Marrëdhëniet mes kryeministrit Edi Rama dhe kreut të Prokurorisë së Posaçme (SPAK), Altin Dumani, kanë hyrë në një fazë përplasjeje të hapur, teksa burime të sigurta flasin për një presion të drejtpërdrejtë të kreut të qeverisë ndaj Prokurorisë së Posaçme për të frenuar arrestimet e afërta ndaj ministrave dhe zyrtarëve të lartë të PS. Kryeministri Rama, përmes një pakete me “rekomandime” zyrtare të Këshillit të Ministrave, që në fakt përmbajnë sinjale të koduara për SPAK, po tenton të vendosë institucionin në shinat e kontrollit politik përpara se të nisë vala e arrestimeve të bujshme që pritet të trondisin kupolën e pushtetit këtë verë. Sipas burimeve të gazetës “SOT”, SPAK është në fazën përfundimtare të hetimeve për një sërë dosjesh voluminoze që prekin drejtpërdrejt ministra, ish-ministra dhe deputetë të mazhorancës, të implikuar në korrupsion, abuzim me detyrën dhe pastrim parash.
Ndërkohë që presioni politik përpiqet të shitet si kujdes institucional për të drejtat e njeriut dhe sundimin e ligjit, rekomandimet e qeverisë ngrenë dyshime serioze për ndërhyrje të strukturuar në punën e drejtësisë. SPAK, nga ana tjetër, është vënë përballë një prove vendimtare: të tregojë pavarësinë reale përballë një presioni të pashembullt politik, duke ndjekur parimet e transparencës, proporcionalitetit të masave dhe respektimit të prezumimit të pafajësisë. Po ashtu, Prokuroria e Posaçme është rekomanduar të shmangë vonesat dhe masat e panevojshme që rëndojnë mbi të pandehurit, ndërkohë që paralelisht është kërkuar zbatimi rigoroz i ligjit për bashkëpunëtorët e drejtësisë dhe gjykimet e posaçme. Por e gjithë kjo skemë, tregon se kryeministri Edi Rama e ndien rrezikun politik që mbartin këto goditje të mundshme ndaj figurave të rëndësishme të qeverisë së tij dhe duket se po tenton të “neutralizojë” SPAK-un përpara shpërthimit të skandaleve. Pra përplasja me Dumanin është tashmë publike dhe institucionale, e ndarë midis përpjekjes për kontroll dhe rezistencës për integritet. Megjithatë ndërsa verës i afrohet fundi, pritet që SPAK të bëjë lëvizjen e parë të fortë, që mund të shënojë një kthesë historike për drejtësinë dhe politikën në Shqipëri.
NJË NGA FUSHAT KRYESORE TË REKOMANDIMEVE/ SUNDIMI I LIGJIT DHE TË DREJTAT E NJERIUT NË QENDËR TË PUNËS SË PROKURORISË
Prokuroria në provë, a zbatohet në praktikë prezumimi i pafajësisë:
4.1.1 Prezumimi i pafajësisë, i garantuar nga Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë dhe nga legjislacioni procedural penal në fuqi, përbën një nga shtyllat themelore të procesit të rregullt ligjor dhe sundimit të ligjit. Në këtë kuadër, prokuroria ka detyrimin që, në çdo fazë të procedimit penal, të respektojë dhe të garantojë këtë të drejtë themelore. Respektimi i prezumimit të pafajësisë kërkon jo vetëm shmangien e deklarimeve publike që cenojnë integritetin e të dyshuarit/akuzuarit, por edhe ushtrimin me përmbajtje të kërkesës për masa sigurie personale. Në këtë drejtim, përdorimi i masave ekstreme të sigurimit, si arresti në burg ose në shtëpi, duhet të mbetet masë e jashtëzakonshme dhe e fundit, e rezervuar vetëm për rrethana që justifikohen nga rrezikshmëria reale e të hetuarit dhe nga pamundësia për të garantuar në mënyrë tjetër vijimin e procesit penal. Prokuroria, në përmbushje të këtij detyrimi, rekomandohet të sigurojë që çdo kërkesë për vendosjen e një mase sigurie të jetë e bazuar në mënyrë të qartë, të argumentuar dhe proporcionale, në përputhje me rrethanat konkrete të çështjes. Fokusi nuk qëndron vetëm në ekzistencën formale të garancive ligjore, por në masën se si ato zbatohen në praktikë dhe nëse prokuroria reagon ndaj çdo devijimi apo shkeljeje të tyre.
4.1.2 Njëkohësisht, është e domosdoshme që prokuroria të shmangë çdo vonesë të pajustifikuar në fazën e hetimeve, pasi këto vonesa ndikojnë drejtpërdrejt në zgjatjen e periudhave të pasigurisë për të pandehurin, në veçanti, kur ndaj tij është vendosur një masë kufizuese e lirisë. Zgjatja pa arsye objektive e hetimeve, cenon jo vetëm të drejtën për gjykim brenda një afati të arsyeshëm, por në thelb minon vetë parimin e prezumimit të pafajësisë. Në këtë drejtim, rekomandohet forcimi i mekanizmave të brendshëm të kontrollit dhe monitorimit të ecurisë së çështjeve penale në hetim, si dhe përcaktimi i standardeve të qarta për arsyetimin e afateve hetimore dhe për reagimin në rast të zvarritjes së tyre.
4.1.3 Po aq i rëndësishëm është edhe garantimi i plotë i të drejtës për përfaqësim dhe mbrojtje të drejtë ligjore gjatë të gjithë procedurës penale. Prokuroria ka detyrimin të sigurojë që i pandehuri të njoftohet menjëherë për të drejtën për të pasur një avokat dhe që kjo e drejtë të ushtrohet në mënyrë efektive dhe pa pengesa. Për këtë arsye rekomandohet respektimi i së drejtës për konsultim konfidencial me mbrojtësin, praninë e tij gjatë veprimeve procedurale, si dhe vendosjen në dispozicion menjëherë të kartës së të drejtave të tij.
4.1.4 Rekomandohet që prokuroria të rrisë përdorimin e masave alternative të parashikuara nga legjislacioni penal, duke pasur në fokus edhe të miturit, në përputhje me parimin e proporcionalitetit dhe me qëllimin e rehabilitimit dhe parandalimit të recidivizmit. Masat alternative, sipas legjislacionit penal, duhet të konsiderohen si instrumente të vlefshme që ruajnë balancën ndërmjet interesit të drejtësisë dhe mbrojtjes së të drejtave të individit. Zbatimi më i gjerë dhe më i standardizuar i këtyre masave ndihmon jo vetëm në shmangien e mbipopullimit të sistemit penal dhe paraburgimeve të panevojshme, por edhe në promovimin e një drejtësie më sociale dhe më efektive. Rekomandohet që prokuroria të zhvillojë udhëzime të brendshme dhe trajnime të posaçme për zbatimin e këtyre formave alternative, si dhe të monitorojë praktikën për të siguruar konsistencë dhe qasje të barabartë në të gjithë sistemin.
Bashkëpunëtorët e drejtësisë, masat kufizuese dhe transparenca:
4.1.5 Rekomandohet rritja e zbatimit të parashikimeve të Kodit të Procedurës Penale për bashkëpunëtorët e drejtësisë, gjykimin e drejtpërdrejtë, gjykimet e posaçme, urdhrin penal, marrëveshjet e pranimit të dënimit, si mjete për të rritur efektivitetin e procesit penal dhe për të ulur ngarkesën e sistemit gjyqësor (backlog-un), në funksion të përfundimit të çështjeve brenda afateve të arsyeshme.
4.1.6 Rekomandohet që prokuroria të ndërmarrë masa të fuqishme për të garantuar respektimin e të drejtave procedurale të personave në hetim dhe të të pandehurve, përfshirë shmangien e ndalimeve arbitrare dhe të pajustifikuara, si dhe kontrollet dhe sekuestrimet që nuk janë në përputhje me legjislacionin në fuqi. Prokuroria duhet të sigurohet që çdo masë kufizuese e lirisë, përfshirë ndalimin dhe arrestimin, të bazohet në prova të mjaftueshme dhe të jetë masë e drejtpërdrejtë dhe e nevojshme për zhvillimin e hetimeve. Ndërsa sekuestrimet dhe kontrollet duhet të kryhen vetëm kur janë të justifikuara, proporcionale dhe në respektim të procedurave ligjore dhe standardeve të të drejtave të njeriut. Rekomandohet që prokuroria të ngrejë kapacitetet për të siguruar që të gjitha veprimet procedurale të jenë të dokumentuara dhe të mbikëqyrura, duke garantuar transparencën dhe llogaridhënien e proceseve. Përdorimi i masave të tilla duhet të jetë gjithmonë i kontrolluar nga organet gjyqësore dhe të mbështetet në një arsyetim të plotë dhe të argumentuar përpara se të ndërmerren. Po ashtu, rekomandohet të forcohen mekanizmat e kontrollit të brendshëm dhe jashtëm, për të parandaluar çdo abuzim dhe për të siguruar që çdo masë kufizuese e lirisë të respektojë të drejtat e individëve dhe të përmbushë kriteret e ligjshmërisë.
4.1.7 Rekomandohet përditësimi i materialeve informuese për publikun dhe palët e përfshira mbi procedurën penale, me qëllim rritjen e transparencës, kuptueshmërisë dhe aksesit efektiv në drejtësi. Materialet informuese duhet të jenë të qarta, të përditësuara dhe të përshtatura për kategoritë e ndryshme të qytetarëve, përfshirë personat në hetim, të pandehurit, viktimat e veprave penale dhe përfaqësuesit e tyre ligjorë. Përmirësimi i aksesit në informacion ndihmon në garantimin e të drejtave procedurale, zvogëlon pasigurinë juridike dhe rrit besimin e publikut në sistemin e drejtësisë penale. Rekomandohet, gjithashtu, që materialet të jenë të disponueshme në formate të ndryshme, përfshirë digjitalisht dhe në gjuhë të thjeshtuar, kur është e nevojshme.
