1. Cilat janë parimet kryesore të një diete të balancuar për personat me diabet?
Parimet kryesore janë disa “shtylla” që përsëriten në të gjitha udhëzimet serioze (ADA, IDF, etj.) për dietën tek diabetikët.
1. Fokus te cilësia e karbohidrateve, jo vetëm te sasia• Zgjidhen karbohidrate me indeks të ulët/mesatar glicemik: drithëra integrale, bishtajore, perime, fruta të plota.• Kufizohen fort sheqernat e shtuara: sheqer, ëmbëlsira, lëngje frutash, pije me gaz, produkte furre të bardha.• Porcionet e karbohidrateve shpërndahen gjatë ditës, jo “të gjitha në një vakt”.
2. Pjata e diabetit / ndarja vizuale e pjatës
Një model shumë praktik që rekomandohet gjerësisht:
• ½ pjata: perime jo niseshtore (sallata jeshile, brokoli, kungull, lulelakër, spinaq, kastravec, domate).• ¼ pjata: proteinë e dobët (peshk, pulë pa lëkurë, vezë, bishtajore, produkte qumështi të lehta).• ¼ pjata: karbohidrate cilësore (oriz integral, bukë integrale, patate e ëmbël, bishtajore, fruta, kos pa sheqer).
Kjo e bën shumë më të lehtë kontrollin e glicemisë pa numëruar çdo gram.
3. Balancë midis makronutrientëve
• Karbohidratet: të shpërndara në çdo vakt, duke favorizuar burime me fibra.• Proteina: në çdo vakt, sepse ndihmon ngopjen dhe stabilizon gliceminë (peshk, pulë, bishtajore, kos i thjeshtë).• Yndyrnat: të fokusohemi te yndyrnat e shëndetshme (vaj ulliri, arra, fara, avokado) dhe të ulim yndyrnat e ngopura (mishra të yndyrshëm, gjalpë, produkte shumë të yndyrshme shtazore).
4. Fibrat janë “aleati kryesor”
• Synohet një marrje e lartë, por graduale, e fibrave nga perime, fruta të plota, bishtajore dhe drithëra integrale.• Fibrat ngadalësojnë përthithjen e glukozës dhe ulin HbA1c, përmirësojnë edhe peshën dhe profilin lipidik.
5. Kontroll i kalorive dhe peshës trupore
• Udhëzimet e fundit e theksojnë qartë: humbja e moderuar në peshë (5–10%) përmirëson ndjeshëm gliceminë, tensionin, trigliceridet dhe HDL/LDL.• Kjo arrihet me:• Porcione më të vogla• Më pak ushqime të përpunuara, të skuqura, të sheqerosura• Rritje të aktivitetit fizik.
6. Kufizimi i kripës, yndyrnave të ngopura dhe trans
Sepse diabeti shkon “dorë për dore” me rrezikun kardiovaskular:
• Ulje e kripës (rreth ≤ 5–6 g/ditë, në varësi të udhëzimeve dhe tensionit).• Shmangie e ushqimeve me yndyrna trans dhe reduktim i yndyrnave të ngopura (mishra shumë të yndyrshëm, produkte të skuqura, margarinë, produkte të gatshme industriale).
7. Rregullsi në orare dhe strukturë vaktesh
• 3 vakte kryesore + 1–2 snack (nëse duhet) për të shmangur hipogliceminë dhe luhatjet e mëdha.• Të shmangen periudhat shumë të gjata pa ngrënë, sidomos në pacientët me insulinë.
8. Individualizim, jo dietë “copy–paste”
Të gjitha shoqatat e mëdha (ADA, IDF, etj.) theksojnë se:
• Nuk ka një “dietë unike për diabetin”; modeli personalizohet sipas moshës, peshës, medikamenteve, kulturës ushqimore dhe preferencave.
2. Cilat ushqime rrisin gliceminë më shpejt dhe cilat e mbajnë atë më stabël?
Te rrisin gliceminë shpejt ato ushqime që treten dhe përthithen “me një frymë”; e mbajnë stabël ato që kanë fibra, janë më pak të përpunuara dhe kombinohen me proteinë e yndyrë të mirë.
1. Pak teori: çfarë do të thotë “ushqim që rrit gliceminë shpejt”?
Për këtë përdorim konceptin indeksi glicemik (GI):
• GI i lartë (≥70) → rritje e shpejtë dhe e lartë e glicemisë.• GI i ulët (≤55) → rritje më e ngadaltë, më e butë.
Sa më shumë i rafinuar, pa fibra dhe sa më shumë sheqer të ketë ushqimi, aq më shpejt ngrihet glicemia; sa më shumë fibra, strukturë natyrale dhe ose yndyrë/proteinë të ketë, aq më e ngadaltë është rritja.
2. Ushqimet që rrisin gliceminë më shpejt (“spike”)
Tipikisht janë karbohidrate të rafinuara dhe sheqerna të lirë:
a) Sheqernat e shtuar dhe pijet e ëmbla• Sheqer i bardhë, sheqer kaf, sheqerna në ëmbëlsira.• Çokollata të ëmbla, biskota, ëmbëlsira, akullore.• Lëngje frutash (edhe “natyralë” kur janë të shtrydhur), pije me gaz me sheqer, pijet energjike.
Këto futen shpejt në gjak sepse janë gati të tretura.
b) Drithëra të rafinuara dhe produkte furre
• Bukë e bardhë, simite, briosh, pica me brumë të bardhë.• Oriz i bardhë (sidomos varietete si jasmine, GI shumë i lartë).• Makarona të bardha (sidomos të gatuara shumë “soft”).• Drithëra mëngjesi të ëmbëlsuar (cornflakes, rice krispies, etj.).
c) Niseshtet me ngarkesë të lartë glicemike
• Patate të bardha të pjekura ose të skuqura (baked potato, french fries) – në disa raste mund të rrisin gliceminë edhe më shumë se një donut.• Produkte të skuqura me brumë (petulla, byrekë të skuqur, snacks).
d) Ëmbëlsira “të fshehura”
• Bukë “me drithëra” por në fakt me miell të bardhë + pak fara sipër.• Bar energjie me shumë sheqer, “cereal bars”, granola e ëmbëlsuar.
“Çdo ushqim i bardhë, i rafinuar dhe i ëmbëlsuar – bukë e bardhë, oriz i bardhë, patate e skuqur, lëngje, embëlsira – e ngre sheqerin shpejt.”
3. Ushqimet që e mbajnë gliceminë më stabël
Këtu futen ushqimet me GI të ulët/mesatar + shumë fibra, shpesh të papërpunuara:
a) Perimet jo-niseshtore
• Sallata jeshile, rukola, spinaq, brokoli, lulelakër, kungull, kërpudha, domate, tranguj…Janë pothuajse “zero” nga ana glicemike, por plot fibra, volum, antioksidantë.
b) Frutat e plota (jo lëngjet)
Me GI më të ulët:
• Mollë, dardhë, pjeshkë, portokall, qershi, manaferra, kumbulla të thata.
Fruti i plotë ka fibra → sheqeri përthithet më ngadalë krahasuar me lëngun e shtrydhur.
c) Drithëra integrale dhe “slow carbs”• Tërshërë (steel-cut/rolled oats), elb (barley), bollgur, quinoa, oriz integral, buka 100% integrale, buka thekre.• Makaronat integrale, sidomos kur gatuhen “al dente” (GI më i ulët se të bardhat).
d) Bishtajoret
• Fasule, thjerrëza, qiqra, bizele.
Kanë GI të ulët, shumë fibra dhe proteina; të studiuara si ushqime tipike për të mbajtur gliceminë më të qetë dhe për të ulur HbA1c.
e) Proteinat dhe yndyrnat e shëndetshme
Vetë nuk rrisin shumë gliceminë, por:
• Peshk, mish pule pa lëkurë, vezë, kos natyral pa sheqer, djathë të lehtë.• Arra, bajame, lajthi, fara chia/liri, avokado, vaj ulliri ekstra i virgjër.
Këto ngadalësojnë zbrazjen e stomakut dhe e bëjnë ngritjen e glicemisë më të butë kur hahen bashkë me karbohidrate.
Tag: sheqer
-
Dietë e balancuar për personat me diabet: Çfarë duhet të konsumoni çdo ditë?
-
Këto janë arsyet pse s’duhet t’u jepni ujë me sheqer bebeve
Shpesh dëgjojmë nëna që i japin apo pyesin nëse munden ta ushqejnë beben e tyre me ujë dhe sheqer. Madje në rastet më ekstreme disa nëna e kanë përdorur edhe si një qetësues për të qarat e fëmijës, por që është shumë i dëmshëm. Uji nuk rekomandohet te bebet e vogla pasi mund të reduktojë nivelin e elektroliteve në trupin e fëmijës duke qenë se ai do të urinojë më shpesh dhe nga ana tjetër deri në vitin e parë të jetës organizmi i fëmijës nuk është në gjendje të bëjë një balancim të mirë të natriumit dhe kripërave.
Përse nuk duhet të përdorni ujin me sheqer te bebet?
Ai nuk është aspak i mirë për shëndetin e fëmijës sepse përmban shumë kalori (quhen kalori boshe) dhe nga ana tjetër ul oreksin e fëmijës. Duke qënë kështu bebi do të pijë më pak qumësht dhe për pasojë nuk do të ketë një rritje të shëndetshme.
Ai mund të përdoret në rastet më të rralla nga ana e mjekëve nëse nevojitet analizë gjaku apo operacion intestinal. Deri në muajin e 6-të fëmija duhet të marrë vetëm qumësht dhe asgjë tjetër, sidomos qumështin e gjirit që është perfekt për nevojat e tij. Nëse nuk keni mundësi të ushqeni me gji duhet të përdorni vetëm formulën. Uji me sheqer do të dëmtojë ciklin e ushqyerjes së fëmijës dhe ju nuk duhet t’i jepni asnjëherë fëmijës ujë me sheqer. I vetmi sheqer që fëmija mund të marrë është ai natyral, pra nga frutat apo perimet.
Sheqeri nga burime të tjera mund të kompromentojë funksionimin e sistemit imunitar të fëmijës, dhe si pasojë e kalorive të mëdha të panevojshme mund të rritet edhe niveli i hormoneve. Niveli i lartë i sheqerit do të ndikojë edhe në dëmtimin e pankreasit dhe për pasojë fëmija mund të bëhet diabetik. Bebi para muajit të 6 nuk duhet të pijë uje (pra derisa të fillojë ushqimet e ngurta) pasi mund të hidratohet më tepër nga normalja dhe të krijohet problemi i quajtur “helmimi nga uji”./PërNënat
-
Kujdes nga pijet dietike, dëmtojnë këtë organ
Një studim i ri tregon se edhe një kanaçe pije dietike në ditë mund të rrisë rrezikun e sëmundjes së mëlçisë yndyrore me 60%. Ndërsa një pije me sheqer e rrit rrezikun me 50%.
Kjo sëmundje, e njohur si NAFLD, ndodh kur yndyra grumbullohet në mëlçi edhe te njerëzit që nuk pijnë alkool.
Me kalimin e kohës, mund të çojë në cirrozë dhe madje kancer të mëlçisë. Sot, thuajse 4 në 10 njerëz në SHBA vuajnë nga kjo gjendje.
Autori i studimit, Lihe Liu, thotë: “Shumë njerëz mendojnë se pijet dietike janë të sigurta, por studimi ynë tregon të kundërtën.”
Studimi analizoi 124 mijë persona për 10 vite dhe zbuloi: Uji ul rrezikun me 13–15% nëse zëvendëson pije me sheqer ose dietike.
Kalimi nga pije me sheqer te pije dietike nuk të ndihmon fare. Të dyja llojet e pijeve me sheqer dhe dietike dëmtojnë mëlçinë.
Ekspertët shpjegojnë se: Pijet me sheqer rrisin shpejt nivelin e glukozës dhe insulinës, duke shkaktuar shtim të yndyrës në mëlçi. Pijet dietike, ndonëse pa kalori, mund të prishin bakteret e zorrëve, të nxisin dëshirën për të ëmbla dhe të ndikojnë tek insulina.
Specialisti i Stanford-it, Sajid Jalil, thotë: “Ky është një nga studimet më të forta deri tani. Uji është pija më e sigurt për shëndetin e mëlçisë.”
Mesazhi i studimit është i qartë: Pijet e gazuara edhe ato dietike nuk janë të padëmshme. Uji është zgjedhja më e mirë. /CNN
-
Sa sheqer duhet t’i hedhim kafesë?
Sigurisht, dita e të gjithëve nis me kafen e mëngjesit. Dikush e pi në shtëpi, dikush në kafene e dikush tjetër në zyrë.
Të gjithë i drejtohemi kafesë pavarësisht kemi ngrënë apo jo mëngjes.
Kafeja është një nga pijet më të rëndësishme për të nisur ditën çdo mëngjes.Ajo është transformuar në një përbërës tejet të nevojshëm për një paradite energjike.
Studimet konfirmojnë se njerëzit mund të heqin dorë nga alkoli, por e kanë të pamundur të heqin dorë nga kafeja e mëngjesit.
Studimi në fakt nuk vlen për të gjithë, por nënvizon rëndësinë e kafesë në jetën e shumë njerëzve.
E megjithatë, disa preferojnë ta pijnë kafen pa përbërës të tjerë shtesë siç është sheqeri, e disa tjetër as që e mendojnë kafen e hidhur pa pasur pak ëmbëlsi.
Por sa e shëndetshme është kafja me sheqer dhe cila është sasia e rekomanduar e sheqerit që duhet të hidhet sipas sasisë së kafes që pini?
Të gjitha këshillat e nutricionistëve bashkohen në një pikë vetme: Mos e tepëroni me sheqerin!
Sipas të dhënave, të cilave i referohet AgroËeb.org për një filxhan të vogël normal kafeje ekspres, i cili përmban 30 ml kafe të lëngshme sasia e toleruar e mundshme për të shtuar sheqer është vetëm 3.1 gramë.
Çka do të thotë më pak se një lugë çaji sheqer apo një lugë kafeje e pak.
Sipas studimeve të ndryshme, një lugë e plotë çaji me sheqer në një filxhan kafeje ekspres e rrit përqindjen e sheqerit në më të lartë se sa sasia e sheqerit që përmban një gote me coca-cola.
E njëjta gjë vlen edhe për kafen turke, e cila zakonisht përgatitet në shtëpi.
Ndërkohë, për një filxhan të madh me kapuçino, e cila përmban 25 ml kafe dhe 85 ml qumësht sasia e toleruar e mundshme për të shtuar sheqer është vetëm 7 gramë.
Çka do të thotë më pak se dy lugë çaji me sheqer.
Pra, një lugë çaji e pak.
Sasia ditore e rekomanduar nga OBSH
Organizata Botërore e Shëndetësisë, rekomandon një sasi prej 25 gr sheqer si sasi e shëndetshme dhe e lejuar ditore.
Ose e thënë ndryshe 6 lugë çaji sheqer.
Por kujdes, kjo sasi rekomandohet përgjatë gjithë ditës në varësi të ushqimeve që konsumoni duke përfshirë dhe kafen krahas ushqimeve të tjera. -
Nëse ju hahen shpesh ëmbëlsira, duhet ta lexoni këtë artikull
Kur bëhet fjalë për ushqimin, shumë prej nesh e gjejnë veten duke preferuar ëmbëlsira si biskota, çokollata apo karamele. Dhe pse një akullore e madhe me tre kupa apo një copë kek çokollate mund të shijojë shumë, a keni menduar ndonjëherë se pse keni neps për diçka të ëmbël? Arsyet janë pjesërisht fiziologjike, pjesërisht psikologjike dhe pjesërisht për shkak të mjedisit ku jetojmë.
“Trupi i njeriut funksionon pak si një makinë – i jepni karburant dhe pastaj ajo lëviz,” shpjegon dietologia Anna Taylor. “Nëse trupi nuk merr lëndët e duhura ushqyese, atëherë mund të shfaqen dëshira të forta për ushqime të caktuara.”
Një konsum i balancuar gjatë ditës me karbohidrate të pasura me fibra, proteina dhe yndyra të shëndetshme për zemrën. Taylor shpjegon disa nga shkaqet kryesore që çojnë te nepsi për sheqer:
Nuk e kuptoni sa shumë varësi mund të krijojë sheqeri
Një arsye përse kemi dëshirë për sheqer është se ai ka shije të mirë. Shumë kompani ushqimore bëjnë kërkime për të përcaktuar përbërësit që tundojnë më shumë shijet e konsumatorëve.
“Truri ynë është programuar të na bëjë të shijojmë gjërat që na bëjnë të ndihemi mirë,” thotë Taylor. “Sheqeri, në veçanti, çliron kimikate në tru, si serotonina, që na bëjnë të ndihemi të lumtur.”
Kjo na lë me dëshirën për ta përjetuar atë ndjesi të mirë herë pas here, ditë pas dite. Shumë njerëz thonë se janë ‘të varur nga sheqeri,’ duke konsumuar sheqer të vërtetë dhe ëmbëlsues artificialë në forma të ndryshme.
Nuk po hani mjaftueshëm
A mendoni se po “bëni mirë” duke marrë vetëm një kafe për mëngjes dhe një sallatë për drekë? Në të vërtetë, po përgatiteni për të ngrënë shumë më tepër në pasdite dhe mbrëmje.
“Nëse kaloni shumë kohë pa ngrënë, trupi juaj do të dëshirojë burimin më të shpejtë të karburantit që mund të mendojë – drithëra dhe sheqerna të thjeshta,” paralajmëron Taylor. Këto janë karbohidrate boshe, si patate të skuqura, biskota dhe karamele, të cilat konsumohen shpesh gjatë ditës dhe përfundojnë si depozita dhjamore.
Jeni të stresuar
Ndoshta e gjeni veten duke kaluar nëpër kutitë e ëmbëlsirave kur ndiheni të stresuar. Herën tjetër që ndodh, shikoni nivelin e stresit. A jeni të shqetësuar për ndonjë prezantim të rëndësishëm në punë apo për drama familjare? Jo çuditërisht, në situata stresuese, gjithçka që dëshironi është një tas i madh akullore apo ndonjë ëmbëlsirë tjetër.
-
Sa sheqer duhet të shtoni në kafe, sasia ditore e rekomanduar nga OBSH
Sheqeri industrial është një ndër përbërësit më problematik për regjimin e çdo personi në përditshmëri. Njihet si armiku kryesor i dietave për shkak të sasisë së madhe të kalorive që i jep trupit. Jo pa qëllim është një ndër ushqimet më të sulmuara pasi lidhet me shumë sëmundje si diabeti, obeziteti dhe sëmundjet e zemrës.
Sa sheqer duhet të konsumojnë të rrituritFatkeqësisht nuk ka një përgjigje të saktë për këtë, pasi për çdo person sasia mund të jetë e ndryshme. Gjithsesi ekspertët kanë arritur në një nivel mesatar për konsumimin e sheqerit nga një person në një ditë. Burrat këshillohet të marrin rreth 37.5 gramë sheqer në ditë ose rreth 9 lugë çaji, pra gjithsej 150 kalori. Gratë këshillohet të konsumojnë jo më shumë se 25 gramë sheqer në ditë ose 6 lugë çaji që janë rreth 100 kalori.
Sa sheqer duhet të konsumojnë fëmijëtNë regjimin e përditshëm të një fëmije ka vend edhe për pak sheqer, megjithëse nuk duhet tepruar, sepse mund të çojë shumë lehtë në sëmundje të mbi peshës. Sasia e rekomanduar për fëmijët në një ditë është pak a shumë sa sasia që mund të marrë një i rritur.Fëmijët e moshës 4-6 vjeç rekomandohet të konsumojnë jo më shumë se 19 gr sheqer në ditë.
Për ata të moshës 7-10 vjeç jo më shumë se 24 gramë ose 6 lugë çaji sheqer.
Mbi moshën 11 vjeçare ekspertët këshillojnë jo më shumë se 30 gramë në ditë.
Sigurisht, dita e të gjithëve nis me kafen e mëngjesit.
Dikush e pi në shtëpi, dikush në kafe dhe dikush tjetër në zyrë. Të gjithë i drejtohemi kafesë, pavarësisht nëse kemi ngrënë mëngjes apo jo. Kafeja është një nga pijet më të rëndësishme për të nisur ditën çdo mëngjes. Është shndërruar në një përbërës jashtëzakonisht të nevojshëm për një mëngjes energjik.
Studimet konfirmojnë se njerëzit mund të heqin dorë nga alkooli, por e kanë të pamundur të heqin dorë nga kafeja e mëngjesit. Studimi në fakt nuk vlen për të gjithë, por thekson rëndësinë e kafesë në jetën e shumë njerëzve. E megjithatë, disa preferojnë të pinë kafe pa përbërës të tjerë shtesë si sheqeri, e disa as që e mendojnë kafenë e hidhur pa pasur pak ëmbëlsi.
Por sa e shëndetshme është kafeja me sheqer dhe cila është sasia e rekomanduar e sheqerit për t’u hedhur sipas sasisë së kafesë që pini?
Të gjitha këshillat e nutricionistëve bashkohen në një pikë: Mos e teproni me sheqerin! Sipas të dhënave, për një filxhan të vogël kafeje ekspres normale, e cila përmban 30 ml kafe, sasia e tolerueshme e mundshme për të shtuar sheqer është vetëm 3.1 gram. Që do të thotë më pak se një lugë çaji sheqer ose pak lugë çaji. Sipas studimeve të ndryshme, një lugë çaji e plotë sheqer në një filxhan kafe ekspres rrit përqindjen e sheqerit në më të lartë se sasia e sheqerit që përmban një gotë coca-cola. E njëjta gjë vlen edhe për kafen turke, e cila zakonisht përgatitet në shtëpi. Ndërkohë, për një filxhan të madh kapuçino, i cili përmban 25 ml kafe dhe 85 ml qumësht, sasia e tolerueshme e mundshme për të shtuar sheqer është vetëm 7 gramë. Që do të thotë më pak se dy lugë çaji sheqer.
Organizata Botërore e Shëndetësisë rekomandon një sasi prej 25 g sheqer si një sasi të shëndetshme ditore. Me fjalë të tjera, 6 lugë çaji sheqer. Por kujdes, kjo sasi rekomandohet gjatë gjithë ditës në varësi të ushqimeve që konsumoni duke përfshirë kafen së bashku me ushqimet e tjera./vizionplus.tv -
Kafja, ritual mesazhesh dhe simbolikash për shqiptarët
Shqiptarët kanë pasur simbolika të shumta në ritualin e pirjes së kafes. Ato shënjonin mesazhe pozitive dhe negative kur miqtë kishin marrëdhënie, takime apo situata të ndryshme. Po cilët janë këto mesazhe që shprehte rituali i shërbesës së kafes.
Nëse një malësor shkonte për shembull me kostumin e mikut në shtëpinë e një bashkëfshatari tjetër, qoftë ky i afërm ose thjeshtë i njohur, për të vazhduar një bisedë të nisur më parë, si të thuash, në një seancë të rastësishme ndërrim duhani që kishte të bënte me ndonjë fejesë, zbutjen ose tejkalimin e ndonjë konflikti me pajtim gjaku ose me çështje të tjera të rëndësishme, i zoti i shtëpisë nuk e pyeste mikun se si e dëshironte kafenë.
Nëpërmjet shkallës së ëmbëlsisë ose të idhëtisë së kafesë simbolikisht miku merrte mesazhin e duhur për ecurinë e çështjes që qëndronte në sfondin e një vizite të tillë. Nëse i servirej kafja fare e ëmbël miku merrte mesazhin se çështja ishte zgjidhur ose ishte në rrugë të mbarë dhe pa kthim prapa.
Për të përforcuar kuptimin e një mesazhi të tillë pozitiv miku, si rregull, në një formë tjetër vinte në dukje ëmbëlsinë tej mase të kafesë, duke përdorur përgjithësisht shprehje të tipizuara në motërzime të tilla: “E paskeni ngatërruar kafenë me mjaltin’’, “kafesë i paskeni hedhur mjaltë, jo sheqer’’, “një qyp me mjaltë i paskeni hedhur kafesë’’ etj.
I zoti i shtëpisë përgjithësisht i miratonte pohime të tilla, domethënë, në thelb tundjes së kokës lart-poshtë ose buzëqeshjes. Pas një miratimi të tillë miku fliste me frymë optimiste dhe më shpenguar për zgjidhjen e çështjes në shqyrtim.
Nëse i servirej kafe e mesme, merrte mesazhe se çështja për të cilën ishte i interesuar kishte mbetur pezull, pra nuk mund të parashikohej ecuria e zgjidhjes së saj. Për të konfirmuar se kafeja e mesme, që nënkuptonte ngrirje të çështjes, miku gati me tone diplomatike shprehej: “Nuk di nëse ka pasur ose jo sheqer në anët tuaja’’, “bora ka zënë rrugët e nuk ka ardhur sheqer nga shehri qysh kur nuk mbahet mend’’ etj. Në situata të tilla burrat e palës mikpritëse heshtnin.Miku që kishte një mision në bisedë merrte mesazhin se duhej të ishte shumë i kujdesshëm në arsyetime, se duhej të përdorte me mençuri gjithë arsenalin e argumenteve, për ta lëvizur çështjen në kahun e zgjidhjes më të mirë.
Mikpritësit mund t’i servirnin mikut kafe pa sheqer. Në situata të tilla miku sillej në dy mënyra. Më rrallë e përforconte këtë fakt me shprehje disi diplomatike si ‘’Ka qenë mot i keq dhe nuk kanë ardhur mallrat nga qyteti’’, ‘’bota ia ka zënë vendin sheqerit’’ etj.
Si rregull mikpritësit heshtnin. Në shumicën e rasteve idhësia e kafesë nuk kishte nevojë për konfirmim. Heshtjes së mikpritësve miku i përgjigjej me heshtje, çka nënkuptonte se përgjigja negative për çështjen ishte e padiskutueshme.
Në rrethana të tilla shfaqej më qartë profili prej fermani ose dekreti mbretëror i mesashit ngjizur nga idhtësia e kafesë. Prandaj miku nuk çelte fare bisedën, për të cilën ishte në rolin e‘’nënpunësit’’ mik.
Përgjithësisht miku ruante qetësinë shpirtërore ose, të paktën, paraqitej i tillë dhe niste biseda për çështje të tjera që kishin të bënin me ndikimet e motit në ecurinë e punëve të stinës në bujqësi, me mbarështrimin e blektorisë e deri me problemet e luftës ruso-japoneze etj.
Në të shumtën e rasteve miku bënte kujdes që në biseda të tilla t’i largohej me zgjuarsi dhe sa më shumë çështjes për të cilën ishte i interesuar drejtpërdrejt.
Vlen të theksohet se përdorimi i idhtësisë së kafesë dhe i mjeteve të tjera simbolike për të përcjellë përgjigje negative, sidomos për çështje jetike që kishin të bënin me fatet e individëve, të familjeve ose të anëtarëve të bashkësive më të zgjuara, kishte rëndësi të veçantë në shumë‘’segmente’’ të shoqërisë tradicionale shqiptare, ndërkohë që fjala mohuese kishte peshë mjaft të rëndë, deri në nivelin e shpërfilljes ose të fyerjes për palën tjetër, pra jo vetëm për familjen e individin që prekte drejtpërdrejt hija e fjalës së keqe, por edhe për gjithë fisin e tij.
Kafja në ceremonitë mortore dhe situata të vështira
Gjithashtu, edhe shkalla e ëmbëlsisë ose e hidhësisë së kafesë që servirej në ceremoninë mortore në shumë krahina të Shqipërisë, shprehte simbolikisht shkallën e hidhërimit për të ndjerin, shprehte moshën e të ndjerit dhe mprehtësinë e shqetësimeve familjare, fisnore ose më gjerë që shkaktonte largimi i tij nga kjo jetë.
Nëse personi i vdekur ishte i moshuar dhe me fëmijë të rritur, të martuar dhe në gjendje ekonomike të stabilizuar, servirej kafe e ëmbël: nëse i ndjeri ishte në moshë mesatare dhe me fëmijë pjesërisht të martuar dhe të pamartuar, servirej kafe e mesme dhe nëse personi i vdekur ishte i ri ose e re, me fëmijë të vegjël ose i pamartuar servirej kafe fare e hidhur, pa sheqer.
Sipas paragjykimeve të përhapura gjerësisht në shoqërinë shqiptare paramoderne në filxhanin e kafesë pasqyronin edhe mjaft element të personalitetit, të mënyrës së jetesës dhe të gjendjes shpirtërore të personave që pinin kafenë.
Për shembull, nëse burri e pinte kafenë e nxehtë, mendohej se ai sipas bestytnive ishte aq frikacak saqë kishte frikë edhe gruan. Gjithashtu, sipas bestytnive, nëse personi e pinte kafen e ëmbël, kishte jetë të hidhur dhe e kundërta, nëse pinte kafen e hidhur, kishte jetë të lumtur.
Si rregull, servirja e kafesë shënonte simbolikisht përfundimin pothuajse të çdo lloj ceremonie gëzimi dhe rrezatonte mesazhe simbolike kompleke dhe mjaft të nuancuara në ceremonitë mortore. Përvecse në mjedise të tilla dhe në bar-kafe e restorante, kafeja ishte ndoshta e vetmja pije, e cila në një pjesë të konsiderueshme të trojeve shqiptare servirej edhe në varreza.
Por cfarë mesazhi përcillte kafeja e servirur në vareza, fill pas varrosjes së të ndjerit?
Një kafe e tillë, sidomos në krahinat veriore të Shqipëisë, dëshmonte simbolikisht se i ndjeri kishte kryer funksione shoqërore të rëndësishme për anëtarët e fisit, banorët e fshatit, kraniës etj., pra ishte burrë i shquar.
Servirja e kafesë me dorën e majtë dhe sidomos nën gju konsiderohej një fyerje shumë e rëndë, veçanërisht për burrat që kishin vonuar marrjen e gjakut në emër të ndonjë anëtari të familjes ose të afërmi të vrarë.
(marrë nga “Lente të ndërveprimit simbolik’’- Zyhdi Dervishi)
ObserverKult
Lexo edhe:
KUSH ËSHTË FILOZOFI MË “I RREZIKSHËM” I TË GJITHA KOHËRAVE?
-
Reklamohet si dietikë por në fakt ju shëndoshin, a e dini se për cilat ushqime bëhet fjalë
Edhe ushqimet në dukje të padëmshme mund ta ngadalësojnë progresin. Ekspertët paralajmërojnë se janë këto kalori dhe përbërës “të fshehur” që shpesh janë problemi më i madh kur duam të humbasim peshë. Edhe pse duken të shëndetshme, lëngjet e frutave janë plot me sheqerna natyralë dhe shpesh ëmbëlsues të shtuar. Një gotë mund të përmbajë po aq sheqer sa një pije freskuese. Konsumi i rregullt i lëngjeve mund të çojë në marrjen e tepërt të kalorive pa u ndjerë të ngopur, duke e bërë të vështirë kontrollin e peshës.
SYPATREMBUR, shenjat e zodiakut që nuk heqin kurrë dorë nga qëllimet e tyre dhe…
Buka e bardhë është shumë popullore, por ka një indeks të lartë glicemik dhe rrit shpejt nivelet e sheqerit në gjak. Nutricionistët theksojnë se ushqime të tilla shkaktojnë rritje dhe rënie të shpejta të energjisë, gjë që çon në rritje të urisë dhe dëshirës për më shumë karbohidrate. Në planin afatgjatë, kjo e bën të vështirë mbajtjen e një peshe të qëndrueshme trupore.
Çokollatat me drithëra proteinike shpesh reklamohen si një meze e shëndetshme, por shumica janë të pasura me sheqer dhe yndyrë. Në vend që t’ju ndihmojnë të humbni peshë, ato në fakt mund të kontribuojnë në akumulimin e kalorive. Ndërsa janë të përshtatshme, ato rrallë janë vërtet me pak kalori ose të ekuilibruara nga ana ushqyese.Shpesh në raftet e dyqaneve gjejmë produkte të etiketuara si “të lehta” ose “diete”. Ekspertët vërejnë se ushqime të tilla ndonjëherë kanë më pak yndyrë, por përmbajnë më shumë sheqer ose aditivë artificialë për të ruajtur shijen. Kjo mund të ngadalësojë përparimin dhe të krijojë një ndjesi të rreme se hamë diçka “të padëmshme”. -
Nuk hani sheqer, por nivelet në gjak i keni të larta? Ja çfarë duhet të dini
Shumë njerëz besojnë se duke shmangur sheqerin do të mbajnë nivelet e gjakut të qëndrueshme, por për disa, megjithëse nuk konsumojnë sheqer të shtuar, nivelet e glukozës mund të rriten. Kjo mund të ndodhë për disa arsye:
Karbohidratet komplekse – Ushqimet si buka, patatet, apo drithërat e përpunuara shpesh shndërrohen në glukozë gjatë tretjes. Edhe pse nuk kanë sheqer të dukshëm, ato mund të ndikojnë në nivelin e gjakut.Stresi dhe hormonet – Kortizoli dhe hormonet e tjera të stresit mund të rrisin sheqerin në gjak pa lidhje me ushqimin që keni ngrënë.Problemet me insulinën – Nëse trupi nuk përdor insulinën siç duhet, glukoza grumbullohet në gjak. Kjo mund të jetë një shenjë e hershme e diabetit.Medikamentet – Disa ilaçe, si kortikosteroidet, mund të shkaktojnë rritje të sheqerit.
Çfarë mund të bëni:
-Matni sheqerin në gjak rregullisht për të kuptuar tendencat tuaja.-Zgjidhni karbohidrate me indeks glicemik të ulët (drithëra integrale, perime jo me niseshte).-Mbani një rutinë të rregullt ushtrimesh fizike, pasi aktiviteti fizik ndihmon trupin të përdorë glukozën.-Konsultohuni me një mjek nëse nivelet e sheqerit janë vazhdimisht të larta, pasi mund të jetë tregues i diabetit ose çrregullimeve të tjera metabolike.-Mbajtja nën kontroll e sheqerit nuk ka të bëjë vetëm me shmangien e ëmbëlsirave, por me të gjithë stilin e jetesës dhe dietën e përditshme. -
A mundet mjalti të përmirësojë shëndetin e zemrës?
Pavarësisht nëse e preferoni në çaj apo për ta shoqëruar me ushqime të tjera, mjalti fal një sërë përfitimesh shëndetësore.
Ky ushqim mund të ndihmojë në qetësimin e kollës dhe dhimbjeve të fytit, në shërimin e plagëve dhe në lehtësimin e shqetësimeve gastrointestinale. E megjithatë, kjo nuk do të thotë që ju duhet ta konsumoni me tepricë.
Mjalti është i pasur me sheqer, prandaj konsumi i tepërt mund të rrisë nivelet e sheqerit në gjak dhe mund të çojë në shtim në peshë. Mënyra më e sigurtë për të korrur disa nga përfitimet për trupin dhe shëndetin tuaj të përgjithshëm mbetet konsumi në moderim.Një studim i ri zbuloi se si shëndeti juaj mund të përfitojë nga konsumi i mjaltit. Njihuni me të në vazhdim të artikullit.
Çfarë zbuloi studimi
Studiuesit në Universitetin e Torontos zbuluan se përfshirja e mjaltit në një regjim ushqimor të shëndetshëm reduktoi disa shkaktarë të sëmundjeve kronike. Përfitimet më të mëdha u korrën nga mjalti i papërpunuar, i prodhuar nga fermat ku bletët kanë akses në një burim të vetëm lulesh.
Këto gjetje ishin të papritura, duke marrë parasysh përmbajtjen e lartë të sheqerit dhe karbohidrateve të mjaltit.
Në mënyrë tipike, ushqimet me sheqer të lartë mund të rrisin mundësitë e zhvillimit të sëmundjeve të zemrës dhe diabetit. Megjithatë, jo të gjitha ushqimet me sheqer dhe karbohidratet janë të barabarta.
Për studiuesit këto rezultate janë befasuese sepse mjalti është rreth 80 % sheqer, por ai është gjithashtu një përbërje komplekse e sheqernave të zakonshme dhe atyre të rralla, proteinave, acideve organike dhe komponimeve të tjera bioaktive që me shumë gjasa kanë përfitime shëndetësore.
Deri më tani është vërtetuar se mjalti përmirëson ndjeshmërinë ndaj insulinës dhe normalizon nivelet e glukozës pavarësisht se përmban karbohidrate. E rëndësishme është të theksohet se gjetjet e studimit sugjeruan se mjalti mund të përmirësojë shëndetin metabolik dhe të ulë inflamacionin vetëm nëse e konsumoni në moderim së bashku me një regjim të shëndetshëm ushqimor.
Ky studim i ri nga Universiteti i Torontos zbuloi se konsumimi i rreth 2 lugëve gjelle mjaltë në ditë në kombinim me një regjim ushqimor të shëndetshëm, mund të ndihmojë në uljen e inflamacionit dhe në përmirësimin e niveleve të kolesterolit. Për më tepër, përfitimet shëndetësore të mjaltit varen nga përpunimi i tij dhe burimi i luleve.
Pavarësisht nga cilësia dhe burimi i mjaltit tuaj, mbikonsumi mund të përbëjë rreziqe për shëndetin, prandaj mënyra më e sigurtë mbetet konsumi në moderim.