Lajmidites.com

Tag: shkencore

  • Si e ka korruptuar shkencën ideologjia politike

    Si e ka korruptuar shkencën ideologjia politike

    Nga Patrick WEST, SPECTATOR

    Shkenca nuk shihet më si një kërkim objektiv, ku kërkohet me kujdes parimi i paanshmërisë. Kjo është përfundimi që mund të nxjerrim nga komentet e Ella Al-Shamahi, prezantuese e serisë së re shkencore të BBC-së, ‘Human’. “Duhet të jemi pak të sinqertë,” thotë ajo, “për shumëkënd, duket sikur ateistët me prirje të majtë kanë monopol mbi shkencën”.

    Këto deklarata, të raportuara në ‘Sunday Times’, pasqyrojnë ato të krye-ekzekutivit të ‘Wellcome Trust’, John-Arne Røttingen, i cili tha se tani shkencëtarët kanë një “përgjegjësi” për të treguar pse kërkimet nga e gjithë spektri politik kanë rëndësi, duke pasur parasysh faktin se “komuniteti i kërkimit në përgjithësi është më shumë në anën progresive/majtas.”

    Fjalët e Al-Shamahi janë një pranim i rrallë i një zhvillimi të njohur mirë. Ato konfirmojnë atë që shumë kanë filluar të njohin: shkenca, siç i prezantohet publikut, ka marrë një kthesë të qartë në të majtë gjatë viteve të fundit dhe në shumë raste është ndotur nga ideologjia hiper-liberale.

    Kjo u bë e qartë për shumë njerëz pas vdekjes së biologut, entomologut dhe polimatit E.O. Wilson në dhjetor 2021, kur ‘Scientific American’ publikoi një nekrologji kritike për këtë titan të kohës sonë.

    “Me vdekjen e biologut E.O. Wilson të dielën, e gjej veten përsëri duke reflektuar mbi trashëgimitë komplekse të shkencëtarëve, veprat e të cilëve janë ndërtuar mbi ide racistë,” fillonte artikulli. Ai dënonte veprën dhe trashëgiminë e tij “problematike”, kryesisht sepse kryevepra e tij e vitit 1975, ‘Sociobiology: The New Synthesis’, sugjeronte se shoqëritë njerëzore në shumë mënyra pasqyrojnë karakteristika të lindura të njeriut. Ndërsa kjo ide gjithmonë ka qenë kryesisht e papranueshme për të majtën tradicionale, për hiper-liberalët modernë është absolutisht e patolerueshme.

    ‘Scientific American’ ishte një nga viktimat më të mëdha të “Great Awokening” (Ndërgjegjësimit të Madh) të para dhjetë viteve. Shtatorin e kaluar, ajo la mënjanë çdo pretendim për paanshmëri duke mbështetur Kamala Harris si presidente të SHBA-së, ndërsa më parë, në vitin 2021, kishte hequr dorë nga serioziteti kur publikoi një artikull që inkurajonte lexuesit të refuzonin fenë Jedi, bazuar në sagën ‘Star Wars’, me arsyetimin se kjo fe e pjesshme ishte “prirur ndaj shpëtimtarizmit (të bardhë) dhe qasjeve toksike mashkullore ndaj zgjidhjes së konflikteve”.

    Ky artikull ishte vetëm një paralajmërim i qartë se establishmenti global shkencor ishte kapur dhe komprometuar. Një simptomë shumë më serioze e këtij zhvillimi ishte mënyra se si institucionet shëndetësore në të gjithë botën pranuan dhe më pas përhapën ideologjinë jo-shkencore dhe jo-empirike trans të “vetë-identifikimit gjinor”. Ndërsa sot NHS (Shërbimi Kombëtar Shëndetësor në Britani) ende deklaron se “Identiteti gjinor është një mënyrë për të përshkruar ndjenjën e lindur të një personi për gjininë e tij”, udhëzimet e Organizatës Botërore të Shëndetësisë përsërisin të njëjtën mantra subjektive: “Identiteti gjinor i referohet përvojës së thellë, të ndjerë dhe individuale të një personi për gjininë”. Në vitin 2023, universiteti ‘John Hopkins’ e çoi ideologjinë trans në përfundimin e saj më absurd, por të pashmangshëm, kur në një fjalor të ri termash për klinicistët dhe publikun e gjerë, përcaktoi lesbiken si “një jo-burrë që tërhiqet nga jo-burrat”.

    Keqpërdorimi i diskutimit shkencor dhe arsimit publik lidhur me faktin se njerëzit ndahen në dy gjini është një nga shenjat shqetësuese të një komuniteti shkencor dhe akademik global që është degraduar nga politika. Përhapja dhe kontaminimi nga “wokery” (ndërgjegjësimi i tepruar për çështjet sociale), me obsesionet e saj për racën dhe fjalët që lëndojnë, është po aq e dukshme. Në vitin 2017, profesoresha Rochelle Gutierrez nga Universiteti i Illinois deklaroi se “në shumë nivele, matematika funksionon si bardhësi”. Në vitin 2020, ‘Journal of the Royal Society of Chemistry’ nxori udhëzime të reja për “të minimizuar rrezikun e publikimit të përmbajtjeve të papërshtatshme ose në ndonjë mënyrë ofenduese”.

    Ky gjuhë tregon se si relativizmi postmodernist është përhapur në fushën shkencore – vendin më të fundit ku meriton të jetë. Kjo është diçka që Richard Dawkins e ka vërejtur dhe që e ka bezdisur prej kohësh, duke shkruar në “River Out of Eden” për ata që insistonin se shkenca ishte thjesht një mit origjine perëndimore: “Më trego një relativist kulturor në 30.000 metra lartësi dhe unë do të të tregoj një hipokrit”. Një nga ndërhyrjet më të fundit të Dawkins ka qenë kundër përpjekjeve për të përfshirë “mënyrat e dijes” të maorëve në orët e shkencës në Zelandën e Re.

    Shkenca nuk mund të mos ndikohet nga politika e kohës së saj. Prandaj ‘racizmi shkencor’ lulëzoi në shekullin e 19-të. Prandaj një brez i majtistëve të çmendur, ata që sundonin Bashkimin Sovjetik, mohuan teorinë kryesore të evolucionit dhe u përkushtuan në vend të saj te deluzioni Lamarckian se organizmat mund t’u kalonin pasardhësve tipare të fituara gjatë jetës së tyre.

    Edhe nëse shkenca nuk mund të arrijë kurrë një perspektivë të pastër hyjnore mbi botën, ne gjithmonë duhet të përpiqemi për objektivitet. Shembujt nga historia na kujtojnë që të jemi gjithmonë vigjilentë ndaj paragjykimeve të pavetëdijshme që kemi.

  • Prurjet shkencore në mendimin gjuhësor shqiptar, një konferencë në ASH

    Prurjet shkencore në mendimin gjuhësor shqiptar, një konferencë në ASH

    Konferenca shkencore mbarëkombëtare “Prurje shkencore në mendimin gjuhësor shqiptar në fushën e semantikës leksikore, gramatikore, diskursive, si dhe në dijen terminologjike” mblodhi gjuhëtarë e studiues në Akademinë e Shkencave. Konferenca u organizua nga Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë (ASH) në bashkëpunim me Fakultetin e Gjuhëve të Huaja të Universitetit të Tiranës dhe pjesëmarrjen e studiuesve nga institucionet tona kërkimore-shkencore, të profesoratit të institucioneve të arsimit të lartë në Shqipëri dhe Kosovë, si dhe të doktorantëve pranë këtyre institucioneve. Kjo konferencë u organizua në vijim të punës që po bëhet në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë, në kuadër të projektit trevjeçar Mbi zhvillimet bashkëkohore në fushën e Semantikës gjuhësore – këndvështrime e perspektiva të zhvillimit të dijes në mendimin gjuhësor shqiptar (2024-2026), ndërsa janë zhvilluar tashmë tryeza shkencore Mbi zhvillimet bashkëkohore në fushën e Semantikës gjuhësore – këndvështrime e perspektiva të zhvillimit të dijes në mendimin gjuhësor shqiptar (korrik 2024), dhe disa ligjërata në lidhje me këtë tematikë përgjatë vitit 2024 dhe në gjashtëmujorin e parë të vitit 2025.
    ASH shprehet se kjo konferencë, e organizuar në vitin e dytë të projektit, dëshmoi angazhimin dhe përpjekjet e vijueshme të studiuesve në fushën e gjuhësisë në trajtimin dhe interpretimin e problematikave të dy fushave të rëndësishme në të, të Semantikës dhe Terminologjisë. “Pjesë e trajtesave qenë edhe prurjet e studiuesve tanë në dijen e terminologjisë dhe semantikës leksikore e gramatikore, produktet e shumta të të cilëve kanë përvijuar tashmë një traditë të vyer në mendimin teorik gjuhësor të fushave përkatëse, që meriton vëmendje e vlerësim, si një përvojë që mundëson statusin e lartë për zhvillime të mëtejshme në këtë fushë”, thuhet nga ASH. Konferencën e hapi prof. dr. Artur Lama (drejtor i Departamentit të Leksikologjisë, Terminologjisë dhe Gjuhësisë së zbatuar), i cili theksoi rëndësinë e kësaj veprimtarie, si një përpjekje e bashkëpunimit institucional për trajtimin e çështjeve të rëndësishme që lidhen me qasjet e reja teorike në fushën e semantikës, të përqendruara jo vetëm në problematikën që ngërthejnë pikëvështrimet e sotme në semantikën leksikore, por sidomos edhe në semantikën gramatikore, tekstore dhe diskursive. Në përfundim të veprimtarisë u theksua nevoja për vijimin e bashkëpunimit ndërinstitucional dhe për nxitjen e studiuesve për thellim të mëtejshëm në problemet e ngritura dhe diskutuara në këtë veprimtari.

  • Vepra “The Balkan languages” përurohet në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë

    Vepra “The Balkan languages” përurohet në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë

    Në ambientet e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë u zhvillua një takim i veçantë mes kryetarit të ASHSH-së, akad. Skënder Gjinushi, dhe prof. emeritus Brian D. Joseph, bashkautor i veprës së njohur “The Balkan languages”, një nga botimet më të rëndësishme të studimeve gjuhësore për rajonin ballkanik.Takimi u organizua në prag të prezantimit të librit gjatë veprimtarisë shkencore “Gjuhët e Ballkanit në një dimension të ri”, e mbajtur po në ambientet e Akademisë. Vepra është bashkautorësi mes prof. Joseph dhe prof. emeritus Victor A. Friedman, të dy albanologë të njohur ndërkombëtarisht dhe anëtarë nderi të ASHSH-së, me një kontribut shkencor mbi 25-vjeçar në fushën e gjuhësisë ballkanike dhe albanologjisë.Akad. Gjinushi e falënderoi prof. Joseph-in për punën e tij të palodhur në kërkimin shkencor dhe përkushtimin ndaj studimeve indoeuropeiste dhe gjuhës shqipe, duke theksuar se përzgjedhja e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë për përurimin e parë të kësaj vepre madhore është një nder i veçantë për institucionin dhe për komunitetin shkencor shqiptar.Në takim morën pjesë edhe sekretarja shkencore e ASHSH-së, akad. Anila Hoda; kryetari i Institutit të Gjuhës dhe të Letërsisë, akad. Valter Memishaj; prof. asoc. Aristotel Spiro dhe shefja e marrëdhënieve me jashtë në ASHSH, prof. asoc. Elda Zotaj.“The Balkan languages” përfaqëson një vepër referenciale për studiuesit e gjuhëve të Ballkanit dhe një kontribut të çmuar në pasurimin e literaturës shkencore ndërkombëtare për historinë, strukturën dhe ndërveprimet e gjuhëve në rajon, përfshirë gjuhën shqipe.Materialet e publikuara nga “Diaspora Shqiptare” janë të mbrojtura nga të drejtat e autorit. Rishpërndarja, riprodhimi, modifikimi apo përdorimi i tyre, i pjesshëm ose i plotë, pa lejen e shprehur të redaksisë, është i ndaluar dhe shkel ligjet mbi të drejtat e pronës intelektuale.Në ambientet e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë u zhvillua një takim i veçantë mes kryetarit të ASHSH-së, akad. Skënder Gjinushi, dhe prof. emeritus Brian D. Joseph, bashkautor i veprës së njohur “The Balkan languages”, një nga botimet më të rëndësishme të studimeve gjuhësore për rajonin ballkanik.Takimi u organizua në prag të prezantimit të librit gjatë veprimtarisë shkencore “Gjuhët e Ballkanit në një dimension të ri”, e mbajtur po në ambientet e Akademisë. Vepra është bashkautorësi mes prof. Joseph dhe prof. emeritus Victor A. Friedman, të dy albanologë të njohur ndërkombëtarisht dhe anëtarë nderi të ASHSH-së, me një kontribut shkencor mbi 25-vjeçar në fushën e gjuhësisë ballkanike dhe albanologjisë.Akad. Gjinushi e falënderoi prof. Joseph-in për punën e tij të palodhur në kërkimin shkencor dhe përkushtimin ndaj studimeve indoeuropeiste dhe gjuhës shqipe, duke theksuar se përzgjedhja e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë për përurimin e parë të kësaj vepre madhore është një nder i veçantë për institucionin dhe për komunitetin shkencor shqiptar.Në takim morën pjesë edhe sekretarja shkencore e ASHSH-së, akad. Anila Hoda; kryetari i Institutit të Gjuhës dhe të Letërsisë, akad. Valter Memishaj; prof. asoc. Aristotel Spiro dhe shefja e marrëdhënieve me jashtë në ASHSH, prof. asoc. Elda Zotaj.“The Balkan languages” përfaqëson një vepër referenciale për studiuesit e gjuhëve të Ballkanit dhe një kontribut të çmuar në pasurimin e literaturës shkencore ndërkombëtare për historinë, strukturën dhe ndërveprimet e gjuhëve në rajon, përfshirë gjuhën shqipe.

  • Sa proteina duhet të konsumoni?/ Rreziqet nga konsumi i tepërt

    Sa proteina duhet të konsumoni?/ Rreziqet nga konsumi i tepërt

    Sipas studimeve shkencore, konsumi i proteinave nuk duhet të jetë i njëjtë për të gjithë, pasi nevojat ushqyese ndryshojnë në varësi të gjinisë, moshës, nivelit të aktivitetit fizik dhe faktorëve të tjerë individualë.

    Një analizë e botuar në The Economist paralajmëron se konsumi i tepruar i proteinave mund të lidhet me rrezik të shtuar për dëmtim të veshkave, mbingarkesë të mëlçisë, shtim në peshë, si dhe çrregullime metabolike. Ndërkohë, industria e suplementeve dietike shpesh promovon një konsum të lartë të proteinave, shpesh për arsye komerciale, pa mbështetje të mjaftueshme nga të dhënat shkencore.

    Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) raporton se shumica e të rriturve marrin sasi të mjaftueshme proteinash përmes një diete të ekuilibruar, pa pasur nevojë për suplemente apo monitorim të rreptë.

    Megjithatë, një analizë e kohëve të fundit thekson rëndësinë e përshtatjes së konsumit të proteinave sipas nevojave individuale dhe vlerësimit të ndikimit të tyre në shëndet dhe performancë fizike.

    Udhëzimet dietike sugjerojnë një marrje ditore prej 0.8 deri në 2 gramë proteina për kilogram të peshës trupore, në varësi të moshës, gjendjes shëndetësore dhe nivelit të aktivitetit fizik. Sidoqoftë, provat shkencore tregojnë se tejkalimi i 1.5 gramëve në ditë për kilogram nuk sjell përfitime shtesë në forcë apo masë muskulore.

    Përkundrazi, konsumi i zgjatur në nivele të larta mund të ndikojë negativisht në funksionin renal, veçanërisht në individët me rrezik më të lartë, dhe mund të aktivizojë mekanizma biologjikë të lidhur me plakjen e përshpejtuar.

    Në raportin e saj zyrtar, OBSH rekomandon 0.83 gramë proteina në ditë për kilogram të peshës trupore për një të rritur të shëndetshëm. Megjithatë, ky rekomandim nuk është gjithmonë i mjaftueshëm për të gjitha grupmoshat ose për gjendje fiziologjike të veçanta.

    -Tek të moshuarit, aftësia e trupit për të përthithur dhe metabolizuar proteinat zvogëlohet, ndërsa humbja e masës muskulore është një pasojë natyrale e plakjes. Një përmbledhje e botuar në Nutrients rekomandon një konsum ditor prej 1.2 g/kg, sidomos në kombinim me ushtrime rezistence.

    -Fëmijët dhe adoleshentët kanë nevoja të ndryshme, që varen nga faza e zhvillimit dhe intensiteti i aktivitetit fizik.

    -Gjatë shtatzënisë dhe ushqyerjes me gji, kërkesat për proteina rriten ndjeshëm, për të mbështetur zhvillimin e fetusit dhe shëndetin e nënës. Në këto raste, nevojat mund të dyfishohen krahasuar me rekomandimet për të rriturit e shëndetshëm.

    Për individët që synojnë hipertrofi muskulore ose që ndjekin programe stërvitjeje me rezistencë, Shoqata Ndërkombëtare e Ushqyerjes Sportive rekomandon një konsum ditor prej 1.4 deri në 2 g/kg. Megjithatë, një analizë e botuar në Sports Medicine konkludon se sasitë mbi 1.6 g/kg nuk ofrojnë përfitime shtesë në rritjen e muskujve.

  • ‘Nga Manastirliu te Begaj…të gjithë me plagjiaturë’, Muka: Mbi 60% me tituj e grada shkencore të pamerituara

    ‘Nga Manastirliu te Begaj…të gjithë me plagjiaturë’, Muka: Mbi 60% me tituj e grada shkencore të pamerituara

    Pedagogu dhe ish zëvendësministri i Arsimit, Taulant Muka ngre alarmin për cilësinë e arsimit të lartë në Universitetin e Tiranës e jo vetëm, ku rektorë, dekanë e pedagogë, përfshirë edhe drejtues të lartë institucionesh kanë bërë plagjiaturë me punimet shkencore, duke marrë grada e tituj të pamerituar shkencorë.
    Muka nxori emrat e titullarëve të përfshirë në këtë skandal, duke përmednur ministren e Arsimit, Ogerta Manasirliun, Presidentin Bajram Begaj, Avokaten e Popullit, Erinda Ballanca etj, që sipas tij kanë shkelur hapur ligjin, ndërsa sipas parashikimeve ligjore në Kodi Penal, për plagjiaturë dënohesh  me dy vite burg.
    Sipas Mukës, është emergjencë nisja e hetimeve nga SPAK mbi atë se çfarë ka ndodhur me gradat dhe titujt shkencorë në radhët e institucioneve të Arsimit të Lartë Publik, pasi dëmi është tejet i konsiderueshëm.
    Për Mukën, sistemi i arsimit të lartë në vendin tonë ka nevojë për një rithemelim total, pasi 60% e gradave dhe titujve shkencorë janë plagjiaturë.
    “S’të duket çudi që kemi një numër kaq të madh që kanë kopjuar. Kemi marrë një doktoraturë, e kemi studiuar dhe kanë dalë plagjiaturë. Ata që i kanë veshur vetes titullin profesor, është shumë e lartë. Shqipëria s’ka produkt shkencor, dhe kur ke marrë titullin është përmes mashtrimit ose kopjimit. Kemi marrë të gjitha masat institucionale për të raportuar. Të gjithë kanë heshtur ndaj këtij fenomeni, që është epidemia më e madhe sa i përket kombit shqiptar. Profesorë, dekanë kanë marrë tituj të pamerituar, marrin rroga e pozicione të pamerituara dhe kanë goditur universitetet. Ka të bëjë me vjedhje e mashtrim, dënohet nga Kodi Penal me 2 vite burg.
    Çdo institucion i arsimit të lartë, duhet të firmosë për plagjiaturë në gradat shkencore që nuk merr. Rektori aktual është me plagjiaturë. Komisioni i apelit, na ka dorëzuar ka vetëm vulë, pa emër e firmë. Kjo tregon se kemi të bëjmë me heshtje institucionale që është krim. Ministria e Arsimit është me plagjiaturë, presidenti, është një strukturë e tërë që mbajnë njëri-tjetrin dhe nuk lejojnë origjinalitetin. Avokati i Popullit, ne vend që të merret me plagjiaturën, e merr për të marrë doktoraturën në moshën 52-vjeçare, tregon shumë për etikën profesionale të institucioneve shqiptare.
    Ky është një hetim që SPAK duhet të bëjë, për të kuptuar sa është dëmi ekonomik. Kemi bërë një raport më 2019 dhe duhet kuptuar gradën shkencore, doktor shkencash merr shumë para, merr deri në 2 mijë euro pa asnjë gradë vetëm se ke një gradë profesor me plagjiaturë.
    Numri është shumë më i lartë se 50 profesorë. 60% kanë marrë titujt e doktoraturë, bazuar në google. S’është problem vetëm në Universitetin e Tiranës por në të gjitha universitetet shqiptare. Ka nevojë të rithemelohen, në mënyrë që të jemi konkurrues në arsimin e lartë. S’ka për t’u çuditur, e pamë në drejtësi, që 50 % e gjyqtarëve dolën të inkriminuar dhe që janë diplomuar në universitet. SPAK ka mundësi të pastrojë edhe Fakultetin e Drejtësisë, njerëz që s’kanë kaluar vetingun në drejtësi dhe kjo është ajo që dëshiroj të bëhet. Institucionet kanë heshtur përballë këtij problemi madhor që kemi“, u shpreh ai.
     

  • ‘Manastirliu, Begaj e Av.Popullit…të gjithë me plagjiaturë’/ Muka ngre alarmin: Mbi 60% me tituj e grada shkencore të pamerituara, SPAK të hetojë!

    ‘Manastirliu, Begaj e Av.Popullit…të gjithë me plagjiaturë’/ Muka ngre alarmin: Mbi 60% me tituj e grada shkencore të pamerituara, SPAK të hetojë!

    Pedagogu dhe ish zëvendësministri i Arsimit, Taulant Muka ngre alarmin për cilësinë e arsimit të lartë në Universitetin e Tiranës e jo vetëm, ku rektorë, dekanë e pedagogë, përfshirë edhe drejtues të lartë institucionesh kanë bërë plagjiaturë me punimet shkencore, duke marrë grada e tituj të pamerituar shkencorë.

    I ftuar në emisionin Kafe Shqeto në Syri Tv, Muka nxori emrat e titullarëve të përfshirë në këtë skandal, duke përmednur ministren e Arsimit, Ogerta Manasirliun, Presidentin Bajram Begaj, Avokaten e Popullit, Erinda Ballanca etj, që sipas tij kanë shkelur hapur ligjin, ndërsa sipas parashikimeve ligjore në Kodi Penal, për plagjiaturë dënohesh  me dy vite burg.

     Sipas Mukës, është emergjencë nisja e hetimeve nga SPAK mbi atë se çfarë ka ndodhur me gradat dhe titujt shkencorë në radhët e institucioneve të Arsimit të Lartë Publik, pasi dëmi është tejet i konsiderueshëm.

    Për Mukën, sistemi i arsimit të lartë në vendin tonë ka nevojë për një rithemelim total, pasi 60% e gradave dhe titujve shkencorë janë plagjiaturë.

    S’të duket çudi që kemi një numër kaq të madh që kanë kopjuar. Kemi marrë një doktoraturë, e kemi studiuar dhe kanë dalë plagjiaturë. Ata që i kanë veshur vetes titullin profesor, është shumë e lartë. Shqipëria s’ka produkt shkencor, dhe kur ke marrë titullin është përmes mashtrimit ose kopjimit. Kemi marrë të gjitha masat institucionale për të raportuar. Të gjithë kanë heshtur ndaj këtij fenomeni, që është epidemia më e madhe sa i përket kombit shqiptar. Profesorë, dekanë kanë marrë tituj të pamerituar, marrin rroga e pozicione të pamerituara dhe kanë goditur universitetet. Ka të bëjë me vjedhje e mashtrim, dënohet nga Kodi Penal me 2 vite burg.

    Çdo institucion i arsimit të lartë, duhet të firmosë për plagjiaturë në gradat shkencore që nuk merr. Rektori aktual është me plagjiaturë. Komisioni i apelit, na ka dorëzuar ka vetëm vulë, pa emër e firmë. Kjo tregon se kemi të bëjmë me heshtje institucionale që është krim. Ministria e Arsimit është me plagjiaturë, presidenti, është një strukturë e tërë që mbajnë njëri-tjetrin dhe nuk lejojnë origjinalitetin. Avokati i Popullit, ne vend që të merret me plagjiaturën, e merr për të marrë doktoraturën në moshën 52-vjeçare, tregon shumë për etikën profesionale të institucioneve shqiptare.

    Ky është një hetim që SPAK duhet të bëjë, për të kuptuar sa është dëmi ekonomik. Kemi bërë një raport më 2019 dhe duhet kuptuar gradën shkencore, doktor shkencash merr shumë para, merr deri në 2 mijë euro pa asnjë gradë vetëm se ke një gradë profesor me plagjiaturë.

    Numri është shumë më i lartë se 50 profesorë. 60% kanë marrë titujt e doktoraturë, bazuar në google. S’është problem vetëm në Universitetin e Tiranës por në të gjitha universitetet shqiptare. Ka nevojë të rithemelohen, në mënyrë që të jemi konkurrues në arsimin e lartë. S’ka për t’u çuditur, e pamë në drejtësi, që 50 % e gjyqtarëve dolën të inkriminuar dhe që janë diplomuar në universitet. SPAK ka mundësi të pastrojë edhe Fakultetin e Drejtësisë, njerëz që s’kanë kaluar vetingun në drejtësi dhe kjo është ajo që dëshiroj të bëhet. Institucionet kanë heshtur përballë këtij problemi madhor që kemi.

  • A kërkohet një standard më i lartë për pretendimet shkencore mbi jetën aliene?

    A kërkohet një standard më i lartë për pretendimet shkencore mbi jetën aliene?

    Kërkimi për jetë jashtëtokësore ka lëvizur gjithmonë ndërmjet kureshtjes shkencore, magjepsjes publike dhe skepticizmit të hapur. Së fundmi, shkencëtarët kanë pohuar se kanë gjetur “provën më të fortë” të jetës në një ekzoplanet të largët, një botë jashtë sistemit tonë diellor.

    Titujt bombastikë shpesh premtojnë prova që nuk jemi vetëm në univers, por shkencëtarët mbeten të kujdesshëm. A është ky kujdes unik për fushën e astrobiologjisë? E vërteta është se zbulimet shkencore të mëdha rrallëherë pranohen menjëherë.

    Ligjet e Njutonit për lëvizjen dhe gravitetin, teoria e lëvizjes së pllakave të Tokës nga Wegener dhe ndryshimet klimatike të shkaktuara nga njeriu, të gjitha janë përballur me kontroll të zgjatur para se të pranohej konsensusi.

    Por a do të thotë kjo se natyra e kërkimit për jetë jashtëtokësore kërkon që pretendimet e jashtëzakonshme të provohen me dëshmi edhe më të jashtëzakonshme? Në të kaluarën kemi parë prova të forta që kanë tronditur këtë kërkim, që nga pretendimet për biofirmat në atmosferën e Venusit, deri te roverët e NASA-s që gjetën “njolla leopardi”, një shenjë e mundshme e aktivitetit mikrobik të dikurshëm, në një shkëmb në Mars.

    Të dyja rastet gjeneruan bujë publike për idenë se ndoshta ishim një hap më afër zbulimit të jetës aliene. Por me kalimin e kohës, proceset abiotike (jo-biologjike) ose zbulimet e gabuara dolën të ishin shpjegimet më të mundshme.

    Në rastin e ekzoplanetit K2-18 b, shkencëtarët që punonin me të dhëna nga Teleskopi Hapësinor James Webb (JWST) njoftuan zbulimin e gazeve në atmosferën e planetit, metan, dyoksid karboni dhe, më e rëndësishmja, dy komponime të quajtura dimetil sulfidi (DMS) dhe dimetil disulfidi (DMDS). Deri më tani, në Tokë, DMS/DMDS prodhohen ekskluzivisht nga organizma të gjallë.

    Prania e tyre, nëse konfirmohet me saktësi dhe në përqindje të konsiderueshme, do të sugjeronte jetë mikrobiale. Studiuesit madje sugjerojnë se ka 99.4% probabilitet që zbulimi i këtyre përbërjeve të mos jetë rastësor, një shifër që, me vëzhgime të përsëritura, mund të arrijë standardin e artë të sigurisë statistikore në shkencë, të njohur si pesë sigma, që nënkupton një mundësi rreth një në një milion që gjetjet të jenë të rreme.

    Pse atëherë komuniteti shkencor nuk e ka shpallur këtë si zbulimin e jetës aliene? Përgjigjja qëndron në dallimin mes zbulimit dhe atribuimit, si dhe në natyrën e vetë provave.

    JWST nuk i “sheh” molekulat drejtpërdrejt. Ai mat mënyrën sesi drita kalon ose reflektohet nga atmosfera e një planeti. Molekulat të ndryshme thithin dritën në mënyra të ndryshme, dhe duke analizuar këto modele thithjeje, të quajtura spektre, shkencëtarët nxjerrin përfundime mbi përbërësit kimikë që ka të ngjarë të jenë të pranishëm. Kjo është një metodë mbresëlënëse dhe e sofistikuar, por gjithashtu e papërsosur.

    Ajo mbështetet në modele të ndërlikuara që supozojnë se ne e kuptojmë mirë si funksionojnë reagimet biologjike dhe kushtet atmosferike të një planeti që ndodhet 120 vite dritë larg. Spektri që sugjeron ekzistencën e DMS/DMDS mund të duket bindës, por ndoshta ai shpjegohet edhe nga një molekulë tjetër e panjohur ose e keqkuptuar.

    Krahasim me ndryshimet klimatike

    Duke qenë se zbulimi përfundimtar i jetës jashtëtokësore do të ishte një ngjarje epokale, këto supozime bëjnë që shumë shkencëtarë të anojnë drejt kujdesit maksimal. Por a ndodh e njëjta gjë edhe në fusha të tjera të shkencës? Le ta krahasojmë me një tjetër zbulim të madh: detektimi dhe atribuimi i ndryshimeve klimatike të shkaktuara nga njeriu.

    Marrëdhënia mes temperaturës dhe rritjes së CO₂ në atmosferë u vu re për herë të parë nga shkencëtari suedez Svante Arrhenius në vitin 1927. Ajo u mor seriozisht vetëm kur nisëm të matnim në mënyrë të rregullt rritjen e temperaturës. Por atmosfera jonë përfshin shumë procese që shtojnë ose heqin CO₂, shumë prej tyre natyrore.

    Pra, marrëdhënia ndërmjet CO₂ dhe temperaturës mund të ishte vërtetuar, por duhej gjithashtu edhe atribuimi.

    Karboni ka tri “shije” të quajtura izotope. Një prej tyre, karboni-14, është radioaktiv dhe zbërthehet ngadalë. Kur shkencëtarët vunë re një rritje të CO₂ në atmosferë, por një nivel shumë të ulët të karbonit-14, ata kuptuan se ai karbon ishte shumë i vjetër, aq sa nuk përmbante më karbon-14. Karburantet fosile, qymyri, nafta dhe gazi natyror, përbëhen nga karbon i lashtë, prandaj nuk përmbajnë karbon-14.

    Kështu, ndryshimet klimatike antropogjene u provuan përtej çdo dyshimi të arsyeshëm, me 97% pranueshmëri mes shkencëtarëve. Në kërkimin për jetë jashtëtokësore, ashtu si në rastin e klimës, ekziston një fazë zbulimi dhe një fazë atribuimi, që kërkon testim të fortë të hipotezave dhe gjithashtu kontroll rigoroz.

    Në rastin e klimës, kishim vëzhgime në terren nga shumë burime. Kjo do të thotë që mund t’i shikonim këto burime nga afër. Kërkimi për jetë jashtëtokësore mbështetet në vëzhgime të përsëritura nga të njëjtat sensorë që janë shumë larg. Në këto kushte, gabimet sistematike janë më të kushtueshme.

    Për më tepër, kimia e ndryshimeve klimatike dhe emetimet nga karburantet fosile janë vërtetuar përmes testeve atmosferike në kushte laboratorike që prej vitit 1927. Ndërsa një pjesë e madhe e të dhënave që paraqiten si prova për jetën jashtëtokësore vjen nga vite drite larg, nga një instrument i vetëm, dhe pa asnjë kampion fizik në dorë.

    Kërkimi për jetë jashtëtokësore nuk është i mbajtur në një standard më të lartë të rreptësisë shkencore, por është i kufizuar nga paaftësia për të detektuar dhe atribuuar në mënyrë të pavarur linja të shumëfishta provash.

    Për momentin, pretendimet për K2-18 b mbeten bindëse por jo përfundimtare.

    Por kjo nuk do të thotë që nuk po përparojmë. Çdo vëzhgim i ri shton një pjesë në mozaikun në rritje të njohurive për universin dhe vendin tonë në të. Kërkimi vazhdon, jo sepse jemi tepër të kujdesshëm, por sepse është plotësisht e drejtë që të jemi të tillë. / Rand – Syri.net

  •  Letërsia mbledh studiuesit nga Shqipëria dhe Kosova në konferencë shkencore

     Letërsia mbledh studiuesit nga Shqipëria dhe Kosova në konferencë shkencore

    Studiues nga Shqipëria dhe Kosova morën pjesë në konferencën shkencore me tematikë letërsinë biografike dhe autobiografike shqipe. Në Akademinë e Shkencave të Shqipërisë u zhvillua konferenca shkencore me tematikë letërsinë biografike dhe autobiografike shqipe, e organizuar nga Departamenti i Studimeve Letrare, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, ASHSH, në bashkëpunim me degën e Letërsisë pranë Institutit Albanologjik të Prishtinës. Në këtë konferencë ishin të pranishëm: drejtori i Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë akad. Valter Memisha; përgjegjëse e Departamentit të studimeve letrare, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, ASHSH, prof. dr. Evalda Paci; drejtori i Institutit Albanologjik të Prishtinës, prof. dr. Naim Berisha; drejtori i degës së Letërsisë në Institutin Albanologjik të Prishtinës prof. dr. Gëzim Aliu; drejtori i Departamentit të Letërsisë pranë Universitetit “Luigj Gurakuqi” në Shkodër: prof.asoc.dr. Arben Prendi, si dhe studiues që prej vitesh u kushtohen hulumtimeve të aspekteve të tipologjisë së kësaj letërsie, autorëve përfaqësues dhe reflektimeve përkatëse nga tradita tipike të botës europiane. Seanca u drejtua nga prof. dr. Evalda Paci, prof. asoc. Gëzim Aliu, dr. Virion Graçi.
    Drejtori i Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë akad. Valter Memisha, në fjalën përshëndetëse ceku historikun e bashkëpunimit mes IGJL-së, pjesë e ASHSH-së dhe Institutit Albanologjik të Prishtinës, si dhe nënvizoi rëndësinë e mbajtjes së kësaj veprimtarie shkencore që përfshiu në pjesëmarrje studiuesit e të dyja institucioneve.  Konferenca u përshëndet dhe nga prof. dr. Naim Berisha, drejtor i Institutit Albanologjik të Prishtinës, i cili e cilësoi si mjaft të vlefshme këtë veprimtari, si një tjetër nismë të konkretizimit të bashkëpunimit të sipërpërmendur. Sipas ASH, në këtë veprimtari shkencore u mbajtën kumtesa që kishin në qendër të vëmendjes pikërisht letërsinë biografike dhe autobiografike, kryesisht në letërsinë shqipe, vështruar në disa periudha e qasje studimore.
     

  • Truri i njeriut nuk pushon as në gjumë

    Truri i njeriut nuk pushon as në gjumë

    Truri nuk pushon kurrë, as kur organizmi është në gjumë, apo në relaks total. Edhe në aktivitete në dukje pa asnjë aktivitet, truri vazhdon punon pas kuintave, duke shqyrtuar skema dhe duke u përgatitur për të ardhmen.
    Janë dy kërkimet shkencore, që njëkohësisht kanë arritur në këtë konkluzion, dhe të publikuara në revistën shkencore Neuron.
    Duke u bazuar edhe në literaturë shkencore ndër vite, dhe studime mbi shumë krijesa, që nga krimbat e deri tek majmunët, truri është arkiv i eksperiencave të kaluara, dhe rikrijon vazhdimisht skema veprimi nervor, mjaft të ngjashme me ato që aktivizohen gjatë ngjarjeve reale.
    Pra edhe kur mendojmë që nuk jemi duke bërë asgjë, truri nuk është aspak inaktiv, por funksionon si një kompiuter papushim që konsolidon informacionet dhe përpunon të dhënat për skenarët e mundshëm të së ardhmes.
    Ky konkluzion është i rëndësishëm, pasi ndihmon në kërkimet mbi sëmundjet neurologjike, për të kuptuar dhe trajtuar sëmundje të rënda si përshembull deficitet e shkaktuara nga iktuset.

  • Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë në korrik 2025 një tjetër konferencë shkencore

    Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë në korrik 2025 një tjetër konferencë shkencore

    “Prurje shkencore në mendimin gjuhësor shqiptar në fushën e semantikës leksikore, gramatikore, diskursive, si dhe dijen terminologjike” është konferenca shkencore që do të mbledhë gjuhëtarë e studiues. Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë pranë Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, në bashkëpunim me Fakultetin e Gjuhëve të Huaja të Universitetit të Tiranës e organizojnë këtë konferencë në muajin korrik. Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë (ASHSH), në kuadër të projektit trevjeçar “Mbi zhvillimet bashkëkohore në fushën e Semantikës gjuhësore -këndvështrime e perspektiva të zhvillimit të dijes në mendimin gjuhësor shqiptar” (2024-2026) organizon në fillim të muajit korrik 2025 konferencën shkencore mbarëkombëtare “Prurje shkencore në mendimin gjuhësor shqiptar në  fushën e semantikës leksikore, gramatikore, diskursive, si dhe dijen terminologjike”.
    Sipas IGJL, projekti 3-vjeçar synon të angazhojë studiuesit në ndriçimin e prurjeve të ndryshme shkencore në plan historik e sinkronik në fushën e Semantikës gjuhësore, për të krijuar një kontekst më të plotë në lidhje me evoluimin e tezave, këndvështrimeve, metodologjive e koncepteve të semantikës në mendimin gjuhësor europian e më gjerë, dhe, në këtë mënyrë, të vërehen e shqyrtohen pasqyrimet e atyre zhvillimeve në studimet tona. Kjo konferencë organizohet në vitin e dytë të projektit trevjeçar, ndërsa janë zhvilluar tashmë tryeza shkencore “Mbi zhvillimet bashkëkohore në fushën e Semantikës gjuhësore – këndvështrime e perspektiva të zhvillimit të dijes në mendimin gjuhësor shqiptar”(korrik 2024), dhe disa lektoriume në lidhje me këtë tematikë përgjatë vitit 2024. Konferenca do të përqendrohet në këto kahe shqyrtimesh:
    Prurje e kontribute të spikatura në trajtimin e dukurive leksikore sipas qasjeve të semantikës leksikore, vështruar në rrafsh sinkronik dhe diakronik; Prurje e kontribute të spikatura në trajtimin e dukurive gramatikore (morfologjike e sintaksore) sipas qasjeve të semantikës gramatikore, vështruar në rrafsh sinkronik dhe diakronik; Prurje e kontribute të spikatura në trajtimin e dukurive tekstore e diskursive, sipas qasjeve të semantikës diskursive; Prurje e kontribute të spikatura  në përpunimin e dijes terminologjike në mendimin tonë gjuhësor. Konferenca do të mbahet më 3 korrik 2025, në mjediset e Akademisë së Shkencave. IGJL shprehet se të gjithë të interesuarit janë të lutur të dërgojnë deri më 20 maj titullin e kumtesës dhe abstraktin.