Sot shënohet Dita Botërore e Kafesë Turke, një traditë 500-vjeçare që nga viti 2013 figuron në listën e UNESCO-s për trashëgiminë kulturore jomateriale. Këtë vit, kafeja turke u regjistrua gjithashtu si “emri i parë tradicional i produktit” nga Turqia në Bashkimin Evropian.
Sipas një raportimi të CNN, kafeja turke ka një histori të gjatë që nis në shekullin e 16-të, kur mbërriti në Perandorinë Osmane përmes Jemenit. Popullariteti i saj u përhap shpejt përtej kufijve, duke luajtur një rol kyç në formimin e kulturës së kafesë në Evropë. Për shumë historianë dhe studiues, ta quash thjesht “pije” është nënvlerësim: ajo është një ritual social, një urë komunikimi dhe një element i thellë kulturor.
Zbulime arkeologjike tregojnë se konsumimi i kafesë mund të jetë edhe më i hershëm. Një kokërr kafeje e shekullit të 12-të është gjetur në Emiratet e Bashkuara Arabe, ndërsa enët e hershme të përgatitjes së kafesë shfaqen në Turqi, Egjipt dhe Persi rreth vitit 1350.
Historia moderne e kafesë fillon në Jemen në shekullin e 15-të, ku sufistët e përdornin për të qëndruar zgjuar gjatë lutjeve. Pas pushtimit të Jemenit në vitin 1538, Sulltan Sulejmani solli kokrrat e kafesë në Stamboll – duke shënuar lindjen e një tradite që do të ndikonte thellë kulturën osmane.
Përhapja e kafesë solli edhe polemika. Kafenetë u panë si vende ku mund të lindnin ide subversive – aq sa guvernatori i Mekës e ndaloi kafenë në vitin 1511, ndërsa sulltanët osmanë mbyllnin herë pas here taverna e kafene. Edhe në Angli, mbreti Charles II ishte i dyshimtë ndaj tyre.
Megjithatë, kafeja turke mbijetoi dhe u kthye në simbol të mikpritjes dhe bashkimit. Studiuesja turke Seden Dogan e përshkruan si një “urë emocionale” për të ndarë gëzime e hidhërime. Tradita përfshin edhe taseografinë – leximin e filxhanit pasi është pirë kafeja – një rit që ruan dimensionin simbolik dhe personal të pijes.
Kafeja turke shërbehet e nxehtë, me shkumë të paprekur, e shoqëruar me një gotë ujë dhe llokum. Etiketa kërkon që të pihet ngadalë, ndërsa sedimenti i fundit ruhet për ritin e leximit të filxhanit. Në disa rajone, edhe fejesat përfshijnë rituale të veçanta, si përgatitja e kafesë së kripur për dhëndrin.
Edhe sot, në një kohë kur praktikat moderne të kafesë ndryshojnë shpejt, kafeja turke mbetet një simbol i identitetit kulturor dhe mikpritjes. Në Stamboll mund të provohet në vende të njohura si Hafız Mustafa, Mandabatmaz apo Nuri Toplar – aty ku çdo filxhan shoqërohet me një histori, një rrëfim dhe një traditë që ka mbijetuar për pesë shekuj.
