Lajmidites.com

Tag: romani

  • VIDEO/ “Nën rrënoja, ishte hera e fundit që pashë nënën time”, 11-vjeçari nga Ukraina rrëqeth Parlamentin Evropian

    VIDEO/ “Nën rrënoja, ishte hera e fundit që pashë nënën time”, 11-vjeçari nga Ukraina rrëqeth Parlamentin Evropian

    Rrëqethje emocionuese shkaktoi në Parlamentin Evropian 11-vjeçari Roman Oleksiv nga Ukraina, i cili në vitin 2022 humbi nënën e tij gjatë një bombardimi, ndërsa vetë qëndroi 100 ditë në terapi intensive dhe iu nënshtrua mbi 35 operacioneve për rikuperimin e plagëve të tij.
    Fjalët e tij në Strasburg, gjatë prezantimit të një dokumentari për fëmijët në Ukrainë, prekën thellë interpretuesen dhe shumë prej të pranishmëve.
    Duke kujtuar ngjarjet e korrikut 2022, Romani tha: “Isha me nënën time në spital kur ra një bombë.”“Ajo ishte hera e fundit që e pashë dhe i thashë lamtumirë,” vazhdoi ai, ndërsa përkthyesja nuk mundi të fliste për një moment.

    Me ndihmën e një kolegeje të interpretes, i mituri vijoi: “E pashë nën rrënoja, pashë flokët e saj dhe i thashë lamtumirë. Qëndrova mbi 100 ditë në terapi intensive, iu nënshtrua 35 ndërhyrjeve kirurgjikale dhe ende kam rrugë për t’u shëruar.”

    💔 Interpreter breaks down in the European Parliament while translating for 11-year-old Ukrainian boy
    The child, who was badly injured, recalled how he and his mother came under a Russian strike in Vinnytsia.
    “It was the last time I saw my mother and could say goodbye to her,”… pic.twitter.com/HeB9DIUzrG
    — NEXTA (@nexta_tv) December 11, 2025

    Në fund, i duartrokitur nga salla, ai shtoi: “Kur jemi bashkë, jemi më të fortë. Mos u dorëzoni kurrë dhe vazhdoni ta mbështesni Ukrainën dhe fëmijët e saj.”
    Historia që u bë film
    Në korrik 2022, Romani dhe nëna e tij, Halina, prisnin radhën për vizitë në një klinikë në Vinica, kur raketa goditi ndërtesën.Nga sulmi humbën jetën 26 persona, mes tyre edhe Halina. Romani arriti të zvarritej jashtë rrënojave, por me dëmtime të brendshme dhe djegie në 45% të trupit, gjendja e tij ishte tepër kritike.
    Vetëm pak ditë më vonë, atëherë 8-vjeçari u transportua jashtë vendit për trajtim të specializuar nëpërmjet një programi të evakuimit mjekësor, të zhvilluar nga Ministria e Shëndetësisë së Ukrainës në bashkëpunim me OBSH-në, Bashkimin Evropian dhe disa shtete të tjera.
    Në kujdesin e tij u angazhua Spitali Universitar i Drezdenit në Gjermani. Infermieri Jonathan Winke tregoi sfidat e transportit: fëmija ishte në gjendje kritike, i vendosur në respirator dhe nën qetësues të fortë gjatë rrugës. Edhe mbyllja e papritur e kufirit Poloni-Ukrainë e zgjati udhëtimin me dy orë, duke e bërë edhe më të ndërlikuar. Megjithatë, falë planifikimit të kujdesshëm, Romani u dërgua i sigurt në avion.
    “Kur u zgjova, thirra dhe erdhi një infermiere, por fliste vetëm gjermanisht dhe nuk e kuptoja,” kujton Romani. “Në fillim nuk e dija se ku isha dhe mendova se isha ende në Ukrainë. Pastaj pashë fashat dhe më erdhën ndërmend të gjitha. U gëzova shumë kur erdhi babai im.”
    Historia e Romanit është shndërruar edhe në një film të shkurtër me titull “Romchyk”, i frymëzuar nga ëndrra e tij për t’u bërë kërcimtar.

  • “Ishte hera e fundit që pashë mamin tim”, fjalimi që përloti Strasburgun, 11-vjeçari nga Ukraina tregon si humbi nënën nga bombardimet ruse

    “Ishte hera e fundit që pashë mamin tim”, fjalimi që përloti Strasburgun, 11-vjeçari nga Ukraina tregon si humbi nënën nga bombardimet ruse

    Parlamenti Evropian u prek nga fjalët e 11-vjeçarit Roman Oleksiyev nga Ukraina, i cili humbi nënën e tij gjatë bombardimeve në vitin 2022 dhe kaloi 100 ditë në kujdes intensiv përpara se t’i nënshtrohej më shumë se 35 operacioneve për të riparuar plagët e tij.
    Fjalët e tij në Strasburg përlotën përkhtyesin dhe audiencën.
    Duke përshkruar përvojën e tij në korrik 2022, Roman fillimisht tha: “Isha me nënën time në spital kur ra një bombë.”

    “Kjo ishte hera e fundit që e pashë dhe i thashë lamtumirë”, vazhdoi Romani i vogël.

    💔 Interpreter breaks down in the European Parliament while translating for 11-year-old Ukrainian boy
    The child, who was badly injured, recalled how he and his mother came under a Russian strike in Vinnytsia.
    “It was the last time I saw my mother and could say goodbye to her,”… pic.twitter.com/HeB9DIUzrG
    — NEXTA (@nexta_tv) December 11, 2025

    Pasi ndërhyri kolegu i përkthyesit, 11-vjeçari vazhdoi duke thënë: “E pashë nën rrënoja, i pashë flokët dhe i thashë lamtumirë. Pastaj qëndrova në kujdes intensiv për më shumë se 100 ditë dhe iu nënshtrova 35 operacioneve të ndryshme dhe jam në rrugën e shërimit.”
    “Kur jemi bashkë, jemi të fortë, nuk dorëzohemi kurrë dhe vazhdojmë të mbështesim Ukrainën dhe fëmijët e saj”, përfundoi ukrainasi i ri, i shoqëruar nga duartrokitje .
    Historia që u bë film
    Në korrik të vitit 2022, Romani dhe nëna e tij, Halina, po prisnin takimin me mjekun në Vinnytsia të Ukrainës, kur raketat goditën klinikën.
    Gjithsej 26 persona u vranë, përfshirë Halinën. Romani arriti të dilte nga rrënojat e ndërtesës, por me lëndime të brendshme dhe djegie që mbulonin 45% të trupit të tij.
    Për fat të mirë, brenda vetëm pak ditësh, atëherë 8-vjeçari u dërgua jashtë vendit për kujdes të specializuar nëpërmjet një programi evakuimi mjekësor të zhvilluar nga Ministria e Shëndetësisë e Ukrainës në bashkëpunim dhe me mbështetjen e Organizatës Botërore të Shëndetësisë, Bashkimit Evropian dhe disa shteteve anëtare të OBSH-së.
    Romani u dërgua në Spitalin Universitar të Dresdenit në Gjermani.
    Historia e Romanit është bërë edhe një film i shkurtër i quajtur “Romchyk”, bazuar në ëndrrën e tij për t’u bërë balerin. Për pjesën më të madhe të kohës së shtrimit në spital, ukrainasi i vogël iu desh të mbante një maskë të veçantë dhe fasha kompresive për plagët e tij.
    Pavarësisht frikës së mjekëve se Romani mund të mos ecte më kurrë, ai luftoi dhe ia doli mbanë me ndihmën e vallëzimit dhe fizarmonikës. Babai i tij thotë se vallëzimi e ndihmoi Romanin të përmirësonte ekuilibrin dhe forcën e muskujve, ndërsa teknika komplekse për të luajtur melodi fizarmonike përmirësoi fleksibilitetin e duarve të tij të plagosura.
    Në fund të vitit 2024, Romani arriti ta hiqte maskën dhe tani është kthyer me të atin në Ukrainë, duke fituar çmimin e parë në një konkurs ndërkombëtar fizarmonike.

  • Musa Ramadani: Nuk e njoh e nuk më njeh…As emrin nuk ia di!

    Musa Ramadani: Nuk e njoh e nuk më njeh…As emrin nuk ia di!

    ©Fahredin Spahija: Musa Ramadani

    Sot kemi zgjedhur t’ua prezentojmë me një fragment nga romani “Ligatina”, shkrimtarin Musa Ramadani.

    “Ligatina” është ndër veprat më identifikuese të Ramadanit. Akademik Sabri Hamit, tek i referohet këtij libri , shkruan: “Romani Ligatina i Musa Ramadanit u përket librave që lexohen me shkrim, me laps në dorë dhe durueshëm, për të mos thënë edhe duke kërkuar mundimshëm. Leximi i tij me shkrim nënkupton një lexim si rindërtim të kuptimit të plotë të tij”.

    Ndërsa, shkimtari dhe studiuesi Adil Olluri, Musa Ramadanin e vlerësuar si një ikonë e elitarizmit letrar.

    “Musa Ramadani ishte një nga ikonat më elitare të gjeneratës së artë të shkrimtarëve shqiptarë të Kosovë, të cilët i dhanë vlerë të shtuar estetike letërsisë shqipe në gjysmën e dytë të shekullit XX. Shkrimtarëve shqiptarë do t’ju mungojë prania fizike e mjeshtrit të prozës e poezisë, Musa Ramadani, ngaqë ai do të jetë mes nesh me veprat e tij të vlershme letrare. Prishtina letrare do të jetë më e varfër pa Musa Ramadanin.”/ Adil Olluri

    Në vazhdim ObserverKult ju sjell hyrjen e romanit “Ligatina”, titulluar “A do ta takoj”:

    Nga Musa Ramadani

    … nuk e njoh. Dhe nuk më njeh. Mbase ai mund të më njohë. As emrin nuk ia di. As ai jam i bindur nuk ma di. Megjithëse ai mund të ma dijë. Po kjo nuk do të thotë se edhe nuk mund ta njoh. Ndoshta posa ta shoh: nga të ecurit, sjellja, lëvizjet a ndonjë veti tjetër. Jam i sigurt për këtë, sikundër jam i sigurt se frymoj, se nuk jam në ëndërr, se jam i vetëdijshëm për jetën time, se nuk jam krijesë e trilluar përrallash a rrëfimesh popullore… A do ta takoj?… Duhet ta shoh. Të gjitha gjasat janë. Dhe mezi pres: as punën punë s’e bëj, as gjumin gjumë, e as jetën jetë, Ve tëm atë çast, orë e ditë e gjakoj. Për këtë shkak edhe ardha këtu, në këtë qytet, në vendlindjen e të të parëve dhe timen. Me padurim e pres orën e fatit. Për të satën herë e bind veten: njeriu që pret diçka, që përfytyron, shpreson, gjakon, edhe ndonjë të keqe qoftë, ka arsye të jetojë është i vetëdijshëm për ndërrimin e ditëve dhe të netve, sogjon vërtitjen e stinëve, e ndjen përsëritjen e kohës në hapësirë.

    Nganjëherë më bëhet se për këtë nyjë pata nisur të vras mendjen qëkur hodha hapat e parë, plot pasiguri e të kalamendur fëmije, po e keqja qëndronte aty se edhe vetëdija ime ishte larg ngjizjes. Kujtoj se edhe fjalët e mia fillimtare s’kanë qenë veçse fruta mllefi, ca të rënda e të ashpra. Nuk e di mirëfilli, ajo është për mua një mjegullinë e paformësuar: prindërit, ndjesë pagin, më lanë kërthi, e të afërmit e tjerë nuk çanë fort kokën të merreshin me kolovitjet e belbëzimet e mia. Vallë, do të kenë qenë instinkte dhe asgje tjetër?

    Që në fëmijëri përfundova se dikush më ka diçka borxh. Një borxh të madh, të vjetër, borxh që nuk shpaguhet lehtë dhe nuk e shkel dot koha. Dhe mbase jo vetëm mua, mirëpo secili e kërkon borxhin e vet dhe në emër të vet. Në rini kjo ide ishte ngritur në një skelet dhe sa vinte, dalngadalë po zente vend në një kornizë tek ngulitej në të, pa mundur të lëvizte ose të ikte. Më vonë ose tash, në moshë e trup të pjekur, më ishte pjekur edhe mendimi, duke arritur pikën e sendërtimit gjithëqysh. Doemos. Pa-tjetër! Nuk ia behu nga pende sa në dhe të huaj. Unë nuk pendohem kurrë. Mësa mund të pendohem për këtë që mejtoj e që e rrëfej. Fundja s’kam edhe përse: pendesa s’ka të bëjë me mua, ashtu siç nuk merrem unë me të. Unë nuk kam ikur nga vendlindja, më çuan, më kanë marrë me vete. Kam ardhur sërish këtu që të çoj në vend amanetin e vështirë po të shenjtë për mua. Askush me gojë nuk ma ka lënë: as gjyshi as babai. Asgjëkundi s’e kam parë të shkruar. Mbase mund ta kem dëgjuar atje larg, në dhe të huaj, në formë pëshpërime, thirravaji e namatisjeje. Por jam i sigurt se ky amanet i pakryer i ka zvogëluar që të gjithë, dita më ditë, për t’i shndërruar në xhuxhimaxhuxhë përrallash. Prandaj është i nevojshëm takimi, S’kam çare pa e njohur. Ballafaqimi është i pashmëngshëm. Më e rëndësishme për mua ishte të mos e lë pasdore, të mos ia kthej shpinën, të mos e braktis fare këtë amanet të madh, anipse të pathënë e të pashkruar. Largësia e koha të mos e bëjnë të veten. Apo diçka edhe më e fuqishme se këto të dyja, po qe se fare ekziston.

    Kryesorja – të mos e mbulojë baroja e myshku pluhuri e balta apo koha e harresës që sheshon çdogjë mbi tokë sa, kur të bëhet vonë, të mos i bien në fije as arkeologët. Harresës i kam drojtur më së shumti gjatë jetesës sime. Kjo ndjenjë më është fuqizuar nga mungesa e kujtimeve, aso të hidhura, të rënda, të mllefta, të egra e të neveritshme, të cilat vetëm ndonjë pjellë e keqe, njeri bastardh, mund t’i shlyejë aq lehtë posi zënkat e zakonshme me gruan, për shembull. E kam stërvitur vetveten me sprova të ndryshme. Ta mbaj gjallë mendimin. Të mos hutohem me gjërat e përditshme. Të mos më topisin ahengjet, gostitë, ndejat, epshet e dashuriçkat. Me ditë, muaj e vjet të tëra e kam kultivuar ndjenjën e nostalgjisë, të pikëllimit e të vuajtjes bashkë me atë të pezmit, mllefit e të hakmarrjes. Tekembramja, nuk jam i atij gjaku që mund të harrojë. Gjaku ynë ngjet shpesh edhe të falë, varësisht për çfarë është fjala e puna, po të jetë harraq – jo kurrën e kurrës.

    Përderisa të mos e rëndojë dheu e të mos e qetësojë varri. Pih, sa gjakoj që ta takoj! Vetëm një herë. Natë e ditë fshaj e shestoj.

    Është e vetmja pikë e zezë që dua ta shlyej në qiell, e vetmja nyjë që më duhet ta zgjidh, i vetmi mister që lipset ta nxjerr në diell, e vetmja barrë që më mbetet ta zhgarkoj. Tash e në të pritmen, njëherë e përgjithmonë. I mishëruar me të gjatë stinëve njëngjyrëshe të jetesës sime, ndonjëherë kujtoj se ai edhe nuk ekziston fare, veçse më fanitet, më përshkon me një shpatë të fshehtë, më është bërë një mënyrë apo mundësi gjallërimi.

    As në ëndërr s’e kam ndeshur kurrë. E ëndrrat, të parëndomta, të çuditshme, të pabesueshme varg e vijë më janë shfaqur çerekut të fundit të jetës. Ka të ngjarë ta kem ëndërruar syçelur, në pikë të ditës.

    Atëherë kur njeriu (i zalisur si unë nga akti i dorasit të babait tim ditë për ditë e natë për natë) mbase humb ndjenjën për ëndrrën e zgjëndrrën, ose i ngatërron ndër vete, pa mundur të pikasë se ku fillon njëra e ku mbaron tjetra.

    Në këtë kohë, në këtë jetë e në këtë botë gjithçka është e mundshme. Eh, sikur të më shfaqej në trajtë burrërore e të më dalë përpara një ditë e të më thotë: … ja ku jam… e di se më kërkon… tërë jetën e ke shpenzuar për mua e pas meje… qit si burrat… vramë si trimat… bën ç’të duash me mua… yti jam… s’kam ku shkoj më… e kam ditur se do të takohemi një ditë… anipse nuk jemi njohur kurrë… jepi fund kësaj pune… vëri pikë kësaj historie… mbylle atë libër lutjesh që e ke paluar në vetvete… për mua, heret a vonë çdogjë shpaguhet… për t’i qëruar hesapet, koha është e përjetshme… nuk mund të shkoj… prej kësaj bote… pa i larë… mëkatet… po qe se mund të shlyhen që të gjitha…

    Eh, sikur të më shfaqej para syve një ditë e të më thoshte përafërsisht kështu. Hë, gjepura! Diçka që nuk ngjet e nuk mund të ndodhë kurrë. Ai nuk është i atij gjaku që mund të të dalë përballë, pa lëre më të ta hapë gjoksin e të mos i trembet syri. Ai e çiftat e tij s’mund të krahasohen veçse me këmbët e gjarpërit që nuk mund të shihen dot. Sa di unë: trimat falen dhe falin. E ai as me sy s’e ka parë trimin, prandaj edhe nuk mund të falet.

    Ai nuk do ta shpëtojë veten dhe mua. Do të më mundojë, të më shkatërrojë, të më zhdukë. Të më bëjë që të flas me vetveten. Mbase e di dhe më sheh tek përpëlitem kështu, duke kujtuar se çdo gjë imja tashmë është e kotë. Largësia, koha e dheu i huaj do të kenë zhveshur, shuar e zvetnuar që të gjitha: çdo ndjenjë, mendim e tipar që më veçon nga të tjerët. Jo! Gjaku im është i gjallë, ende nuk është shprishur, qarkullon papra në mua, nuk fiket mësa vullkani, është i valë e nuk e ftoh as era, as nata e as koha.

    Po të mos më ushqente ky gjak i gjallë, ndoshta nuk do të ma kishit dëgjuar më emrin, nuk do të ma kishit parë nishanin, nuk do të ma kishit gjetur as varrin…

    O, mos në thënçin Abas Guri po s’e çova amanetin në vend!

    * Shkëputur nga “Ligatina”, Redaksia e botimeve RILINDJA, Prishtinë, 1983

    ________________

    Përshpirtje për Musa Ramadanin

    Sabri Hamiti

    Kumti për vdekjen e Musa Ramadanit tingëllon dhembshëm për familjen e tij, miqtë e tij dhe adhuruesit e letërsisë e të artit letrar shqiptar.

    Musa na la. Musa shkoi. Mbeti kujtimi për Njeriun dhe vepra letrare që mban shpirtin e tij në botën e të gjallëve. Se ai jetoi dhe shkroi duke theksuar, nga fillet deri në fund, luftën dhe dramën ndërmjet trupit dhe shpirtit, të cilën mund ta përballojë vetëm drama e krijimit që bëhet letërsi për ta përjetësuar shpirtin. Gjithnjë ndërprerja e kësaj drame lë diçka të nisur e të pambaruar.

    Musa Ramadani ka lindur më 1943 në Gjilan. Mësimet shkollore i ka bërë në Gjilan e në Prizren, ku ka studiuar Gjuhën dhe Letërsinë Shqipe. Nga viti 1965 bëhet gazetar i Rilindjes për kulturë e për arte, një kohë edhe redaktor i rubrikës së kulturës te gazeta Rilindja. Lidhja e tij me këtë gazetë bëhet themelore, e pashkëputshme, si në botën e komunikimit ashtu edhe në botën e botimeve letrare.

    Musa Ramadani kulturalisht mund të cilësohet si autor i Rilindjes, më pastaj rrezatimi i tij si njeri e shkrimtar zgjerohet në gjithë botën letrare shqiptare. Arti i tij letrar dhe talenti i tij është provuar në një kryqëzim të letërsisë me muzikën dhe artin pamor.

    Vepra e tij letrare, në tërësinë e saj, shfaq një botë individuale, që trupëzohet me një stil të tijin origjinal.

    Kjo duket në poezi, që me librin e parë Mëkatet e Adamit (1969) deri në librin e mbramë Mëkatet e E(ha)vës (2006), duke rrokur çështjen e njerëzimit nga filli deri në zhvillimet moderne; patjetër duke kaluar nëpër përballjet mitologjike, historike e bashkëkohore të kërkimit për të krijuar figurën letrare. Ky është një rebelim tematik i sojit të vet i shfaqur në trajtë të refuzimit të klisheve pararendëse në gjirin e poezisë shqipe. Model i pranuar jo pa rezistencë në fazat e shfaqjes së tij. E në mesin e këtyre librave, Neurosis (1973) për pikëzimin e temës së modernitetit (të iniciuar nga ego) ashtu edhe temës së antikitetit (si nostalgji antike) në librin Eugjenika e tri deteve (1986), për të theksuar dhembjen e pambarim të shumësit, si arkeologji të shpirtit shqiptar në Mesdhe. Përherë duke lakuar shprehjen nëpërmjet çrëndomtësimit të reales në ndeshje me imagjinaren.

    Në prozën romansore të tij, duke nisur nga vepra Romani pa kornizë (1975) deri te Profeti nga Praga (2017), Musa Ramadani është në kërkim të formës së tij të romanit në nivelin struktural (duke hedhur kornizën) dhe në nivelin e artikulimit stilistik me një diskurs ku kryqëzohen e ballafaqohen nivelet stilistike të poezisë e të dramës. Pra, në fillim është vetja e gjetur në art, kurse në fund është riprovimi i gjetjes së vetes për së dyti nëpërmjet figurës së Kafkës. Në ndërkohë marrin primatin temat ekzistenciale e sociale të shqiptarëve, te romani Zezona (1978) e te romani Ligatina (1983); arratisja me dhunë dhe ëndrra e përhershme e kthimit në burim me funksion të mosshprishjes, të vetënjohjes. Zezona si figurë e kohës e ligatina si figurë e hapësirës krijojnë toposin letrar të Musa Ramadanit që lidhet me Gjilanin.

    Te romani Vrapuesja e Prizrenit (1995), tashmë lakohet tema e dashurisë e lidhur me një qytet dhe historinë e tij, nga antikiteti në modernitet, që shfaqet si figura dominante e ndjenjës më të fuqishme që prodhon trashëgimi kulturore dhe njerëzore. Proza e intelektit zotëron romanin Antiprocesioni (1997), në të cilin duke bredhur nëpër kultura e kohë vizatohet pikëpyetja e madhe e ballafaqimit të jetës me vdekjen, për ta propozuar si përgjigje një pikëçuditëse të madhe. Porse forcohet malli për universalitet letrar. Menjëherë pastaj te romani Inamor 55 (2000), strukturimi i formave të shkurtëra të prozës në trajtë dialogu, monologu, rrëfimi e përshkrimi, përbëjnë një vepër kolazhi të ideve e të sentimenteve ku tashmë zbulohet vetja e lidhur me shkrimtarët, që nuk kursehet t’i pranojë sivëllezër dhe si idhuj njëkohësisht, të cilët i don dhe i përkthen në shqip. Kjo për të krijuar leximin e dyfishtë letrar, të pasqyruar Inamor 55/55 Romani. Dhe finalja, si dhe fillimi, Kafka, ai të cilin e shohin burim të gjithë modernistët, madje edhe Horhe Luis Borhesi.

    E këtu po shtojmë ne: është aty gjithnjë i heshtur dhe i pranishëm Anton Pashku, pa u përmendur si i vetëkuptuar se është i yni. Vetëm po përkujtojmë titujt figurues të Anton Pashkut: Kjasina dhe Galtina dhe titujt figurues të Musa Ramadanit: Zezona dhe Ligatina, për të parë sa janë të përafërt në mënyrën e figurimit të domethënieve.

    Musa Ramadani, njohës dhe kronikan shumëvjeçar i jetës teatrale në Kosovë, ka shkruar dramat Moisiu në unazën e Inflandit (1984) dhe Destur (2019), të dyja të luajtura në Teatrin Kombëtar të Prishtinës.

    Vepra letrare e Musa Ramadanit është nderuar me çmimet prestigjioze shqiptare: Çmimi “Azem Shkreli” për Vepër Jetësore dhe Çmimi “Ismail Kadare” për roman.

    Tani, në statusin e mikut të letrave, le të na lejohet të themi një fjalë për Musa Ramadanin (Mu-Rai), figurën e tij të dytë. Bisedat pasionante për letërsinë, që nga koha e rinisë së hershme, kur botimi i letërsisë ishte solemnitet shpirtëror, në mënyrë të veçantë për grupin, për të krijuar “bohemianën letrare të Prishtinës”, siç do të veneronte miku ynë i përbashkët Ibrahim Rugova. Dhe solemniteti kurrë i ndryshuar i Musa Ramadanit me finesën e tij të mbajtjes së lapsit për ta vizatuar grafemën në letrën e bardhë.

    Në fund, kumti i zi për shkuarjen e Musës e dhembja për mungesën e tij nuk do të na e mundë asnjëherë dashurinë dhe nevojën për veprën e tij letrare që jeton. Kjo e vërtetë është ngushëllim për më të dashurit e tij dhe dashunuesit e letërsisë së tij shqipe.

    Lutje e nderim për Musa Ramadanin!

    (Fjala e rastit e akademik Sabri Hamitit mbajtur në Teatrin Kombëtar, në akademinë përkujtimore organizuar për shkrimtarin Musa Ramadani,një ditë pas vdekjes)

    Përgatiti T. K/ ObserverKult

    ———————————

    Lexo edhe:

    HOMAZHI POETIK NË KUJTIM TË ADEM GASHIT HAP FESTIVALIN POETIK TË PRISHTINËS

  • Ben Blushi zbulon sekretet e librit të ri

    Ben Blushi zbulon sekretet e librit të ri

    Nga Ben Blushi
    ROMANI IM I RI MË NË FUND NË SHTYPSHKRONJË
    Isha sot në shtypshkronjë për të pritur kopjet e para të romanit tim të ri.Më vjen keq që nuk e tregoj dot ende titullin me kërkesë të botuesit.Ai thotë se heshtja është një strategji marketingu dhe çdo gjë duhet të thuhet në kohën e vet.Unë jam pak më i nxituar zakonisht, por botuesit i kam frikë.Ata ndoshta nuk dinë të shesin mirë një libër të keq, por dinë të shkatërrojnë librin më të mirë.Kështu që deri nesër, ose pasnesër, ose deri të hënën pasdite kur romani të prezantohet duhet ta mbaj titullin sekret.Ajo që mund të them është se romani botohet nga shtëpia e njohur botuese Onufri, është shkruar për 75 ditë duke hequr nja dy weekende, ka 221 faqe, kushton aq sa e meriton, është 20 për qind më i shkurtër se versioni i parë dhe ç’është më e rëndësishme, kopertinën e ka bërë djali im.Ky libër ka patur disa peripeci dhe siç thotë një mik që e ka lexuar ka patur historinë e vet pa u botuar.Jam shumë i gëzuar që ai po del në treg sepse edhe mund të mos botohej fare dhe përpjekje serioze që romani mos botohej ka patur nga disa njerëz apo botues të ndryshëm.Siç thashë, të henën romani do prezantohet me miq në hotel Plaza dhe pa dyshim do jetë në librari si dhe në Panairin e Librit që nis të mërkurën.Ju pres të gjjthëve në stendën e bukur të Onufrit.Deri atëherë do ua kem treguar titullin.

  • Sfidë e re nga prozatorja Mira Meksi: Romani “Ikona e plagosur”

    Sfidë e re nga prozatorja Mira Meksi: Romani “Ikona e plagosur”

    Nga Floresha Dado    

    Vlera që merr letërsia përmes historisë! Vlera që merr historia përmes letërsisë!

    Drejtpërdrejtë, apo tërthorazi, historia është bërë shpesh nxitëse e krijimtarisë së mjaft autorëve. Në disa prej romaneve të Mira Meksit historia hyn me autoritet të drejtpërdrejtë, sa frymëzuese, aq edhe shkak provokimi për të rrokur kuptimin e veprës. Sigurisht, e përfshirë në një strukturë specifike të letërsisë, ajo mbart në vetvete një konvencion, që rimerret për t’i shërbyer një synimi ideor… Dihet se kur ngjarjet i përkasin një sfondi historik ato nuk riprodhohen në rrjedhën e tyre origjinale; risillen ndryshe, duke qenë e vetëdijshme autorja se mund të bëhen “të diskutueshme” lidhur me autenticitetin e tyre, të dyshueshme  në raport me realen. Teoria ka përcaktuar se një ngjarje cilësohet si “historike” atëhere kur është e prekshme, e ndjeshme në procesin e rrëfimit të saj.  Këtë specifikë thelbësore e realizon romani i ri “Ikona e plagosur”, i cilikalon në dy shekuj : në të sotmin dhe shekullin XVI, duke formësuar artistikisht një tematikë të jashtëzakonshme, të patrajtur në letërsinë tonë. Mrekullisht mpleksen në të fakte historike, personazhe ikonë të historisë sonë, si Donika Kastrioti… ngjarje të pasardhësve të  Skënderbeut…

    Si lindi ky frymëzim artistik ? Konstatimi, në një studim shkencor, mbi ekzistencën e një Ikone bizantine, pronë e Donika Kastriotit, që ruhej në Manastirin Mbretëror të Trinisë së Shenjtë në Valencia të Spanjës, trazoi mëndjen e prozatores Mira Meksi, e futi atë në një botë sa të komplikuar, aq magjike dhe emocionuese, dhe mbas leximeve pafund të dokumenteve, studimeve të autorëve të huaj dhe shqiptarë, u formësua,  gradualisht, në imagjinatën e saj një ngrehinë e jashtëzakonshme artistike, e cila mbart brenda saj fakte historike për dukuri të patrajtuara në letërsinë tonë, dhe ide të një rëndësie të veçantë për identitetin dhe madhështinë  e familjes së Kastriotëve. Pasioni i trajtimit të historisë së kësaj Ikone të Kastriotëve do ta nxiste përfytyrimin e saj  në ndriçimin e figurës pak të njohur, Donikës, gruaja e heroit kombëtar, për të  shkuar, edhe më tej, në “kërkimin artistik’’ të vendit ku u rivarrosën eshtrat e Skënderbeut. Kështu lindi romani “Ikona e Plagosur”, një krijim që dëshmon nivel të ri në procesin krijues të Mira Meksit.

    “Kurth” për historianin

    Si ndryshon dhe si  koincidon sistemi letrar me historicitetin (ç’ka është shumë e rëndësi shme për të kuptuar thelbin e romanit). A është ky thjesht roman historik ? Dhe, më thelbësore : a është problematik raporti midis së vërtetës historike dhe trajtimit të saj në këtë vepër letrare ? Këto janë çeshtje që përfshijnë, mbi të gjitha, kuptimin dhe dallimin e natyrës së historisë dhe të letërsisë, raportin midis tyre. Çeshtja në radhë të parë do të shqetësonte historianin tonë.

    Historia nuk është vetëm ajo e realitetit konkret; është gjithashtu ajo e ideve, e ndjenjave, e ëndrrave…Dallimi midis historisë dhe letërsisë ngushtohet, mbushet kur interpretimi ynë nuk e sheh veprën si pasqyrim të një procesi thjesht historik, por më tepër si zbulim të historisë në rrjedhën e poetikës letrare.  Kjo do të thotë se kuptimi i karakterit historik të veprës kërkon perceptimin e saj si konfirmin të sistemit letrar, çka do të thotë, gjithashtu,  se karakteri historik nuk duhet parë thjesht në përputhjen besnike të veprës me realen historike. Sipas studiuesit të njohur Todorov historia është një konvencion, nuk ekziston në nivelin e ngjarjeve në vetvete….Historia është një abstraksion, megjithëse është gjithnjë e perceptuar dhe e treguar nga dikush, ajo nuk ekziston “në vetveten e saj”. Kjo tezë tërheq vemendjen në një konceptim më të thellë të kuptimit të  histories, kur ajo risillet në një vepër letrare. Si sistem i krijuar nga simbole, vepra kuptohet në tërësinë njohëse të një historie, por duke kërkuar një mënyrë tjetër leximi. Edhe në vlerësimin e këtij romani, trillimi është një ndermjetës origjinal midis faktit dhe kundërpasqyrimit. Teoricienët e antikitetit përcaktuan, me intuitë të jashtëzakonshme, dallimin midis historisë dhe ligjërimit letrar (do të thoja më tej : edhe kur ky ligjërim lidhet me historinë). Sipas  Ciceronit, në histori kriteri i gjykimit është e vërteta, ndërsa në poezi-kënaqësia.

    Historia e romanit “Ikona e plagosur” duhet gjykuar më tepër si një histori që kultura jonë identitare tregon për veten, e jo thjesht dhe vetëm si tërësi faktesh të provueshme. Ajo është një marrëdhënie specifike e autores me një nga sythet e rëndësishme të historisë sonë. Kjo nuk është marrëdhënie vetëm identifikimi, por qëllim sublim që lexuesi të përjetojë  në mënyrë emocionale të shkuarën…

    Natyrshëm del çeshtja se si koincidon ndërtimi i sistemit letrar të këtij romani me historicitetin e tij dhe ku ndryshon ? Domethënë, si do perceptohej dimensioni historik i romanit “Ikona e plagosur” ? Nëse do i riktheheshim pikëpamjes së Shkllovskit, sipas të cilit letërsia ‘ripërtërin kuptimin tonë mbi jetën dhe përvojën’… kuptojmë se sa e rëndësishme  është në këtë vepër përballja midis ‘faktit historik’ dhe aktin ‘subjektiv’ të pasqyrimit nga autorja. I pari ka të bëjë me rrethanat dhe kontekstin real, ndërsa i dyti është objekt ideal (perceptimi i autores) që mund të riidentifikohet  nga lexues të ndryshëm. Vlera vjen atëhere kur ligjërimi artistik arrin të  vendosë ekuivalencën e historikes me përjetimin subjektiv.  Mendoj se boshti themelor që sqaron këtë marrëdhënie, në romanin e M.Meksit, është të pranojmë se reale, historike është ajo që ndjehet, që rikthen  një kohëdhe jo thjesht ajo që ekziston.

    Struktura artistike – ndërlidhje e tri planeve  intriguese

     A. Kërkimi i Ikonës së mbrojtur nga Zonja e Kastriotit, një reliktmbajtëse e rëndësishme…

     B. Personaliteti me vlera, jo shumë të  njohura, i Donika Kastriotit; lëvizjet midis Valencias dhe   Napolit, historiku i vendndodhjes së varrit  të saj …Pasardhësit e Gjergj Kastriotit…

     C. Vendi i rivarrosjes së eshtrave të Skënderbeut në Pirgun e Arbërit, pranë manastirit të Hylandarit në malin Athos.Kjo strukturë me intrigë komplekse përfshin qytete të katër shteteve: Vlorën, Napolin,

    Valencian, Malin Athos.

     Është kjo një metaforë arkitekturore…?

    A. Kërkimi dhe misteri i ikonës së Kastriotëve

     Kyçi i gjithë strukturës kuptimore !

    Informacioni për ekzistencën e ikonës së shenjtë, të panjohur, ruajtur me fanatizëm nga Donika Kastrioti, bëhet kyçi i hapjes së një rrugëtimi të vështirë, i një pasioni të jashtëzakonshëm kërkimor – artistik. Me gjurmimin e ikonës, së quajtur Shën Mëria e Strehës së Mëkatarëve, në Manastirin Mbretëror të Trinië së Shenjtë në Valencia, mpleksen dhe zhvillohen artistikisht,përmesfaktit dhe imagjinatës krijuese, problematika sa interesante, aq dhe të rëndësishme të historisë së shekullit XVI. Shenjat e dhunimit të kësaj ikone me thikë, nga inkuizitorë osmanë, apo ortodoksë, për një të fshehtë të madhe që mund ruante brenda shtresës së brendshme, e kanë nxitur autoren ta emërtojë atë ‘Ikona e Plagosur’.  “ …vendosa pëllëmbën e dorës mbi sipërfaqen e ikonës. Ajo që ndjeva dhe përjetova asaj grime kohe krijoi themelet e ngrehinës së rrëfimit që do bëja më vonë”- shkruan autorja në parathënien që shoqëron në fillim të romanit’. f.XI. Kjo ndijesi e veçantë për thelbin e ikonës, që shfaqet si simbol  shumë i rëndësishme në disa prej veprave të autores, e nxit imagjinatën e saj drejt bindjes se duhet të ketë një të fshehtë brenda saj. ‘Ekzistenca e Ikonës së Kastriotëve mund të lidhej me një kumt të koduar, një simbol, të shenjtën e fshehur’. Kjo ndijesi e brendshme, lidhur edhe me rizbulimin artistik të dukurive të tjera, ka përcaktuar rrugëtimin e vështirë, të guximshëm të kësaj prozatoreje, që nuk ndalet në kërkimet dhe zbulimet imagjinative.  Pohimi i Arbrit, personazh-bashkëudhëtar në këtë kërkim, se ‘kjo ikonë, ashtu si dhe të tjerat që përfaqësojnë artin më të lartë ikonografik, shërben që nëpërmjet imazhit të dukshëm ta fusë admiruesin e saj në të padukshmen, transhendenten, të paaritshmen…Pra, ta çojë atë që di ta lexojë ikonën te kumti a shenja që mban të fshehur, ose të zbërthimi i kodit që gjendet i trupëzuar në të ‘ f.23 ndez pasionin e kërkimit të këtij objekti mistik, tek i cili, sipas Norës, personazh-bashkëudhëtar tjetër, : ‘kumti a simboli apo e shenjta, por dhe nje dokument a diçka material tepër e rëndësishme, mund të fshihet në trupin e saj’ f.24 Por ky thelb nxitës i kërkimeve të mëtejshme, mpleks informacione për vendndodhjen, rrugëtimin në Napoli dhe në Valencia të Spanjës, komplikon rrethanat e përndjekjes së ikonës, nxjerr burimet reale  mbi kishën Palatine ku u ndodhka ikona…dhe gjithshka mbushet, jetësohet  me imagjinatën e rrëfimtares. Nisur nga fakti se ‘në kohën e Rilindjes europiane objektet fetae ishin reliktmbajtëse’ dhe se ‘madama Donica Castriota ishte shumë e lidhur me ikonën në fjalë, e mbante si një thesar të çmuar’ dhe se “ Ikona e Plagosur duhet të jetë e kohës së pasvdekjes së Skënderbeut” f.126, 127, autorja zhvillon, përmes aksioneve të dy kërkuesve  të saj, një linjë tepër interesante, provokuese, por edhe ngacmuese të vetëdijes shkencore. Informacioni se ‘në një dorëshkrim të frat Geronimo Sanchez-it kam gjetur provat që vërtetojnë faktin se Ikona e Donika Kastriotit ishte mrekullibërëse dhe se në shekullin XVI ishte krijuar një Vëllazëri e të Devotshmëve të Ikonës’ f.217 , zbulimet në arkivin e manastirit të Valencias,  faktet historike të marrëdhënies së ngushtë midis Donika Kastriotit dhe mbretëreshës Juana III të Napolit, zbulimi i miniaturës së Ikonës, etj. çojnë çiftin e apasionuar Arbr-Nora, mbas këtij zbulimi të rastësishëm, në gjetjen dhe prekjen e Ikonës,  e lidhur ngushtësisht me figurën e  zonjës së madhë të Arbërit si dhe vendndodhjen e eshtrave të saj në Venecia. Nga ana tjetër, ndjekja e rrezikut të grabitjes të së fshehtës së ikonës, që ruan një sekret të rëndësishëm, krijon një raport të tillë ku, në vështrim të parë, është e vështirë dallimi midis së vërtetës dhe trillimit artistik. Letërsia i jep gjallëri, ngjyrë, emocion fakteve historike, dokumentare. Arsyetimet e dy kërkuesve, marrëdhënia e tyre me faktet e zbuluara, si dhe me mjedisin, përshkrimi i qënies dhe lëvizjet e zonjës së Arbrit, në ndërthurjen e fakteve historike me trillimin artistik, fryt i imagjinatës krijuese të autores, krijojnë një raport të veçantë me lexuesin. Fantazia rrëfimtare e mban pezull ndjeshmërinë kur ‘E fshehta e Ikonës ishte shfaqur me tërë madhështinë  e saj përpara syve të tyre, duke i lënë gojëhapur. Nora preku pjesën e parë të fletëve të pergamenave njera sipër tjetrës, që nisnin nga fund ii ikonës…Aty ndodhej ëndrra e tyre më e madhe: ishte një hartë. Nuk u besonin syve…’  Radiografia e Ikonës thellon qartësinë dhe brendësinë e jashtëzakonshme të këtij objekti reliktmbajtës, duke dëshmuar sekretin e madh: hartën e Pirgut të  Arbrit, në Manastirin e Hilandar-it, në malin Athos, ku në majë të një kishëze dallohet, me lupë, stema e Kastriotëve…Imagjinata ngazëllyese e autores, që në të vërtetë ka një bazë historike (që sqarohet mirë gjatë rrëfimit) provokon, për herë të parë, njohjen e vendit të rivarrosjes së eshtrave të heroit tonë kombëtar. E përjetuar artistikisht, si një zbulim madhor për historinë e shqiptarëve, romani ndërton një qasje sa interesante, aq edhe provokuese për historinë e Kastriotëve. Gjithsesi, rrëfimi bëhet ‘i besueshëm’ për lexuesin, sepse nxitet dhe ngrihet mbi kërkime dokumentesh, botimesh të specifikuara, të dhënash, vëzhgimesh seioze të dy personazheve të apasionuar pas zbulimit të vërtetës që kjo ikonë ( e cila ende ndodhet në Manastirin Mbretëror të Valencias), fsheh brenda vetes.

    Mira Meksi shquhet për vlerat që ajo di të shohë në historinë tonë, shekullore dhe të afërt, në qasjen sa reale, aq dhe fine ndaj çdo periudhe, në vazhdimësinë që synon të ndërtojë midis tyre, në vlerat dhe peshën që i njeh gjuhës shqipe që në lashtësi. Studimet e stërgjyshit të personazhit kërkimtar, Arbrit, atë Isaia-s, tezat shkencore, kutitë me dokumenta të vjetra historike, dorëshkrime, tuba pergamenësh,  që ruhen në shtëpinë vlonjate…sjellin një rrëfim të jashtëzakonshëm, veç të tjerash, për traditën kulturore të kësaj zone, për të cilën nuk është shkruar herë tjetër.  

    Rreth këtij boshti themelor shtjellohen, të lidhur ngushtësisht, dy boshtet e tjera :

    B. Donika Kastrioti dhe pinjollët e saj, midis dokumentit dhe fiksionit

                A është perceptimi i personazhit plan emocional ? Pse bëhet efekt në përjetimin tonë? Kjo çeshtje bëhet edhe më e komplikuar në rastin kur personazhi del nga historia, siç është figura e Donika Kastriotit. Si boshti mbajtës i gjithë rrëfimit, ajo shfaq para lexuesit, veçanërisht para historianit, dilemën e përcaktimit të linjës ndarëse midis qënies reale dhe formësimit të saj si personazh.  Në nivele të ndryshme të narracionit këto dy raporte  herë shkrihen, herë alternohen. Raporti i distancës midis këtij personazhi dhe ngjarjeve reale përbën sfidën e vërtetë. Romani na bën të besojmë se e kemi parë tashmë zonjën e madhe Donikë, e cila, ndonëse pak e njohur në dijet tona, realizon vetveten brenda strukturës së romanit. Sigurisht, procesi i formësimit, i rindërtimit dhe i karakterizimit të saj nuk është i lehtë, sepse ve rrëfimtaren përpara ‘gjykimit’ naiv se ç’është e vërtetë dhe  deri ku shkon trillimi. Por, për lexuesin kjo nuk ka rëndësi thelbësore, ai është i etur të njohë thelbin e kësaj figure historike, të lidhur me heroin e madh të historisë sonë kombëtare, sepse përmes mjeshtërisë së ndërtimit artistik ky personazh mbart realitetin historik të familjes së Kastriotëve. Tipar thelbësor i Donikës është butësia, finesa, mënçuria, përkushtimi shpirtëror ndaj të gjithfuqishmit, besnikëria fisnike ndaj misionit të bashkëshortit dhe fatit të Arbërit, përvuajtja ndaj fatit të fëmijve… Brenda saj qëndron sinteza e së vërtetës me trillimin artistik, sepse dihet që formësimi personazheve shkon në specifika të zakonshme, të pranueshme dhe të panatyrshme…

    Figura e Donikës merr kuptim befasues gjatë leximit, ndaj mënyrës se si hapet rrëfimi…Në vepër ka një kombinim magjik midis faktit se si teksti zbulon figurën e saj dhe perceptimit të lexuesit, që ka një vemendje të veçantë ndaj kësaj figure historike. Raporti është i tillë që kjo figurë nuk është thjesht karakterizim, por përjetim, një efekt i jashtëzakonshëm në përfytyrimin e lexuesit. Kjo bën që personazhi  Donikë jo thjesht të “shihet”, por të plotësohet, të ndriçohet. Kjo do të thotë se brenda një sistemi mjetesh, detajesh, pikëvështrimesh të rrëfimtares ne përfytyrojmë imazhin fizik e moral, bëhemi  robër të ‘iluzionit real’ rreth saj.  Lexuesi ka të brendshme dëshirën që të shohë  te Donika Kastrioti mishërimin e një ideali të shenjtë historik. Kjo bën që magjia e kësaj figure, simpatia e jonë për të të jetë më e madhe se sa  ç’na japin njohjet dokumentare. (Njihet pasioni i M.Meksit për të sjellë në letërsi gra-personalitete të ndritura në historisë, siç ishte edhe figura e Teutës së Ilirisë. Është meritë e saj që konfiguron personazhe të largët të historisë, pak ose aspak të njohur, duke pasuruar lexuesin me imazhe të tyre). Lidhur me figurën e Donikës është specifik përcaktimi i raportit midis procesit ‘ta shohësh’ dhe procesit  ‘ta perceptosh’. Portreti i saj shfaqet si një skulpturë e gdhendur nga kombinimi i lëvizjeve të lehta, fisnike, mendimeve dhe ndjeshmërisë shpirtërore.  Mendoj se në këtë roman ka prioritet fenomeni i perceptimit, i cili përfshin aspekte njohjeje të brendshme, siç vijnë mendimet e gjykimet e Donikës, pra që lidhet më shumë me botën e brendshme të saj. Ky proces përfshin lëvizje, kombinime, zgjedhje të ndryshme, aftësinë prej mbretëreshe për përballimin e situatave, ekuilibrin e admirueshëm midis përjetimit emocional dhe qëndrimit racional… ‘Me një shami të mëndafshtë të errët që i binte nga flokët gjer në fund të këmbëve, Donika Kastrioti qëndronte e gjunjëzuar përpara altarit të naosit të vetëm të Santa Chiara-s. Ndizte një qiri dhe me sytë te drita e Jezu Krishtit lutej për vendin e saj të përgjakur dhe të robëruar, lutej për arbërorët e saj që kishin marrë udhët e botës të përndjekur nga osmanët, lutej për familjen e saj, për të birin që bënte luftrat e mbretit aragonas, me mendje te Arbëria dhe për familjen e tij, së bashku me dy nipërit e saj, lutej edhe për eshtrat e Gjergj Kastriotit’. f.60Dhe më pas :’Shamia e mëndafshtë ngjyrë hëne e kokës i fshihte gruas flokët e rëndë që i mbulonin shpatullat teposhtë dhe zbriste gjer në bel. Bryma e parë e një dimri të parakohshëm përdukej aty-këtu në tufat e flokëve gështenjë që i shpëtonin shamisë. Një rreze dielli përshkënditi atë cast fytyrën e saj të bardhë dhe Gjonit iu bë se pa vetë Madonën’ f.86

    Mënyrat e konceptimit të personazhit mund t’u përkasin disa planeve: sfondit ku projektohet,  rolit që luan në veprim, mënyrës së sjelljes, identitetit në një situatë sociale, në një aspekt psiqik, nëpërmjet lidhjes me një kolorit historik etj. Në romanin “Ikona e Plagosur” figura e Donika Kastriotit merr dritë pak nga secila, përmes ndërthurjeve të shqetësimeve të brendshme dhe qëndrimeve të jashtme, heshtjes fisnike e ruajtjes së sekretit të ikonës së Kastriotëve, marrëdhënies së brendshme me fatin e Arbërit, ku shpreson të rikthehet një ditë, raporteve që ndërton me djalin dhe nipin e saj, por sidomos përmes qëndrimeve që, historikisht, mbajnë ndaj saj mbretër e mbretëresha të Napolit, familje të shquara fisnike napolitane, murgesha të Manastirit të famshëm në Valencia, nga reputacioni përtej kufijve të Arbërit, Napolit apo Valencias, por dhe nga niveli kulturor që trashëgoi nga familja, nga shkollimi, kultura e gjerë që mori nën kujdesin e të jatit, Gjergj Arianit Komnenit. Formësimi i kësaj figure në këto plane përbën pjesët më magjike të përshkrimeve të autores dhe një rizbulim prekës të personalitetit të Donika Kastriotit. Në modestinë e shfaqjes (ky është pikëvështrimi i thellë i autores), Donika afrohet vazhdimisht te përfytyrimi i lexuesit, duke rrezatuar mënçuri, përkushtim dhe fisnikëri. A e kishim njohur kështu këtë figurë historike? Ndoshta madhështia e bashkëshortit të saj, heroit tonë kombëtar, e la disi mënjanë këtë Zonjë të madhe, që rridhte nga  një fis ndër më të rëndësishmit e fisnikërisë shqiptare në shekullin XVI. Letërsia plotëson njohjen historike, në një kuptim zgjeron kufijtë e perceptimeve që ajo, për vetë specifikën e saj, i përcjell me kursim. Takimi i lexuesit me  këtë personazh, ndonëse historik, është kryesisht emocional, është një zbulim magjik që pasuron shpirtërisht çdo lexues.

    Romani tërheq kuriozitetin edhe me ato pak të dhëna që lidhen me jetën e Gjon Kastriotit të ri: në plan arbëror dhe personal, në dramën e sakrificës së dashurisë në martesën për aleancë me vajzën e mbretit Ferante-I, me ‘zbehjen’ e kësaj figure pas vdekjes së të birit, Alfonsit në moshën 15 vjeçare. Ndër linjat më interesante është raporti i Donikës me nipin e saj, Alfonsin, pllakën e varrit të të cilit M. Meksi e zbuloi vetë në kishëzën që ndodhet në Manastirin Mbretëror të Trinisë së Shenjtë, në Valencia (ka foto reale të bëra prej saj), aty ku ndodhet e shumëkërkuara Ikona e Virgjëreshës së Strehës së Mëkatarëve, e vitit 1502. Të dy linjat, e djalit dhe nipit, i japin romanit ngjyrë dhe zë lirik, mveshin historinë me raporte të ndjeshmërisë  njerëzore.  Ndonëse aspekti historik është i zbehtë, marrëdhëniet e dy personazheve, në planin trillues të tyre, i shërbejnë plotësimit të anës më të butë njerëzore të Donika Kastriotit. Shfrytëzimi i trillimit artistik, (letrat dashurore, bisedat me nënën e tyre të përkushtuar, etj…)  i jep jetë, dritë veprës, e vendos natyrshëm në fronin e letërsisë artistike.

    Në procesin e formësimit të personazheve M.Meksi përdor me mjeshtëri të rrallë përshkrimin, i cili, në një farë mënyre, duket sikur ze vendin e vet dinjitoz midis galerisë së personazheve, historikë apo të trilluar. Përshkrimet mahnitëse të mjediseve, në Napoli apo Valencia, të arkitekturës së kishave dhe manastireve, të ngjyrave të natyrës që u japin ngarkesë të veçantë ndjenjave të personazheve, apo paralajmërojnë fundin tragjik, apo në mënyrë metaforike paralajmërojnë dhe përcjellin momente dramatike… (djegija e Pirgut të Arbrit në Athos…) përbëjnë vlera të mëdha të rrëfimtarisë së saj. Duket se në këtë roman frymëzimi piktoresk ka arritur nivelin më të lartë në gjithë prozën e saj (tejkaluar edhe romanin “Mallkimi i Priftëreshave të Ilirisë”).

    C. “Zbulimi” në Manastirin e Hylandarit,  në malin Athos

    Është përfundimi i misionit të zbulimit të së fshehtës së Ikonës ! Kërkimet në Valenciasi dhe dorëshkrimi i Reposh Kastriotit, e spostojnë rrëfimin drejt kërkimeve në malin Athos  (kryer realisht nga djali i autores…). ‘ajo ikonë e bekuar ishte bërë në malin Athos…Në Manastirin e Hilandarit’- i kish zbuluar pjesërisht sekretin e Ikonës nipit të saj, Zonja e madhe. Dokumente (Akte) që provojnë se i jati i Skënderbeut, në shembullin e prijsëve që mbyllnin misionin historik, blen ‘në vitin 1428 Kullën e Shën Gjergjit, (e quajtur më pas Kulla e Arbrit) në vartësi të Manastirit të Hilandarit, së bashku me vreshtin, ullinjtë dhe tokat përreth me të drejtë uzufrukti, si dhe katër adelfate, për vete dhe katër bijtë e tij, duke paguar 80 florinj ‘, qartësojnë idenë se në atë zonë të manastirit, blerë nga Gjon Kastrioti për vete dhe fëmijtë e tij, (atje ndodhet varri i Gjon kastriotit dhe i Reposhit) mund të ndodhej e fshehta e madhe.  E gjithë kjo linjë ngrihet mbi një kombinim të faktit, vëzhgimit real dhe imagjinatës krijuese, ku, pas ‘lehtësive’ të krijuara në Manastir për vazhdimin e kërkimit, fshihen përpjekjet e fshehta për të penguar zbulimin e sekretit të madh, të ruajtur prej shekujsh. Harta, e gjetur në trupin e Ikonës, e çon personazhin drejt kishës së Pirgut të Arbërit, ku mund të jenë rivarrosur eshtrat e Skënderbeut, të ruajtura nga vandalizmi osman…  Pas çdo episodi, çdo të papriture në rrugën drejt kësaj kishe, mplekset besnikëria me pabesinë, e vërteta dhe e dëshiruara, dhe mbi të gjitha-pasioni i jashtëzakonshëm për të gjetur të vërtetën e madhe historike, e mbetur pezull prej 5 shekujsh.  Është një kyç tronditës, që është mbajtur fshehur. ‘Cili studiues a historian serb, a ku di unë, që ka shkruar për Hilandarin, e ka përmendur varrin e Skënderbeut? Askush. Përse ? Sepse është shumë i rëndësishëm për ne, për kombin tonë, është qënia jonë historike, identiteti ynë…’ f.335, pohon personazhi kërkimtar. Romani ka fakte dhe trillim, shumë dramacitet, ankth, mister, fantazi, emocion… Fati tragjik i djegijes së Pirgut të Arbrit, në lidhje konvencionale me ëndrrën e Donika Kastriotit që, ndërsa kish pritur t’i sillnin eshtrat e Skënderbeut, kish parë në haluçinacion djegijen e Ljeshit, krijon, artistikisht, metaforën e përpjekjeve shekullore për fshehjen e rivarrimit të eshtrave të heroit tonë kombëtar. Por autorja e hap përsëri enigmën e sekretit , eshtrat nuk duhet të jenë djegur, sepse imagjinata vazhdon: ‘ Ishte Cirili. Ajo që u tha i goditi si rrufeja në qiell të pastër, që nuk vret, por e qartërshon botën me zjarrin pastrues të hyjnisë : “Eshtrat e Gjergj Kastriotit kanë vite që nuk ndodhen në kishën e Pirgut të Arbrit, pranë të atit, Gjon Kastriotit. Ato ndodhen në sarkofagun e Stefan Nemanjës në Hilandar.” f.351

     Enigma rikthehet ! Një iluzion artistik, apo një e vërtetë tronditëse ?  Mira e thur intrigën në një mënyrë që çdo gjë të mbetet e hapur, një kërkim i pambaruar, një provokim artistik mbi të vërtetën që fsheh historia, një rindezje e pasionit për të kërkuar…

       Romani ‘bast’ me lexuesin,  një model leximi për historinë

    Dihet se letërsia është një kod që përcjell kuptime të reja, është një univers i ri njerëzor, përmes të cilit transmetohen njohje për realitete… Ajo është një eksperiencë e përpjekjeve të shkrimtarit që, përmes një gjuhe specifike, të mos e përcjellë këtë njohje dhe kuptim si kopjim të  drejpërdrejtë të ngjarjeve reale… Në këtë aspekt romani “Ikona e plagosut” mund të  provokojë diskutimin se ç’lloj kuptimi është ai mbi të cilën është ndërtuar gjithë ngrehina, ku jetësohen personazhe historikë ? Çështja që i parashtron lexuesit është se në ç’mënyrë rrëfimi artistik është i ndryshëm nga personazhet dhe veprimet e tyre historike ? Sigurisht në një vepër letrare ngjarjet reale nuk mund të flasin në vetvete, nuk mund të konceptohen si rrëfime që tregojnë historinë e tyre, sepse do të kishim një tekst historik.  Në këtë roman lexuesi do të kuptojë se nuk është vetëm historia e rrëfyer në disa aspekte të kufizuara të  saj, por është edhe plani që gjendet pas rrëfimit, e vërteta e motiveve dhe e sjelljes së personazheve, që lëvizin midis reales dhe trillimit artistik. Ajo që i jep vlerë veprës është se arrin të krijojë bashkim të iluzionit natyralist me iluzionin letrar. Prandaj ky roman duhet kuptuar si një imazh me kompleksitetin e ideve të autores, si një narracion  jo thjesht vazhdimësi ngjarjesh, jo shtrirje horizontale, por depërtim vertikalisht, në thellësi, çka do të nxirrte në pah thelbin e vlerës së tij. Nga kjo pikëpamje, vepra është një akt besimi për atë që përbën thelbin e saj. Në një farë mënyre trillimi i prozatores bëhet receptim te lexuesi, përmes iluzionit, që i jep jetë çdo episodi…Atë mund ta shohim edhe si një vënie në provë të autores dhe lexuesit, përballë një pritjeje emocionale dhe plot dilema.

    Çfarë do ta tërheqin më shumë lexuesin: faktet historike, apo trillimi artistik ?

    Romani është një shkrirje harmonike midis dy ligjërimesh : ligjërimit historik, që ka karakter referencial dhe  ligjërimit letrar, i cili formësohet përmes metaforash e figurash të tjera vetëreflektive. Në shkrirjen e këtyre dy ligjërimeve autorja ka synuar të realizojë ekuilibrin midis trillimit dhe së vërtetës, prirjen për t’i dhënë trillimit kuptim. Ndërkohë, dimë se trillimi artistik shfaqet si kombinimi së vërtetës dhe i dhunimit të saj,por, gjithsesi, ne hyjmë në iluzionin e një bote reale, që na emocionon me intrigat artistike. Intuitë dhe interferencë e njohjes historike  me kuptimin e saj ! Këtu kritika mund të diskutojë nëse natyra fiksionale e romanit ka bërë që realiteti të humbasë vlerën e tij si pikëreferimi ?

    Sa rëndësi ka për lexuesin saktësia e raportit midis së vërtetës dhe trillimit ? A duhet ta kërkojë romanin si një vepër realiste ? Në filozofi kuptimi realist mbështetet në ekzistencën e pavarur nga mendja të botës së objekteve, në besimimin te e vërteta si komunikim mes gjuhës dhe botës, dhe me bindjen se ka vetëm një përshkrim të vërtetë të botës. Ndërsa në teorinë letrare realizmi i referohet aftësisë së shenjave dhe imazheve për pasqyrimin bindës, të kujdesshëm të realitetit. Por, dihet se ky koncept është komplikuar më tej nga letërsia moderniste dhe më pas postmoderniste, të cilat sollën tronditjen e parimit realist të krijimit. Ato konfirmuan kalimin nga pasqyrimi objektiv i realitetit në një perspektivë individuale të realitetit. Sipas L.Hutchon ‘në një nivel formal, romani mban në tension marrëveshjen midis historisë dhe fiksionit, duke nxjerrë në plan të parë konfliktin midis së vërtetës dhe trillimit, fakteve dhe bindjeve , të vërtetës dhe iluzionit…’

    Dihet që romani shqiptar, dhe i M.Meksit, ka ripërtërirë format e rikrijimit të realitetit.  Romani “Ikona e plagosur” na kujton se realja në histori nuk është pjesë e përmbajtjes reale të letërsisë. Historia bëhet  në të ndërtim ligjërimor që realizon fiksionin.

    Romani, gjithashtu, mund të provokojë te lexuesi pyetjen: kush është në plan të parë : historia apo refleksioni i autores ? Ndonëse faktet, dokumentet arkivorë e studimorë, të njohura prej Mirës,  janë të shumta, mendoj se është reflektimi emocional-imagjinar ai që mbizotëron. Siç pohonte teoricieni Adorno: ‘arti është imazhi i realitetit’. Edhe romani “Ikona e plagosur” duhet lexuar si imazh i një sythi të historisë së shekullit XVI.

    Lëvizjet e shpirtit

    Letërsia mund të magjepsë me mundësitë e lëvizjes së shpirtit, mbi arsyen dhe pasionet njerëzore…Në këtë aspekt përshkrimi i fakteve dhe i veprimeve, narracioni i aksioneve dhe ngjarjeve janë vëzhgim edhe instiktiv i sjelljes dhe gjendjeve shpirtërore. Romani është i tillë, edhe kur ofron imazhin e sigurtë të një njohjeje, të një dijeje. Zhvillimi i personazhve, vazhdimësia e skenave  dhe ndodhive janë në vartësi të këtij veprimi instiktiv, kombinuar me ndërgjegjen e rrëfimtares. Prandaj problemin e ‘rindërtimit të historisë’, si vetëdije autoriale, nga njera anë, dhe aktit emocional të autores, i shohim si bashkëzhvillim të njëkohshëm; kjo e bën romanin e  M.Meksit një efekt që përjetohet.

    Gjallërimi i reales me ëndrrën, momentet haluçinative, fantazia që krijon vizione ‘të dukshme’… kanë vlerë sepse realizojnë një mirëkuptim midis së vërtetës dhe trillimit…Ëndërrat vinë si paralajmërime fatesh tragjikë… Në vepër ndodh fenomeni i zhvillimit që ligjërimi historik i mpleksur me atë artistik, i bën dëshirës së autores, i jep liri shpirtit, instikteve të brendshme të saj, duke krijuar një “mashtrim” mbi ngjarjet apo personazhet realë. Në shprehjen e personazhit drejtuar bashkëudhëtares së tij, Norës, duket sikur autorja M.Meksi i ka folur vetes: ‘Gjithshka që ke lexuar materializohet në vizione, ëndrra, gjendje të një truri të eksituar..’ f.45

    Imazhet ‘reale’ që personazhet shohin në përndezjen e trurit të tyre (Nora, Arbri, Donika, …)  haluçinacionet e Norës ‘kam udhëtuar në kohë’, skenat e ‘pamjes’ së një kështjelle që digjej, konkretizimi misterioz i ‘pamjes’ së duarve të gjakosura nga litari i një anijeje që digjej, vegimi që mbështjell Donika Kastriotin etj. janë skena ku haluçinacioni bëhet real, i besueshëm, kufijtë e historisë me të tanishmen e personazheve shkrihen. Dhe kjo ka kuptimin e përjetimit shpirtëror të fateve të  Arbërisë gjatë gjithë historisë së saj. Në vështrimin metafizik shpirti i personazhit kalon në shumë kohëra, kur dallimi midis trupit dhe shpirtit kapërcen përfytyrimin real. Filozofikisht romani synon të pohojë se e përjetshmja shfaqet tani, atëhere, e kurdoherë, se mendja njerëzore nuk e rrok dot misterin e jetës historike. Përmes personazhit Arbër pohoet : ‘Le të mos e vrasim shumë mendjen me përsiatjet tona dhe të kërkojmë shpjegim logjik për gjithshçka, shpjegim me këtë logjikën që njohim deri tani dhe që e dimë se është krejt e mangët’ f.51

    Në strukturëne këtij romani nuk ka një bosht kohor të vetëm, lidhja midis ngjarjeve është më e ndërlikuar, mpleksen dy plane të mëdha kohore : e tashmja e veprimeve të dy hulumtuese dhe e shkuara e shekullit  XVI, në katër hapësira të ndryshme, Vlorë, Napoli, Valencia dhe Athos, çka krijon një organizim të ri në logjikën hapsinore. Hapësira është e tematizuar, konceptuar si një vend ndërveprues. Në përjetimet gati haluçinante të Norës vjen ‘shndërrimi i herëpashershëm i kohës dhe vendit në të tjera kohëra dhe vende, jashtë vullnetit të saj, fanepsje të gënjeshtërta,…roli i saj i koklavitur herë si Nora Mollosaku që i vështronte ngjarjet, personazhet, gjithçka nga jashtë dhe herë si Eleonora Muzaka që i përjetonte ato jo si kujtime, por qenësisht’ f.114Si bashkohen dy shekuj XVI dhe XX?Ndonëse në vështrim të jashtëm në cdo vepër ngjarjet mund të rradhiten  në aksin e vazhdimësisë, kronologjia në romanin “Ikona e plagosur’” nuk ka të bëjë me rrjedhën  e zhvillimit të natyrshëm. Marrëdhënia e personave hulumtues me kohën, ku synojnë të zbulojnë histori, vjen e përmbysur në rendin e ngjarjeve, sepse autorja nuk ka në fokus të rëndësishëm dy personazhet kërkimtarë, por shekullin e XVI, në të cilin fshihen disa mistere të rëndësishëm.  Pra shtrirja, siç e thashë më parë, nuk është horizontale, por vertikale. Dy personazhet jetojnë intensivisht disa dilema, çka i kthen në kohët e shkuara por dhe drejt kohëve të së ardhmes…

    Universi i flet personazhit ! Universi është hapësira kohore që rrok kudo dhe kurdoherë gjithshka. Në këtë konceptim filozofik personazhi kërkimtar duket se kalon nga realiteti në universin e një kohe tjetër: zbulohet koncepti filozofik i Mira Meksit, sipas së cilës shpirti është forca më e fuqishme, që e mposht ose e trondit personazhin, që rikrijon momente jo normale të raportit me personazhe apo ngjarje të tjera, që e trondit qënien e tij dhe ‘huton’ paksa lexuesin. Ky univers duket sikur e identifikon personazhin Nora me Eleonorën e kohës së Gjonit të ri, e bën të shfaqet në dimensione të ndryshme të kohës, t’i nënshtrohet, përtej vullnetit të saj, një përjetimi emocional jo të zakonshëm. E paekzistuara bëhet ekzistuese ! Raportet e dimensionit kohë-hapësirë kalojnë në perceptime të ndryshme filozofike. Në konceptimin artistik të Norës bashkohen kohët : ajo kërkon ta panjohurën e historisë së Kastriotëve dhe njëkohësisht bëhet shpirti i tyre. Diçka mistike e shtyu atë dhe Arbrin të besojnë gjetjen e ikonës, diçka mistike  e bën të përjetojë makthin dhe ëndrrën paralajmëruese të Donika Kastriotit, diçka mistike e bën të shohë te Eleonora, e dashura e Gjonit të ri, portretin e saj, diçka mistike i ndriçoi mendjen për të gjetur lidhjen e mbiemrit të saj Mollosaka me familjen Muzaka… Kjo përqasje haluçinante nuk është rastësi, apo thjesht trill në strukturën kuptimore të romanit, filozofia e të cilit ngrihet mbi idenë e vazhdimësisë historike, e misionit të shenjtë ndërkohor… Kjo është arsyeja që Norës i duken ‘të njohura’ mjediset, manastiret  ku lëviz. Historia dhe fantasia shkojnë bashkë. Në përcaktimin e  Aristotelit, sipas të cilit  gjuha e poezisë (letërsisë) është më filozofike se e historisë, jepet siguria për të kuptuar trajtat metaforike të fjalës së veçantë, simbolet apo shprehjet e veçanta, të gjithë trillimit artistik. Metafora e emrave të çiftit Arbër-Nora mbart një simbolikë në shtratin kuptimor të romanit.

    Gjithashtu, simboli i unazës së florinjë  të Kastriotëve ‘me perla të bardha të larzuara në të dy anët e tij, ndërsa guri i unazës ishte një shqiponjë e bukur prej ari me dy krerë, me sytë prej diamante, gdhendur mbi një fushë prej lapi-lazuli, me një rubin të kuq mes të dy krerëve të shqiponjës’ f.172 që shfaqet në mënyrë haluçinante, të çuditshme nga Eleonora e Gjonit të ri te Nora e romanit, shpreh filozofinë e vazhdimësisë, të dashurisë, të shkrirjes së epokave. Me këtë simbol besnikërie imagjinata e autores i jep një peshë të veçantë gjithë rrjedhës rrëfimtare, boshtit të kuptimit ideor. Misioni i Norës dhe Arbrit lidhet me këtë besnikëri, për të sjellë, me çdo lloj përpjekjeje, vlerën e kohës dhe personazheve të familjes së Heroit tonë Kombëtar. Nora është misioni, është Muzaka, është vazhdimësia, është shpirti dhe identiteti i pamohueshëm i Arbërisë. Metaforikisht, largimi i saj në fund shpreh realizimin e misionit, të besnikërisë, të gjetjes, sigurisht në plan artistik, të një së vërtete, të mbuluar nga pluhuri i shekujve.

    Është një veçanësi interesante e këtij roman: mendoj se metaforikisht dy personazhet ndërtojnë njëkohshëm personalitetin e plotë të autores: nga njera anë Arbri (shtëpia e gjyshërve në bregdetin e Vlorës, trashëgimia kulturore e dokumentare e gjyshit të saj, Isaia…fakte reale të fëmijërisë së Mirës), nga ana tjetër Nora (me supozimin e vetë autores për prejardhjen e largët nga fisi i Muzakajve si dhe me pasionin e jashtëzakonshëm për t’u zhytur në historinë tonë dhe për të ‘ndërtuar’ vlerat e saj). Mira Meksi është ndarë në dy vetëdije vepruese në roman, duke plotësuar në mënyrë artistike botën e saj mendore dhe shpirtërore.

    Prozatorja M.Meksi shquhet për imagjinatë që lidhet me emocione të thella, sigurisht të drejtuara dhe të kontrolluara nga vullneti i saj. Drejtimi me pasion dhe vullnet të jashtëzakonshëm drejt njohurive të gjithanëshme, ja pasuron aspektin emocional. Edhe në këtë roman shfaqet qartazi tipari thelbësor i imagjinatës, e cila nuk është e izoluar në vetvete, por pasojë, zhvillim i një varg procesesh të tjera njohëse, që nga leximet informuese deri te perceptimet, apo kontaktet reale të autores me aspektet e jashtme të botës ‘reale’ dhe shpirtërore që rikrijon. Imagjinata vjen si pasurim i jashtëzakonshëm i linjës së kërkimeve, zbulimeve, mistereve , të cilat nuk jepen si qëllim në vetvete, por ushqim i një filozofie të caktuar.

    “Galeri”  e jashtëzakonshme informacionesh historike dhe kulturore  

    Është vënë në dukje, tashmë,  puna e gjerë kërkimore që paraprin dhe ushqen prozën  e Mira Meksit. Është thënë se pasioni dhe intuita e saj krijuese nisin me informacione historike, mitologjike, kulturore, etnografike, fetare, me njohje legjendash, motivesh dhe figurash mitologjike, me informacione për simbole të Mesjetës etj…Kërkimet në arkiva, leximet e pafund, njohja e studimeve që lidhen me objektin e saj krijues, vizitat e papërtuara në vendet dhe mjediset ku do zhvillohen ngjarjet e romanit (sado larg qofshin ato), kultura e gjerë letrare-artistike e fituar që nga fëmijëria…i japin krijimtarisë së saj pamjen e një galerie shumë të pasur dhe  interesante. Romani  “Ikona e Plagosur” vjen me një nivel akoma më të lartë të këtij tipari të rëndësishëm. Leximet e shumta të studimeve dhe informacioneve për familjen e Kastriotëve pas vdekjes së Heroit Kombëtar; njohjet mbi historianë të mesjetës dhe bashkëkohorë, për filozofinë hebreje (Kabbala etj.); përshkrimet mbi historinë e panjohur gjerësisht të Vlorës dhe ishujve gjatë bregut të saj… i japin mbështetje frymëzimit mbi këtë roman. Veprën e bëjnë interesante në mënyrë të veçantë përshkrimet mbi Napolin, përshkrimi i Bazilikës së Santa Chiarës dhe situatat historike të mbretërisë së Napolit, njohja e familjeve fisnike të kësaj mbretërie, informacionet për Virgjilin, fakte mbi lëvizjet e zonjës Kastrioti, pas vdekjes së bashkëshortit…

    Romani është një kuriozitet emocionues me ‘zbulimet’ përshkruese edhe të qytetit të Valencias. Historia e ndërtimit të qytetit, arkitektura e veçantë, qendra më e madhe e tregëtisë së mëndafshit, qendër bankare, etj. krijojnë përfytyrime për Valencian historike, ku mjaft interesante është edhe përshkrimi i zonës hebreje… Lexuesi jo vetëm që mëson të panjohurat rreth historisë dhe kulturës së qytetit, por arrin ‘të shohë’, me sytë e imagjinatës, arkitekturë ndërtesash, kështjella, manastire, kisha, arkitekturën e jashtëzakonshme të bibliotekës gjigande mbretërore (Castel Nuovo), informacion të gjerë mbi Manastirin Mbretëror të Trinisë së Shenjtë, rrugë që lidhen me historinë e lashtë, ku mund të  ‘takohet’ me personalitete të shquar të shekujve XVI … njohja e mentalitetit dhe kulturës, parimet, luksi i sundimtarëve spanjollë, etj.  

    Por, informacionet më interesante për lexuesin vijnë nga mali Athos. Autorja ka gjetur njeriun e përshtatshëm, (të birin), të futet në këtë ‘mbretëri’ të ndaluar e mistike. Shënimet dhe vëzhgimet e hollësishme, reflektuar në roman, sjellin pamje dhe fakte të jashtëzakonshëm rreth  Manastirit të Hilandarit, tepër i rëndësishëm për fatin e Kastriotëve pas vdekjes, të kërkimit në arkiv  dhe bibliotekë, zbulimin me vlerë të madhe të dorëshkrimit të Reposhit, vëllai i Gjergj Kastriotit, i varrosur në atë manastir. Kuriozitetet dhe të panjohurat janë emocionues, autorja, përmes gërshetimit të të dhënave me fantazinë e saj, ka ndërtuar një ekzistencë, sa reale aq edhe misterioze, duke i ofruar lexuesit një kuriozitet me përfytyrime shumë të veçantë dhe jo lehtësisht të njohur. 

    Çdo të thotë, për Mira Meksin, kërkimi i dokumentit historik dhe  trajtimi artistik i tij ?

    Është kërkimi i së vërtetës, i së tërës, i historisë tonë me vlerat që në lashtësinë e saj, i vazhdimësisë, i IDENTITETIT tonë kombëtar!

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    “POSTMODERNIZMI” I FLORESHA DADOS , NJË VEPËR QË NDRIÇON THELBIN E LETËRSISË DHE POETIKAT E SAJ

  • Romani “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” pasqyra ku Rusia sot shikon vetveten

    Romani “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” pasqyra ku Rusia sot shikon vetveten

    …Do të doja gjithë jetën të të mbaja kështu në krahë, Beti.Ja kështu…Sa e lehtë që je!
    Ti,tani, je vetë më i lehti i të gjithë njerëzve në botë, mendoi Gjenerali.Tre-katër kilogram, jo më shumë…”
     Pjesë nga romani “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”
    Nga Eljanos Kasaj*
    Më 15 tetor në Sallën Beethoven të Teatrit Balshoj në Moskë u zhvillua ceremonia e përvitëshme e ndarjes së çmimit prestigjioz letrar “Jasnaja Poljana”.
    I themeluar prej Muzeut të Pasurive të kont Leon Nikolajeviç Tolstojit dhe “Samsung Electronics”, çmimi, i cili jepet që nga viti 2003, vlerëson veprat që ruajnë traditat e letërsisë klasike dhe promovojnë dialogun ndërkulturor.
    Gjatë ndarjes së çmimeve të këtij viti, në nominimin “Kryevepra të Anashkaluara” çmimin e mori përkthesi rus Vasilij Tjuhin për përkthimin e tij në gjuhën ruse të romanit gogolian “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” të shkrimtarit të shquar shqiptar Ismail Kadare(1936-2024).
    Kategoria “Kryevepra të Anashkaluara” vlerëson veprat e letërsisë botërore që u bënë të disponueshme për lexuesit rusishtfolës pas vdekjes së autorit. Në vitin 2025, lista e ngushtë përfshinte tetë libra nga autorë nga Shqipëria, Britania e Madhe, Maqedonia, Kolumbia, Shtetet e Bashkuara dhe Kili.
    “Kjo është padyshim një kryevepër, e nënvlerësuar prej kohësh – jo sepse u anashkalua, por sepse vëmendja u përqendrua te emra të tjerë. Sot, më në fund ka marrë njohjen që meriton. Do të doja të shprehja mirënjohjen dhe vlerësimin tim për rikthimin e këtij libri në qendër të vëmendjes. Kjo është një vepër vërtet klasike që po gjen përsëri audiencën e saj. Prej kohësh ka qenë e nën-përfaqësuar, por sot mund të themi: ky libër është një nga veprat më të afërta me ne në frymë dhe në thellësi të shkrimit njerëzor,”-është shprehur gjatë marrjes së çmimit përkthyesi Vasilij Tjuhin, duke bërë kështu dhe një paralelizëm të asaj që sot Rusia po kalon me pothuaj katër vite në një luftë të përgjakshme vëllavrasëse në Ukrainë, prej vijave të frontit dhe llogoreve të së cilës, e vetmja gjë që kthehet nuk janë heronjtë, por thasët e zinj të najlonit…
    Atmosfera gogoliane e romanit-i cili ndërthur në vetvete groteskun e Çiçikovit dhe tragjizmin historik të asaj çka Lufta e Dytë Botërore(1939-1945) la pas -ka tërhequr vëmendjen edhe të organizatorëve dhe jurisë së Çmimit “Jasnaja Poljana”.
    “Është një ide e mrekullueshme të nxjerrim në pah libra dhe shkrimtarë që mund të mos i kemi lexuar me shumë kujdes. Romani i Ismail Kadaresë “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” është një histori tragjike dhe prekëse për Luftën e Dytë Botërore, për fajin dhe përgjegjësinë, për kuptimin e jetës dhe vdekjes. Është një libër për luftën e iluzioneve, për kujtesën dhe njerëzimin, i shkruar me humor të hidhur dhe shumë butësi,”- ka komentuar shkrimtari, publicisti dhe anëtari i jurisë së Çmimit “Jasnaja Poljana”,Aleksej Nikolajeviç Varllamov, për romanin e Kadaresë-“Ky është një libër shumë prekës, shumë tragjik, një ‘Luftë dhe Paqe’ e vërtetë(!)”
    Duke folur mbi romanin organizatorët gjithashtu kanë kujtuar faktin se shkrimtari Ismail Kadare ka qenë një ish-student i Institutit të Letërsisë Botërore “Maksim Gorki” në Moskë në vitet 1958-1960, dhe se influenca e letërsisë së madhe ruse dhe shkrimtarëve klasik ruso-sovjetik (Pushkin,Gogol,Majakovskij), ndjehet fort në hapat e parë të krijimtarisë letrare të Kadaresë-për të kulminuar me romanin “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur”(1963), e cila, ashtu si dikur romani “Shpirtra të Vdekura” të Nikollaj Gogolit, sot duket se është kthyer në një pasqyrë ku Rusia shikon vetveten…
    *Fakulteti i Shkencave Politike. Universiteti i Wroclaw (Uniwersytet Wrocławski), Poloni
     
     
     

  • “Ndëshkimi i dytë i Evës”/ Artan Fuga boton romanin e tij të ri, akademiku: Tani unë pushoj, hesht! Fjala është te ju

    “Ndëshkimi i dytë i Evës”/ Artan Fuga boton romanin e tij të ri, akademiku: Tani unë pushoj, hesht! Fjala është te ju

    “Ndëshkimi i dytë i Evës”, është romani më i ri i shkruar nga akademiku dhe profesori i njohur Artan Fuga.

    “Tani unë pushoj, hesht! Fjala është te ju”, shkruan Fuga, teksa fton të gjithë lexuesit që të bëhen pjesë e “botës së Adrian Nuri”, personazhit të këtij romani.
    Ai zbulon edhe disa nga detajet e këtij romani, që duket se do t’i rrëmbejë lexuesit nëpër faqet e tij.

    “Adrian Nuri, intelektual në Qytet, po heton mbi mitin e krijimit të njeriut sipas Dhiatës së Vjetër. Ka të drejtë të mendojë se aty gjenden sekrete të vjetra për fatin e njeriut, të fshehtat kanë mbetur të ndryra në mit.
    Ndoshta është rrëfenja më e lashtë njerëzore, me natyrë, kozmike, e kaluar nga i foluri në të shkruar. Tragjedia më monumentale e shkruar ndonjëherë, kur njeriu për shkak të dëshirës për të njohur, për shkak të dashurisë, dënohet me vdekje! E vërteta sjell vdekjen? Dashuria sjell vdekjen?
    Kështu të ketë qenë vallë?
    Jo vetëm Eva dhe Adami dënohen me vdekje, por të gjithë të lindurit prej tyre, ne, domethënë. Para kësaj tragjedie, ato të Teatrit të Lashtësisë helene nuk do jenë veçse gudulisje! Sapo lind njeriu dënohet me vdekje, pa apelim, pa avokat, për një faj që nuk dihet nëse e ka bërë vërtet, nëse mund të quhet faj! Po a ndëshkohet vërtet?
    Gjatë hetimeve që ndërmerr, Adriani konstaton gradualisht se gjithçka që zbulon nga miti i stërlashtë i ndodh atij vetë në jetën e përditshme, në punë, në familje, në marrëdhëniet me miqtë, mikeshat, kolegët, me njerëzit e pushtetit, me gjithçka që e përfshin në Qytet. Sikur një dorë e fshehtë e mban zhytur në universin e mitit që ai po heton, e përndjek, e vëzhgon, e torturon, e dhunon.
    Ndërkaq Qyteti vetë ka hyrë në amulli, familja është në krizë, burri dhe gruaja ftohen me njeri tjetrin, dashuria ka humbur kuptimin, njeriu nuk njeh më njeriun, as ky veten e tij, dridhet toka nga shkaqe që nuk zbulohen dot, qytetërimi mijëravjeçar ndodhet në greminën e shkatërrimit, nuk dihet nëse njeriu me të cilin po flasim është si ne apo hologramë, askush nuk di më fatin e tij, prona shkrihet si dëbora nga breshëri, makina institucionale kontrollojnë gjithçka, njerëzit kanë nevojë të ndëshkojnë vetveten.
    Apokalips!
    Adrian Nuri është i bindur se sikurse në mitin e lashtë diku duhet të jetë bërë një mëkat nga njerëzit e Qytetit, sepse çdo qytetërim lind nga një mëkat i madh themelues. Qytetërimi i Zjarrit erdhi nga vjedhja e Prometheut, shoqëria e familjes monogame lindi nga mëkati i Edipit, demokracia evropiane vuri themele mbi mëkatin e vrasjes së Zotit.
    Cili është mëkati që kanë bërë njerëzit e Qytetit?
    Duhet gjetur mëkati? Faji i vërtetë! Jo alibia e fajit! Duhet vendosur gishti në plagë! Duhet ç’fashuar plaga, dhe nxjerrë lëngu i infektuar!
    Kush po më përndjek – pyet veten Adrian Nuri?
    Cila dorë na ka burgosur brenda mitit? Atë dhe të tjerët!
    Përse gjithçka që zbulon nga hetimet e tij i bie në kokë si ndëshkim i pandalshëm?
    Zbulimi i tij është tronditës!”, është ky postimi që Fuga ka ndarë në rrjetet e tij sociale.

    Top Channel

  • U zhvillua një takim me shkrimtarin shqiptar, Dine Dine- i burgosur politik/ Përkujtohet edhe Teki Dervishi

    U zhvillua një takim me shkrimtarin shqiptar, Dine Dine- i burgosur politik/ Përkujtohet edhe Teki Dervishi

    Nga Afrim Demiri

    Së fundi në Muzen e Burgut të Prishtinës – Burgu i Idealit , në organizim të Shoqatës Molla e kuqe, një lexim skenik i ka bë bashkë dy shkrimtarë shqiptarë. Mbase ata nuk janë njohur ndër veti, por kanë pasë një fat të njejtë; që të dy si miturakë kanë vuajtur nëpër burgje të komunizmit! Dine Dine, nga Maqellara e Dibrës, vuajti në kampet dhe burgjet e Enver Hoxhës, kurse Teki Dërvishi nga Gjakova, vuajti në Goli Otokun e Titos!Aktori Afrim Muçaj, e hapi mbrëmjen e takimit me shkrimtarin Dine Dine duke lexuar fragmente nga romani i tij “Mbi varkën e Karontit”. Derisa Muçaj sillte atmosferën e hetuesisë ndaj Dines, shkrimtari Dine i ulur përballë tij emocionohej.” – Hë pse nuk përgjigjesh, përse hesht? S’po kuptoj asgjë, – i thash. – Sepse pikë së pari, ju që më keni thirrur këtu dhe po bëni hetuesin tim, duhet të keni mësuar se qysh prej moshës pesë vjeç e kam filluar karvanin e vuajtjeve dhe vazhdoj ta vuaj në këto çaste që po më pyesni ju. Jam 36 vjeç dhe nga ajo moshë e deri më sot, kurrë s`kam qenë as ta shoh dhe as ta njoh vendlindjen time… ndërsa ti me pyet se kë njoh në Bllatë, kur unë për fat të keq as e di nga i bie kjo Bllata”, deklamonte Muçaj tekstin e Dines.Dine Dine është bërë i njohur, në letrat shqipe me veprat e tij autobiografike, pikërisht me rrëfimet e tij nga burgu.“Mbi varkën e Karontit” është romani memuaristik që shpalosë mbijetesën e autorit dhe rrugën e kalvarit të gjatë çnjerëzor, gjatë pesë dekadat të diktaturës komuniste. Kalvari i autorit Dine nis në moshën 6 vjeçare me internimin familjar në burgun famëkeq të Kështjellës së Ali Pashës në Porto Palermo, për të vazhduar më pas me sprovën e kampit të vdekjes në Tepelenë. Më vonë, ai përballet me një varg kampesh internimi, deri me arrestimin dhe gjyqin që e dënoi 10 vjet me privim lirie, që e vuan në burgun e tmerrshëm të Spaçit. Ky libër autobiografik përfshin proceset e montuara të dënimeve politike në Shqipëri, arrestimin, hetuesinë dhe gjykimin e autorit.I ftuar enkas për këtë mbrëme 𝐃𝐢𝐧𝐞 𝐃𝐢𝐧𝐞 iu drejtua të pranishmëve me pak fjalë. ” Jam i prekur me nderin që ma bëtë, unë shkruaj thjeshtë atë që kam përjetuar, po më vjen mirë që lexuesit po e pëlqejnë artin tim, nuk kam filluar të shkruaj që të bëhem shkrimtar, por që të ruhet kujtesa për rrugën që kemi kaluar”, u shpreh ai.

    Varka e Karontit rikthehej në burg, por tash Dine ishte i mbijetuari që sfidonte vdekjen. Përpos këtij romani Dine ka shkruar edhe veprat “Alida”, “Gjykimi i Shopenhauerit” si dhe “Kujtime nga Spaçi”.Asgjë më mirë se teksti nga romani “Palimpsest për Dush Kusarin” nuk do ta plotësonte atmosferën e mbrëmjes ku arti sfidonte totalitarizmin e kuq.Lexim skenik dhe performanca muzikore me 𝐀𝐫𝐛𝐞𝐧 𝐁𝐚𝐣𝐫𝐚𝐤𝐭𝐚𝐫𝐚𝐣 dhe 𝐋𝐢𝐧𝐝𝐚 𝐑𝐮𝐤𝐚𝐣 sollën refuzimin estetik të Dervishit, mosdëgjueshmërinë e tij ndaj diktatit, reagimin e tij ndaj cenzurës.“Biruca pa dritare, ditë e natë, drita e verdhë e diskut, ditë nuk ka, natë nuk ka, orë nuk ka, kohë nuk ka. Për çka nuk ke kohë ? Ç’sy qenkan ata që shohin vetëm dritë dielli, dritë elektrike, dritë pishe? Cila dritë i hap shteg udhës time?”, kumbonte hapësira e shëtitores së Burgut nga deklamimet e Bajraktarit dhe timbri i zërit të Rukajt. Ky projekt është i mbështetur nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit me qëllim të funksionalizimit të Burgut idealit.

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    TEKI DËRVISHI, RRUGËTIMI I UDHËSIT

  • “Pranverat që ikin” i Imer Topanicës, një monument i shoqërisë sonë

    “Pranverat që ikin” i Imer Topanicës, një monument i shoqërisë sonë

    Nga Besnik Jaha

    Romani Pranverat që ikin i Imer Topanicës është një monument historik e moral i shoqërisë sonë, një vepër e madhe dhe me vlerë gjuhësore e artistike letrare. Ky roman trajton një temë që ende mbetet plagë e hapur jo vetëm në shoqërinë kosovare, por në gjithë hapësirën ballkanike: dhuna ndaj grave gjatë luftës, kujtesa e traumës dhe kërkimi i drejtësisë për gjithë popujt viktima të ish-Jugosllavisë.

    Me këtë vepër Topanica hyn në një terren të vështirë, ku letërsia shpesh druhet të shkelë, sepse kufiri mes artit dhe dëshmisë është i brishtë, po edhe çdo fjalë, bart edhe peshën e dokumentimit, sikundër edhe atë të dhimbjes së gjallë. Pikërisht këtu qëndron guximi i autorit: ai arrin të krijojë një tekst që është njëherësh letërsi dhe dokument, një roman që ndërton art mbi kujtesën e dhimbshme, pa e zbutur, pa e relativizuar dhe pa e zhveshur nga forca e saj etike, duke i dhuruar kulturës letrare shqipe një dokuroman të rrallë.

    Rrëfimi si album fotografish që rikujtojnë dhembjen

    Romani nuk është i ndërtuar mbi një vijë të vetme rrëfimi, por mbi një ndërthurje zërash, ngjarjesh dhe perspektivash. Në qendër të ngjarjes është Petra, një aktiviste kroate për të drejtat e grave, e cila përmes punës së saj për dokumentimin e përdhunimeve të luftës, arrin të bëhet medium mes grave të Kosovës dhe botës ndërkombëtare. Përmes saj lexuesi hyn në dhomat e errëta të rrëfimit, ku gratë guxojnë të thonë fjalën e ndaluar dhe të rrëfejnë plagën e turpit e të dhimbjes; plagën që ua shkaktoi kthesën e madhe të jetës. Kjo figurë ndërmjetëse i jep romanit një dimension ndërkombëtar dhe universalisht të kuptueshëm: historia e Kosovës, e shpalosur këtu, nuk është vetëm e Kosovës, por e gjithë Ballkanit dhe, më gjerë, e çdo lufte ku trupi i gruas është përdorur si objekt dhune dhe si armë. Bashkë me këtë element, romani merr edhe një funksion dokumentimi të historisë së Kosovës në dimensionin ndërkombëtar.

    Pjesët që ndërpriten nga rrëfimet autentike të grave janë si fragmente filmash dokumentarë, si fotografi që rishfaqin kujtimet më të hidhura, e të cilat pjesë lexuesi i sheh po si në një album, i dëgjon përmes gjuhës së gjallë e të personazheve apo i kupton përmes diskutimit mes protagonisteve të romanit në qendrën që merret me trajtimin e atyre rrëfimeve. Ato fragmente sjellin një intensitet të rrallë, sepse nuk janë të zbukuruara me retorikë e stilistikë: janë të drejtpërdrejta, të forta, të thjeshta, të përgjakshme dhe plot dhembje. Ky stil e bën romanin njëherësh letërsi dhe dëshmi, duke ia dhënë karakterin e një “arkivi të dhimbjes”.

    Plagët që nuk mbyllen

    Romani, që në faqet e para të merr me vete, me skenat e ndërtuara me kujdes e në funksion të idesë totale. Pamjet e pakëndshme, me përdhunime e shkatërrime që nuk janë thjesht përshkrime artistike, por rikrijime të një realiteti të jetuar, historinë e bëjnë shumë të natyrshme. Këto rrëfime e zhveshin lexuesin nga çdo iluzion romantik i luftës, për të arritur në zhvillimin e idesë se lufta te ne nuk ishte heroizëm; ishte përdhunim, humbje, shkatërrim i fëmijërisë, rrënim i familjes, dhe, nganjëherë edhe vrasje e shpirtit më shumë se e trupit, siç është shpirti i secilës grua që e përjetoi përdhunimin.

    Një tjetër bosht tematik me rëndësi është edhe kërkimi i drejtësisë dhe sfidat përballë këtij kërkimi. Petra, e cila ka punuar më herët në Kroaci, e sheh veten në një betejë të re, në një arenë që nuk e kishte menduar kurrë, ku dëshmitë janë të shumta, por drejtësia mungon, madje kundërshtohet dhe luftohet të vihet në vend. Nëpërmjet saj, sidomos në takimet me imamin që kishte mbledhur rrëfime të krimeve të luftës, për t’i ruajtur e përdorur në rastin më ideal, romani i Imer Topanicës shtjellon pyetjen filozofike dhe teologjike: a është kërkimi i drejtësisë edhe kërkim i Zotit? Ky dimension e tejkalon romanin dokumentar dhe e ngre atë në nivelin e një refleksioni mbi natyrën e së keqes dhe mbi domosdonë e besimit.

    Një tjetër temë që romanin e shoqëron fund e krye është trauma familjare. Rrëfimi i Merjemes, vajzës së rritur në një familje të madhe patriarkale, del në pah vuajtja nga mungesa e babait, ndarjet, xhelozitë, tradhtitë dhe dhuna e trauma familjare që ndodh brenda shtëpisë dhe në oborr. Në këtë mënyrë, romani nuk e kufizon traumën vetëm në kontekstin e luftës, por e zgjat atë edhe në kohë paqeje, në raportet mes njerëzve dhe në brishtësinë e lidhjeve familjare. Kjo e bën veprën një pasqyrë të gjerë të shoqërisë, duke shprehur edhe një kritikë ndaj paaftësisë sonë sociale e institucionale për ta trajtuar traumën e shkaktuar nga lufta.

    Fragmetariteti dhe dendësia poetike

    Imer Topanica ka stilin e vet në letërsinë shqipe: fragmetaritetin, dendësinë, gjuhën unike, plot poetikë, me përshkrime të veçanta të natyrës dhe të ambientit urban, që krijojnë kontrast me brutalitetin e ngjarjeve, butësinë në tema shpirtërore dhe dinamikën e tensionin në ato sociale e politike. Gjuha e tij letrare herë rrjedh lirikë, herë kthehet në thikë të mprehtë, duke ndjekur gjendjen emocionale të personazheve. Dialogët janë të gjallë, shpesh të shoqëruar me humor të zi, që shërben si mekanizëm mbijetese për rrëfimin dhe situatën, shpeshherë duke e lënë këtë të fundit të prerë në vend, pa fjalë në shumë, në një surprizë të madhe pas një suspensi të mbajtur fort. Kjo e bën tekstin të lëvizë mes tragjikes dhe groteskes, mes të papërballueshmes dhe të përditshmes.

    Autori nuk ngurron të fusë në tekst këngë popullore, lutje fetare, batuta, elemente të kulturës së përditshme, duke e vendosur romanin në një hapësirë të gjallë dhe autentike ballkanike, po edhe në model postmodern letrar, përmes brikolazhit e kodit të dyfishtë.

    Letërsia shqipe ka edhe një zë që prish heshtje

    Me Pranverat që ikin, Imer Topanica kontribuon në një korpus ende të vogël të letërsisë shqipe që trajton drejtpërdrejt dhunën nga lufta e fundit, e më veçantë atë seksuale. Krahas veprave poetike e rrëfimeve të shpërndara, ky roman e vendos këtë temë në qendër të një ndërtimi të madh letrar, duke e bërë një vepër referuese në letërsinë shqipe dhe përtejshqipe. Ai nuk është vetëm roman kombëtar, por edhe roman ballkanik, sepse trajton plagë që i kanë prekur të gjithë popujt e këtij rajoni, po edhe  më gjerë.

    Në një kuptim më të gjerë, romani lidhet me traditën e letërsisë së dëshmisë, krahas Primo Levit, Elie Wieselit, Khaled Hoseinit, apo nga letërsia shqipe, romaneve të Ag Apollonit “Një fije shprese, një fije shkrepëse” dhe “Kësulëkuqja, përrallë për të rritur”. Pra ky roman, duke e vendosur këtë traditë në kontekstin e Kosovës, e ngre letërsinë shqipe në dialog me letërsinë botërore të kujtesës dhe të traumës.

    Kujtesa, rezistenca dhe guximi

    Pranverat që ikin është më shumë se një roman; është një akt kujtese dhe rezistence. Kjo vepër e Topanicës është një ftesë për të mos e harruar të kaluarën, për të mos heshtur, për të mos e mbuluar dhimbjen me heshtje të rreme për hir të moralizimeve të rrejshme.

    Topanica e ka shkruar këtë roman si një monument letrar për gratë e dhunuara, për familjet e rrënuara, për fëmijërinë e humbur, por edhe për shpresën se drejtësia, sado e vonuar, duhet të kërkohet dhe të gjendet, pavarësisht çmimit.

    Në një kohë kur letërsia shpesh mbyllet në universin individualist, ky roman na e kujton se letërsia e madhe është edhe përgjegjësi morale dhe guxim. Sikurse guxoi Petra të vazhdojë, pavarësisht atentatit. Sikurse guxoi Imeri ta trajtojë këtë temë, po edhe me këtë vepër ta marrë përsipër pikërisht këtë përgjegjësi që e kërkon letërsia.

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    NGA PLAGA TE SHPRESA: NJË RRËFIM PËR TRAUMAT DHE RIMËKËMBJEN NË “PRANVERAT QË IKIN”

  • Dhjetë mësime për jetën që na ofron “Alkimisti” i Paulo Coelhos

    Dhjetë mësime për jetën që na ofron “Alkimisti” i Paulo Coelhos

    “Alkimisti” nga Paulo Coelho është një roman filozofik që ndjek udhëtimin e Santiagos, një bari i ri në moshë nga Spanja, që ëndërron të zbulojë një thesar të fshehur pranë piramidave të Egjiptit. Nëpërmjet aventurave të tij, Santiago nxjerr mësime të thella për jetën, fatin dhe rëndësinë e ndjekjes së ëndrrave të tua. Ja dhjetë mësime nga libri:

    1. Ndiqni legjendën tuaj personale: Tema qendrore e “Alkimistit” është ideja e ndjekjes së “Legjendës personale” ose qëllimit të vërtetë që njeriu ka në jetë. Santiago mëson se të gjithë kanë një fat unik dhe është thelbësore ta ndjekim atë me pasion dhe vendosmëri. Zbulimi dhe ndjekja e ëndrrave të çon në përmbushje dhe lumturi.

    2. Dëgjoni zemrën tuaj: Gjatë gjithë udhëtimit të tij, Santiago mëson të dëgjojë zemrën e tij, e cila e shpie drejt dëshirave të tij të vërteta. Romani thekson se zemrat tona shpesh e dinë atë që duam dhe duke u përshtatur me zërin tonë të brendshëm, ne mund të bëjmë zgjedhje që përputhen me veten tonë të vërtetë.

    3. Udhëtimi është po aq i rëndësishëm sa destinacioni: Kërkimi i Santiagos për thesar i mëson atij se vetë udhëtimi ka vlerë të jashtëzakonshme. Çdo përvojë, sfidë dhe mësim që ai ndesh gjatë rrugës kontribuon në rritjen dhe zbulimin e tij. Romani ilustron se procesi i ndjekjes së ëndrrave është po aq kuptimplotë sa edhe realizimi i tyre.

    4. Tejkalimi i frikës: Frika është një faktor që pengon shumë njerëz të ndjekin ëndrrat e tyre. Santiago mëson se tejkalimi i frikës është thelbësor për të arritur qëllimet e tij. Libri inkurajon lexuesit të përballen me frikën e tyre dhe të ndërmarrin rreziqe, pasi kjo është shpesh e nevojshme për rritjen dhe përmbushjen personale.

    5. Përqafoni ndryshimin dhe përshtatuni: Udhëtimi i Santiagos është i mbushur me kthesa dhe ngjarje të papritura. Ai mëson se përshtatshmëria dhe hapja ndaj ndryshimit janë jetike për arritjen e qëllimeve të njeriut. Historia sugjeron se të qenit fleksibël dhe të gatshëm për të ndryshuar drejtimin mund të çojë në mundësi dhe njohuri të reja.

    6. Rëndësia e besimit: Besimi luan një rol vendimtar në udhëtimin e Santiagos. Ai mëson t’i besojë procesit dhe të ketë besim në planin që universi ka për të. Romani ilustron se kur njerëzit kanë besim te vetja dhe ëndrrat e tyre, ata kanë më shumë gjasa të tërheqin burimet dhe mbështetjen që u nevojiten për të pasur sukses.

    7. Ndërlidhja e të gjitha gjërave: “Alkimisti” thekson ndërlidhjen e të gjitha qenieve dhe universit. Santiago zbulon se gjithçka në jetë është e lidhur dhe duke e njohur këtë unitet, individët mund të kuptojnë më mirë vendin e tyre në botë. Kjo perspektivë nxit dhembshurinë dhe ndjeshmërinë ndaj të tjerëve.

    8. Gjuha e botës: Gjatë gjithë udhëtimit të tij, Santiago mëson të komunikojë me botën përreth tij përmes shenjave dhe intuitës. Romani sugjeron që universi komunikon me individë, duke i udhëhequr ata drejt ëndrrave të tyre. Duke u përshtatur me këto mesazhe, individët mund të lundrojnë në rrugët e tyre në mënyrë më efektive.

    9. Vlera e këmbënguljes: Santiago përballet me sfida dhe pengesa të shumta në kërkimin e tij, por këmbëngulja dhe vendosmëria e tij i mundësojnë të vazhdojë. Libri mëson se këmbëngulja është thelbësore për të kapërcyer pengesat dhe për të realizuar ëndrrat. Suksesi shpesh kërkon përpjekje dhe përkushtim të vazhdueshëm.

    10. Thesari i vërtetë qëndron brenda: Në fund të fundit, Santiago zbulon se thesari i vërtetë nuk është vetëm pasuri materiale, por njohuritë, përvojat dhe mençuria e fituar gjatë udhëtimit të tij. Romani përcjell idenë se rritja personale dhe vetë-zbulimi janë rezultatet më të vlefshme të ndjekjes së ëndrrave të njeriut. Thesari i vërtetë qëndron në vetë udhëtimin dhe mësimet e nxjerra gjatë rrugës.

    “Alkimisti” shërben si një kujtesë e fuqishme e rëndësisë së ndjekjes së ëndrrave, përqafimit të rrugëtimit të jetës dhe besimit në proces. Mendimet e përjetshme të Paulo Coelhos inkurajojnë lexuesit të kërkojnë qëllimin e tyre të vërtetë, të dëgjojnë zemrat e tyre dhe të njohin ndërlidhjen e të gjitha aspekteve të ekzistencës. Romani frymëzon një ndjenjë aventure, zbulimi të vetvetes dhe të kuptuarit se secili ka potencialin për të arritur Legjendën e tij Personale./ bota.al

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    PAULO COELHO: DASHURIA ËSHTË NJË PYLL PLOT ME KURTHE…