natyrës shqiptare, një bimë që bashkon fuqinë shëruese të tokës me trashëgiminë tonë popullore. Siç shprehet Ylli Merja, “natyra na ka dhënë gjithçka që na duhet për të qenë të shëndetshëm, mjafton ta dimë si ta përdorim”. -
Në BE pa vulë në pasaportë/ Rregulla të reja për udhëtimet në europë
Që prej nisjes së tetorit ka hyre ne fuqi Sistemi ETIAS, i njohur si autorizim elektronik për hyrje në shtetet e BE-së, të shtetasve nga zona Schengen.
Fillimisht kjo formë e re e kontrollit që shmang vulosjen e pasaportave, por aplikon skanimin e dokumentit, shenjave të gishtave dhe të pamjes, do të jetë në disa porte e aeroporte.
Më tej do të aplikohet në çdo pikë deri në pranverën e vitit 2026.
Avokati Arlind Hoxha shpjegon ndryshimet që do të ekte dhe ndikimin në respektimin e afateve për qëndrimin në vendet e unionit
Sistemi ETIAS i cili është propozuar që në vitin 2016 tashmë po implementohet në disa aeroporte të Bashkimit Evropian dhe pritet të kthehet në një mekanizëm kyç për menaxhimin inteligjent të kufijve, si dhe një mënyrë më të sigurt për të udhëtuar drejt BE-së.
-
Formula 1/ Hakohet sistemi i FIA-s, ‘vidhen’ të dhënat dhe patenta e Max Verstappen
FIA pranon se i është hakuar sistemi i saj kompjuterik, tani çështja është zgjidhur, numrat e pasaportave, superpatentat dhe të dhënat personale të kontaktit janë vjedhur.
Federata Ndërkombëtare e Automobilizmit (FIA) ka konfirmuar raportet se pësoi një sulm hakerash verën e kaluar, duke rezultuar në vjedhjen e të dhënave personale të disa pilotëve, përfshirë edhe Max Verstappen. Në një deklaratë të lëshuar në Çmimin e Madh të Meksikës, FIA tha se incidenti ndodhi “gjatë verës” dhe se masa të reja sigurie ishin zbatuar për të mbrojtur të dhënat. Shkelja preku faqen e internetit të Kategorizimit të Pilotëve të FIA-s, ku hakerat ishin në gjendje të hynin në brendi të informacionit, duke përfshirë numrat e pasaportave dhe detajet e kontaktit të shumë pilotëve.
“U morën masa të menjëhershme për të mbrojtur të dhënat e pilotëve dhe FIA raportoi çështjen tek autoritetet përkatëse të mbrojtjes së të dhënave”, thuhej në deklaratë, “dhe informoi pilotët e prekur. Asnjë platformë tjetër dixhitale e FIA-s nuk u prek nga ky incident.” Incidenti u bë publik nga eksperti i sigurisë Ian Carroll, i cili, së bashku me dy kolegë, arriti të futej në CV-në e Verstappen, superlicencën e tij, pasaportën dhe të dhëna të tjera.
-
Hakerohet sistemi i sigurisë së FIA-s, “vidhet” të dhënat dhe superpatenta e kampionit të Botës
FIA pranon se i është hakuar sistemi i saj kompjuterik, tani çështja është zgjidhur, numrat e pasaportave, superpatentat dhe të dhënat personale të kontaktit janë vjedhur.
Federata Ndërkombëtare e Automobilizmit (FIA) ka konfirmuar raportet se pësoi një sulm hakerash verën e kaluar, duke rezultuar në vjedhjen e të dhënave personale të disa pilotëve, përfshirë edhe Max Verstappen. Në një deklaratë të lëshuar në Çmimin e Madh të Meksikës, FIA tha se incidenti ndodhi “gjatë verës” dhe se masa të reja sigurie ishin zbatuar për të mbrojtur të dhënat. Shkelja preku faqen e internetit të Kategorizimit të Pilotëve të FIA-s, ku hakerat ishin në gjendje të hynin në brendi të informacionit, duke përfshirë numrat e pasaportave dhe detajet e kontaktit të shumë pilotëve.
“U morën masa të menjëhershme për të mbrojtur të dhënat e pilotëve dhe FIA raportoi çështjen tek autoritetet përkatëse të mbrojtjes së të dhënave”, thuhej në deklaratë, “dhe informoi pilotët e prekur. Asnjë platformë tjetër dixhitale e FIA-s nuk u prek nga ky incident.” Incidenti u bë publik nga eksperti i sigurisë Ian Carroll, i cili, së bashku me dy kolegë, arriti të futej në CV-në e Verstappen, superlicencën e tij, pasaportën dhe të dhëna të tjera. -
‘Forbes’: Diella, risi apo eksperiment i rrezikshëm dhe teatër politik
Nga “Forbes“
Muajin e kaluar, Shqipëria prezantoi një sistem të inteligjencës artificiale që do të shërbente si ministër në qeveri, një zhvillim i parë i këtij lloji nga një shtet. Lajmi erdhi si një tronditje, madje edhe për shumë njerëz që kanë qenë vëzhgues shumë të zellshëm në industrinë e inteligjencës artificiale gjatë 3 viteve të fundit.
Shqipëria, një komb ballkanik me 2.8 milionë banorë, njoftoi se figura virtuale Diella, një sistem i inteligjencës artificiale që e filloi vitin duke ndihmuar individët me dokumentacionin dixhital, do të promovohej në një pozicion në nivel kabineti për të menaxhuar prokurimet publike.
Qeveria e paraqiti atë si një sistem softuerik që do të vlerësonte tenderët vetëm në bazë të meritës, pa ryshfete, favore apo frikë. Kjo është, ose një risi botërore në antikorrupsion ose një eksperiment i rrezikshëm i mbështjellë me teatër politik. Sidoqoftë, është reale dhe e drejtpërdrejtë.
Çfarë ndryshoi në të vërtetë dhe çfarë jo
Diella nuk është ministre e financave. Është një “ministre” virtuale e fokusuar në prokurimet publike, sistemi që përcakton se kush fiton kontratat qeveritare. Roli ndërtohet mbi funksionin e mëparshëm të Diellës si asistente e qeverisjes elektronike, tani e zgjeruar në vendime që kanë pasoja serioze financiare dhe politike.
Reuters, The Guardian dhe media të tjera raportuan se IA do të marrë gradualisht përgjegjësinë për dhënien e tenderëve, me qëllim uljen e ndikimit njerëzor në një proces që shpesh lidhet me favorizimet.
Megjithatë, ajo që mbetet e paqartë është se si do të funksionojë kjo në të vërtetë. Kur një ofertues humbës vendos të sfidojë një tender, kush është përgjegjës? Kryeministri, një zyrtar njerëzor mbikëqyrës, krijuesi i Diellës apo askush fare? Deri më tani, qeveria shqiptare nuk e ka shpjeguar plotësisht se si do të trajtohet llogaridhënia.
Është gjithashtu e rëndësishme të jetë e qartë se çfarë është në të vërtetë Diella dhe çfarë nuk është. Teksa qeveria e Shqipërisë mund ta përshkruajë sistemin e IA si të drejtë dhe efikas, njerëzit janë ende ata që vendosin se cilat të dhëna përdor ajo dhe si merr vendime. Sepse edhe pse një sistem i IA-së nuk mund të pranojë ryshfet, njerëzit ende mund të ndikojnë në rezultatet e tij. Pra, nëse sistemi është i besueshëm varet nga mënyra se si menaxhohet, jo nga vetë teknologjia.
Pse Prokurimet Publike?
Prokurimi publik është vendi ku vendimet qeveritare përputhen drejtpërdrejt me shpenzimet. Globalisht, ai arrin në triliona dollarë çdo vit dhe shpesh përbën një pjesë të madhe të buxheteve kombëtare. Për vendet që përpiqen të rrisin ekonomitë e tyre, të zvogëlojnë korrupsionin dhe të ndërtojnë besim te investitorët ose partnerët rajonalë, rregullimi i mënyrës se si menaxhohen tenderët mund të ketë rezultate të shpejta dhe të dukshme. Kjo është arsyeja pse roli i ri i Diellës ka rëndësi. Kjo synon një nga fushat e pakta që mund të ndryshojnë vërtet mënyrën se si funksionon një qeveri.
Siç e tha Tech Policy Press, “prokurimi luan një rol të fuqishëm në formësimin e vendimeve kritike në lidhje me IA-në. Në mungesë të rregullimit federal të shitësve të IA-së, prokurimet mbeten një nga levat e pakta që qeveritë kanë për të nxitur vlerat publike, të tilla si siguria, mosdiskriminimi, privatësia dhe llogaridhënia.”
Është një pikë që vlen kudo. Qoftë në SHBA, Evropë apo Shqipëri, qeveritë që blejnë, ndërtojnë ose vendosin sisteme IA kanë të njëjtën detyrë për të vendosur standarde të qarta edhe për të mbrojtur interesin publik.
Momenti i Shqipërisë nuk ishte i rastësishëm, pasi vendi dëshiron të bashkohet me Bashkimin Evropian. Akti i IA-së i BE-së hyri në fuqi për modelet e IA-së me qëllim të përgjithshëm në gusht, dhe detyrimet e reja tashmë po fillojnë të formësojnë mënyrën se si qeveritë evropiane projektojnë dhe vendosin sisteme IA, me kërkesa më të detajuara që do të pasojnë gjatë 2 viteve të ardhshme.
Afrimi i sistemit të prokurimit të Shqipërisë me standardet e BE-së nuk ka të bëjë vetëm me reformën e brendshme – është gjithashtu një mesazh politik. Edhe nëse Diella përdor ose lidhet me modele të inteligjencës artificiale për një qëllim të përgjithshëm, do të duhet të përmbushë pritjet e BE-së për transparencë, dokumentacion dhe siguri, pavarësisht nëse Shqipëria është anëtare apo jo.
Pikat e errëta
Dy gjëra mund të jenë të vërteta njëherësh: Prokurimi algoritmik mund të zvogëlojë abuzime të caktuara dhe gjithashtu mund të prezantojë abuzime të reja. Rreziku i vërtetë nuk është vetë algoritmi, por sistemi që e rrethon atë. Nëse stafi qeveritar ose ofertuesit mund të rregullojnë në heshtje mënyrën se si vlerësohen ofertat, ose nëse të dhënat e përdorura për të trajnuar inteligjencën artificiale mbartin paragjykime, procesi nuk do të jetë më i drejtë – thjesht do të fshehë të njëjtat probleme të vjetra pas një perdeje dixhitale.
Kjo është arsyeja pse fokusi i vërtetë duhet të jetë në mënyrën se si qeveriset sistemi. Duhet të ketë rishikime të pavarura, të dhëna transparente që nuk mund të ndryshohen në fshehtësi, dokumentim të qartë se si funksionon inteligjenca artificiale, mënyra të drejta për ofertuesit për të sfiduar vendimet dhe raporte publike se si funksionon sistemi. Këto janë elementë thelbësorë që rrisin besueshmërinë e procesit.
Ekziston gjithashtu një këndvështrim demokratik që është i lehtë për t’u anashkaluar mes gjithë kësaj entuziazmi. Siç paralajmëroi në maj Instituti i Shkencës së të Dhënave i Universitetit të Kolumbias, “siguria që projektimi dhe përdorimi i këtyre mjeteve pasqyrojnë vlerat e qytetarëve dhe interesin publik është jetik për ruajtjen e legjitimitetit dhe llogaridhënies demokratike.” Vendimet e prokurimit përcaktojnë se kush ndërton rrugë, spitale dhe shkolla. Nëse qytetarët nuk i kuptojnë rregullat ose nuk mund t’i sfidojnë rezultatet, kjo gërryen besimin, edhe nëse numrat në letra duken më mirë.
Së fundmi, është çështja e precedentit. Disa tituj janë përpjekur ta analogojnë Diellën me “gjyqtarët robotë” ose vendimmarrësit algoritmikë në gjykata. Kjo nuk është ajo që po ndodh këtu. Ky është një eksperiment prokurimi me markë ministrore, jo një magjistrat i IA-së, dhe ky dallim është i rëndësishëm. Ai e mban analizën të bazuar në atë që sistemi duhet të bëjë në të vërtetë – të vlerësojë ofertat – dhe mbrojtjet specifike që janë të përshtatshme për atë detyrë.
Efekti i valëzimit
Nëse eksperimenti i Shqipërisë jep rezultate që çojnë në vendime më të shpejta, më shumë ofertues, kosto më të ulëta dhe më pak mosmarrëveshje, vendet e tjera me siguri do ta vënë re. Dhe kjo veçanërisht sepse qeveritë kudo përballen me të njëjtat probleme: Ekipe të vogla, të dhëna të çrregullta, metoda vlerësimi të pabarabarta dhe dyshime për drejtësinë. Një shembull i qartë se si automatizimi dhe transparenca mund t’i përmirësojnë këto rezultate do të përhapej shpejt, veçanërisht në vendet ku prokurimi publik ka një pjesë të madhe të buxhetit.
Por që projekti të merret seriozisht, duhet të ketë transparencë të vërtetë, jo vetëm një premtim. Qeveria duhet t’i bëjë të disponueshme për publikun metodat e vlerësimit, regjistrat e përditësimit dhe rezultatet 3-mujore mbi konkurrencën, kursimet dhe ankesat. Gjithashtu duhet të lejojë auditime të pavarura dhe të publikojë gjetjet e tyre. Kështu publiku mund të shohë se vendimet e sistemit janë të qarta dhe të gjurmueshme, jo të varrosura në zhargon teknik. Është gjithashtu mënyra se si Shqipëria mund të përmbushë standardet e transparencës dhe llogaridhënies që priten tani nga qeveritë në të gjithë Evropën dhe më gjerë.
Ky ndryshim mund të ketë efekte anësore edhe përtej Shqipërisë. Nëse qeveritë kudo fillojnë të kërkojnë të dhëna të qarta, kontrolle sigurie dhe rishikime të pavarura në prokurime, kompanitë do të fillojnë t’i bëjnë këto standarde një praktikë të zakonshme. Kjo mund ta bëjë IA-në më të sigurt dhe më të dobishme për të gjithë me kalimin e kohës. -
‘Diella’, eksperiment i rrezikshëm i mbështjellë me teatër politik
Artikulli i Forbes
Diella mund të tregojë se si inteligjenca artificiale mund ta bëjë qeverisjen më të drejtë. Nëse jo, rrezikon të provojë atë që kritikët tashmë e kanë frikë: “Se automatizimi i një procesi me të meta, vetëm fsheh të metat”.
Nga “Forbes“/ Muajin e kaluar, Shqipëria prezantoi një sistem të inteligjencës artificiale që do të shërbente si ministër në qeveri, një zhvillim i parë i këtij lloji nga një shtet. Lajmi erdhi si një tronditje, madje edhe për shumë njerëz që kanë qenë vëzhgues shumë të zellshëm në industrinë e inteligjencës artificiale gjatë 3 viteve të fundit. Shqipëria, një komb ballkanik me 2.8 milionë banorë, njoftoi se figura virtuale Diella, një sistem i inteligjencës artificiale që e filloi vitin duke ndihmuar individët me dokumentacionin dixhital, do të promovohej në një pozicion në nivel kabineti për të menaxhuar prokurimet publike.
Qeveria e paraqiti atë si një sistem softuerik që do të vlerësonte tenderët vetëm në bazë të meritës, pa ryshfete, favore apo frikë. Kjo është, ose një risi botërore në antikorrupsion ose një eksperiment i rrezikshëm i mbështjellë me teatër politik. Sidoqoftë, është reale dhe e drejtpërdrejtë.
Çfarë ndryshoi në të vërtetë dhe çfarë jo
Diella nuk është ministre e financave. Është një “ministre” virtuale e fokusuar në prokurimet publike, sistemi që përcakton se kush fiton kontratat qeveritare. Roli ndërtohet mbi funksionin e mëparshëm të Diellës si asistente e qeverisjes elektronike, tani e zgjeruar në vendime që kanë pasoja serioze financiare dhe politike.
Reuters, The Guardian dhe media të tjera raportuan se IA do të marrë gradualisht përgjegjësinë për dhënien e tenderëve, me qëllim uljen e ndikimit njerëzor në një proces që shpesh lidhet me favorizimet.
Megjithatë, ajo që mbetet e paqartë është se si do të funksionojë kjo në të vërtetë. Kur një ofertues humbës vendos të sfidojë një tender, kush është përgjegjës? Kryeministri, një zyrtar njerëzor mbikëqyrës, krijuesi i Diellës apo askush fare? Deri më tani, qeveria shqiptare nuk e ka shpjeguar plotësisht se si do të trajtohet llogaridhënia.
Është gjithashtu e rëndësishme të jetë e qartë se çfarë është në të vërtetë Diella dhe çfarë nuk është. Teksa qeveria e Shqipërisë mund ta përshkruajë sistemin e IA si të drejtë dhe efikas, njerëzit janë ende ata që vendosin se cilat të dhëna përdor ajo dhe si merr vendime. Sepse edhe pse një sistem i IA-së nuk mund të pranojë ryshfet, njerëzit ende mund të ndikojnë në rezultatet e tij. Pra, nëse sistemi është i besueshëm varet nga mënyra se si menaxhohet, jo nga vetë teknologjia.
Pse Prokurimet Publike?
Prokurimi publik është vendi ku vendimet qeveritare përputhen drejtpërdrejt me shpenzimet. Globalisht, ai arrin në triliona dollarë çdo vit dhe shpesh përbën një pjesë të madhe të buxheteve kombëtare. Për vendet që përpiqen të rrisin ekonomitë e tyre, të zvogëlojnë korrupsionin dhe të ndërtojnë besim te investitorët ose partnerët rajonalë, rregullimi i mënyrës se si menaxhohen tenderët mund të ketë rezultate të shpejta dhe të dukshme. Kjo është arsyeja pse roli i ri i Diellës ka rëndësi. Kjo synon një nga fushat e pakta që mund të ndryshojnë vërtet mënyrën se si funksionon një qeveri.
Siç e tha Tech Policy Press, “prokurimi luan një rol të fuqishëm në formësimin e vendimeve kritike në lidhje me IA-në. Në mungesë të rregullimit federal të shitësve të IA-së, prokurimet mbeten një nga levat e pakta që qeveritë kanë për të nxitur vlerat publike, të tilla si siguria, mosdiskriminimi, privatësia dhe llogaridhënia.”
Është një pikë që vlen kudo. Qoftë në SHBA, Evropë apo Shqipëri, qeveritë që blejnë, ndërtojnë ose vendosin sisteme IA kanë të njëjtën detyrë për të vendosur standarde të qarta edhe për të mbrojtur interesin publik.
Momenti i Shqipërisë nuk ishte i rastësishëm, pasi vendi dëshiron të bashkohet me Bashkimin Evropian. Akti i IA-së i BE-së hyri në fuqi për modelet e IA-së me qëllim të përgjithshëm në gusht, dhe detyrimet e reja tashmë po fillojnë të formësojnë mënyrën se si qeveritë evropiane projektojnë dhe vendosin sisteme IA, me kërkesa më të detajuara që do të pasojnë gjatë 2 viteve të ardhshme.
Afrimi i sistemit të prokurimit të Shqipërisë me standardet e BE-së nuk ka të bëjë vetëm me reformën e brendshme – është gjithashtu një mesazh politik. Edhe nëse Diella përdor ose lidhet me modele të inteligjencës artificiale për një qëllim të përgjithshëm, do të duhet të përmbushë pritjet e BE-së për transparencë, dokumentacion dhe siguri, pavarësisht nëse Shqipëria është anëtare apo jo.
Pikat e errëta
Dy gjëra mund të jenë të vërteta njëherësh: Prokurimi algoritmik mund të zvogëlojë abuzime të caktuara dhe gjithashtu mund të prezantojë abuzime të reja. Rreziku i vërtetë nuk është vetë algoritmi, por sistemi që e rrethon atë. Nëse stafi qeveritar ose ofertuesit mund të rregullojnë në heshtje mënyrën se si vlerësohen ofertat, ose nëse të dhënat e përdorura për të trajnuar inteligjencën artificiale mbartin paragjykime, procesi nuk do të jetë më i drejtë – thjesht do të fshehë të njëjtat probleme të vjetra pas një perdeje dixhitale.
Kjo është arsyeja pse fokusi i vërtetë duhet të jetë në mënyrën se si qeveriset sistemi. Duhet të ketë rishikime të pavarura, të dhëna transparente që nuk mund të ndryshohen në fshehtësi, dokumentim të qartë se si funksionon inteligjenca artificiale, mënyra të drejta për ofertuesit për të sfiduar vendimet dhe raporte publike se si funksionon sistemi. Këto janë elementë thelbësorë që rrisin besueshmërinë e procesit.
Ekziston gjithashtu një këndvështrim demokratik që është i lehtë për t’u anashkaluar mes gjithë kësaj entuziazmi. Siç paralajmëroi në maj Instituti i Shkencës së të Dhënave i Universitetit të Kolumbias, “siguria që projektimi dhe përdorimi i këtyre mjeteve pasqyrojnë vlerat e qytetarëve dhe interesin publik është jetik për ruajtjen e legjitimitetit dhe llogaridhënies demokratike.” Vendimet e prokurimit përcaktojnë se kush ndërton rrugë, spitale dhe shkolla. Nëse qytetarët nuk i kuptojnë rregullat ose nuk mund t’i sfidojnë rezultatet, kjo gërryen besimin, edhe nëse numrat në letra duken më mirë.
Së fundmi, është çështja e precedentit. Disa tituj janë përpjekur ta analogojnë Diellën me “gjyqtarët robotë” ose vendimmarrësit algoritmikë në gjykata. Kjo nuk është ajo që po ndodh këtu. Ky është një eksperiment prokurimi me markë ministrore, jo një magjistrat i IA-së, dhe ky dallim është i rëndësishëm. Ai e mban analizën të bazuar në atë që sistemi duhet të bëjë në të vërtetë – të vlerësojë ofertat – dhe mbrojtjet specifike që janë të përshtatshme për atë detyrë.
Efekti i valëzimit
Nëse eksperimenti i Shqipërisë jep rezultate që çojnë në vendime më të shpejta, më shumë ofertues, kosto më të ulëta dhe më pak mosmarrëveshje, vendet e tjera me siguri do ta vënë re. Dhe kjo veçanërisht sepse qeveritë kudo përballen me të njëjtat probleme: Ekipe të vogla, të dhëna të çrregullta, metoda vlerësimi të pabarabarta dhe dyshime për drejtësinë. Një shembull i qartë se si automatizimi dhe transparenca mund t’i përmirësojnë këto rezultate do të përhapej shpejt, veçanërisht në vendet ku prokurimi publik ka një pjesë të madhe të buxhetit.
Por që projekti të merret seriozisht, duhet të ketë transparencë të vërtetë, jo vetëm një premtim. Qeveria duhet t’i bëjë të disponueshme për publikun metodat e vlerësimit, regjistrat e përditësimit dhe rezultatet 3-mujore mbi konkurrencën, kursimet dhe ankesat. Gjithashtu duhet të lejojë auditime të pavarura dhe të publikojë gjetjet e tyre. Kështu publiku mund të shohë se vendimet e sistemit janë të qarta dhe të gjurmueshme, jo të varrosura në zhargon teknik. Është gjithashtu mënyra se si Shqipëria mund të përmbushë standardet e transparencës dhe llogaridhënies që priten tani nga qeveritë në të gjithë Evropën dhe më gjerë.
Ky ndryshim mund të ketë efekte anësore edhe përtej Shqipërisë. Nëse qeveritë kudo fillojnë të kërkojnë të dhëna të qarta, kontrolle sigurie dhe rishikime të pavarura në prokurime, kompanitë do të fillojnë t’i bëjnë këto standarde një praktikë të zakonshme. Kjo mund ta bëjë IA-në më të sigurt dhe më të dobishme për të gjithë me kalimin e kohës.
Në fund të fundit
Shqipëria nuk ia ka dorëzuar financat e saj një makine. Ajo që ka bërë është vendosja e prokurimit publik, një nga proceset e saj më të ndjeshme të shpenzimeve, nën një sistem të ri të mundësuar nga IA, duke i dhënë më pas atij sistemi titullin simbolik të “ministrit”.
Pyetja e vërtetë nuk është nëse ideja tingëllon moderne, por nëse qeveriset me përgjegjësi.
Suksesi i këtij eksperimenti do të varet nga mënyra se si monitorohet dhe rishikohet. Kjo do të thotë të kesh monitorim të qartë, auditime të hapura, rregulla të qarta dhe procese të drejta apelimi. Nëse këto siguri përcaktohen dhe zbatohen në mënyrë të qartë publikisht, Diella mund të tregojë se si inteligjenca artificiale mund ta bëjë qeverisjen më të drejtë. Nëse jo, rrezikon të provojë atë që kritikët tashmë e kanë frikë: “Se automatizimi i një procesi me të meta vetëm fsheh të metat”. Shkruar nga Kolawole Samuel Adebayo
-
Forbes”: Diella, risi e Shqipërisë apo eksperiment i rrezikshëm dhe teatër politik
“Forbes”: Diella, risi e Shqipërisë apo eksperiment i rrezikshëm dhe teatër politik
Diella mund të tregojë se si inteligjenca artificiale mund ta bëjë qeverisjen më të drejtë. Nëse jo, rrezikon të provojë atë që kritikët tashmë e kanë frikë: “Se automatizimi i një procesi me të meta, vetëm fsheh të metat”.
Nga “Forbes“/ Muajin e kaluar, Shqipëria prezantoi një sistem të inteligjencës artificiale që do të shërbente si ministër në qeveri, një zhvillim i parë i këtij lloji nga një shtet. Lajmi erdhi si një tronditje, madje edhe për shumë njerëz që kanë qenë vëzhgues shumë të zellshëm në industrinë e inteligjencës artificiale gjatë 3 viteve të fundit. Shqipëria, një komb ballkanik me 2.8 milionë banorë, njoftoi se figura virtuale Diella, një sistem i inteligjencës artificiale që e filloi vitin duke ndihmuar individët me dokumentacionin dixhital, do të promovohej në një pozicion në nivel kabineti për të menaxhuar prokurimet publike.
Qeveria e paraqiti atë si një sistem softuerik që do të vlerësonte tenderët vetëm në bazë të meritës, pa ryshfete, favore apo frikë. Kjo është, ose një risi botërore në antikorrupsion ose një eksperiment i rrezikshëm i mbështjellë me teatër politik. Sidoqoftë, është reale dhe e drejtpërdrejtë.
Çfarë ndryshoi në të vërtetë dhe çfarë jo
Diella nuk është ministre e financave. Është një “ministre” virtuale e fokusuar në prokurimet publike, sistemi që përcakton se kush fiton kontratat qeveritare. Roli ndërtohet mbi funksionin e mëparshëm të Diellës si asistente e qeverisjes elektronike, tani e zgjeruar në vendime që kanë pasoja serioze financiare dhe politike.
Reuters, The Guardian dhe media të tjera raportuan se IA do të marrë gradualisht përgjegjësinë për dhënien e tenderëve, me qëllim uljen e ndikimit njerëzor në një proces që shpesh lidhet me favorizimet.
Megjithatë, ajo që mbetet e paqartë është se si do të funksionojë kjo në të vërtetë. Kur një ofertues humbës vendos të sfidojë një tender, kush është përgjegjës? Kryeministri, një zyrtar njerëzor mbikëqyrës, krijuesi i Diellës apo askush fare? Deri më tani, qeveria shqiptare nuk e ka shpjeguar plotësisht se si do të trajtohet llogaridhënia.
Është gjithashtu e rëndësishme të jetë e qartë se çfarë është në të vërtetë Diella dhe çfarë nuk është. Teksa qeveria e Shqipërisë mund ta përshkruajë sistemin e IA si të drejtë dhe efikas, njerëzit janë ende ata që vendosin se cilat të dhëna përdor ajo dhe si merr vendime. Sepse edhe pse një sistem i IA-së nuk mund të pranojë ryshfet, njerëzit ende mund të ndikojnë në rezultatet e tij. Pra, nëse sistemi është i besueshëm varet nga mënyra se si menaxhohet, jo nga vetë teknologjia.
Pse Prokurimet Publike?
Prokurimi publik është vendi ku vendimet qeveritare përputhen drejtpërdrejt me shpenzimet. Globalisht, ai arrin në triliona dollarë çdo vit dhe shpesh përbën një pjesë të madhe të buxheteve kombëtare. Për vendet që përpiqen të rrisin ekonomitë e tyre, të zvogëlojnë korrupsionin dhe të ndërtojnë besim te investitorët ose partnerët rajonalë, rregullimi i mënyrës se si menaxhohen tenderët mund të ketë rezultate të shpejta dhe të dukshme. Kjo është arsyeja pse roli i ri i Diellës ka rëndësi. Kjo synon një nga fushat e pakta që mund të ndryshojnë vërtet mënyrën se si funksionon një qeveri.
Siç e tha Tech Policy Press, “prokurimi luan një rol të fuqishëm në formësimin e vendimeve kritike në lidhje me IA-në. Në mungesë të rregullimit federal të shitësve të IA-së, prokurimet mbeten një nga levat e pakta që qeveritë kanë për të nxitur vlerat publike, të tilla si siguria, mosdiskriminimi, privatësia dhe llogaridhënia.”
Është një pikë që vlen kudo. Qoftë në SHBA, Evropë apo Shqipëri, qeveritë që blejnë, ndërtojnë ose vendosin sisteme IA kanë të njëjtën detyrë për të vendosur standarde të qarta edhe për të mbrojtur interesin publik.
Momenti i Shqipërisë nuk ishte i rastësishëm, pasi vendi dëshiron të bashkohet me Bashkimin Evropian. Akti i IA-së i BE-së hyri në fuqi për modelet e IA-së me qëllim të përgjithshëm në gusht, dhe detyrimet e reja tashmë po fillojnë të formësojnë mënyrën se si qeveritë evropiane projektojnë dhe vendosin sisteme IA, me kërkesa më të detajuara që do të pasojnë gjatë 2 viteve të ardhshme.
Afrimi i sistemit të prokurimit të Shqipërisë me standardet e BE-së nuk ka të bëjë vetëm me reformën e brendshme – është gjithashtu një mesazh politik. Edhe nëse Diella përdor ose lidhet me modele të inteligjencës artificiale për një qëllim të përgjithshëm, do të duhet të përmbushë pritjet e BE-së për transparencë, dokumentacion dhe siguri, pavarësisht nëse Shqipëria është anëtare apo jo.
Pikat e errëta
Dy gjëra mund të jenë të vërteta njëherësh: Prokurimi algoritmik mund të zvogëlojë abuzime të caktuara dhe gjithashtu mund të prezantojë abuzime të reja. Rreziku i vërtetë nuk është vetë algoritmi, por sistemi që e rrethon atë. Nëse stafi qeveritar ose ofertuesit mund të rregullojnë në heshtje mënyrën se si vlerësohen ofertat, ose nëse të dhënat e përdorura për të trajnuar inteligjencën artificiale mbartin paragjykime, procesi nuk do të jetë më i drejtë – thjesht do të fshehë të njëjtat probleme të vjetra pas një perdeje dixhitale.
Kjo është arsyeja pse fokusi i vërtetë duhet të jetë në mënyrën se si qeveriset sistemi. Duhet të ketë rishikime të pavarura, të dhëna transparente që nuk mund të ndryshohen në fshehtësi, dokumentim të qartë se si funksionon inteligjenca artificiale, mënyra të drejta për ofertuesit për të sfiduar vendimet dhe raporte publike se si funksionon sistemi. Këto janë elementë thelbësorë që rrisin besueshmërinë e procesit.
Ekziston gjithashtu një këndvështrim demokratik që është i lehtë për t’u anashkaluar mes gjithë kësaj entuziazmi. Siç paralajmëroi në maj Instituti i Shkencës së të Dhënave i Universitetit të Kolumbias, “siguria që projektimi dhe përdorimi i këtyre mjeteve pasqyrojnë vlerat e qytetarëve dhe interesin publik është jetik për ruajtjen e legjitimitetit dhe llogaridhënies demokratike.” Vendimet e prokurimit përcaktojnë se kush ndërton rrugë, spitale dhe shkolla. Nëse qytetarët nuk i kuptojnë rregullat ose nuk mund t’i sfidojnë rezultatet, kjo gërryen besimin, edhe nëse numrat në letra duken më mirë.
Së fundmi, është çështja e precedentit. Disa tituj janë përpjekur ta analogojnë Diellën me “gjyqtarët robotë” ose vendimmarrësit algoritmikë në gjykata. Kjo nuk është ajo që po ndodh këtu. Ky është një eksperiment prokurimi me markë ministrore, jo një magjistrat i IA-së, dhe ky dallim është i rëndësishëm. Ai e mban analizën të bazuar në atë që sistemi duhet të bëjë në të vërtetë – të vlerësojë ofertat – dhe mbrojtjet specifike që janë të përshtatshme për atë detyrë.
Efekti i valëzimit
Nëse eksperimenti i Shqipërisë jep rezultate që çojnë në vendime më të shpejta, më shumë ofertues, kosto më të ulëta dhe më pak mosmarrëveshje, vendet e tjera me siguri do ta vënë re. Dhe kjo veçanërisht sepse qeveritë kudo përballen me të njëjtat probleme: Ekipe të vogla, të dhëna të çrregullta, metoda vlerësimi të pabarabarta dhe dyshime për drejtësinë. Një shembull i qartë se si automatizimi dhe transparenca mund t’i përmirësojnë këto rezultate do të përhapej shpejt, veçanërisht në vendet ku prokurimi publik ka një pjesë të madhe të buxhetit.
Por që projekti të merret seriozisht, duhet të ketë transparencë të vërtetë, jo vetëm një premtim. Qeveria duhet t’i bëjë të disponueshme për publikun metodat e vlerësimit, regjistrat e përditësimit dhe rezultatet 3-mujore mbi konkurrencën, kursimet dhe ankesat. Gjithashtu duhet të lejojë auditime të pavarura dhe të publikojë gjetjet e tyre. Kështu publiku mund të shohë se vendimet e sistemit janë të qarta dhe të gjurmueshme, jo të varrosura në zhargon teknik. Është gjithashtu mënyra se si Shqipëria mund të përmbushë standardet e transparencës dhe llogaridhënies që priten tani nga qeveritë në të gjithë Evropën dhe më gjerë.
Ky ndryshim mund të ketë efekte anësore edhe përtej Shqipërisë. Nëse qeveritë kudo fillojnë të kërkojnë të dhëna të qarta, kontrolle sigurie dhe rishikime të pavarura në prokurime, kompanitë do të fillojnë t’i bëjnë këto standarde një praktikë të zakonshme. Kjo mund ta bëjë IA-në më të sigurt dhe më të dobishme për të gjithë me kalimin e kohës.
Në fund të fundit
Shqipëria nuk ia ka dorëzuar financat e saj një makine. Ajo që ka bërë është vendosja e prokurimit publik, një nga proceset e saj më të ndjeshme të shpenzimeve, nën një sistem të ri të mundësuar nga IA, duke i dhënë më pas atij sistemi titullin simbolik të “ministrit”.
Pyetja e vërtetë nuk është nëse ideja tingëllon moderne, por nëse qeveriset me përgjegjësi.
Suksesi i këtij eksperimenti do të varet nga mënyra se si monitorohet dhe rishikohet. Kjo do të thotë të kesh monitorim të qartë, auditime të hapura, rregulla të qarta dhe procese të drejta apelimi. Nëse këto siguri përcaktohen dhe zbatohen në mënyrë të qartë publikisht, Diella mund të tregojë se si inteligjenca artificiale mund ta bëjë qeverisjen më të drejtë. Nëse jo, rrezikon të provojë atë që kritikët tashmë e kanë frikë: “Se automatizimi i një procesi me të meta vetëm fsheh të metat”. /Përshtati në shqip LAPSI.al -
Forbes: Diella, eksperiment i rrezikshëm i Shqipërisë që kërkon BE
Muajin e kaluar, Shqipëria prezantoi një sistem të inteligjencës artificiale që do të shërbente si ministër në qeveri, një zhvillim i parë i këtij lloji nga një shtet. Lajmi erdhi si një tronditje, madje edhe për shumë njerëz që kanë qenë vëzhgues shumë të zellshëm në industrinë e inteligjencës artificiale gjatë 3 viteve të fundit.
Shqipëria, një komb ballkanik me 2.8 milionë banorë, njoftoi se figura virtuale Diella, një sistem i inteligjencës artificiale që e filloi vitin duke ndihmuar individët me dokumentacionin dixhital, do të promovohej në një pozicion në nivel kabineti për të menaxhuar prokurimet publike.
Qeveria e paraqiti atë si një sistem softuerik që do të vlerësonte tenderët vetëm në bazë të meritës, pa ryshfete, favore apo frikë. Kjo është, ose një risi botërore në antikorrupsion ose një eksperiment i rrezikshëm i mbështjellë me teatër politik. Sidoqoftë, është reale dhe e drejtpërdrejtë.
Çfarë ndryshoi në të vërtetë dhe çfarë joDiella nuk është ministre e financave. Është një “ministre” virtuale e fokusuar në prokurimet publike, sistemi që përcakton se kush fiton kontratat qeveritare. Roli ndërtohet mbi funksionin e mëparshëm të Diellës si asistente e qeverisjes elektronike, tani e zgjeruar në vendime që kanë pasoja serioze financiare dhe politike.
Reuters, The Guardian dhe media të tjera raportuan se IA do të marrë gradualisht përgjegjësinë për dhënien e tenderëve, me qëllim uljen e ndikimit njerëzor në një proces që shpesh lidhet me favorizimet.Megjithatë, ajo që mbetet e paqartë është se si do të funksionojë kjo në të vërtetë. Kur një ofertues humbës vendos të sfidojë një tender, kush është përgjegjës?
Kryeministri, një zyrtar njerëzor mbikëqyrës, krijuesi i Diellës apo askush fare? Deri më tani, qeveria shqiptare nuk e ka shpjeguar plotësisht se si do të trajtohet llogaridhënia.
Është gjithashtu e rëndësishme të jetë e qartë se çfarë është në të vërtetë Diella dhe çfarë nuk është. Teksa qeveria e Shqipërisë mund ta përshkruajë sistemin e IA si të drejtë dhe efikas, njerëzit janë ende ata që vendosin se cilat të dhëna përdor ajo dhe si merr vendime.
Sepse edhe pse një sistem i IA-së nuk mund të pranojë ryshfet, njerëzit ende mund të ndikojnë në rezultatet e tij. Pra, nëse sistemi është i besueshëm varet nga mënyra se si menaxhohet, jo nga vetë teknologjia.Pse Prokurimet Publike?
Prokurimi publik është vendi ku vendimet qeveritare përputhen drejtpërdrejt me shpenzimet. Globalisht, ai arrin në triliona dollarë çdo vit dhe shpesh përbën një pjesë të madhe të buxheteve kombëtare.
Për vendet që përpiqen të rrisin ekonomitë e tyre, të zvogëlojnë korrupsionin dhe të ndërtojnë besim te investitorët ose partnerët rajonalë, rregullimi i mënyrës se si menaxhohen tenderët mund të ketë rezultate të shpejta dhe të dukshme.
Kjo është arsyeja pse roli i ri i Diellës ka rëndësi. Kjo synon një nga fushat e pakta që mund të ndryshojnë vërtet mënyrën se si funksionon një qeveri. Siç e tha Tech Policy Press, “prokurimi luan një rol të fuqishëm në formësimin e vendimeve kritike në lidhje me IA-në.
Në mungesë të rregullimit federal të shitësve të IA-së, prokurimet mbeten një nga levat e pakta që qeveritë kanë për të nxitur vlerat publike, të tilla si siguria, mosdiskriminimi, privatësia dhe llogaridhënia.”
Është një pikë që vlen kudo. Qoftë në SHBA, Evropë apo Shqipëri, qeveritë që blejnë, ndërtojnë ose vendosin sisteme IA kanë të njëjtën detyrë për të vendosur standarde të qarta edhe për të mbrojtur interesin publik. Momenti i Shqipërisë nuk ishte i rastësishëm, pasi vendi dëshiron të bashkohet me Bashkimin Evropian.
Akti i IA-së i BE-së hyri në fuqi për modelet e IA-së me qëllim të përgjithshëm në gusht, dhe detyrimet e reja tashmë po fillojnë të formësojnë mënyrën se si qeveritë evropiane projektojnë dhe vendosin sisteme IA, me kërkesa më të detajuara që do të pasojnë gjatë 2 viteve të ardhshme.
Afrimi i sistemit të prokurimit të Shqipërisë me standardet e BE-së nuk ka të bëjë vetëm me reformën e brendshme është gjithashtu një mesazh politik. Edhe nëse Diella përdor ose lidhet me modele të inteligjencës artificiale për një qëllim të përgjithshëm, do të duhet të përmbushë pritjet e BE-së për transparencë, dokumentacion dhe siguri, pavarësisht nëse Shqipëria është anëtare apo jo.
Pikat e errëta
Dy gjëra mund të jenë të vërteta njëherësh: Prokurimi algoritmik mund të zvogëlojë abuzime të caktuara dhe gjithashtu mund të prezantojë abuzime të reja. Rreziku i vërtetë nuk është vetë algoritmi, por sistemi që e rrethon atë.
Nëse stafi qeveritar ose ofertuesit mund të rregullojnë në heshtje mënyrën se si vlerësohen ofertat, ose nëse të dhënat e përdorura për të trajnuar inteligjencën artificiale mbartin paragjykime, procesi nuk do të jetë më i drejtë – thjesht do të fshehë të njëjtat probleme të vjetra pas një perdeje dixhitale.
Kjo është arsyeja pse fokusi i vërtetë duhet të jetë në mënyrën se si qeveriset sistemi. Duhet të ketë rishikime të pavarura, të dhëna transparente që nuk mund të ndryshohen në fshehtësi, dokumentim të qartë se si funksionon inteligjenca artificiale, mënyra të drejta për ofertuesit për të sfiduar vendimet dhe raporte publike se si funksionon sistemi. Këto janë elementë thelbësorë që rrisin besueshmërinë e procesit.
Ekziston gjithashtu një këndvështrim demokratik që është i lehtë për t’u anashkaluar mes gjithë kësaj entuziazmi. Siç paralajmëroi në maj Instituti i Shkencës së të Dhënave i Universitetit të Kolumbias, “siguria që projektimi dhe përdorimi i këtyre mjeteve pasqyrojnë vlerat e qytetarëve dhe interesin publik është jetik për ruajtjen e legjitimitetit dhe llogaridhënies demokratike.”
Vendimet e prokurimit përcaktojnë se kush ndërton rrugë, spitale dhe shkolla. Nëse qytetarët nuk i kuptojnë rregullat ose nuk mund t’i sfidojnë rezultatet, kjo gërryen besimin, edhe nëse numrat në letra duken më mirë. Së fundmi, është çështja e precedentit. Disa tituj janë përpjekur ta analogojnë Diellën me “gjyqtarët robotë” ose vendimmarrësit algoritmikë në gjykata.
Kjo nuk është ajo që po ndodh këtu. Ky është një eksperiment prokurimi me markë ministrore, jo një magjistrat i IA-së, dhe ky dallim është i rëndësishëm. Ai e mban analizën të bazuar në atë që sistemi duhet të bëjë në të vërtetë të vlerësojë ofertat dhe mbrojtjet specifike që janë të përshtatshme për atë detyrë.
Efekti i valëzimit
Nëse eksperimenti i Shqipërisë jep rezultate që çojnë në vendime më të shpejta, më shumë ofertues, kosto më të ulëta dhe më pak mosmarrëveshje, vendet e tjera me siguri do ta vënë re. Dhe kjo veçanërisht sepse qeveritë kudo përballen me të njëjtat probleme: Ekipe të vogla, të dhëna të çrregullta, metoda vlerësimi të pabarabarta dhe dyshime për drejtësinë.
Një shembull i qartë se si automatizimi dhe transparenca mund t’i përmirësojnë këto rezultate do të përhapej shpejt, veçanërisht në vendet ku prokurimi publik ka një pjesë të madhe të buxhetit.Por që projekti të merret seriozisht, duhet të ketë transparencë të vërtetë, jo vetëm një premtim.
Qeveria duhet t’i bëjë të disponueshme për publikun metodat e vlerësimit, regjistrat e përditësimit dhe rezultatet 3-mujore mbi konkurrencën, kursimet dhe ankesat. Gjithashtu duhet të lejojë auditime të pavarura dhe të publikojë gjetjet e tyre.
Kështu publiku mund të shohë se vendimet e sistemit janë të qarta dhe të gjurmueshme, jo të varrosura në zhargon teknik. Është gjithashtu mënyra se si Shqipëria mund të përmbushë standardet e transparencës dhe llogaridhënies që priten tani nga qeveritë në të gjithë Evropën dhe më gjerë.
Ky ndryshim mund të ketë efekte anësore edhe përtej Shqipërisë. Nëse qeveritë kudo fillojnë të kërkojnë të dhëna të qarta, kontrolle sigurie dhe rishikime të pavarura në prokurime, kompanitë do të fillojnë t’i bëjnë këto standarde një praktikë të zakonshme. Kjo mund ta bëjë IA-në më të sigurt dhe më të dobishme për të gjithë me kalimin e kohës.
Çfarë ndodh fund të fundit?
Shqipëria nuk ia ka dorëzuar financat e saj një makine. Ajo që ka bërë është vendosja e prokurimit publik, një nga proceset e saj më të ndjeshme të shpenzimeve, nën një sistem të ri të mundësuar nga IA, duke i dhënë më pas atij sistemi titullin simbolik të “ministrit”.
Pyetja e vërtetë nuk është nëse ideja tingëllon moderne, por nëse qeveriset me përgjegjësi. Suksesi i këtij eksperimenti do të varet nga mënyra se si monitorohet dhe rishikohet.
Kjo do të thotë të kesh monitorim të qartë, auditime të hapura, rregulla të qarta dhe procese të drejta apelimi. Nëse këto siguri përcaktohen dhe zbatohen në mënyrë të qartë publikisht, Diella mund të tregojë se si inteligjenca artificiale mund ta bëjë qeverisjen më të drejtë.
Nëse jo, rrezikon të provojë atë që kritikët tashmë e kanë frikë: “Se automatizimi i një procesi me të meta vetëm fsheh të metat”. -
“Sistemi nuk i favorizon”, Celibashi: Forcat e reja politike e kanë të vështirë të gjejnë hapësirën e tyre!
Kreu i KQZ Ilirjan Celibashi në emisionin “Real Story” në ABC News, foli për raportin e ODIHR për zgjedhjet, duke u ndalur edhe tek partitë e reja.
Gjatë intervistës, Celibashi tha se sistemi aktual nuk është shumë favorizues për partitë e reja, ndërsa shtoi se ky problem nuk është vetëm në vendin tonë.
“Jo vetëm këtu në Shqipëri por edhe në realitet ku standardi i demokracisë është më lart se ne ekziston kjo problematikë, ku të vjetrin më vështirë i hapin rrugë të rinjve. Është gjithmonë kjo pamundësia e forcave të rejave politike që të gjejnë hapësirën e tyre”, tha ai.