Prindër të shqetësuar po i drejtohen gjithnjë e më shpesh klinikave të endokrinologjisë për shkak të shenjave të hershme të pubertetit tek fëmijët e tyre, të cilët ata i konsiderojnë ende shumë të vegjël për ndryshime të tilla. Sipas mjekëve, në shumicën e rasteve shqetësimi është i panevojshëm, por rritja e rasteve të vërteta të pubertetit të parakohshëm po vërehet gjithnjë e më shumë.
Sipas endokrinologes dhe pediatres Dr. Ljiljana Saranac, puberteti është një proces natyror që shënon kalimin nga fëmijëria në moshën e rritur, por mosha e fillimit të tij është ndikuar ndjeshëm nga ndryshimet mjedisore të dekadave të fundit. “Fëmijët po piqen më herët, jo vetëm fizikisht, por edhe socialisht”, thekson ajo.
Kush rrezikon më shumë pubertet të parakohshëm?
Studimet tregojnë se:
• fëmijët e adoptuar, sidomos pas migrimit,
• fëmijët e lindur të vegjël për moshën gestacionale,
• fëmijët që jetojnë në stres ose janë abuzuar,
kanë më shumë gjasa të hyjnë herët në pubertet. Ndryshime të tilla shfaqen edhe në sindroma të caktuara dhe keqformime kongjenitale.
Shenjat e para tek vajzat dhe djemtë
Tek vajzat, puberteti normal mund të fillojë nga 7.5 deri në 13 vjeç, ndërsa në SHBA, kufiri i poshtëm shkon deri në 6–7 vjeç, në varësi të grupit etnik. Shenja e parë është telarku – rritja e gjirit. Tek djemtë, puberteti fillon zakonisht midis 9 dhe 14 vjeç, me rritjen e testikujve dhe organeve gjenitale.
Të dy gjinitë mund të përjetojnë akne, yndyrëzim të lartë të lëkurës, erë të fortë djerse, luhatje humori dhe rritje të përshpejtuar.
Kur shqetësimi është i justifikuar?
Mjekët tërheqin vëmendjen se prindërit dhe pediatrët duhet të monitorojnë:
• ritmin e rritjes,
• pjekurinë e kockave,
• korrelacionin midis moshës biologjike dhe asaj fiziologjike.
Ngadalësimi i rritjes i kombinuar me shenja pubertetike mund të jetë tregues i sëmundjeve endokrine, përfshirë hipotiroidizmin.
Gjithashtu, shenja të izoluara si telarkia ose pubarkia e parakohshme mund të shfaqen te fëmijët e vegjël, por shpesh kalojnë vetë pa pasoja.
Puberteti i parakohshëm: i vërtetë apo i rremë?
Dr. Saranac shpjegon se ekzistojnë dy lloje kryesore:
• Puberteti i Parakohshëm i Vërtetë (PPP) – aktivizim i hershëm i boshtit hormonal hipotalamus–hipofizë–gonada. Tek vajzat është më i shpeshtë dhe zakonisht pa shkak patologjik.
• Puberteti i Parakohshëm i Rremë (PPR) – shkaktohet nga prodhimi abnormal i hormoneve seksuale në vezore, testikuj ose gjëndra mbiveshkore, shpesh përshpejton rritjen e kockave dhe kërkon diagnozë më të detajuar, pasi mund të lidhet me tumore ose defekte enzimatikë.
Pse po ndodh më shpesh?
Mjekët fajësojnë:
• obezitetin,
• ushqimet e përpunuara,
• kimikatet endokrino-prishëse si bisfenoli A dhe ftalatet në plastika,
• pesticidet në fruta dhe perime,
• produktet shtazore me mbetje hormonale.
Depozitat e yndyrës i sinjalizojnë trurit se trupi është gati për pubertet, prandaj shtimi në peshë në moshat e hershme lidhet drejtpërdrejt me fillimin e tij.
A ka trajtim?
Po. Mjekësia moderne ofron terapi që shtyjnë pubertetin, kur ai nis shumë herët. Qëllimi është të parandalohet mbyllja e parakohshme e epifizave, duke ruajtur kështu potencialin e rritjes së fëmijës.
Mesazhi për prindërit
Specialistët rekomandojnë:
• ushqim të shëndetshëm, të paindustrializuar,
• shmangien e plastikës dhe produkteve me kimikate,
• gjumë të mjaftueshëm,
• aktivitet fizik të rregullt,
• kufizimin e pajisjeve elektronike,
• monitorim të rregullt të rritjes.
Nëse shfaqen shenja të dyshimta, vizita fillestare te pediatri dhe më pas te endokrinologu pediatrik është hapi i duhur.
“Fëmijëria dhe puberteti kanë dinamikën e tyre natyrale. Ndryshimet duhet të ndiqen, jo të neglizhohen,” përfundon Dr. Saranac.
