Ti thuash një nëne sot, e cila nuk ka gji për fëmijën e saj, mbaj një dhi dhe zgjidhja është zgjedhja e duhur, është lajthitje, kur ushqimet dhe suplementet industriale janë më të bollshme dhe më komode për ta zëvendësuar gjirin e një kafshe me biberon. Por…Në vitin 1958, një fëmijë në El Mojon, Teguise, Lanzarote, u pa duke pirë qumësht direkt nga një dhi, një imazh që reflekton një praktikë të lashtë historike ku dhitë përdoreshin si lëneshtër e gjalla në mungesë të qumështit të nënës ose kur punësimi i një lëneshtre ishte financiarisht i papërballueshëm. Historikisht, dhitë shpesh preferoheshin sepse qumështi i tyre shihej si një alternativë e sigurt dhe e qasshme ndaj qumështit të nënës. Në shekullin e 16-të, shqetësimet për sëmundje si sifilizi çuan shumë nëna që të refuzonin një lëneshtër, dhe dhitë u konsideruan si një opsion i besueshëm dhe më i shëndetshëm për ushqimin e foshnjave.
Përdorimi i qumështit të dhisë si zëvendësues i qumështit të gjirit njerëzor fitoi popullaritet në shekullin e 18-të, veçanërisht në rajonet ku punësimi i një lëneshtre ishte i shtrenjtë.Shkrimtarë mjekësorë të kësaj periudhe, si Pierre Brouzet, vunë re se fëmijët e ushqyer me qumësht dhie ishin të fortë dhe të shëndetshëm. Në fakt, praktikues të shquar të mjekësisë, si William Potts Dewees, theksuan përfitimet e qumështit të kafshëve, veçanërisht të dhive, përkundrejt qumështit të lopës, i cili përdorej zakonisht për ushqimin e foshnjave në Amerikën e hershme. Kjo praktikë ishte veçanërisht e përhapur kur opsionet e tjera mungonin, dhe besimi se pirja direkte nga dhia ndihmonte tretjen e bënte edhe më të popullarizuar.
Megjithëse kishte përparësi, përdorimi i dhive si lëneshtër e gjallë u kritikua dhe humbi mbështetjen për shkak të shqetësimeve të ndryshme shëndetësore. Megjithatë, kjo praktikë u ringjall në fund të shekullit të 19-të në spitalet e fëmijëve në Paris, veçanërisht për foshnjat që vuanin nga sifilizi. Preferenca historike për qumështin e dhive përfaqëson një kapitull interesant në evolucionin e praktikave të ushqyerjes së foshnjave, duke ilustruar sesi konsideratat kulturore dhe mjekësore kanë formësuar kujdesin ndaj foshnjave gjatë historisë.
Kujtojmë gjithashtu se qumështi i dhisë ka disa përparësi biologjike që e bënin atë të përshtatshëm për foshnjat. Ai përmban proteina dhe yndyrna që treten më lehtë krahasuar me qumështin e lopës dhe ka një përmbajtje të ulët të kazeinës alfa-1, duke ulur rrezikun e alergjive. Në traditat e shumë kulturave, dhitë shiheshin si kafshë të pastra dhe të dobishme për njeriun, ç’ka shtonte besimin në përdorimin e tyre si burim ushqimi për foshnjat.
Zgjedhja e dhisë si simbol dhe si një kafshë e lidhur me ushqimin dhe jetesën në mitologji, folklor dhe praktikë historike nuk është e rastësishme. Ajo lidhet me disa veçori unike biologjike, sociale dhe kulturore të dhisë, që e kanë dalluar atë nga kafshët e tjera.Dhia është një nga kafshët më të përshtatshme për të mbijetuar në mjedise të ashpra dhe të thata.
Ajo mund të ushqehet me lloje të ndryshme bimësie, përfshirë ato që janë të padobishme për kafshë të tjera, si barishte të thata apo degë.Mbijetesa e saj e bën të vlefshme në rajone malore ose gjysmë-shkretinore, ku kafshë të tjera, si lopët, nuk mund të jetojnë lehtësisht.Qumështi i dhisë gjithashtu është më i tretshëm dhe më pak alergjik krahasuar me qumështin e lopës. Për foshnjat dhe të moshuarit, ai ofron një burim të pasur ushqimi kur opsionet e tjera mungojnë.
Dhitë janë më të vogla dhe më të lira për t’u mbajtur dhe ushqyer sesa lopët, duke e bërë qumështin e tyre më të përballueshëm për popullatat rurale dhe të varfra.Dhitë shfaqen shpesh në mitologji dhe religjione për shkak të karakteristikave të tyre fizike dhe natyrës së tyre pjellore.Ato janë simbol i pjellorisë dhe bollëkut, pasi riprodhohen shpejt dhe ofrojnë vazhdimisht qumësht.
Në shumë kultura, dhia shihej si një kafshë “midis botëve”, e përshtatshme për të mbijetuar në male të egra apo shkretëtira, ndërkohë që mbetej e dobishme për njerëzit.Sjellim në vëmendje ndërkaq se, dhia ka një vend të rëndësishëm në mitologji, legjenda dhe tradita të ndryshme, ku shpesh paraqitet si simbol i pjellorisë, qëndrueshmërisë dhe ushqimit.
Një nga referencat më të famshme është Amaltea, dhia që ushqeu Zeusin, perëndinë kryesore të Olimpit.Sipas mitit, kur Zeusi ishte foshnjë dhe fshihej nga i ati i tij, Kronosi (që hante fëmijët e tij për të shmangur një profeci), dhia Amaltea e ushqeu me qumësht.Si shenjë mirënjohjeje, Zeusi vendosi Amalteen në qiell si Yllësia e Bricjapit (Capricorn).Thuhet gjithashtu se briri i Amaltees u bë i famshmi Cornucopia (Briri i Bollëkut), simbol i begatisë dhe ushqimit të pafund. Ndoshta e keni parë të ekspozuar si hajmali në hyrje të restoranteve.
Në mitologjinë nordike, Thor, perëndia e bubullimës, kishte dy dhi të quajtura Tanngrisnir dhe Tanngnjóstr (“Ai që kërcen dhëmbët”).Këto dhi tërhiqnin qerren e Thor-it dhe kishin një veçanti, sepse ata mund të haheshin dhe pastaj të ringjalleshin të nesërmen, për sa kohë që kockat e tyre ruheshin të paprekura.Ky mit e përforcon idenë e dhisë si simbol i ushqimit të pashtershëm dhe i ripërtëritjes.Në Hinduizëm, dhitë shpesh shoqërohen me Pushan, një hyjni mbrojtëse e udhëtarëve dhe barinjve.
Pushan udhëtonte mbi një qerre të tërhequr nga dhi, duke simbolizuar lidhjen e tij me tokën dhe qëndrueshmërinë e ushqimit që ofronte natyra.Në traditën skandinave, dhitë janë të lidhura me festat dimërore si Yule. Dhia Yule (Julebukk) është një simbol i lashtë i dimrit dhe pjellorisë, që më vonë u lidh me Krishtlindjet.
Në mitologjinë keltike, dhitë përfaqësonin një lidhje me fuqitë natyrore dhe pjellorinë, veçanërisht në lidhje me tokën dhe bagëtinë.Në Shqipëri dhe rajonet përreth, dhia ka qenë një simbol i fuqishëm i mbijetesës në kushte të vështira. Një legjendë popullore përmend një dhi që udhëhoqi një familje të tërë drejt ujit gjatë një thatësire të rëndë, duke u bërë shpëtimtarja e tyre.Në disa këngë popullore shqiptare, dhia përmendet si simbol i shtëpisë dhe bollëkut, shpesh i shoqëruar me simbolikën e tokës dhe pemës.Gjatë Mesjetës, dhitë, veçanërisht ato me qime të zeza, shpesh lidheshin me shtrigat dhe demonët. Në folklorin evropian, dhia shihej si një kafshë mistike që mund të kalonte midis botës njerëzore dhe asaj shpirtërore.Baphomet, një figurë mistike dhe kontraverse, përfaqësohet si një krijesë gjysmë-njeri, gjysmë-dhi.
Kjo foto është tregues se njeriu, në kushtet e mbijetesës ka arritur të gjej jo vetëm zgjedhje por edhe zgjedhje të zgjuara.
Përgatiti: Albert Vataj
