Këmbanat e alarmit bien në Beograd, Kosovë dhe Sarajevë.
Ndërkohë që vëmendja e Evropës është përqendruar në Ukrainë, tensionet në Ballkanin Perëndimor kanë zier dhe liderët në rajon – si dhe në Britani – shqetësohen se presidenti rus Vladimir Putin do ta përdorë momentin për të shfrytëzuar më tej linjat e shpërbërjes në ish-Jugosllavi.
Ballkani Perëndimor përshkruhet si “pika tjetër e nxehtë”, nga figurat në nivelet e larta të qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar – dhe me nxehtësinë që po ndizet tani, Britania po shtyn që të gjashtë shtetet e rajonit t’i bashkohen BE-së për të shmangur ndikimin rus.
“Në këtë kohë, me luftën në Evropë dhe duke parë dorën e gjatë të ndërhyrjes ruse gjithashtu në rajon, do të ishe budalla nëse do të hiqje syrin nga Ballkani Perëndimor, ku ka ende çështje të trashëgimisë që ende nuk janë kapërcyer”, tha për POLITICO-n Sekretari i Jashtëm britanik, David Lammy, gjatë një vizite në rajon javën e kaluar.
“Interesat e Putinit këtu janë të mbajë rajonin të destabilizuar. Është në interesin e tij të mbajë në avantazh vendet që përbëjnë Ballkanin Perëndimor, të ketë një popullsi të destabilizuar dhe të zhvillojë një luftë kibernetike dhe hibride.”
Të gjashtë shtetet e Ballkanit Perëndimor po përpiqen të bëhen shtete anëtare të BE-së, një proces i stërzgjatur në të cilin gjeopolitika mund të jetë po aq e rëndësishme sa përmbushja e detyrave të rreshtimit. Ata përballen me sfida të rëndësishme, si brenda vendit ashtu edhe me fqinjët e tyre. Bosnje-Hercegovina, për shembull, është shtyrë në krizë pasi Milorad Dodik, anëtari serb i presidencës trepalëshe të vendit, i shmanget arrestimit për politikat e tij separatiste. Ndërkohë, Serbia e akuzon Kosovën për represion ndaj minoritetit serb, ndërsa Kosova fajëson Serbinë për dhunë brenda territorit të saj.
Ekspertët dhe ministrat e politikës së jashtme po ashtu kanë frikë se Kremlini do të përpiqet të përfitojë nga tensionet e thella etnike dhe fetare për të nxitur trazira të mëtejshme në të gjithë Ballkanin, duke rrënjosur interesat e Rusisë dhe duke krijuar akoma më shumë telashe në oborrin e pasmë të BE-së.
“Tani për tani ata duhet të ecin përpara ose do të vazhdojnë të jenë sheshi i lojërave të Rusisë,” tha një zyrtar i Mbretërisë së Bashkuar, i cili i dha anonimitetin për të diskutuar çështje që nuk ishin të autorizuar t’i komentonin publikisht. Tani ekziston “një dritare mjaft e vogël” në të cilën shtetet e Ballkanit duhet “të ndalojnë së uluri në gardh”, përpara se Brukseli të konsumohet nga pranimi i Ukrainës, thanë ata.
“Paradoksi është i gjallë këtu”
Lammy beson se Serbia – pavarësisht nga kthimi demokratik, rehatia ndaj Rusisë dhe refuzimi i saj i vazhdueshëm për të njohur Kosovën – me të vërtetë dëshiron të anëtarësohet në BE, një proces që e filloi në vitin 2009.
“Por ka perspektiva të ndryshme se si të arrijmë atje dhe sa shpejt dhe sa seriozisht,” tha Lammy gjatë një interviste në kryeqytetin serb Beograd. “Dhe ka një vizion alternativ, dhe ky është një vizion më i errët. Është një pozicion që i ngjan oligarkisë, korrupsionit, kontrollit të rëndë shtetëror, shumë më tepër një shteti policor. Ekziston edhe ai vizion, dhe ato gjëra kontestohen në këtë pjesë të botës.”
Pengesat e mëdha që Serbia duhet të kapërcejë për t’u bashkuar me bllokun, shfaqen në rrugët e Beogradit. Qeveria gjithnjë e më autoritare e udhëhequr nga presidenti Aleksandar Vuçiç, i cili kohët e fundit e priti Dodikun krahëhapur, po testohet ashpër nga një valë protestash në një shkallë të paparë më parë në Serbi.
Qindra mijëra kanë marshuar kundër korrupsionit qeveritar, në demonstratat e organizuara nga studentët mbi shembjen e një tende në një stacion hekurudhor të rinovuar në qytetin e Novi Sadit që vrau 16 njerëz në nëntor. Ata vazhdojnë të bllokojnë çdo ditë rrugë.
Ata madje i kanë zgjatur protestat e tyre për të kundërshtuar një zhvillim të propozuar të pasurive të paluajtshme luksoze nga dhëndri i Presidentit të SHBA, Donald Trump, Jared Kushner. Kompleksi i hotelit është planifikuar në vendin e bombarduar të Ministrisë së Mbrojtjes së ish-Jugosllavisë, një memorial për sulmet ajrore të NATO-s që sollën fundin e luftës me Kosovën në vitin 1999. Studentët e lidhin atë plan me marrëveshje të tjera të pasurive të paluajtshme, që ata thonë se janë korruptive. Shumë në vend gjithashtu ndjejnë neveri për përfitimin e familjes Trump, nga një vend i shkatërruar si pasojë e një fushatë bombardimesh të udhëhequr nga Uashingtoni.
Modeli i decentralizuar i organizimit të studentëve do të thotë se nuk ka një udhëheqës të qartë që mund të synohet në një goditje, por autoritetet janë akuzuar për përdorimin e një topi zanor të paligjshmë kundër demonstruesve. Beogradi ka thënë gjithashtu se shërbimet ruse të spiunazhit ndihmuan për t’iu përgjigjur trazirave.
Lammy i tha POLITICO se “ne qëndrojmë përkrah popullit”, përpara se të mbështeste protestat dhe pretendimet për përdorimin e armëve zanore gjatë një takimi të mërkurën me Vuçiqin në pallatin e tij presidencial. Sekretari i Jashtëm ishte atje për të nënshkruar një sërë marrëveshjesh, me qëllimet e dyfishta të trajtimit të migracionit të paligjshëm dhe mbajtjes së Serbisë më afër Perëndimit.
Por ishte e qartë në një deklaratë për transmetuesit e mbledhur se Vuçiç, populisti që ka kaluar më shumë se një dekadë në krye të politikës serbe, nuk e pranoi me mirësi të sfidohej. “As që më shkon në mendje të bëj ndonjë koment për protestat dhe demonstratat në Britaninë e Madhe, pasi respektoj sovranitetin e Britanisë së Madhe,” tha ai për mediat e kontrolluara fort të Serbisë.
Vuçiç mohoi gjithashtu se ishte përdorur forcë ose armë akustike kundër protestuesve dhe lëshoi një mbrojtje të vendosur ndaj Dodikut, pasi Lammy ngriti veprimet e tij “jokushtetuese” gjatë deklaratave të tyre në shtyp. (Qeveria serbe nuk iu përgjigj kërkesave për intervistë.)
Flamujt e BE-së nuk valëviten në protesta. Studentët e perceptojnë se Brukseli ka mbyllur një sy ndaj korrupsionit endemik që ata po e dënojnë, pasi BE-ja përpiqet të sjellë Vuçiqin në gjirin e tij dhe të fitojë akses në depozitat e litumit të Serbisë për prodhuesit e baterive të automjeteve elektrike.
Ndryshe nga vendet e tjera në Ballkan, miratimi serb për anëtarësimin në BE nuk duket dërrmues dhe mbështetja e gjerë për Rusinë mbetet. Procesi mund të jetë edhe më i vështirë, nëse vendi duhet ta njohë Kosovën si kusht për anëtarësim. Grafitet në të gjithë Beogradin pretendojnë se “Kosova është Serbi”. Një mohim i gjenocidit të vitit 1995 në Srebrenicë të më shumë se 8,000 burrave dhe djemve myslimanë, është i dukshëm nga sheshi qendror i Republikës. Të zakonshme, gjithashtu, janë thurjet e “f..k NATO f..k BE”.
Serbia në mënyrë diskrete ka lejuar që municionet e saj të përfundojnë në Ukrainë, por është një nga dy vendet evropiane që nuk e sanksionon Rusinë. Udhëheqja e saj mbron anëtarësimin në BE, por gjithashtu ruan marrëdhënie të ngushta me Moskën dhe Kinën, me të cilat Beogradi ka thelluar lidhjet ekonomike dhe ushtarake. “Paradoksi është i gjallë këtu”, siç tha Lammy.
Linjat e dështimeve dhe hapjet në Kosovë
Vizita e Lammy-t në rajon filloi 150 milje në jug në Kosovë, ku në kryeqytetin Prishtinë pritja e tij nuk mund të ishte më e ngrohtë. Britania, SHBA-ja dhe NATO-ja konsiderohen më së shumti atje se i kanë ardhur në ndihmë Kosovës në luftën me Serbinë. Një brez fëmijësh të quajtur Tonibler, Clinton ose Madeleine sipas liderëve perëndimorë që ndihmuan kombin të fitonte pavarësinë, tani janë në mesin e të 20-ave.
Në një intervistë për POLITICO në zyrën e saj, presidentja e Kosovës, Vjosa Osmani, një mijëvjecare energjike që mban poste të larta që nga viti 2021, e bën shumë të qartë se gjithçka nuk është mirë në marrëdhëniet me Serbinë, të cilën ajo e përshkruan si “fqinjën e tyre të çmendur hegjemon”.
Pikat e fundit të zjarrit, përfshijnë rrethimin e një manastiri ortodoks serb në fshatin Banjska në Kosovën veriore në vitin 2023 nga persona të armatosur në automjete të blinduara. Një polic dhe tre sulmues serbë etnikë u vranë në një përleshje të rëndë, për të cilën Kosova fajëson Serbinë, të cilën Beogradi e kundërshton.
Pastaj pati një shpërthim që dëmtoi sistemet e energjisë dhe ujit në një kanal të rëndësishëm dhjetorin e kaluar, të cilin Kosova e quajti “sulm terrorist”. Serbia mohoi përfshirjen dhe pretendoi se incidenti po përdorej si pretekst për të goditur serbët në Kosovë.
Kryeministri i Kosovës Albin Kurti, të cilin Beogradi e akzuzon për shtypjen e serbëve në vendin e tij, ka paralajmëruar prej kohësh se ‘kërcënimi i një lufte tjetër’është real, duke përmendur intensifikimin e bashkëpunimit të Serbisë, me atë që Osmani e quan “trekëndëshi i së keqes” – Rusia, Kina dhe Irani. Vuçiq gjithashtu ka përsëritur shpesh ogurin e një konflikti të ri në rajon, duke pretenduar se Kosova po e trajton komunitetin serb në mënyrë të padrejtë.
Trupat e udhëhequra nga NATO nga 29 vende të caktuara në Forcën e Kosovës, ose KFOR, janë vendimtare për ruajtjen e paqes së brishtë. POLITICO ishte në bazën e tyre në Camp Film City, ndërsa trupat britanike i thanë Lammy-t se besonin se Rusia po mbështet aktivitetet serbe në Kosovë, duke përfshirë operacionet e inteligjencës, konfirmoi një vlerësim i një zyrtari të lartë në Prishtinë. Ushtarët monitorojnë gjithashtu mitingjet politike dhe zgjedhjet, si dhe infrastrukturën kryesore pas shpërthimit të kanalit.
Osmani pretendon se Serbia ka ndërhyrë në zgjedhjet e fundit të përgjithshme në Kosovë; se “Qendra Humanitare Serbo-Ruse” në kufi me Kosovën është me të vërtetë një “qendër spiune ruse”; dhe se Moska e ka trefishuar shumën e shpenzuar për dezinformimin në Ballkanin Perëndimor që nga pushtimi i Ukrainës.
Ajo këmbëngul se Amerika nën Trump është një aleate e besueshme, por paralajmëron se nëse Putini del i guximshëm nga bisedimet paqeruajtëse të udhëhequra nga SHBA me Ukrainën, Ballkani mund të jetë “tokë pjellore” për një “përhapje” të atij konflikti.
“Nëse këta autokratë që kërkojnë destabilizimin janë në gjendje të bëjnë çfarë të duan … gjërat mund të përshkallëzohen shumë shpejt në këtë rajon,” thotë ajo. “Pra, parandalimi është thelbësor, dhe ne nuk duhet të lejojmë Putinin të ketë rrugën e tij. Vuçiç ka kërcyer me melodinë e Putinit për një kohë të gjatë. Është koha që ai të vendosë se ku dëshiron ta çojë vendin e tij.”
Lammy po udhëtonte në rajon me Karen Pierce, e dërguara speciale e emëruar së fundmi në Ballkanin Perëndimor. Deri në shkurt, Pierce ishte ambasadorja e Britanisë në Uashington, ku ajo u vlerësua gjerësisht për punën e saj me administratën Biden dhe Trump. Ajo ka një histori të gjatë në rajon dhe emërimi i saj, shihet si konfirmim se “sa seriozisht e merr Mbretëria e Bashkuar Ballkanin”, tha një diplomat evropian.
Në takimin e Osmanit me Lammy-n, presidenti i bëri presion atij për nënshkrimin e një marrëveshjeje ekonomike dhe sigurie, që do të përfshinte blerje dypalëshe të armëve dhe më shumë operacione të përbashkëta ndërmjet trupave të tyre. Ajo gjithashtu tha për POLITICO se kishte “shprehur zyrtarisht” vullnetin e vendit të saj për t’u bashkuar me forcën paqeruajtëse që Mbretëria e Bashkuar dhe Franca po përpiqen të organizojnë për Ukrainën – por ajo e kushtëzoi atë me nënshkrimin e marrëveshjes së dëshiruar nga MB.
Presidentja goditi “qetësimin aktiv” nga partitë e paidentifikuara në BE, të cilat ajo i kritikoi për vazhdimin e dhënies së parave për Serbinë, pavarësisht tensioneve. Kosova zyrtarisht aplikoi për t’u bashkuar me bllokun në vitin 2022, por ende nuk njihet nga pesë shtete anëtare dhe i është thënë, si Serbia, se duhet të bëjë më shumë për të normalizuar marrëdhëniet.
Ajo tha se Lammy duhet t’i thotë Vuçiqit që “të ndalojë së sulmuari fqinjët e tij, shumë qartë dhe thjeshtë”, megjithëse në intervistën me POLITICO ai nuk pranoi të atribuonte ndonjë faj për rrethimin e Banjskës. (Privatisht, zyrtarët britanikë pranojnë se ka prova të përfshirjes serbe.)
“Po zhvillohet ngadalë”
Në Bosnje-Hercegovinë, Dodik, presidenti i zjarrtë i republikës së drejtuar nga serbët e vendit, u dënua me një vit burg dhe gjashtë vjet ndalim për të mbajtur poste publike për kundërshtimin e urdhrave të të dërguarit ndërkombëtar të paqes, pozicioni i të cilit u krijua për të ndaluar rrëshqitjen e rajonit në luftë. Që atëherë ai i është shmangur një urdhër-arresti mbarëkombëtar për t’u përshëndetur nga Vuçiq në Serbi dhe nga Putin në Moskë.
SHBA dhe Britania e kanë sanksionuar vitet e fundit, por ka nga ata që duan që ata të shkojnë më tej, si Arminka Helic, një refugjate e luftërave jugosllave, e cila tani është anëtare e Dhomës së Lordëve të Mbretërisë së Bashkuar.
“Ne kemi vendosur sanksione të caktuara, por ato nuk janë shkatërruese,” tha ish-këshilltarja e qeverisë për politikën e jashtme. Ajo gjithashtu ka mbrojtur tezën e ministrave që Mbretëria e Bashkuar të dërgojë trupa në operacionin paqeruajtës të BE-së, në Bosnje dhe Hercegovinë.
Lammy nuk e përjashton mundësinë e goditjes së Dodik me sanksione të reja, duke refuzuar të komentojë masa të tilla, përveçse të thotë se “ato mbahen gjithmonë nën shqyrtim”.
Një skenar fatkeqësie që Helic parashikon është që Dodik, duke u pozicionuar si në “të djathtën e së djathtës” dhe duke u bërë viktimë e një “komploti të madh të majtë”, mund të ketë sukses t’i bëjë thirrje Trump që të njohë pavarësinë e rajonit të tij në Bosnje-Hercegovinë.
Në një nga lokalet e mbushura me tym të Beogradit, Helena Ivanov, një studiuese në institutin e studimit Henry Jackson Society, paralajmëroi se BE-ja nuk mund të “përballojë të humbasë” Serbinë, duke pasur parasysh rrethanat gjeopolitike, duke argumentuar se kjo mund të shkaktojë një valë problemesh në të gjithë rajonin.
“Nëse ktheheni në kohën jugosllave, nëse dikush do t’i kushtonte më shumë vëmendje asaj që po ndodhte këtu në vitet ’80, mendoj se gjërat mund të kishin luajtur shumë ndryshe. Mendoj se Perëndimi u zgjua me realitetet e asaj që po ndodhte në Jugosllavi, shumë pak, shumë vonë,” tha ajo.
“Dhe unë po pyes veten nëse diçka shumë e ngjashme mund të ndodhë tani, jo për sa i përket rezultatit të njëjtë – sikur po filloni një luftë, jo – por duke u zgjuar në një realitet ku ndikimet e Rusisë dhe Kinës janë aq thellë të rrënjosura në këtë vend sa që është shumë pak, shumë vonë.”
Helic pajtohet se Perëndimi po i kushton shumë pak vëmendje dhe ia atribuon këtë, zvarritjes graduale të Rusisë në rajon.
“Është si një sëmundje sepse po zhvillohet ngadalë dhe në mënyrë të padukshme. Nuk është një prerje; është si një infeksion dhe ngjitje që digjet ngadalë,” tha ajo.
Ekziston ndikimi i mediave shtetërore Russia Today dhe Sputnik, si dhe Kisha Ortodokse Ruse e lidhur me Kremlinin. Fushata dezinformuese po zhvillohen edhe në rrjetet sociale.
Ashtu si Ivanov, Heliç mendon se rreziku mund të bëhet i dukshëm për të huajt shumë papritu,r nëse Putini lejohet të marrë rrugën e tij, por ndoshta vetëm kur është tepër vonë.
“Mund të shkojë nga e keqja në më keq brenda natës, sepse ky ka qenë një proces i zbërthimit të institucioneve shtetërore që nga viti 2006, gjithçka që kemi arritur pas luftërave më ’95,” tha Heliç. “Rusia nuk dëshiron një Ballkan të qëndrueshëm, sepse është një dhimbje dhëmbi e vazhdueshme dhe e pafund për Perëndimin dhe i përshtatet shumë mirë Rusisë”./ Politico.
