Përdorimi i shenjave të gishtave për identifikim filloi në fund të viteve 1800, megjithëse qytetërimet e lashta e kishin njohur veçantinë e tyre. Babilonasit përdornin shenjat e gishtave në pllaka balte për transaksione biznesi, edhe pse nuk e kuptonin përhershmërinë e tyre. Me kalimin e kohës, shenjat e gishtave u bënë një mjet kryesor në hetimet kriminalistike. Sot, pranojmë se nuk ka dy shenja të njëjta gishti, por pse ndodh kjo?
Qëllimi i shenjave të gishtave
Edhe pse duken të parëndësishme, shenjat e gishtave luajnë një rol thelbësor në mënyrën se si ndërveprojmë me botën. Një teori e hershme sugjeronte se ato përmirësojnë kapjen, si shenjat e gomave. Megjithatë, studimet zbuluan se shenjat e gishtave në fakt reduktojnë fërkimin në vend që ta rrisin atë. Ato mund të ndihmojnë në kushte të lagështa duke larguar lagështinë, por provat mbeten të pasigurta.
Një teori më bindëse është se shenjat e gishtave rrisin ndjeshmërinë e prekjeve. Gishtat tanë përmbajnë mekanoreceptorë, përfshirë trupëzat e Pacinit, të cilët zbulojnë vibrimet. Studiuesit testuan sensorë artificialë, një të lëmuar dhe një me vija si një shenja gishti. Versioni me vija krijoi vibrime 100 herë më të forta në frekuencën që zbulojnë trupëzat e Pacinit, duke provuar se shenjat e gishtave amplifikojnë ndjesinë tonë të prekjes.
Pa shenja gishti, manipulimi i objekteve do të ishte si të përdorje doreza gome. Tekstura delikate e mëndafshit, lëkurës ose sipërfaqeve të ashpra do të ishte më e vështirë për t’u dalluar. Aftësia jonë për të interpretuar detajet e imta nëpërmjet prekjes varet shumë nga shenjat e gishtave.
A janë vërtet unike shenjat e gishtave?
Shpesh dëgjojmë se nuk ka dy shenja gishti të njëjta, por si e dimë këtë me siguri? Shumicës së njerëzve nuk u janë marrë ndonjëherë shenja gishtash, kështu që ky pohim bazohet në unikalitetin e mostrave të regjistruara. Megjithatë, edhe binjakët identikë kanë shenja gishti të ndryshme, duke mbështetur idenë e tyre të veçantë.
Shenjat e gishtave u pranuan gjerësisht si një mjet identifikimi sepse u panë si të pagabueshme. Ndryshe nga dëshmitë e dëshmitarëve, të cilat mund të jenë të pasakta, shenjat e gishtave ofronin prova të prekshme në gjykatë. Në vitin 1894, Scientific American pretendoi se shanset për dy shenja gishti identike ishin një në 64 trilionë, që do të thotë se një përputhje do të ndodhte pas më shumë se një milion vjetësh.
Megjithatë, analiza e shenjave të gishtave nuk është e pagabueshme. Procesi mbështetet në përputhjen e pikave specifike të ngjashmërisë, por juridiksione të ndryshme kanë standarde të ndryshme. Disa kërkojnë 12 pika përputhjeje, të tjerë 16, ndërsa disa thjesht varen nga gjykimi i një eksperti. Ky ndryshim krijon mundësinë e gabimeve, duke bërë që njerëz të pafajshëm të dënohen ose fajtorët të lirohen.
Një nga arsyet pse provat e ADN-së janë bërë më të besueshme se shenjat e gishtave është se këto të fundit mund të jenë të paqarta, të paplota ose të vështira për t’u krahasuar. Sistemi nuk është perfekt, por asnjëherë nuk është regjistruar që dy persona të kenë shenja gishti identike.
Në vitin 2024, inteligjenca artificiale zbuloi një detaj të papritur: shenjat e gishtave kanë ngjashmëri midis gishtave të ndryshëm të së njëjtës dorë. Analiza e IA-së tregoi se shenjat nga gishta të ndryshëm mund të lidhen me deri në 77% saktësi, diçka që shkenca mjekoligjore nuk e kishte vënë re më parë. Edhe pse kjo nuk sfidon unikalitetin e shenjave midis individëve të ndryshëm, tregon se modelet e tyre nuk janë plotësisht të rastësishme.
Pse janë të ndryshme?
Shenjat e gishtave formohen para lindjes në shtresën epiteliale të lëkurës. Fillimisht, modelet në zhvillim i ngjajnë folikulave të qimeve, por më pas evoluojnë në mënyrë unike. Studiuesit zbuluan se formimi i shenjave të gishtave ndjek një model Turing, i quajtur sipas teorisë së Alan Turingut mbi zhvillimin natyror të modeleve.
Modeli i Turingut sugjeron se dy lloje molekulash, një aktivizues dhe një inhibitor, bashkëveprojnë për të krijuar modele biologjike, si vijat e një zebre ose njollat e një leopardi. Në mënyrë të ngjashme, shenjat e gishtave shfaqen kur disa gjene prodhojnë proteina që ndikojnë në kreshtat e lëkurës.
Ky proces fillon në tri zona specifike të gishtit: pranë thoit, në mes dhe afër rrudhave të para. Nga këto pika, kreshtat përhapen dhe bashkohen në mënyra unike, duke krijuar modele që nuk përsëriten kurrë njësoj. Rastësia e këtij procesi siguron që edhe binjakët identikë të zhvillojnë shenja gishti të ndryshme.
A ndryshojnë shenjat e gishtave?
Shenjat e gishtave mbeten pothuajse të njëjta gjatë gjithë jetës, edhe pse mund të ndodhin ndryshime të vogla me kalimin e kohës. Studimet që analizuan shenjat e gishtave gjatë një periudhe prej pesë deri në 12 vjet zbuluan variacione të vogla, por të parëndësishme për identifikim.
Plakja nuk i ndryshon shenjat e gishtave aq sa të pengojë përputhjen e saktë. Megjithatë, shenjat me cilësi të dobët, si ato të paqarta ose të paplota, mund ta vështirësojnë identifikimin. Sfida e vërtetë në kriminalistikë nuk është plakja, por cilësia e shenjave të mbledhura.
Disa njerëz kanë provuar t’i heqin shenjat e gishtave duke i prerë, djegur ose përdorur acid, por kjo ka vetëm një efekt të përkohshëm. Kur lëkura shërohet, modeli origjinal rishfaqet. E vetmja mënyrë për t’i hequr përgjithmonë është dëmtimi i shtresës së dermës përtej riparimit, por edhe atëherë, plagët bëhen shenja identifikimi.
E ardhmja e analizës së shenjave të gishtave
Teknologjia e shenjave të gishtave është përmirësuar ndjeshëm me avancimin e inteligjencës artificiale dhe biometrisë. IA-ja tani mund të analizojë ngjashmëritë midis gishtave, duke ofruar njohuri më të thelluara në shkencën mjekoligjore. Me përparimin e teknologjisë, analiza e shenjave të gishtave mund të bëhet edhe më e besueshme, duke forcuar rolin e saj në hetimet kriminale dhe identifikimin personal.
Pavarësisht disa kufizimeve, shenjat e gishtave mbeten një nga mjetet më të dobishme për identifikimin e individëve. Unikaliteti i tyre siguron që, për mirë apo për keq, ato mbeten me ne përgjithmonë. / Top Tenz – Syri.net
