Lajmidites.com

Tag: pluhuri

  • Çfarë është habubi? Shkenca pas stuhisë së madhe të pluhurit që mbuloi Feniksin

    Çfarë është habubi? Shkenca pas stuhisë së madhe të pluhurit që mbuloi Feniksin

    Qindra mijëra banorë të Feniksit u përfshinë së fundmi nga një mur i lartë pluhuri, i njohur si habub, që solli errësirë të plotë, shikueshmëri pothuajse zero dhe stuhi të forta shoqëruese. Mbi 60,000 persona mbetën pa energji elektrike.

    Çfarë është habubi?

    Habubet janë stuhi të fuqishme pluhuri, të ngritura nga erërat e forta të stuhive gjatë sezonit musonik. Ato mund të jenë disa kilometra të gjata dhe disa mijëra metra të larta, duke udhëtuar qindra kilometra.

    Sipas Sean Benedict-it, meteorolog në Shërbimin Kombëtar të Motit në Feniks, jo çdo stuhi pluhuri është habub, ato dallohen nga mënyra si krijohen dhe nga qëndrueshmëria e tyre. Fjala “habub” vjen nga arabishtja hab, që do të thotë “të frysh”.

    Gjatë musonit veror, ajri i ngrohtë tërheq lagështi nga Oqeani Paqësor dhe Gjiri i Kalifornisë, duke krijuar stuhi që përfundimisht shemben dhe prodhojnë mikroshpërthime. Këto erëra me shpejtësi deri në 130 km/h ngrenë pluhur nga toka, duke formuar mure kolosale pluhuri. Ky proces përshpejtohet nga një fenomen i quajtur saltacion, ku grimcat e tokës përplasen me njëra-tjetrën dhe shumëfishohen në ajër.

    Një nga zonat më të prekura është korridori I-10 mes Feniks dhe Tuson, ku habubet janë të zakonshme.

    Ndikimi në klimë dhe mjedis

    Ekspertët paralajmërojnë se me ndryshimet klimatike, habubet po bëhen më të shpeshta dhe më intensive. Temperaturat e larta, thatësira dhe erërat ekstreme krijojnë kushte për ngritjen e pluhurit.

    Një raport i OKB-së ka identifikuar jugperëndimin e SHBA-ve si një rajon tepër të thatë dhe të rrezikuar. Nga ana tjetër, një studim i vitit 2023 tregoi se pluhuri atmosferik nga shkretëtirat mund të ketë një efekt ftohës të lehtë global, duke zbutur ngrohjen e shkaktuar nga gazrat serrë.

    Megjithatë, habubet përkeqësojnë shikueshmërinë dhe kur kombinohen me tymin e zjarreve, efektet janë edhe më të rënda.

    Rreziqet për shëndetin

    Stuhitë e pluhurit mbartin rrezik serioz për shëndetin. Një prej tyre është Ethet e Luginës, një infeksion kërpudhor që përhapet nga sporet e ngritura në ajër. Rreth 20,000 raste raportohen çdo vit në SHBA.

    Në zonat ku ka ish-miniera të braktisura, habubet mund të shpërndajnë metale toksike si plumbi dhe arseniku, duke ndotur tokën, ujin dhe ajrin. Pluhuri shpesh mbetet pezull për ditë të tëra, duke shkaktuar probleme të rënda respiratore dhe kardiovaskulare, sidomos te personat me imunitet të dobët.

    Si të mbroheni gjatë një habubi

    Ndiqni paralajmërimet e Shërbimit Kombëtar të Motit. Nëse jeni duke ngarë, ndaloni mënjanë dhe fikni dritat, për të shmangur përplasjet nga shoferët që ndjekin dritat tuaja. Qëndroni në ambiente të brendshme, përdorni filtra ajri HEPA ose sisteme HVAC me efikasitet të lartë. Përdorni maskë kur duhet të dilni jashtë. Ekspertët theksojnë se shmangia e ekspozimit është veçanërisht e rëndësishme për njerëzit me sëmundje të mushkërive, zemrës ose me imunitet të dobët./National Geographic – Syri.net

  • VIDEO/ SHBA, momenti kur një mur i madh pluhuri “gëlltit” Phoenix

    VIDEO/ SHBA, momenti kur një mur i madh pluhuri “gëlltit” Phoenix

    Një “mur” i madh pluhuri, i njohur në meteorologji si habub, “gëlltiti” pjesë të zonës metropolitane të Phoenix të hënën në mbrëmje, duke shkaktuar vizibilitet zero.

    Sipas CNN, pas stuhisë së rërës, stuhi të forta goditën qytetin, duke shkaktuar rrëzimin e pemëve, dëme të mëdha materiale dhe ndërprerje të energjisë elektrike. Në aeroportin Sky Harbor të Phoenix, një urë u shkatërrua nga erërat me shpejtësi 112 km/orë.
    Shërbimi i Phoenix lëshoi ​​paralajmërime për stuhi rëre dhe stuhi të forta ndërsa stuhia arriti në Qarkun Maricopa, me autoritetet që u bënë thirrje njerëzve të shmangin drejtimin e automjeteve për shkak të dukshmërisë së ulët në mënyrë të rrezikshme.
    Departamenti i Transportit i Arizonës raportoi përmbytje në rrugë, duke u bërë thirrje shoferëve të jenë të kujdesshëm.

    Dust storm blankets everything in its path as it rolls through the Phoenix, Arizona, area. pic.twitter.com/FpecQcryHo
    — Fox News (@FoxNews) August 26, 2025

    Siç raporton rrjeti amerikan, më shumë se 60,000 klientë në Arizona mbetën pa energji elektrike për shkak të stuhive, me shumicën e problemeve me energjinë elektrike të regjistruara në Qarkun Maricopa, sipas PowerOutage.us.

    This evening: A massive dust storm is sweeping across Phoenix, creating an intense scene visible from Sky Harbor International Airport.
    📍 Phoenix, Arizona, USA . pic.twitter.com/WQGr0HKSK8
    — Weather Monitor (@WeatherMonitors) August 26, 2025

    Për rreth një orë, Aeroporti Ndërkombëtar Phoenix Sky Harbor vendosi një ndalesë tokësore dhe pezulloi të gjitha uljet dhe ngritjet, pasi objektet ishin të mbuluara nga një re e madhe pluhuri. Aeroporti u rikthye më vonë në funksionim, por pati vonesa në fluturime deri vonë natën e së hënës, ndërsa ekipet kontrolluan zonën për ndonjë dëmtim.
    Në Gilbert të Arizonës, rreth 35 kilometra në juglindje të Phoenix, pati “ndërprerje të semaforëve dhe pemë të rrëzuara në të gjithë qytetin”, tha policia, duke u bërë thirrje banorëve të shmangin udhëtimet për shkak të kushteve të rrezikshme.
    Stuhitë e rërës nuk janë asgjë e re gjatë sezonit të musoneve në Arizona, por kjo ishte mjaft intensive. Siç shpjegon CNN, fenomeni i habubit shkaktohet nga erërat e një stuhie që fryn në drejtime të ndryshme, duke ngritur rërë nga shkretëtira dhe duke formuar një mur pluhuri. Këto mure mund të arrijnë qindra metra lartësi dhe të shtrihen për disa kilometra, duke zhdukur horizontin në sekonda, si një stuhi dëbore në dimër.

    Top Channel

  • “Do çlirojë vendin nga një barrë pluhuri dhe ferrash”, Rama ‘piketon’ synimin e radhës: Deri në fund të dekadës, s’ka më pagesa me cash

    “Do çlirojë vendin nga një barrë pluhuri dhe ferrash”, Rama ‘piketon’ synimin e radhës: Deri në fund të dekadës, s’ka më pagesa me cash

    Kreu i qeverisë në përmbylljen e takimit maratonë me përfaqësuesit e teknologjisë, u ndal edhe te një ambicie e radhës.

    Sipas Edi Ramës, deri në fund të kësaj dekade, qëllimi është që të gjitha pagesat dhe transaksionet të bëhen në mënyrë digjitale, një synim që edhe më herët e ka cekur.
    “Duhet ta kalojmë në një nivel tjetër agjencinë e inovacionit. Ajo që mbeti pa u thënë është që ne kemi dhe një ambicie tjetër që deri në fund të dekadës Shqipëria të jetë cashless, pra transaksionet financiare të jenë digjitale, na duhet sforco e madhe, na duhet goxha sensibilizim, teknologjia nuk mungon.
    Është plotësisht e realizueshme dhe do çlirojë vendin nga një barrë pluhuri dhe ferrash në jetën e përditshme, dhe e fundit që kam është që në atë dokumentin që do përgatisni të jenë sa më të lirë dhe kreativ, pa vendosur limit”, tha Rama.
     

    Top Channel

  • “Do çlirojë vendin nga një barrë pluhuri”, Rama: Në fund të dekadës, s’ka më pagesa me cash

    “Do çlirojë vendin nga një barrë pluhuri”, Rama: Në fund të dekadës, s’ka më pagesa me cash

    Edi Rama

    BERAT-Kryeministri Edi Rama në takimin me përfaqësuesit e teknologjisë që u zhvillua në Berat, u shpreh se deri në fund të kësaj dekade, synohet që të gjitha pagesat dhe transaksionet të bëhen në mënyrë digjitale.
    Edi Rama: Ajo që mbeti pa u thënë është që ne kemi dhe një ambicie tjetër që deri në fund të dekadës Shqipëria të jetë cashless, pra transaksionet financiare të jenë digjitale, na duhet sforco e madhe, na duhet goxha sensibilizim, teknologjia nuk mungon. Është plotësisht e realizueshme dhe do çlirojë vendin nga një barrë pluhuri dhe ferrash në jetën e përditshme, dhe e fundit që kam është që në atë dokumentin që do përgatisni të jenë sa më të lirë dhe kreativ, pa vendosur limit. Deri në fund gushtit të mund të firmosin marrëveshjen kuadër me qeverinë për bashkëpunimin mes nesh.

  • Pluhuri i Hënës është më pak toksik se ndotja urbane, ja çfarë thotë studimi

    Pluhuri i Hënës është më pak toksik se ndotja urbane, ja çfarë thotë studimi

    Pluhuri hënor rezulton të jetë më pak i dëmshëm për qelizat e mushkërive të njeriut dhe dukshëm më pak toksik sesa ndotja e zakonshme e ajrit në Tokë, sipas një studimi të ri nga Universiteti i Teknologjisë në Sydney.

    Këto gjetje vijnë ndërsa NASA përgatitet të rikthejë njerëzit në Hënë për herë të parë pas më shumë se 50 vitesh, përmes misioneve Artemis.

    Studimi, i publikuar në revistën Life Sciences in Space Research, jep të dhëna qetësuese për ndërtimin e një baze të qëndrueshme njerëzore në sipërfaqen hënore.

    Studiuesit analizuan efektet e simuluesve të pluhurit hënor në qelizat njerëzore të mushkërive dhe i krahasuan ato me ndikimin e grimcave të ndotjes urbane, të mbledhura nga një rrugë e ngarkuar në Sydney.

    Fokusi i kërkimit ishte në grimcat e imta (≤2.5 mikrometra), të cilat mund të depërtojnë thellë në rrugët e poshtme të frymëmarrjes, duke anashkaluar mbrojtjen natyrore të organizmit. Studiuesit përdorën dy lloje qelizash, ato bronkiale dhe alveolare, për të përfaqësuar rajonet e sipërme dhe të poshtme të mushkërive.

    Sipas rezultateve, ndonëse pluhuri hënor mund të veprojë si një irritues i lehtë, ai nuk shkaktoi dëmtime serioze qelizore apo inflamacion të krahasueshëm me ndotjen urbane. Gjatë misioneve Apollo, astronautët përjetuan probleme me frymëmarrjen pasi pluhuri hënor që ngjitej në kostumet e tyre u pezullua brenda anijes hapësinore dhe më pas u thith. Kjo çoi në teshtima, vështirësi në frymëmarrje dhe acarim të syve.

    “Megjithëse pluhuri hënor mund të shkaktojë acarim të menjëhershëm në rrugët e frymëmarrjes, ai nuk paraqet rrezik për sëmundje kronike si silikoza, e shkaktuar zakonisht nga grimcat e silicës,” shpjegon Michaela Smith, autore kryesore e studimit dhe kandidate për doktoraturë në Universitetin e Teknologjisë në Sydney.

    NASA vazhdon të trajtojë seriozisht rreziqet që vijnë nga ekspozimi ndaj pluhurit hënor. Smith, pas një vizite në Qendrën Hapësinore Johnson në Hjuston, përshkroi një ndër risitë teknologjike që po planifikohen: “Tani po projektohen kostume hapësinore që qëndrojnë të bashkangjitura jashtë roverit. Astronauti futet në kostum nga brenda automjetit, pa e sjellë kurrë brenda kabinës, duke shmangur kështu ndotjen nga pluhuri.”

  • Marsi mund të vrasë astronautët, studimi i ri zbulon efektet shëndetësore të qëndrimit në Planetin e Kuq tek astronautët

    Marsi mund të vrasë astronautët, studimi i ri zbulon efektet shëndetësore të qëndrimit në Planetin e Kuq tek astronautët

    Një studim i ri në Universitetin e Kalifornisë Jugore (USC) zbulon se vetë toka në Mars mund të dëmtojë shëndetin e astronautëve, duke shkaktuar dëme serioze dhe potencialisht të pakthyeshme të frymëmarrjes.

    Ndërsa njerëzit intensifikojnë përpjekjet për të kolonizuar Marsin, shkencëtarët po japin alarmin për një kërcënim të heshtur që mund të minojë çdo plan misioni në Planetit të Kuq.
    Një studim i ri në Universitetin e Kalifornisë Jugore (USC) zbulon se vetë toka e Planetit të Kuq mund të dëmtojë shëndetin e astronautëve, duke shkaktuar dëme serioze dhe potencialisht të pakthyeshme të frymëmarrjes.
    Nën qetësinë sipërfaqësore të Marsit qëndron një rrezik i padukshëm. Toka e saj është e mbushur me grimca pluhuri jashtëzakonisht të imta që shkencëtarët paralajmërojnë se janë kimikisht agresive dhe biologjikisht invazive. “Ka shumë elementë toksikë potencialë ndaj të cilëve mund të ekspozohen astronautët në Mars,” tha Dr. Justin L. Wang, autori kryesor i studimit.
    “Më e rëndësishmja, ekziston një pluhur silicë, përveç pluhurit të hekurit të bazaltit dhe hekurit nanofazë, të cilët reagojnë në mushkëri dhe mund të shkaktojnë sëmundje të frymëmarrjes”.
    Kërcënimi përkeqësohet nga madhësia e grimcave. Pluhuri marsian është më i vogël se madhësia minimale që mund të nxjerrë mukoza në mushkëritë tona, duke e lejuar atë të udhëtojë më thellë në mushkëri dhe të mbetet në inde.
    Përtej përbërjes së tij kimike, Marsi paraqet një kërcënim të dytë, klimën e tij të ashpër. Çdo vit planeti goditet nga stuhitë rajonale të pluhurit dhe çdo disa vjet, këto stuhi zgjerohen në ngjarje globale, duke mbushur atmosferën me zhavorr në ajër.
    Në vitin 2018, një stuhi e tillë çaktivizoi roverin Opportunity të NASA-s duke mbuluar panelet e saj diellore dhe duke bllokuar rrezet e diellit. Për astronautët, pasojat shkojnë përtej humbjes së fuqisë. Këto stuhi veprojnë si sisteme masive të shpërndarjes së grimcave toksike. “Silikoza dhe ekspozimi ndaj pluhurit toksik të hekurit i ngjajnë pneumokoniozës së punëtorëve të qymyrit,” shpjegoi Wang.
    Rreziqet e pluhurit planetar nuk janë hipotetike. Astronautët e Apollon u përballën me rreziqe të ngjashme në Hënë. Pas kthimit në mjetin e uljes, shumë prej tyre patën kollë të vazhdueshme, acarimin e syve dhe madje edhe shikimin e paqartë pas ekspozimit ndaj pluhurit hënor. NASA më vonë konfirmoi se rreziqet më të rrezikshme lidhen me thithjen dhe problemet në shikim.
    Megjithatë, pluhuri marsian shton një nivel tjetër toksiciteti. Së bashku me silicën dhe hekurin, regoliti përmban perklorate, gips dhe elementë gjurmë si arseniku, kadmiumi dhe kromi. Disa nga këto substanca njihen si kancerogjene ose shumë toksike, por efektet e tyre të kombinuara në kushtet marsiane ende nuk kuptohen mirë.
    Kur astronautët sëmuren në Tokë, ndihma është vetëm disa minuta larg. Në Mars, është një histori shumë e ndryshme. “Është shumë më e vështirë për të trajtuar astronautët në Mars sepse koha e tranzitit është dukshëm më e gjatë se misionet e tjera të mëparshme në ISS dhe Hënë,” vunë në dukje studiuesit.
    Një mision i plotë mund të zgjasë tre vjet, me ekuipazhin që kalon një vit ose më shumë në gravitet të ulët, rrezatim të lartë dhe ekspozim të vazhdueshëm ndaj grimcave toksike.
    Trajtimet vijnë edhe me kompromise. Hulumtimet tregojnë se “vitamina C mund të ndihmojë në parandalimin e sëmundjeve të ekspozimit ndaj kromit dhe jodit”, ndërkohë që në fakt mund të shkaktojë sëmundjet e tiroides që synohet të parandalojë.

    Top Channel

  • Marsi mund të vrasë astronautët, studimi i ri zbulon efektet shëndetësore të qëndrimit në Mars tek astronautët

    Marsi mund të vrasë astronautët, studimi i ri zbulon efektet shëndetësore të qëndrimit në Mars tek astronautët

    Një studim i ri në Universitetin e Kalifornisë Jugore (USC) zbulon se vetë toka në Mars mund të dëmtojë shëndetin e astronautëve, duke shkaktuar dëme serioze dhe potencialisht të pakthyeshme të frymëmarrjes.

    Ndërsa njerëzit intensifikojnë përpjekjet për të kolonizuar Marsin, shkencëtarët po japin alarmin për një kërcënim të heshtur që mund të minojë çdo plan misioni në Planetit të Kuq.
    Një studim i ri në Universitetin e Kalifornisë Jugore (USC) zbulon se vetë toka e Planetit të Kuq mund të dëmtojë shëndetin e astronautëve, duke shkaktuar dëme serioze dhe potencialisht të pakthyeshme të frymëmarrjes.
    Nën qetësinë sipërfaqësore të Marsit qëndron një rrezik i padukshëm. Toka e saj është e mbushur me grimca pluhuri jashtëzakonisht të imta që shkencëtarët paralajmërojnë se janë kimikisht agresive dhe biologjikisht invazive. “Ka shumë elementë toksikë potencialë ndaj të cilëve mund të ekspozohen astronautët në Mars,” tha Dr. Justin L. Wang, autori kryesor i studimit.
    “Më e rëndësishmja, ekziston një pluhur silicë, përveç pluhurit të hekurit të bazaltit dhe hekurit nanofazë, të cilët reagojnë në mushkëri dhe mund të shkaktojnë sëmundje të frymëmarrjes”.
    Kërcënimi përkeqësohet nga madhësia e grimcave. Pluhuri marsian është më i vogël se madhësia minimale që mund të nxjerrë mukoza në mushkëritë tona, duke e lejuar atë të udhëtojë më thellë në mushkëri dhe të mbetet në inde.
    Përtej përbërjes së tij kimike, Marsi paraqet një kërcënim të dytë, klimën e tij të ashpër. Çdo vit planeti goditet nga stuhitë rajonale të pluhurit dhe çdo disa vjet, këto stuhi zgjerohen në ngjarje globale, duke mbushur atmosferën me zhavorr në ajër.
    Në vitin 2018, një stuhi e tillë çaktivizoi roverin Opportunity të NASA-s duke mbuluar panelet e saj diellore dhe duke bllokuar rrezet e diellit. Për astronautët, pasojat shkojnë përtej humbjes së fuqisë. Këto stuhi veprojnë si sisteme masive të shpërndarjes së grimcave toksike. “Silikoza dhe ekspozimi ndaj pluhurit toksik të hekurit i ngjajnë pneumokoniozës së punëtorëve të qymyrit,” shpjegoi Wang.
    Rreziqet e pluhurit planetar nuk janë hipotetike. Astronautët e Apollon u përballën me rreziqe të ngjashme në Hënë. Pas kthimit në mjetin e uljes, shumë prej tyre patën kollë të vazhdueshme, acarimin e syve dhe madje edhe shikimin e paqartë pas ekspozimit ndaj pluhurit hënor. NASA më vonë konfirmoi se rreziqet më të rrezikshme lidhen me thithjen dhe problemet në shikim.
    Megjithatë, pluhuri marsian shton një nivel tjetër toksiciteti. Së bashku me silicën dhe hekurin, regoliti përmban perklorate, gips dhe elementë gjurmë si arseniku, kadmiumi dhe kromi. Disa nga këto substanca njihen si kancerogjene ose shumë toksike, por efektet e tyre të kombinuara në kushtet marsiane ende nuk kuptohen mirë.
    Kur astronautët sëmuren në Tokë, ndihma është vetëm disa minuta larg. Në Mars, është një histori shumë e ndryshme. “Është shumë më e vështirë për të trajtuar astronautët në Mars sepse koha e tranzitit është dukshëm më e gjatë se misionet e tjera të mëparshme në ISS dhe Hënë,” vunë në dukje studiuesit.
    Një mision i plotë mund të zgjasë tre vjet, me ekuipazhin që kalon një vit ose më shumë në gravitet të ulët, rrezatim të lartë dhe ekspozim të vazhdueshëm ndaj grimcave toksike.
    Trajtimet vijnë edhe me kompromise. Hulumtimet tregojnë se “vitamina C mund të ndihmojë në parandalimin e sëmundjeve të ekspozimit ndaj kromit dhe jodit”, ndërkohë që në fakt mund të shkaktojë sëmundjet e tiroides që synohet të parandalojë.

    Top Channel