Tag: programit

Në gusht të vitit 2024, një delegacion i përbërë nga ekspertë iranianë me lidhje të ngushta me programin bërthamor të Iranit udhëtoi në Rusi me një mbulesë të qartë false, ata u prezantuan si punonjës të një kompanie civile konsulence, DamavandTec, e cila ishte në fakt një mbulesë për aktivitetet e saj me SPND, një njësi sekrete nën Ministrinë e Mbrojtjes iraniane.
Përdorimi i pasaportave diplomatike të lëshuara pak javë më parë dhe koordinimi i detajuar i delegacionit tregon një nivel të lartë serioziteti dhe fshehtësie që tejkalon aktivitetet normale shkencore apo akademike. Qëllimi i vizitës ishte takimi me institute shkencore ruse që prodhojnë teknologji me përdorim të dyfishtë, të ligjshme për përdorim civil, por që mund të kenë aplikim në armë bërthamore, si p.sh. klystronët dhe neutron generatorët.
Për më tepër, dokumentet zbulojnë kërkesën për izotope radioaktive si tritiumi, Strontium-90 dhe Nickel-63, të cilat janë elementë të kontrolluar ngushtë ndërkombëtarisht për shkak të përdorimeve të tyre potenciale në armë bërthamore. Interesi për tritiumin është veçanërisht shqetësues, pasi ai mund të përdoret për të rritur fuqinë shpërthyese të kokave bërthamore.
Ky aktivitet është pjesë e një modeli më të gjerë të Iranit që synon avancimin teknologjik në mënyrë të fshehtë dhe të vazhdueshme, duke ruajtur një ambiguitet të qëllimshëm për të shmangur akuzat e qarta për zhvillim armësh.
Roli i SPND-së dhe bashkëpunimi me Rusinë: sfida për mos-përhapjen dhe gjeopolitika
SPND (Organisation of Defensive Innovation and Research) është një njësi sekrete që konsiderohet nga Perëndimi si pasardhësi i drejtpërdrejtë i programit bërthamor të Iranit para vitit 2004 (Amad Plan). Themeli i SPND u vendos nga Mohsen Fakhrizadeh, një figurë kyçe e programit iranian, i cili u vra në vitin 2020, ndërsa asociati i tij i ngushtë, Fereydoon Abbasi-Davani, ishte në mesin e shkencëtarëve të rëndësishëm që u vranë gjatë sulmeve të Izraelit në 2024.
SPND përfaqëson segmentin më të ndjeshëm dhe më pak transparent të programit iranian dhe ka vazhduar punën për zhvillimin e teknologjive të armëve bërthamore, duke përdorur një rrjet shkencëtarësh të trajnuar në institucionet më të avancuara, brenda dhe jashtë vendit.
Bashkëpunimi i delegacionit me institute ruse të mbrojtjes dhe teknologjisë që janë pjesë e agjencive të inteligjencës dhe mbrojtjes së Rusisë (FSB, GRU) tregon për një nivel të avancuar shkëmbimesh teknike, në një moment të tensionuar gjeopolitik, ku Rusia është më e izoluar dhe mund të shohë Iranin si një aleat strategjik përballë Perëndimit.
Pavarësisht deklaratave zyrtare ruse për kundërshtim ndaj armëve bërthamore iraniane, fakti që këto takime kanë ndodhur në institucionet nën mbikëqyrjen e agjencive të sigurisë ruse tregon një lloj “bashkëpunimi të dyfishtë” ose të fshehtë që dobëson normat ndërkombëtare të mos-përhapjes.
Kjo situatë përbën një rrezik të madh për stabilitetin rajonal dhe global, pasi përhapja e teknologjive bërthamore te aktorë të tillë rrit mundësinë e armëve bërthamore në Lindjen e Mesme dhe përshkallëzimin e konflikteve.
Impaktet dhe pasojat e mundshme në sigurinë ndërkombëtare
Aktivitetet e fshehta si kjo vizitë në Rusi janë shembuj të sfidave serioze që komuniteti ndërkombëtar dhe shërbimet e inteligjencës perëndimore përballen në përpjekjet për të monitoruar dhe frenuar përparimin bërthamor të vendeve si Irani.
Ndërhyrjet ushtarake dhe sulmet e Izraelit ndaj objekteve bërthamore dhe shkencëtarëve kyç, si dhe sanksionet e vazhdueshme ndaj SPND dhe kompanive të lidhura, tregojnë një përpjekje të ashpër për të penguar këtë përparim. Megjithatë, ekspertët vlerësojnë se rrjeti i njohurive dhe njerëzve është më i vështirë për t’u shkatërruar se infrastruktura fizike.
Vazhdimësia e programit mbështetet në transferimin e ekspertizës te brezat e rinj dhe në krijimin e një strukture që mund të funksionojë edhe në kushtet e presionit dhe sulmeve. Kjo e bën më komplekse dhe të gjatë procesin e denuklearizimit.
Nga ana tjetër, roli i Rusisë dhe shkëmbimet teknike me Iranin pasqyrojnë ndryshimet në skenën gjeopolitike globale, ku normat e mos-përhapjes po sfidohen nga interesat strategjike të fuqive të mëdha. Kjo kërkon rishikim të strategjive ndërkombëtare për kontrollin e teknologjive bërthamore dhe përmirësim të mekanizmave të verifikimit dhe zbatimit të sanksioneve.
Ky rast është një paralajmërim i qartë se ambiciet bërthamore të Iranit nuk janë thjesht një çështje e së shkuarës, por një proces i vazhdueshëm dhe i sofistikuar që shfrytëzon dobësitë në sistemin ndërkombëtar të kontrollit. Ai nënvizon nevojën për vigjilencë të shtuar, bashkëpunim ndërkombëtar të ngushtë dhe masa të reja për të parandaluar përhapjen e armëve bërthamore, veçanërisht në rajone të paqëndrueshme dhe me sfida të mëdha gjeopolitike.
Në një botë ku aleancat dhe interesat ndryshojnë shpejt, situata kërkon një qasje fleksibile dhe të integruar, që përfshin diplomacinë, inteligjencën, dhe në raste ekstreme, ndërhyrje preventive për të shmangur përshkallëzime që mund të jenë katastrofike për sigurinë globale.