Nga Xhabir Ahmeti
I hodhi këpucët nga dritarja e pastaj kërceu edhe vetë në tokë. Shikoi shtëpinë që i mbeti mbrapa disa hapa e që në terr dukej e patrajtë dhe e mbështjellë me një pëlhurë të zezë. Shkelte butë barit, hapat nuk e shushurinin, nuk shihte gjë, por edhe në terr e njihte çdo pëllëmbë të tokës, sepse aty ishte lindur dhe aty po kalonte jetën.
– Ende nuk na kanë diktuar – tha i pari që po vinte duke i mbajtur këpucët në dorë.
Fëmija i dytë po priste pas një muri gjysme të rrëzuar.
– A e more baterinë? – pyeti fëmija i dytë të parin.
Çdo gjë kam me vete.
Dolën në rrugën e ngushtë. I nxorën prej xhepave e prej gjinjsh të gjitha takrravatet që ditën i kishin bërë plan t’i merrnin me vete e i shtinë në një strajcë të vogël.
– Ende ka kohë të bëhesh pishman – tha ai që kishte pritur pas murit gjysmë të rrëzuar. – Mos eja
që të thuash pastaj ti ma bëre. Mate punën mirë e pastaj thuaj po a jo.
– Çka po thua, pashë perëndinë, Premtim?!… Çka po më shtiresh kaq i rëndësishëm? Ti shiko
punën tënde e për mua të mos kesh dert!
Kaluan nja tri ditë udhëtim. Kishin mbetur vetëm hije e dikurshme që nuk të hiqet kurrë. Përndryshe, po t’i takonte ndonjë i njohur vështirë se do të mund t’i njihte, por thjeshtë do t’i merrte për të panjohur. Fytyra e Premtimit kishte marrë një pamje serioze dhe lehtë mund të lexohej brenga në vijat e saj, nganjëherë nga frika, kurse fytyra e Urimit dëshmonte vetëm lodhjen. Kurrgjë tjetër. Përveç tjerash, ata ishin nxirë si është më zi, pak prej diellit që gjithë ditën e lume u shkonte pas, pak prej pluhurit e djersës e pak nga kashta në të cilën flinin natën.
– Çka ta merr menja, Premtim?… A mund të qëndrojmë edhe tri ditë?
– Mundemi edhe gjashtë… ma merr mendja… Ah, ta kishim ditur vetëm, ta kishim ditur se për sa
kohë do të dalim prej kësaj rruge të mallkuar, atëherë lehtë do ta kishim pasur. Kjo rrugë po ma shti frikën dhe frika po më lodh më shumë se të ecurit.
– E kemi mundur të ishim që moti atje, sikur të kishim hipur në tren..
– Po, besa… Në tren!… Në tren do të kishte qenë më mirë se aty do të na kishin zënë si lepujt: kap e hajt! Pa bileta në xhep – në tren!
– E edhe po të na zinin pa bileta… ç’do të bëhej?… Asgjë. Na zbresin e hajt!
– Ti je i marrë!
Pse ?- pyeti Urimi. – I marrë, po thua? Premtim, shumë po tutesh. Nuk të bën kjo, s’të shkon. Na zënë pa bileta…
Po, ani de! Në na zënçin, vetëm na zbresin e kurrgjë kurrkujt! Edhe kështu jemi në këmbë!…
– Mirëpo, o i marrë, do të pyesin pastaj për ne: kush jemi, ku shkojmë, prej nga jemik e ku ta di se
çka. E më në fund: prapakthehu, e do të na sjellin në shtëpi. A mund ta marrësh me mend se çfarë turpi do të ishte? Vëre gishtin në kokë!
– Ti je djalë i mençur, Premtim. Ashtu është.
Të katërtën ditë u kthyen vetë. Me tren, pa bileta. Dhe kur nata ra, u futën tinëz në shtrat, secili në shtëpinë e vet e fjetën pa u ngritur nja pesë ditë prej shtrati.
– Kjo s’do të thotë se s’do të provojmë edhe një herë – i tha Premtimi Urimit, kur u ndanë, atë natë.
Urimi e ktheu kokën dhe priti ti thoshte tjetri edhe ndonjë fjalë. Por ai nuk foli gjë.
Ishin të përgjumur.
***
I vetmi shkak pse kam ikur vazhdimisht prej shtëpisë ka qenë dëshira e zjarrtë që t’i kthehem sërish kësaj shtëpie, t’i kthehem nënës e pastaj… mungesës që shkëlqen. Sytë e mi shohin bukur vetëm nga largësia. “Sa e bukur është Franca kur je në Gjermani”, thoshte Fernandeli. Ndoshta ka thënë dikush tjetër, ta hajë dreqi. Por, kushdo që të ketë thënë, mire e ka pasur, se, kur je larg shtëpisë, atëherë ke kend ta duash. Njeriu është krijuar mbrapsht. Ai gjithmonë lakmon atë që s’e ka. Kur je pranë vatrës tënde – loçkë, e kurrë nuk të shkon mendja të mendosh për dashurinë ndaj saj, kur je larg të merr malli, e dashuria për vatrën ta përvëlon zemrën e ta rëndon kokën. I vetmi mendim që të pushton të tërin është mendimi që t’i kthehesh vatrës së ngrohtë të gjyshit. Nisesh e vjen e çmallesh me ato fytyra të njohura të botës sate intime dhe ti nuk ngihesh me përqafime e përshëndoshje plot mall e dashuri. Sa përfundojnë këto çaste solemne të dashurit t’u gogësijnë e patjetër, patjetër të qortojnë. Ti ende nuk je ulur, ende nuk e ke prekur me dorë nënën vendlindje, ata të lëshohen e të thonë: po a ende nuk i mblodhe të shkretat e t’i shtish njëherë në kokë ose të flasin ndonjë marrëzi për të cilën nuk të shkon mendja, e të cilën as bualli nuk mund ta luajë nga pesha e lëndimit shpirtëror që shkakton. E atëherë, s’ka, të jepet ideja si rrufeja, që nesër t’ia mbathësh përsëri: nga sytë – këmbët. Ti sa je kthyer, ata të flasin për synetinë. Domethënë më shuë e paskan pasur dert synetinë se mua. Edhe unë nuk kam pasur kurrgjë kundër synetisë, por doja ta di a unë isha bërë syneti a synetia bëhej për mua. Nejse. Unë rri aty, pranë tyre, ata çohen e shkojnë të rregullojnë shtratin tim. Të gjithë i preokupon shtrati, asnjëri nuk i kthen sytë nga unë. Shtratin e përgatitin për mua, e për mua pesë para nuk i japin. Ani, ani. S’të mbetet tjetër pos se edhe ti të argëtohesh me shtratin duke e shikuar. Ata, të dashurit tu shkojnë e ta mbushin shtratin me do lecka e kinda e lara folklorike, tamam si lehonës së malësisë në shekujt që kanë ikur që moti, sa ty të skuqen veshët, sidomos kur t’i sjellin petullat. Petullat pikojnë gjalpë – ty të villet. Shikon nga dritarja, prej pozitës së Timurlengut të vogël, me salltanet kiç të varfërisë shekullore e ç’të shohësh përjashta, prej dritares: pastoralja! Qurullohen qurani e qura, desha të them biba e bibani. Qeni i madh i Sharrit i ka rënë në erë festës dhe e pret hisen e vet të eshtrave. Vetëm dhoma e stolisur është sterile prej pastërtisë, jo për tjetër, por pse në të nuk ka hyrë njeri pos meje ditën e synetisë. I mbaj brekushet e gjata me dy gishta, bëj ushtrime si mbrohet plaga, si duhet të ruhet dregëza që të bjerë vetë. Rri në dhomën e stolisur e të gjithëve u duket se më është bërë nder I paparë. Kam hyrë në dhomën e stolisur, domethënë kanë bërë diçka ekstra për mua dhe prej meje pritet të bindem se nuk jam më ai i djeshmi, por diçka tjetër. Jam tash, a priori më i pjekur. Këtu jeta ime duhet, por edhe bën kthesë. Tash e tutje jo që do të kem privilegje, si “më i pjekur”, po do ta kem përgjegjësinë më të madhe. Në sytë e të gjithëve e lexoj mendimin: hyre më në dhomën e synetisë, prandaj mblidhi mendtë! Po kjo nuk është hera e parë që unë hyj në këtë dhomë. Një herë, natën e parë kur erdhi nusja e kushëririt tim, thuaja sa një grimë isha, më shtinë të valavitem në shtratin ende të paprekur të dhëndërisë. Për këtë ritual që nuk ka prejardhje prej Afrike (sepse atje, thonë, njerëzit flenë nëpër drunj e jo në shtretër) më shpërblyen me një para bukur të madhe prej letre, të cilën pastaj, tinëz prej të tjerëve, ma mori im atë, duke më këshilluar, si sot që këshillojnë skribomoralistët, se paratë janë të dëmshme për shëndetin e shpirtit të njeriut. Nejse. Të dalim te petullat dhe te dregëza që e mbroja me pedantëri të mos bjerë në qilimin e bukur pa i ardhur koha e rënies spontane. Para se të bëhej synetia, unë desha t’u tregoj atyre sesa fatale do të jetë kjo ceremoni, por ata nuk më linin as ta hap gojën. “Shsht”, ma bënin, “hesht mistrec, he kastravec”! Ani mirë, de… Dhe më në fund, erdhi berberi. Kishte edhe ç’të priste edhe ç’të rruante. Mirëpo atij aq i bënte kjo punë. Punë zanati e kishte. E mua majat e veshëve më shponin nga të skuqurit e nga turpi. Pastaj më kaloi dhembja e më mbeti turpi e dregëza. Në raftë njëherë kjo dregëz e mallkuar, mendoja, ua luajta nënën (shprehje kjo, për këtë rast, pa objekt, e mësuar nga im atë). Dhe, ç’e kisha sosur, bëra: posa ra dregëza, u përgatita. Hajt, merre botën në sy. I marrë, i thashë vetvetes, e mos u kthe këtu më midis bibave e dregëzave. Në botën tjetër, kam dëgjuar, bie shi sherbet. Unë s’e kam parë këtë shi se mua gjithmonë më është dashur të marr rrugë verës. E verës – thatësi, vëlla! Nisesh në thatësi e vapë, shiu kurrkund. Për të ngrënë, e bën disi, por kur s’ke ç’të pish, hic s’bën e s’ke ç’të bësh tjetër, por nëpër vapë si nisesh ashtu kthehesh, me vrap në vattrën e ngrohtë të gjyshit, në shtëpinë me oxhak të babait. Efekti i plotë. Mjafton tri ditë mungesë që atyre t’u dalë mendja prej frikës. “Na e vodhën fëmijën karvanët e fallxhorëve dhe të përderësve”! “Shikoni”! i frikësonin fëmijët e tjerë:”Mosni, rrini urtë se vijnë magjistarët, vijnë fallxhorët e vijnë përderësit e ju vjedhin si Urimin”! Kurse tim ati i rridhnin lotët faqeve e mjekrës. Kush burrë? …E pat burrëria! Evladi po ta djegka loçkën e shpirtit. Po, po pikërisht im atë është që thotë kështu. Pastaj: vetëm le të kthehet se do t’ia falë atë paranë e madhe të valavitjes në shtratin e nuses, e do t’ia falë edhe atë tjetrën, të synetisë. Vetëm le të dojë perëndia… E jo që do perëndia, por kthehem unë vetë. E kur vij, ky im atë që më premton ar e xhevahirë, t’ia mësyn një shkopi thane me nyje e prite bir! …Më duhet të fshihem edhe disa ditë të mira, pastaj, në një kënd të cilin edhe ai e di fort mire,, po shtiret se nuk e di ku jam, ku me nder me thënë kundër tij, m’i kompensojnë dhe m’i nxjerrin prej hundëve të gjitha ato copa mishi të pulës që kam pasur rast t’i shijoj nga shkaku I shyqyrit të kthimit tim nga kurbeti. Kështu kalon një kohë bukur e mire dhe kurbeti bëhet vetëm një temë e ndaluar (shi për këtë edhe shumë e dashur) midis meje e Premtimit. S’ka njeriu si gjen shkak të marrë rrugë: kurrkush nuk të nguc, kurrkush nuk ta turbullon ujin. Kështu rrjedh jeta, rrjedh e nuk ndalet. Herë shkon e qetë si lumi kur nis të shteret verës e herë vjen e do të vërshojë. Një vërshim i tillë më ndodhi pas një kohe kur një korrier ma solli një letër te dera. Kjo letër babanë e gëzoi shumë (armiku gjithmonë i gëzohet fatkeqësisë së tjetrit), kurse nëna t’ia nisi një vaji të thekshëm e ta bëri gjëmë të paparë sa që zëri i saj më dukej se arrinte deri në shtatë kate qiell, kurse mua më bëhej se po ma shpon zemrën si me turjelë. Babai e shpjegoi çështjen, si gjithmonë, me dy fjalë: “Të thirrin në rekrutim”! E fytyra i shkëlqente prej gëzimit. Dhe, kështu, qejfi i babait u bë edhe njëherë, si gjithherë. Mua më morën së bashku me shumë të tjerë, më zhveshën si gjatë synetisë, më prekën e më shprekën, m’i shikuan dhëmbët si kuajve në pazar, më matën e më çmatën, më vunë në një kandar të më matin sa kilogramë mish kam në shtatin tim të njomë. Thashë vetë me vete: tash kur të më fusin në ndonjë kamion të pluhurosur e të më çojnë atje ku shitet mishi. Por jo. Ma dhanë vetëm një letër e më thanë të kthehem në shtëpi, të pres. Ata, më thanë, përsëri do të më thirrnin. Por kë të pres? Mua të më thirrni edhe njëherë në këtë cirk matjesh e çmatjesh lakuriqe… Nëse më gjeni, më mirë ma bëfshi! E tash, bini biro, bini e teproni me kësofarë marrish, sa të doni!.. kështu u thashë unë atyre vetë me vete. Më doli boll edhe kjo shaka, përsëri në llogari timen. Po zgjidhja? Doemos duhet biseduar me Premtimin. Menjëherë pasoi marrëveshja jonë e fshehtë. S’ka, s’bën të pritet më shumë! Sa më vonë, aq më keq!
Hajt të nisemi! U bë. Po ishim bërë burra më, me lalën, e për t’u nisur – u nisëm, por si të kthehemi se?… Ishim bërë si… si të them… pa rruar, mustaqet vesh më vesh. Burri s’e ka vetëm trimërinë, thoshte Premtimi, në në stacion hekurudhor, diku në botë, po edhe urtinë. Kaq sa u endëm e brodhëm poshtë e përpjetë, tha ai, do ta kishim kryer edhe ushtrinë. E kështu… ra obligimi ushtarak e s’po guxojmë të kthehemi në shtëpi. Më në fund, siç e dimë, çfarë kuptimi mund të ketë ikja nga shtëpia dje dhe për çka mund të shërbejë tjetër përveç se për të na mundësuar kthimin prej aty prej nga kemi ikur. “Ti je djalë i mençur, Premtim! Ashtu është”! i them unë. Po kthehemi, po e kryejmë obligimin ushtarak e pastaj gjejmë ndonjë shkak të ri e ikim përsëri… Atëherë do ta kemi derën hapur të kthehemi. Jo si tash. U kthyem. E kryem obligimin ushtarak. Filluam të jetojmë si më të lumtur që mund të thuhet, midis natyrës pastorale e rustikale. Ndërkaq ajo ndjenja e fshehtë sadiste që gjithsecili e ka Brenda lëkurës, ndjenjë kjo e vogël sa një thërrmijë, një thërrmijë hyjnore që mbetet tërë jetën Brenda lëkurës sonë, pikërisht kjo kënaqej duke i parë ata që erdhën pas nesh e hoqën të zitë e ullirit me zhgrryerje nëpër shtretër të paprekur të dhëndërisë, me syneti, me fshehje nëpër kënde të errëta me merimanga, me rekrutime… Ne tash po bëheshim gati për një aventurë tjetër, të pjekur, dhe, ç’prej ditëve të fëmijërisë të përgatitur: do të marrim një rrugë të largët nga e cila, edhe po të duash të kthehesh, nuk do të mundesh për shkak të largësisë. Largësia do të jetë më e gjatë sesa jeta, kështu që po t’i rrekemi kthimit, do të vdesim rrugës. Mirëpo i ranë në fije qëllimit tonë. Shpejt e shpejt na zunë nuse. Kjo më u bë e padurueshme. Ne kishim dëshirë të marrim udhë si Aga Ymeri e ata na zunë nuse. “Mirë”, tha Premtimi, “po fundja, pse një natë mos të rrimë me gratë”? Atëherë udhëtimi ynë, me të vërtetë do t’i ngjante atij të Aga Ymerit. Flemë një natë.”, thotë Premtimi, “e pastaj nga sytë – këmbët”! Ti je djalë i mençur, Premtim! Ashtu është! i them unë.
Do të jemi pikërisht si Aga Ymeri….
Mirëpo ec e dil nga shtrati i ngrohtë i nuses…
ObserverKult
Lexo edhe:
Pse ky film horror i vitit 1922 vazhdon të tmerrojë edhe sot e kësaj dite këdo që e shikon
Edi Rama: Pamje magjepsëse nga Liqeni i Zambakëve në Shkodër (video)
