Lajmidites.com

Tag: ortodokse

  • Testamenti i Fan Nolit

    Testamenti i Fan Nolit

    Nga Nasho Jorgaqi

    Në qoftë se unë harrohem në Islandë, jeta ime s’ka fare kuptim. Tomas D. Megi

    Më 8 prill 1965, sipas porosisë që kish lënë, t’i hap dhe u lexua testamenti i mitropolit Theofan Nolit, i shkruar më 1959 dhe i depozituar në një nga bankat e Bostonit. Kjo u bë në prani të avokatit dhe të Meri Xhonsit, e caktuar si zbatuese e ligjshme e tij. Trashëgimia e Nolit, duke marrë parasysh që kish punuar një jetë të tërë dhe kish bërë një jetë të thjeshtë, do të rezultonte modeste. Gjithë kursimet e tij përbëheshin nga 50.000 dollarë, shumë, të cilën ai kërkonte të ndahej në këtë mënyrë: dy motrave dhe një nipi e një mbese u linte nga 1000 dollarë, kurse nga pjesa që mbetej, gjysma i dhurohej “Fondit të Studentëve të Dioqezës” për përgatitjen e priftërinjve të rinj dhe gjysma tjetër ndahej mes Konservatorit të Nju Inglandit dhe Orkestrës Simfonike të Bostonit. Peshkopatës i dhuronte shtëpinë dimërore në Florida dhe gjithë librat kishtare, si dhe sendet vetjake. Meri Xhonsit shtëpinë ku kish banuar, ndërsa Vatrës asgjë. Në testament nuk bëhej fjalë për fatin e dorëshkrimeve dhe të bibliotekës, por, sipas një raporti të Misionit shqiptar në OKB, thuhet se Noli e kish porositur gojarisht sekretaren që dorëshkrimet dhe një pjesë të librave t’i dërgoheshin Universitetit të Tiranës, kurse fondi kryesor i librave t’i dhurohej Bibliotekës Publike të Bostonit. Meri Xhons filloi pa humbur kohë nga zbatimi i testamentit. Njoftoi Bibliotekën Publike, por ajo i refuzoi librat për mungesë vendi dhe sepse pjesën më të madhe të tyre i kish në fondet e saj. Atëherë, sekretarja hyri në kontakt me Misionin shqiptar dhe e njoftoi për librat që Noli i dhuronte Bibliotekës së Tiranës. Në fakt, nga biblioteka e tij e pasur, ajo do të niste për në Shqipëri një fond prej 2300 librash. Ato qenë në përgjithësi libra pune, si fjalore dhe doracake enciklopedike, po dhe literaturë filozofike dhe fetare, historike dhe social-ekonomike, gjuhësore, muzikore, pak letërsi, më shumë dokumentare dhe shkencore, kryesisht në anglisht, pjesa tjetër në gjuhë të ndryshme dhe vetëm një në shqip, po të mos llogariten veprat e tij.

    Më pas zonjusha Xhons, bashkë me zonjën Vangjeli Theodhori, do të nxirrnin pjesën me të madhe të dorëshkrimeve të arkivit të tij dhe gati ilegalisht do t’ia dorëzonin nëpunësve të Misionit shqiptar për t’u depozituar përfundimisht në Arkivin e Shtetit në Tiranë. Sipas të dhënave të tërthorta, në arkivin e Nolit u futën duar të ndryshme dhe kjo e bëri të vështirë fatin e dorëshkrimeve të disa veprave të tij të papublikuara, si “Jeta e Pirros së Epirit”, “Jeta e Ali Pashë Tepelenës”, “Autobiografia politike” etj. Deri më sot, ato nuk dihet se ku ndodhen, por një gjë nuk përjashtohet, siç shkruan zonjusha Xhons në një letër dërguar Misionit, që “vitet e fundit Noli ishte rrethuar nga rrjetë merimangash”.

    Trashëgimia tjetër që kish lënë Noli ishte Kisha Ortodokse Shqiptare, për të cilën ishte shqetësuar dhe përkujdesur deri në fund të jetës. Prifti Stefan Lasko, që ai e kish dërguar gati fshehurazi në Shqipëri dhe që në krye të javës së vdekjes së tij që kurorëzuar peshkop në Durrës në Kishën e Shën Spiridhonit nga kryepeshkopi Paisi, do të kthehej në Boston më 27 mars. Të nesërmen, peshkopi i ri, i veshur me rrobat episkopale të Nolit, do të drejtonte meshën e parë në Katedralen e Shën Gjergjit të mbushur plot e përplot nga grigja e besimtarëve. Për shumicën e gjendjes, shfaqja e Laskos peshkop ishte një gjë krejt e papritur, aq e papritur, sa, siç dëshmon G. Gallani, “ata mbetën gojëhapur”. Gjithë kjo mizanskene kish qenë vepër e Nolit, i cili, për të realizuar qëllimin e tij patriotik, çdo gjë e kish mbajtur sekret. Pavarësisht se ky veprim, siç do të shohim, do të zgjonte te kundërshtarët reagime dhe do të krijonte probleme në gjirin e Kishës, me ceremoninë që u zhvillua, ai u bë fakt i kryer. Në mbarim të meshës, peshkopi i ri doli përpara auditorit të trazuar dhe shpjegoi hapur gjithë ç’kish ndodhur duke premtuar solemnisht se merrte përsipër të ecte me besnikëri në udhën e Nolit. Fill pas kësaj, opinioni ortodoks, i gjendur para kësaj situate, u nda më dysh. Në qoftë se masa e besimtarëve dhe disa nga anëtarët e Këshillit të Peshkopatës e mirëpritën dhe e mbështetën këtë akt, si të vetmen alternativë për ta ruajtur kishën e tyre nga rreziqet që i kanoseshin, pjesa tjetër, e përbërë prej krerëve të Vatrës si dhe nga anëtarë të Këshillit të Peshkopatës, u revoltuan dhe u kundërvunë menjëherë. Këta të fundit, duke e quajtur komplot gjithë ç’kish ndodhur, shpallen se nuk do ta njihnin të ligjshëm peshkopin e siguruar nga Tirana komuniste dhe u larguan nga Kisha në mënyrë demonstrative.

    Pas kësaj ngjarjeje, u bënë përpjekje që palët të merreshin vesh, por kundërshtarët e peshkopit të ri nuk pranuan dhe e hodhën çështjen në gjyq. Më 20-26 shtator 1965 u zhvillua gjyqi në një nga gjykatorët e Bostonit me dëshmitarë nga të dy palët, në prani të qindra shqiptarëve. Opinioni shqiptaro-amerikan do ta ndiqte me interes dhe dhembje gjyqin që jo vetëm s’e nderonte kujtimin e Nolit, por që kish sjellë përçarje me pasoja brenda bashkësisë. Për të gjithë ishte e qartë se kishin hyrë në mes motive politike, të cilat s’kishin të bënin me qëllimet e vërteta të themeluesit të kishës ortodokse shqiptare. Qëllimi i tij kish qenë të ruante kishën kombëtare nga uzurpimi i grekëve dhe i grekomanëve. “Tjetër rrugë nuk ka, – u kish thënë Noli bashkëpunëtorëve të ngushtë në prag të nisjes për në Shqipëri të kandidatit për peshkop. – Kur të kthehet, do të vij vetë ta paraqes përpara besimtarëve”. Por ai nuk e arriti këtë ditë. Ndoshta dhe po të ishte gjallë, prapë “kryengritja” brenda kishës nuk do te ishte shmangur, veç Noli, i mësuar me kundërshtimet e bashkatdhetarëve të vet, do të dinte t’u bënte ballë. Por dhe në mungesë të tij, me gjithë presionin politik tepër agresiv dhe të gjithanshëm, gjykata, pas disa seancave, arriti të japë vendimin ne favor të kishës së peshkopit të ri. Atëherë kundërshtarët e zemëruar e hodhën çështjen në gjykatën e një shkalle më të lartë dhe kërkuan ndihmën e autoriteteve, duke e akuzuar palën tjetër, vegël të komunistëve të Tiranës. Gjendja u ndërlikua, sepse në të njëjtën kohë, ndërsa palët e kishës së Nolit ishin në gjyq kundër njëra-tjetrës, peshkopi renegat Marko Lipe ngriti padi kundër Peshkopatës për të marrë pesë kishat e saj, me pretendimin se ai ishte peshkopi i tyre legjitim, i njohur nga Patriarkana e Stambollit. Në këtë situatë paradoksale, kur zhvilloheshin dy gjyqe paralele dhe mes shqiptarëve kishin shpërthyer grindjet dhe përçarja, kur “Dielli” bënte fushatë se gjoja Noli s’kish lënë ndonjë amanet dhe se komunistët kishin pushtuar kishat shqiptare, ishte e qartë se e gjithë kjo zhurme s’kish të bënte me fatin e kishës, por me interesa dhe qëllime thjesht politike. Gjithë kjo luftë thuajse absurde do të zgjaste plot katër vjet. Ndërkaq, opinioni patriotik, jo vetëm në Amerikë, po dhe më tej, sa vinte e shqetësohej. Ai do të bënte presion mbi palët dhe do të kërkonte rrugën e paqes e të mirëkuptimit. Grindje të tilla të paparimta, që shpesh merrnin trajtën e sharjeve dhe të akuzave të dyshimta, duke kaluar nga një gjyq në tjetrin, nuk i shërbenin kurrsesi bashkimit dhe interesave të larta kombëtare. Mendjet e ndezura filluan dalëngadalë të ftohen dhe u hodhën hapa për afrim, deri sa në maj 1969, në një mbledhje të organizuar në Katedralen e Shën Gjergjit, u arrit pajtimi i palëve. Stefan Lasko u njoh më në fund si peshkop kanonik i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë. U realizua kështu amaneti i Nolit. Shpirti i tij triumfoi mbi ndasitë dhe grindjet, duke i bashkuar si ngaherë shqiptarët.

    Kishin kaluar plot pesë vjet nga vdekja e Nolit dhe trupi i tij qëndronte akoma i pakallur. Kish ardhur koha që kjo çështje të zgjidhej tani përfundimisht. Dërgimi dhe varrimi në Shqipëri në rrethanat e krijuara e bënin krejt të pamundur. Qeveria e SHBA-së duke marrë parasysh së mitropoliti Fan Noli ishte qytetar amerikan, e kish refuzuar kërkesën e shtetit shqiptar. Për më tepër, në Shqipëri ishin mbyllur ndërkaq institucionet fetare dhe, në një shtet të shpallur ateist, s’kish si të bëhej fjalë për varrosjen e një kryepeshkopi si Noli. “Vendi i pushimit të fundit për Atin tonë, – shkruante “Dielli” me këtë rast, – është Amerika, sepse ai punoi këtu, themeloi Kishën dhe Vatrën dhe ishte qytetar amerikan”. Në fakt, Noli edhe kësaj here do të mbahej peng i politikës, sepse, në të vërtetë, trupi i tij askund, veç tokës amtare, nuk do të gjente qetësinë dhe prehjen e përhershme. E megjithatë, kjo ishte një çështje që do ta zgjidhte koha. Noli, edhe nën tokën amerikane, mbetej ai që ishte, një shqiptar i madh dhe një qytetar i shquar, që i bënte nder si atdheut të të parëve, ashtu dhe atdheut të dytë.

    Me vendim të Këshillit të Peshkopatës, që trupi i Nolit të varrosej në Jamaica Plain, Mass., më 5 shtator 1970 u organizua ceremonia e rivarrimit në Forest Hills Cemetry, me pjesëmarrjen e qindra shqiptarëve dhe miqve të tij amerikanë. Ai u kall në avenynë “Reduood”, disa hapa larg truallit ku pushonte Faik Konica, me të cilin kishte qenë i pandarë në gjallje dhe do të ishin bashkë dhe në vdekje. Me këtë ceremoni kish marrë fund situata paradoksale që e kish mbajtur pezull Nolin e vdekur dhe shqiptarët të përçarë. Ai varr, tani e tutje, do të ishte vend pelegrinazhi i kthyer në simbol, ku bashkatdhetarët e tij do të vinin t’i bënin homazh disa prej vlerave të tyre madhore kombëtare, të personalizuara në emrin Fan Stilian Noli.

    Tamam në kohën kur trupi i kryepeshkopit shqiptar do të gjente më në fund prehje, u krijua Kisha Ortodokse Lindore Amerikane. Një ëndërr e kahershme, një aspirate e shenjtë, që ai nuk arriti ta gëzojë, po që në themelet e saj ishte dhe puna qe Noli kish kryer në vite, idetë dhe projektet largpamëse, përkthimet fetare dhe reformat kishtare. Prandaj në përbërje të Kishës së Bashkuar do të përfshihej ndër të parat dhe Kisha Ortodokse Shqiptare, duke plotësuar kështu një amanet të themeluesit të saj, që siguronte tani e tutje autonominë e vet, krah simotrave të tjera, dhe shmangte çdo rrezik që i kërcënohej nga gamilja e kishës greke. Meritën e Nolit në këtë realizim historik, qe arriti bashkësia ortodokse amerikane, do ta shprehte prelati i lartë John Meynderof me fjalët: “Mitropoliti Theofan do të kujtohet pa dyshim nga Amerika ortodokse për brezat që do të vijnë, si një, nga eksponentët e parë udhëheqës të kishës sonë në kontinentin e Amerikës së Veriut”.

    Për afro katër vjet varri i Nolit do të qëndronte nën drurët e kuq të avenysë “Redëood”, i mbuluar me plitharë të thjeshtë. Edhe kështu, duart e shqiptarëve herë pas herë do ta mbulonin me lule. Por ata do të mendonin se udhëheqësi i tyre meritonte diçka më shumë se një varr të rëndomtë. Në vazhdën e traditës që kish, bashkësia shqiptaro-amerikane hapi fushatën për ngritjen e një monumenti, në të cilën kontribuuan me dhjetëra bashkatdhetarë ortodokse, myslimane dhe katolike. Vepra u realizua nga skulptori i njohur Arcangelo Cascieri dhe ceremonia e përurimit u be më 7 shtator 1974, më fjalën që mbajti peshkopi Stefan. Monumenti, i ngritur mbi varrin e Nolit, ishte një basoreliev, që kish në qendër portretin e tij, me mitrën episkopale në krye, në njërin krah një shqiponjë dykrenore e në tjetrin një kryq. Poshtë tyre ishin shkruar në gjuhën angleze fjalët: “Kryepeshkopi Fan Stilian Noli. Themelues i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë. Dijetar – Poet. Delegat në Lidhjen e Kombeve. Deputet në Parlamentin Shqiptar. Ministër i Punëve të Jashtme. Kryeministër i Shqipërisë. Lindi më 6 janar 1882. U fronëzua Peshkop më 21 nëntor 1923. Vdekur më 13 mars 1965. Qoftë i përjetshëm!”

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    FAN NOLI: PLAK, TOPALL DHE ASHIK

  • Mark Krasniqi: Asimilimi i shqiptarëve u ndërpre me kalimin në fenë muslimane…para islamizimit shqiptarët e besimit ortodoks në kishë kanë dëgjuar lutjet vetëm në gjuhën serbe, maqedone ose greke..

    Mark Krasniqi: Asimilimi i shqiptarëve u ndërpre me kalimin në fenë muslimane…para islamizimit shqiptarët e besimit ortodoks në kishë kanë dëgjuar lutjet vetëm në gjuhën serbe, maqedone ose greke..

    Ilirët (shqiptarët) kanë filluar të kalojnë në krishterim shumë herët. Madje, dihet se edhe Shën Pjetri e Shën Pali, apostuj të krishtit, pra bashkohës të tij, kanë predikuar fenë e re ndër shqiptarë në Iliri. Por të dhënat historike dëshmojnë se krishterimin shqiotarët e përqafuan në shekullin e katërt. Pas ndarjes e krishterimit në kishën e lindjes – ortodokse dhe në kishën e katolike më 1054 shqiptarët mbetën me kishën ortodokse, sepse në trevat e tyre sundonte Bizanti (Greqia), e më vonë Serbia.

    E tillë ka qenë gjendja, sidomos në Kosovë. Gjatë sundimit të Bizantisë e të Serbisë, shqiptarët janë asimiluar në përmasa shumë të mëdha nga presioni i pushtetit dhe i kishës greke në jug (Çamëri dhe në vise të tjera në Greqi), dhe presioni i Serbisë sidomos në Kosovë, në Maqedoni e në Mal të Zi, duke u sllavizuar perëndimit kështu një numër i madh.

    Ky proces i asimilimit u ndërpre në shekullin XIV, me pushtimin turk të Ballkanit. Atëherë shqiptarët filluan të kalojnë në fenë myslimane, qoftë nga presioni i pushtetit turk, qoftë me qëllim që të ruajnë traditat e tyre, duke shpëtuar nga sllavizimi. Mirëpo, aristokracia shqiptare pranoi islamizmin për të ruajtur privilegjet që kishte dhe për të fituar të reja. Para islamizimit shqiptarët e besimit ortodoks në kishë kanë dëgjuar lutjet, ceremonitë etj., vetëm në gjuhën serbe, maqedone ose greke. Fëmijëve shqiptarë u viheshin vetëm emra sllavë e grekë, kështu që edhe në këtë mënyrë fshihej përkatësia e tyre kombëtare dhe bëhej asimilimi i plotë. Edhe në viset e veriut shqiptarët kanë qenë ortodoksë. Mirëpo, pas një marrëveshjeje që zhupani i Zetës, Mihali, e bëri më 1077 me papën e Romës, në këto vise filloi të përhapet katolicizmi. Po në këtë vit u krijua kryepeshkopata e Tivarit, e cila u lidh me Romën nëpërmjet Dubrovnikut. “Tivarit iu nënshtruan peshkopatat shqiptare të Shkodrës, Ulqinit, Drishtit, Shasit e Shurdhahut që ndodheshin nën sundimin e shtetit të Dioklesë, dhe që vareshin deri atëherë nga metropolia ortodokse e Durrësit.
    Kryepeshkopata e Tivarit u bë mbështetje për përhapjen e katolicizmit në Shqipërinë e Veriut”.

    Shkëputje nga libri Aspekte Mitologjike – Besime e Bestytni nga Mark Krasniqi /Trungu & InforCulture

  • Mesha për flamurin, kishat ortodokse shqiptare zhvillojnë ceremoninë tradicionale

    Mesha për flamurin, kishat ortodokse shqiptare zhvillojnë ceremoninë tradicionale

    Kisha Ortodokse autoqefale  ka mbajtur këtë të  premte Dhoksologjinë e Flamurit , në kuadër të festimeve të 28 Nëntorit. Gjatë shërbesës kryepeshkopi Jan u lut për flamurin shqiptarë.

    Kisha Ortodokse autoqefale ka mbajtur këtë të premte Dhoksologjinë e Flamurit, në kuadër të festimeve të 28 Nëntorit. Gjatë shërbesës kryepeshkopi Jan u lut për flamurin shqiptarë.
    “O zot që bekon dhe shenjtëron më bekoje flamurin tonë  dhe shpëtoje shtetin tonë”, u shpreh kryepeshkopi Joan.
    Gjatë Dhoksologjisë së flamurit u veçua se përgjegjësia i përket gjithkujt për vendin tij. Nëse do ta bëjmë një vend të mire ku njerëzit të mund të jetojnë në paqe, nuk duhen të largohen shumë njerëz .
    Atdhetari i vërtetë eshët ai njeri që lulëzon vendin e tij  dhe jo ai që shan të tjerët.

    Top Channel

  • Fortlumturi Joani: Lufta, konfliktet etnike që prekën Ballkanin, janë një mëkat dhe e keqe që Kisha duhet t’i luftojë

    Fortlumturi Joani: Lufta, konfliktet etnike që prekën Ballkanin, janë një mëkat dhe e keqe që Kisha duhet t’i luftojë

    Imzot Joan Pelushi
    Shekulli 21 me globalizimin, teknologjitë e reja, humbjen e vlerave tradicionale, pluralizmin kulturor dhe fetar, paraqet sfida të ndryshme për të gjithë komunitetin njerëzor, në përgjithësi dhe nga këto sfida, pa dyshim, nuk mund të përjashtohet edhe Kisha Ortodokse. Asaj i duhet që të përballohet me këto sfida jo vetëm thjesht për t’u mbrojtur, siç fatkeqësisht ka ndodhur shpesh, por edhe të gjejë zgjidhje origjinale dhe krijuese si pjesë e përgjegjësisë së saj globale. Në përgjithësi, Kisha Ortodokse, shpesh herë edhe nga vetë anëtarët e saj, është vlerësuar duke u mbështetur kryesisht vetëm në historinë e dy shekujve të fundit të saj, si një Kishë e lidhur ngushtë me një kulturë të vetme, në një vend të caktuar gjeografik dhe të interesuar vetëm për të shkuarën. E parë vetëm në këtë aspekt, unë mendoj se i bëhet një padrejtësi e madhe traditës së pasur të kësaj Kishe.
    Në fakt, historikisht, Kisha Ortodokse ka lindur, është zhvilluar dhe jetuar në një ambient pluralist dhe ekumenist. Në perandorinë romane dhe më pas në atë bizantine, përfshirë këtu edhe perandorinë osmane, ekumenizmi dhe globalizmi, qoftë edhe ai rajonal, ishte diçka e zakonshme. Kështu që Kisha Ortodokse, kishte një mision global jo vetëm në kuptimin doktrinal, por edhe jetonte në një botë globaliste dhe ekumeniste. Popujt e Ballkanit, ku është përqendruar një pjesë e madhe e ortodoksëve, jetonin në një bashkësi (commonwealth) me lidhje të ngushta me njëri-tjetrin. Për më tepër, ata kishin lidhje kulturore dhe tregtare me pjesë të tjera të Europës, Afrikës dhe Azisë. Deri në kohën kur shën Kozmai po predikonte dhe kryente shërbesën e tij apostolike në Ballkan, vetëndijimi i popullsisë ortodokse ishte globalist dhe ekumenik. Nëse dikush pyetej se çfarë ishte, përgjigja e parë do të ishte përkatësia fetare. Vetëm në pyetjen e tretë ose të katërt mund të dilte identiteti etnik. Njerëzit e identifikonin veten nga perspektiva e besimit. Fjalët elinas dhe turk i referoheshin besimit dhe jo etnisë.
    Nacionalizmi dhe kuptimi i ngushtë etnik janë diçka e re në Kishën Ortodokse të popujve të Ballkanit dhe lidhen me ardhjen e ideve nacionaliste të shek 19 nga një intelegjencia e sekularizuar, e cila e pa Kishën vetëm si një mjet për të arritur qëllimet e tyre nacionaliste, mënyrë që fatkeqësisht edhe sot nuk ka ndryshuar. Fillimisht Kisha nuk ishte entuziaste nga këto lëvizje sepse e ndjente që ato nuk përkonin me natyrën universale të Ortodoksisë.
    Por asaj, si shprehet Atë Joan Mejendorf: “I mungonte dukshëm forca intelektuale, dallimi teologjik dhe strukturat institucionale të cilat mund t’i nxirrnin jashtë demonët e revolucioneve nacional … Kështu patrikët, peshkopët dhe kleri i famullive – u bashkuan me këtë lëvizje të gjerë nacionaliste, duke u përfshirë direkt në sukseset e saj politike, por, gjithashtu, më e rrezikshme, duke pranuar pozicionet e saj ideologjike” .
    Në fillim këto ide të reja, duke zgjuar një ndërgjegje kombëtare, ndihmuan në luftën e popujve ortodoksë të Ballkanit për t’u çliruar nga pushtimi turk dhe Kisha, duke përkrahur popullin e saj në këtë luftë, filloi të merrte tepër e më tepër një karakter etnik. Kështu duke patur një besim të vetëm, besimi dhe kombi u lidhën ngushtë dhe filluan të mos dalloheshin nga njëri-tjetri, duke krijuar një konfuzion të kategorive. Dhe ky konfuzion pati koston e tij sepse më vonë, nacionalizmi, që në fillim ishte dukur si një forcë çlirimtare dhe i ndihmoi këta popuj në çlirimin e tyre kombëtar, u bë një faktor ndarje dhe urrejtje. Madje nacionalizmi nuk ishte drejtuar vetëm kundër popujve të një besimi tjetër, qofshin këta pushtues ose jo, por edhe kundër kombeve të tjerë të të njëjtit besim, sepse një nacionalizëm i veçantë është i shurdhër ndaj nacionalizmave të tjera. Arsyet që ai gjen për të justifikuar nacionalizmin e tij nuk i pranon për të tjerët, duke u kthyer kështu në një konflikt etnik të pandërprerë. Në Ballkan, ashtu si edhe në pjesët e tjera të Europës nacionalizmi, sipas fjalëve të Patrikut Bartolomeo: “U kthye në një shpatë me dy tehe; në duart e tiranëve ka qenë shkatërrimtar – me të vërtetë, forca më shkatërruese në historinë njerëzore, duke vrarë 75 milionë qenie njerëzore vetëm ndërmjet viteve 1914-1945. Tashmë duhet ta pyesim veten hapur dhe ndershmërisht: A nuk është koha t’u vihetfre ekseseve të nacionalizmit?”
    Mbas rënies së komunizmit, në shkatërrimin institucional, ekonomik dhe politik dhe në vakumin e madh moral dhe shpirtëror që u shkaktua nga kjo rënie, nacionalizmi ekstrem gjeti një terren të përshtatshëm. Grupime të ndryshme politike u përpoqën të shfrytëzonin ndjenjat kombëtare dhe fetare për të realizuar qëllimet e tyre politike, duke krijuar kështu një vorbull të madhe urrejtjeje, konfuzioni dhe vuajtjeje. Urrejtja e madhe që kishte karakterizuar luftën e klasave filloi të zëvendësohej nga një urrejtje tjetër: urrejtja etnike. Është me interes të theksohet se grupet e nacionalizmit ekstrem u mbushën në masë të madhe nga po ata që më parë kishin nxitur urrejtjen klasore. Gjithashtu luftërave të tyre ata u përpoqën t’u japin ndonjëherë edhe karakter fetar, duke dashur të shfrytëzojnë, duke e deformuar, energjinë e madhe që lind kur dikush mendon se po i preket besimi. Madje, me shaka, shumë njerëz në Ballkan i kanë quajtur këto luftëra “luftërat fetare të ateistëve” .
    Kështu që një nga sfidat më të vështira që ka hasur dhe po has akoma edhe sot Kisha Ortodokse është qëndrimi i saj në lidhje me Konfliktet Etnike. Sidomos në dekadën e fundit përgjigja ndaj kësaj sfide po bëhet akoma edhe më shumë urgjente, ngaqë në shumë vende të Ballkanit dhe të Europës Lindore, ku pati dhe ka akoma konflikte etnike nga më të përgjakshmet, popullsia ortodokse është me shumicë. Por edhe kësaj here, Kisha Ortodokse, si pasojë e një persekutimi të gjatë,u gjet e dobësuar dhe e papërgatitur. Madje në disa raste, përballë kësaj sfide të madhe ajo u gjet e tërhequr. Ajo u gjet në një situatë pak a shumë të ngjashme me situatën kur filluan lëvizjet nacionaliste të shekullit 19, ndonëse tani, akoma edhe më keq, vendin e entuziasmit të çlirimit nacional, gjë që e kishte lehtësuar pjesëmarrjen e Kishës në atë lëvizje, e kishte zënë tashmë urrejtja e nacionalizmit ekstrem.
    Por duhet pasur gjithmonë parasysh se kjo është një çështje komplekse, e cila nuk mund të gjykohet thjesht dhe në mënyrë sipërfaqësore. Dhe, për më tepër, kur flasim për Kishën Ortodokse, duhet të kemi parasysh se ajo përbëhet jo vetëm nga hierarkia kishtare, por edhe nga një masë e madhe ortodoksësh nominalistë, ku përfshihen individë të ndryshëm me nivele të ndryshme besimi dhe përjetimi të besimit.
    Lidhjet ndërmjet Kombit dhe Kishës janë komplekse dhe të pandara, sepse anëtarët e Kishës janë pjesë e kombit. Ato bëhen edhe më të ndërlikuara kur i gjithë kombi është pjesëtar i një kishe. Por, ndonëse është folur shumë, përsëri mbetet për të folur rreth problemit të raportit ndërmjet identitetit kombëtar dhe Kishës. “Nga një pikëpamje dogmatike dhe mistike, çështja e Kishës dhe e identitetit kombëtar është vetëm një pjesë e çështjes së madhe të lidhjes së Kishës me historinë njerëzore dhe krijimin kulturor. Sado e habitshme të duket, edhe mbas dy mijë vjet histori të krishterë, kjo çështje, megjithë rëndësinë dhe aktualitetin e saj, nuk ka gjetur akoma një përgjigje konciliare brenda Kishës. Nuk e ka gjetur, sepse kjo pyetje nuk është ngritur. Nuk është ngritur sepse nuk është menduar.” Prandaj, në sfidën e madhe të konfliktit etnik, Kishës Ortodokse i duhet të flasë hapur dhe qartë dhe ta shpalosë mësimin e saj të çmuar tek të gjithë besimtarët e saj. Asaj i duhet t’i ndërgjegjësojë ata për kuptimin ortodoks të Kishës, të kombit dhe të luftës, që këto të mos mbeten vetëm çështje të rretheve të ngushta të teologëve dhe të teksteve dogmatike të Kishës. Le të ndalemi pak në kuptimin ortodoks të kombit dhe të luftës, ngaqë konflikti etnik mbështetet në deformimin e këtyre të dyjave.
    a) Antropologjia e krishterë mbështetet në Zbulesën Hyjnore ku thuhet se Perëndia e krijoi njeriun sipas ikonës dhe ngjashmërisë së tij (Gjen. 1:26; 5:1). Mishërimi i Zotit dhe vepra e tij shpëtimtare treguan se Perëndia nuk është vetëm Perëndia i Judejve, por edhe i Kombeve (Rom. 3:29), kështu që Kisha e themeluar në këto themele nuk i ndan njerëzit në baza etnike ose klasore: në atë ”nuk ka më as Grek as Jude, rrethprerje dhe parrethprerje, Barbar, Skith, shërbëtor apo i lirë, por Krishti është gjithçka dhe në të gjithë” (Kol. 3:11). Kështu që Kisha, nga vetë natyra e saj, është universale dhe prandaj edhe mbikombëtare. Në Kishë “nuk ka dallim ndërmjet Judeut dhe Grekut” (Rom. 10: 12). Mbi këtë ngrihet edhe kuptimi i krishterë mbi kombin dhe racën. Dëshmitë e Shkrimit të Shenjtë si edhe tekstet e ndryshme të krishtera apostolike dhe pas-apostolike janë dëshmi e vetëdijes së Kishës së hershme. Letra eDiognetit nuk është vetëm një nga dëshmitë më të vjetra të kësaj vetëdije, por edhe një nga dëshmitë më të qarta.
    Mbitheksimi i kombit, madje ndonjëherë edhe mbi Kishën, jo vëtëm që është një fenomen i ri, por është në kundërshtim të hapur me ethosin e Ortodoksisë dhe një mohim i saj. Ky mbitheksim i nacionalizmit i ka bërë dëme të mëdha jetës kishtare dhe unitetit të brendshëm të Kishave Ortodokse, ngaqë ka bërë që shpesh këto Kisha të shohin më tepër interesat kombëtare sesa tërësinë ortodokse. Atë Aleksandër Shmeman shkruan: “Duke pranuar vlerën pozitive të nacionalizmit në Krishterim, ne nuk duhet të biem në kurthin e idealizimit të historisë, duke i fiksuar sytë tanë në dritë dhe duke i mbyllur kur është errësirë. Progresi dhe jeta tokësore e kishës nuk është një idil. Përkundrazi, ajo kërkon përpjekje dhe një ndërgjegje kishtare vigjilente … Rreziku i nacionalizmit qëndron në ndryshimin e hierarkisë së vlerave në mënyrë të pavetëdijshme, kështu që kombi nuk i shërben më drejtësisë dhe së vërtetës së krishterë dhe nuk e vlerëson mëjetën e tij sipas këtyre cilësive. Por, vetë Krishterimi dhe Kisha fillojnë të vlerësohen në masën që ato i shërbejnë shtetit, kombit etj.”
    Kisha Ortodokse e ka dënuar zyrtarisht rivalitetin nacionalist brenda Kishës së Krishtit. Në një Sinod të mbajtur në vitin 1872 në Konstandinopojë u dënua mëkati i filetizmit, duke u shprehur: “Ne e ndalojmë, e kundërshtojmë dhe e dënojmë racizmin, domethënë diskriminimin racial, armiqësitë etnike, urrejtjet dhe përçarjet nëKishën e Krishtit.” Sot ne duhet ta bëjmë këtë vazhdimisht, sepse ky ka qenë një nga problemet kryesore të Kishës që është “Një, e Shenjtë, e Përgjithshme (Katholike) dhe Apostolike.”
    Madje mund të thuhet, pa ndonjë teprim se, Kisha e Dhiatës së Re u ngrit mbi gjakun e derdhur nga konflikti ndërmjet kombit dhe universales. Judaizmi nuk e kuptoi misionin mesianik pannjerëzor dhe universal të Krishtit. Kaiafa profetizoi dhe tha se: “Ju nuk kuptoni asgjë, as nuk mendoni se është mirë për ne të vdesë një njeri për popullin dhe të mos humbasë gjithë kombi” (Joani 11:49-50).
    “Që nga ajo ditë, pra, na tregon Ungjillori, ata vendosën ta vrasin” (Joani 11:53). Dhe kështu, për të shpëtuar kombin, ata kryqëzuan vetë Zotin. Arsyet, gjoja për të shpëtuar kombin e vunë Kishën e Dhiatës së Vjetër dhe Kryepriftin e saj kundërZotit. Kjo ngjarje na thotë shumë neve sot: le të kemi kujdes dhe le t’u themi të gjithë besimtarëve tanë se shpesh herë arsyet gjoja për të mirën e kombit mund të na vënë edhe ne kundër drejtësisë dhe pse jo edhe kundër vetë Zotit. Nuk ka qenë diçka e rrallë kur arsye për të mbrojtur kombin dhe për një përfitim afatshkurtër të tij kanë lejuar dhe kanë nxitur që të bëhen krime dhe padrejtësi ndaj individëve apo kombeve të tjerë. Dhe çdo krim dhe padrejtësi është një rikryqëzim i Zotit të Drejtësisë. Të gjithë ata që kryqëzuan Zotin gjetën disa arsye: Kaiafa arsyen e kombit; Pilati atë të shtetit; ushtarët atë të disiplinës; populli sepse ashtu e mësoi udhëheqja. Dhe kështu të gjithë ata së bashku vranë një njeri në të cilin “nuk u gjetfaj”.
    Ndërsa Apostulli dhe Ungjillori i Kishës së Dhiatës së Re i përgjigjet profecisë së Kaiafas se Krishti nuk vdiq “… vetëm për këtë komb, por edhe për t’i mbledhur në një bijtë e shpërndarit të Perëndisë” (Joani 11:52). I gjithë njerëzimi u pa si bijtë e Perëndisë dhe asnjë komb i veçantë nuk mund të kishte monopolin e virtutit dhe shenjtërisë. Marrja e natyrës njerëzore nga Zoti i thërriste të gjitha kombet për të marrë pjesë në trupin mistik të Krishtit, në “NjëKishë, të Shenjtë, të Përgjithshme (Katholike) dhe Apostolike”. Krishti përfshin gjithë njerëzimin dhe jo vetëm atë aktual, por edhe ata që ishin dhe ata që do të vijnë. Krishti nuk është një lider tribal, autoriteti i të cilit do të lehtësonte unifikimin kombëtar, por Perëndia që na shpëton nga mëkati dhe vdekja. Një Krisht i kufizuar vetëm në një etni apo një grup etnish, ose vetëm në një periudhë apo disa periudha të historisë, do të ishte një Krisht i gjymtuar.
    Të duash kombin tënd nuk do të thotë të urresh dhe të përjashtosh të tjerët. Nuk mund t’i shërbehet një kombi duke dëmtuar një tjetër. Interesi i një vendi apo i një kombi nuk mund të vihet mbi drejtësinë. “Cilat janë interesat e vendit tonë, thotë Lactantius në Institucionet Hyjnore, veçse shqetësimet e një shteti apo kombi tjetër? Madje jo vetëm që kombi nuk ndihmohet nga kjo gjë, por përkundrazi ajo do të kthehet në dëm të tij. Letra e patrikut Tikon, drejtuar besimtarëve ortodoksë të Rusisë , tregon se qëndrimi i Kishës në lidhje me raportin ndërmjet kombit dhedrejtësisë nuk ka ndryshuar, megjithë deformimet që mund të kenë ndodhur në kohë të veçanta.
    b) Nga pikëpamja e Kishës Ortodokse përvoja e luftës dhe kuptimi i saj është diçka komplekse dhe shumë e larmishme. Ndonëse në të gjitha kohërat Kisha i ka thirrur bijtë e saj ta duan atdheun e tyre tokësor dhe të mos kursejnë as jetën për ta mbrojtur kur ai është në rrezik. Ndonëse Kisha i ka nderuar shenjtorët-luftëtarë, ikonat e të cilëve mbaheshin në betejë nga ushtarët duke kënduar: “Jepu fitore të krishterëve kundër barbarëve”, përsëri në Kishën Ortodokse nuk ka ekzistuar ndonjëherë ideja e një “lufte të shenjtë” dhe madje as e “luftës së drejtë”. Në Etërit e Kishës së Lindjes dhe në traditën kanonike të Kishës Ortodokse nuk gjendet ndonjë shpjegim etik për “luftën e drejtë”. Nga pikëpamja ortodokse lufta është një mëkat dhe një e keqe, dhe kundër këtij mëkati dhe të keqeje Kisha duhet të luftojë. Në më të mirën e rastit lufta mund të jetë një e “keqe e domosdoshme”, ndonëse edhe ky term sjell shumë vështirësi dhe nuk është i saktë. Le të kujtojmë se edhe në Dhiatën e Vjetër, të mbushur me luftëra dhe gjakderdhje, Perëndia nuk e lejoi Davidin të ndërtonte Tempullin e Tij, sepse ai kishte derdhur shumë gjak, duke treguar me këtë se në gjakderdhjen nuk ka asgjë të “shenjtë” apo të “drejtë”.
    Në kanonet, që rregullonin jetën e klerit, Kisha ruante një standard ideal të asaj që duhet të ishte dhe që ndoshta shpesh ishte e vështirë të ruhej për laikët, si pasojë e dobësisë njerëzore. Kështu që përjashtimi kanonik i klerit nga çdo veprimtari ushtarake, ndonëse kjo veprimtari u lejohej laikëve, tregon qëndrimin etik të Kishës së hershme për luftën.
    Krishterimi i parë dënonte çdo lloj përdorimi të dhunës. Në shkrimet e Tertulianit, Origjenit dhe të gjithë apologjistëve, në përgjithësi, dëshmohet haptas për mospërdorimin e dhunës. Shën Vasi1i i Madh i vendoste një dënim kishtar personelit ushtarak që kishte marrë pjesë në luftë. Dhe, ndonëse vrasja në luftë nuk konsiderohej një vrasje kriminale, siç shihet nga kanoni i Shën Vasilit, në të nukshihej ndonjë gjë “e shenjtë” apo “e drejtë” dhe pjesëmarrësve në të u ndalohej kungimi për tre vjet, për të treguar se edhe nëse ata nuk shiheshin si vrasës, përsëri ata kishin nevojë për pastrim për të takuar Zotin. Të krishterët predikonin ta mundnin të keqen me anë të së mirës dhe në vend të luftës lutjen dhe fuqinë e Perëndisë. Në perandorinë e krishterë, ndonëse ushtria mbahej për të mbrojtur shtetin dhe për të luftuar kundër barbarëve, përsëri lufta shihej si një e keqe e domosdoshme dhe kurrë nuk u zhvillua një doktrinë e një “lufte të drejtë”.
    Mbas shkatërrimit të perandorisë bizantine dhe më vonë mbas shkatërrimit të perandorisë osmane, kur u formuan kishat autoqefale kombëtare, nën influencën e ndjenjave kombëtare, lufta u pa në një karakter më pozitiv. Ndonëse përsëri në Kishën Ortodokse nuk pati ndonjë doktrinë të “luftës së shenjtë” apo të “luftës së drejtë”, përsëri nuk pati zëra të fortë kundër luftës, nga që pati një ngatërrim të kategorive, ku u ngatërrua kombi me fenë. Vitet e fundit janë ngritur më shumë zëra kundër përdorimit të fesë në luftërat etnike të Ballkanit. Një nga zërat më të fortë është ai i kryepeshkopit Anastas të Shqipërisë, moto e të cilit: “Vaji i fesë nuk duhet të përdoret kurrë për të ndezur konfliktet, por për të zbutur zemrat dhe lehtësuar plagët”, është bërë tashmë një pohim klasik jo vetëm në Ortodoksi, por edhe më gjerë.
    Në këtë kohë globalizimi, fatkeqësisht edhe uniformizimi, shumë vlera tradicionale shihen të rrezikuara. Një nga këto është edhe ndijimi i rrezikimit të identitetit kombëtar, që shpesh shërben si burim i lindjes së frikës nga të tjerët dhe i ndjenjave nacionaliste. Dhe këto ndjenja nacionaliste mund të shkaktojnë fenomene të dëmshme si ksenofobia dhe armiqësitë ndër-etnike, të cilat mund të çojnë në kufizimin e të drejtave të individëve apo kombeve, në persekutime, në luftëra dhe në shfaqje të tjera të dhunës.
    Zgjidhja e këtij problemi duhet gjetur brenda mesazhit të krishterë. Misioni i Krishtërimit dhe i vlerave të tij është mision global dhe nuk duhet të trembet nga çdo lloj globalizimi. Sëmundjes së globalizimit sekular dhe të humbjes së vlerave duhet t’i përgjigjet jo duke u tërhequr, qoftë edhe në strehimin etnik dhe kombëtar, por me mjekimin e misionit të tij universal. Një i krishterë i vërtetë nuk mund të ndjehet i rrezikuar etnikisht, sepse globalizmi i krishterë nuk e mohon etnicitetin. Misioni globa1ist i krishtërimit nuk është uniformiteti, por uniteti.
    Ndonëse Kisha nuk e mohon etnicitetin, sepse mohimi i saj do të mohonte vetë misterin e personit dhe veçantinë e çdo individi, përsëri ajo e kapërcen atë. Kisha duhet ta shohë kombin dhe luftën sipas vlerave të saj absolute dhe të përjetshme, të gjitha vlerat e tjera, kushdo qofshin dhe sado bukur të motivohen, janë më të vogla dhe relative. Ndërsa Zbulesa Hyjnore dhe jeta në Krishtin nëpërmjet mistereve të Kishës janë absolute. Prandaj çdo vlerë tjetër relative, që cënon vlerën absolute, nuk duhet pranuar nga Kisha – atdheu qiellor është mbi atë tokësor. Shën Joani i Kronshtadit shkruan në lidhje me dashurinë e atdheut tokësor: “Duajeni atdheun tokësor … ai ju ka rritur, nderuar dhe pajisur me gjithçka; por kini një dashuri të veçantë për atdheun qiellor … ky atdhe është pakrahasueshmërisht më i çmuar nga ai tjetri.”
    Në konfliktet etnike Kisha duhet të ketë një zë të fortë profetik dhe me urtësi duhet ta diagnostikojë sëmundjen kur shikon se në popullin e saj, ose në një tjetër kanë zënë vend lëvizjet e sëmura nacionaliste, të motivuara dhe të ushqyera nga urrejtja. Në urrejtjen etnike, nga ku lind racizmi dhe fashizmi, Kisha nuk mund të tolerojë. Ajo duhet të luftojë pa mëdyshje kundër këtij demoni të urrejtjes. Një dashuri e vërtetë për kombin do të thotë që duhet kuruar sëmundja. Dhe ajo nuk mund të kurohet nëse nuk diagnostikohet. Ashtu si një mjek i devotshëm, që kërkon ta shërojë të sëmurit, pa u merakosur se çfarë do të mendojë i sëmuri për të, ashtu edhe një kishë e motivuar nga dashuria e vërtetë për kombin dhe njerëzit e saj, me fuqinë profetike të Shpirtit të Shenjtë, duhet t’i thotë diagnozën dhe t’i japë mjekimin, çfarëdo që të mendojnë njerëzit për të. Roli profetik i Kishës është të thotë atë që thotë Perëndia. Ne e dimë nga Shkrimi i Shenjtë sesa e kushtueshme ishte për profetët fraza “Kështu thotë Zoti”. Të gjithë ata u persekutuan dhe u vranë sepse thanë “Kështu thotë Zoti”, sepse thanë fjalët e Perëndisë. Mbretërit, sundonjësit, priftërinjtë dhe populli donin që profetët të thonin atë që ata donin të dëgjonin, por profetët thanë çfarë Zoti po thoshte. E vërteta mund të persekutohet, por ajo do të jetojë. Fjalët e saj janë të përjetshme, sepse “Kështu thotë Zoti”.
    Nisur nga antropologjia e krishterë, që Perëndia “i ka bërë nga një gjak i vetëm të gjitha racat e njerëzve” (Veprat 17:26), Kisha e sheh unitetin njerëzor më thellë dhe ndarjet etnike janë të sipërfaqshme. E vetmja ndarje është ajo kur “të gjitha kombet do të mblidhen para Tij dhe Ai do të ndajë njërin nga tjetri, ashtu si bariu ndan delet nga dhitë.” (Mateu 25:32).
    Prandaj do të doja ta përfundoja me fjalët e N. Berdajev: “Gjithmonë kanë qenë dy raca në botë; ato ekzistojnë edhe sot dhe kjo ndarje është më e rëndësishmja nga të gjitha ndarjet e tjera. Janë ata që kryqëzojnë dhe ata që kryqëzohen, ata që shtypin dhe ata që shtypen, ata që urrejnë dhe ata që urrehen, ata që shkaktojnë vuajtje dhe ata që vuajnë, ata që persekutojnë dhe ata që persekutohen. Nuk ka nevojë për shpjegim se në cilën anë duhet tëjenë të krishterët.”
    1 John Meyendorff, The Byzantine Legacy in the Orthodox Church,St. Vladirnir’s Seminary Press, 1982, p. 226-227.
    2 Patriku Bartolomeo i Konstandinopojës. Nga një fjalim në Stamboll, Shkurt 8, 1994. Ribotuar nga For the Peace from Above:një Libër Ortodoks Referencash mbi Luftën, Paqen dhe Nacionalizmin, botuar nga Hildo Bos dhe Jim Forest (Syndesmos, 1999).
    3 Kisha dhe Identiteti Kombëtar,nga A. Kartachov, Paris, 1934
    4 “Sepse të krishterët nuk dallohen nga pjesa tjetër e njerëzimit, as nga vendi, as nga gjuha dhe as nga zakonet. Sepse ata nuk banojnë diku në qytete vetëm të tyre, as nuk përdorin ndonjë gjuhë të ndryshme, as nuk praktikojnë ndonjë mënyrë jetese jashtë të zakonshmes. As nuk zotërojnë ndonjë shpikje të zbuluar nga ndonjë mençuri apo studim i njerëzve mendjemprehtë, as nuk janë zotërues të ndonjëdogme njerëzore, siç janë disa. Por, ndonëse ata jetojnë në qytete të grekërve ose barbarëve, ashtu si u ka rënë shorti dhe ndjekin zakonet vendore në veshje, ushqim dhe në rregullat e tjera të jetës, përsëri përbërja e qytetarisë së tyre, të cilën ata e tregojnë, është e mrekullueshme, jashtë çdo parashikimi. Ata banojnë në vendet e tyre, por si të përkohshëm, ata i kryejnë të gjitha detyrimet si shtetas dhe i durojnë të gjitha vështirësitë si të huaj. Çdo vend i huaj është një atdhe për ata dhe çdo atdhe është i huaj. Ekzistenca e tyre është në tokë, por shtetësia e tyre është në qiell.”
    5 A. Schmemann, Tserkov’ i tserkovnoye ustroistro, në Messager de I’Exarchat du Patriarche Russe en Europe Occidentale, March 1949, XIV.
    6 “Cilat janë interesat e vendit tonë veçse shqetësimet e një shteti apo kombi tjetër, domethënë, të zgjerosh kufijtë tuaj, që u janë marrë të tjerëve me dhunë, të rritësh fuqinë e shtetit, të përmirësosh të ardhurat – të gjitha këto nuk janë virtute, por përmbysje e virtuteve: sepse para së gjithash, bashkimi i shoqërisë njerëzore prishet, pafajësia prishet, ndalimi i marrjes së pasurisë së tjetrit hiqet, së fundi, drejtësia prishet … Si mund të jetë i drejtë një njeri që dëmton, që urren, që plaçkit, që vret? Dhe ata që përpiqen t’u shërbejnë vendeve të tyre i bëjnë të gjitha këto gjëra …”
    7 “Sa detyrë e vështirë por e nderuar është për një të krishterë të mbajë brenda vetes gëzimin e madh të mos-zemërimit dhe të dashurisë, edhe kur armiku i tij është mundur, kur martiri i persekutuar e përgatit veten të gjykojë persekutuesin dhe shtypësin e tij të mëparshëm. Providenca e Perëndisë i ka vënë tashmë disa nga bijtë e Kishës Ortodokse Ruse para këtij tundimi. Pasionet ngrihen … Rusi Ortodokse mos e lejo veten të prekesh nga ky turp! Mos të bjerë ky mallkim mbi ty. Duart e tua të mos kuqen nga gjaku, që thërret lart në qiell … Mos e lejo armikun e Krishtit, djallin, të të rrëmbejë me anë të pasionit të hakmarrjes dhe të njollosë përpjekjen e martirizimit tënd nga duart e dhunuesve dhe persekutuesve të Krishtit. Mos harro: pogromet janë fitore të armiqve tuaj. Mos harro: pogromet janë një turp për ju, një turp për Kishën! Për të krishterin, ideali është Krishti, që nuk përdori shpatë për tëmbrojtur Veten, që paqësoi bijtë e bubullimës, që u lut në Kryq për armiqtë e Tij. Për të krishterin, drita udhëzuese është urdhërimi i Apostullit të shenjtë, që pësoi shumë për Shpëtimtarin e tij dhe që e vulosi përkushtimin e tij ndaj Atij me vdekjen e tij: “Të dashur, mos u hakmerrni për veten tuaj, por lërjani atë zemërimit të Perëndisë, sepse është shkruar: ‘Mua më përket hakmarrja, unë kam për të shpaguar, thotë Zoti’. Në qoftë se armiku yt ka uri, jepi të hajë: në pastë etje, jepi të pijë; sepse, duke bërë këtë, do të grumbullosh mbi krye të tij thëngjij të ndezur.”(Rom. 12:19-20). Letër pastorale besimtarëve të Kishës Ortodokse të Rusisë, 8/21 Korrik 1919, nga Shën Tikoni, Patrik i Moskës.
    8 David i tha Solomonit: “Biri im, unë vetë kisha në zemër të ndërtoja një shtëpi në emër të Zotit, Perëndisë tim; por fjala e Zotit m’u drejtua, duke më thënë: ‘Ti ke derdhur shumë gjak dhe ke bërë shumë luftëra; prandaj nuk do të ndërtosh një shtëpi në emrin tim, sepse ke derdhur shumë gjak mbi tokë para meje’”. (l Kronikat 22: 7-8)
    9 KANONI LXXXIII nga 85 Kanonet e Apostujve të Shenjtë thotë: Nëse një peshkop, presbiter ose dhiakon do të shërbejë në ushtri dhe do që të mbajë si magjistraturën romane ashtu dhe shërbesën priftërore, ai të zhvishet nga detyra; sepse gjërat e Qesarit i përkasin Qesarit dhe ato të Perëndisë i përkasin Perëndisë.
    10 KANONI XIII: Etërit tanë nuk mendojnë se ata që kanë vrarë në luftë të konsiderohen si vrasës kriminelë; por përsëri unë mendoj se është e këshillueshme që të tillë të quhen fajtorë për atë dhe të ndalohen për tre vjet nga kungimi.
    11 Cituar në Bazat e Koncepteve Morale të Kishës Ortodokse Ruse,II, 2.
    12 Krishterimi dhe Anti-Semitizmi (Destinata fetare e Judaizmit), nga N. Berdyayev, Paris, 1935,

  • Shtëpia me tapi të huaja!

    Shtëpia me tapi të huaja!

    -“Historia e Kosovës”, vëllimi I, botoi “Instituti i Historisë – Ali Hadri”, Prishtinë, 2025, faqe 692.

    Nga Jusuf BUXHOVI

    Hyrje

    Botimi i vëllimit të parë të “Historisë së Kosovës” nga Instituti i Historisë –Ali Hadri” i fokusuar nga parahistoria deri në fund të shekullit XVIII, paraqet veprën e parë institucionale historiografike kushtuar historisë së Kosovës, të paralajmëruar prej vitesh në pesë vëllime. Si punë kolektive prej shumë autorësh, kryesisht nga Instituti i historisë së Kosovës –Ali Hadri, dhe me disa bashkëpunëtorë nga Kosova, Shqipëria dhe Maqedonia, me pretendimet që “si projekt i avancuar ishte domosdoshmëri ngase Kosovës i ka munguar një histori e tillë”, bazuar në kapitujt III-V, mund të thuhet se në disa aspekte, paraqet një historie serbe në Kosovë, pra te një shtëpie me tapi të huaja!

    VËSHTRIMI KRITIK

    Kur flitet për “shtëpinë me tapi të huaja”, atëherë kjo lidhet me aspektin metodologjik të mbështetur mbi konceptin e deduksionit sipas modelit të njohur të shkollës së sllavistëve të Vjenës nga shekulli XIX i themeluar nga Shafariku e të tjerë, i ngritur mbi qëndrimin apriori se historia e shqiptarëve në formën e cuklave, siç i ka ndodhur edhe gjuhës shqipe e parë me arnime të huaja, duhet të gjendet tek historitë e popujve të tjerë (sllavët, grekët, rumunët, osmanët e të tjerë) me theks të veçantë tek serbët, meqë atyre u atribuohet i ashtuquajturi shtet mesjetar serb deri te përmasat “e perandorisë”, lidhur me Rashën Nemanjane përmes falsifikimeve flagrante të dokumenteve kishtare si dhe autoqefalia e kishës ortodokse serbe nga shekulli XIII). Shkolla e sllavistëve të Vjenës, me referenca “të rishqyrtuara”, vazhdon të ndjek këtë ecuri, gjë që historiografinë institucionale në Prishtinë, Tiranë dhe Shkup, e ka sjellë pozicioni i status quos, pa qenë në gjendje që të ndryshojë radikalisht këtë paradigmë antihistorike, që përballë çfarëdo lëvizjeje “arsyetuese”, siç ndodh me “Historinë e Kosovës”, e kthen në miratues të saj!

    Gjendja e “status quos”, në aspektin metodologjik, lidhet me konceptin e induksionit, pra e nisjes nga qendra për tek periferia, siç u tha, të imponuar nga shkolla sllaviste e Vjenës, në vend që të ndodhte e kundërta, pra ajo e deduksionit, mbi konceptin e ndjekjes së vazhdimësisë historike të zhvillimeve shoqërore-politike dhe kulturore nga antikiteti, mesjeta dhe deri te koha jonë, të nisura nga qendra etnike, shoqërore-politike dhe kulturore – Dardania antike, si mbretëri ndër më të rëndësishmet ilire bashkë me Maqedoninë dhe Epirin. Kjo pikënisje, ku Kosova shihet si vazhdimësi e Dardanisë, ia nxjerrë në pah tapitë historike, etnike, shoqërore dhe politike, të dala nga identiteti etnik, administrativ dhe kishtar gjatë perandorisë së romes dhe mandej Bizantit për tek koha pesëshekullore osmane e deri te koha jonë, e themelimit si shtet i pavarur i shpallur në vitin 2008. Kjo metodologji nënkupton që edhe zhvillimet në Bizant nga fillimet e rënies së tij nga kryqëzata e katër (1204), kur katolikët evropianë për gjashtë decenie në Kostandinopojë instaluan të ashtuquajturën Perandori Katolike, paçka se me kthimin nga Nikeja, fuqi a e Bizantit në Ilirik erdhi duke u rrudhur sa nga zgjerimet e Venedikut, Gjenovës, Napolit dhe Hungarisë në Ilirik e sa nga ngritja e feudeve autonome në hapësirat e saj me pretendime që të fitonin hapësira dhe pushtet, gjithnjë në përputhje edhe me lëvizjet kishtare lindje-perëndim (Vatikan-Kostandinopojë apo katolicizëm-ortodoksi), e ku më e njohura, midis shekujve XII-XV, shfaqet dinastia Nemanjane e Rashës, fillimisht në Diokle për t’u bartur përfundimisht në Rashë, pra në Dadani, prej nga si fuqi feudale, nga Stefan Urosh e deri te Stefan Dushani, ngrihet në fuqi hegjemone në Ilirik me pretendimet e hapura që të kthehet në trashëgimtar të fronit të Bizantit të shkërmoqur, të rrudhur në përmasat e kryeqytetit. Ndjekja e kësaj metodologjie, pra e pasqyrimit të Rashës Nemanjane si Rashë dardane, e nxjerrë nga përvetësimi i historiografisë hegjemoniste serbe, pamëdyshje se duhej të niste nga pamjen e raporteve autonome feudale në Ilirik nga rënia e temave tek zhupanitë, feudet e deri te despotatet, si forma të formacioneve feudale në lufta të ndërsjella për sa më shumë prona dhe pushtet të hapësirave të Bizantit, gjithnjë në rivalitet me fuqitë perëndimore, siç ndodhi gjatë sundimit të Stefan Dushani në kulmin e fuqisë së dinastisë nemanjane në shekullin XIV. Pikënisja që dinastia nemanjane të shihet si mbretëri serbe dhe dinasti madje pushtuese e hapësirës së Ilirikut dardan, pjesërisht Maqedonisë dhe të Epirit, në kulmet e saj dhe jo si pasuese e fuqisë së saj në hapësirën dardane, që filologu jugosllav M. Budimir, me të drejtë Rashën e quan kështjellë të fundit dardane në Ilirik, ka sjellë deri tek ajo që pushteti shtetëror dhe politik mesjetar në Ilirik të shihet pushtet serb, dhe jo e kundërta, që Rasha dhe në përgjithësi dinastia nemanjane e lidhur me feudalët arbërorë nga Progonët, Balshajt, Kastriotët, Thopijajt, Arianitët e të tjerët deri në Epir, të pasqyrohet pjesë e strukturave feudale vendore në Ilirik dhe Dardani, që M. Shuflaj me të drejtë, në raport me zhvillimet shkëmoqëse në Bizant, i quan “pjesë separatizmi feudal”. Në vend të kësaj, në tekstin e “Historisë së Kosovës”, në kapitujt III-V, hartuesit e kësaj tematike, thuajse në tërësi, i nënshtrohen metodologjisë së shkollës sllaviste të Vjenës nga shekulli i kaluar, ku e ashtuquajtura “qenie arbërore” kryesisht shihet e lidhur me katolicizmin në luftë me Rashën “serbe” dhe ortodoksinë serbe, që lufton për sllavizmin e arbërorëve, me çka nga një gabim kalohet tek tjetri, kur ortodoksia si pjesë e krishterimit e zyrtarizuar në Dardani në shekullin IV nga perandori dardan Konstantin i Madh, mbas ndarjes së kishave në shekullin XI, në përputhje me gjuhën e liturgjisë kishtare (sllave ose greke), trajtohet si trashëgimi serbe ose greke, paçka se raporti midis krishterimit katolik dhe ortodoks në hapësirën e Ilirikut midis shekujve XI-XIV tek feudalet vendor del dukshëm në dobi të atij ortodoks, meqë Iliriku ndodhej nën administrimin e Kostandinopojës, gjë që pasqyrohet edhe me përkatësinë ortodokse të shumicës së familjeve të feudale dhe despotë nga ajo e Progonit, Balshajve, Kastriotëve, Thopijave e shumicës në Epir, përkatësi kjo që do të ndryshohet në përputhje me pushtetet politike lindje-perëndim siç ka ndodhë me ato të Kastriotëve, të Balshajve, Thopijave dhe të tjerëve që nga dy apo tri herë kanë ndryshuar ritin kishtar nga ai ortodoks në katolik dhe anasjelltas. Përjashtim këtu bën vetëm dinastia rasiane, e cila ndonëse pranon shumë herë lidhjet politike me Papatin, mbetet bastion kryesor i ortodoksisë në Ilirik, që në fazën e fundit, për arsye politike, përfshihet edhe në luftën kishtare kundër katolikëve, nga shumë burime meritore të kohës, e parë edhe si “Illyria magna”.

    PRANIMI I DIKTATIT TË HISTORIOGRAFISË HEGJEMONISTE SERBE

    Pranimi i dinastisë nemanjane të Rashës si themel të shtetit mesjetar serb deri te përmasat e Perandorisë, gjen mbështetej mbi dosjet e hulumtimeve të historianëve, gjuhëtarëve, arkeologëve, antropologëve dhe të tjerëve të nxjerra nga autorë antikë si dhe dokumentet mesjetare të rishkruara të arkivave të Venedikut, Vatikanit, të Kostandinopojës, të Raguzës dhe ato haxhiografie, nga shekujt XVIII dhe XIX, (kryesisht nga Hilandari dhe Bizanti), të shumtën të përpunuara dhe të falsifikuara, të klasifikuara pastaj në Acta Albaniae I, II (1913), Acta Slavica, Acta Serbia, Acta Hungaria, e të tjera, të cilat u kthyen në “platformë historiografike”, kryesisht për qëllime politike, që duhej t’i shërbenin hartave të reja shtetërore të dizajnuara nga interesat e Rusisë dhe të Austro Hungarisë në hapësirën europiane të Perandorisë osmane pas largimit të saj prej andej. Këto dosje aktesh vjeneze, në mënyrë selektive, ndiqen edhe me dy vepra thuajse orientuese të botuara në fillimet e shekullit XVII: veprën e Mario Orbinit “Il Regno gli sllavi” Pesovo 1601 dhe të perandorit Constaniim Porphyrogeniae “De thematibus et de administrando imperia”, 1611. Vepra këto pa kredibilitet shkencor, ajo e Orbinit, pse merret më shumë se një përrallë e sajuar nga priftërinj falsifikues, që e seleksionuar, pa pjesën ku Rasha shihet jashtë Serbisë dhe Kosova si Dardani, citohet vetëm nga historianët serbë. Ndërsa vepra e perandorit Porphyrogenit, po ashtu merret si jomeritore, jo vetëm se paraqet një udhëzim interno me shumë lajthitje faktografike të perandorit për të birin, por edhe për faktin se është dëshmuar e sajuar prej kronistëve të ndryshëm, gjë që dokumentohet edhe me ngatërrimin e kapitujve, kur kapitulli 30 del para atij 21, me distancë të madhe kohore dhe përmbajtjesore.

    Por, ajo që do t’i kthehet në handikap të madh “Historisë së Kosovës”, është jo vetëm metodologjia e këtij koncepti, por për më tepër, pasojat prej tij. Meqë shkolla e sllavistëve të Vjenë, e bazuar nga dokumentet e përpunuara, të rishkruara dhe të falsifikuara nga Hilandarit dhe haxhiografitë prej andej, siç janë “Свети Сава – Сабраба Дела” të botuara nga T. Jovanoviq, Beograd 1998, “Стеван Првовенћани – Сабраба Дела”, nga Georgievski-Jovanović, pastaj “Живопис Светог Саве“ nga Teodosije Hilandarski si dhe vepra e Konstantin Filozofit “Повест Словена – Житије деспота Стефана Лазаревића“, Beograd 1989, „Старине“ të S. Novakoviqit e të tjera, ia krijon “platformën” historike dhe shpirtërore mashtrimit të shtetit mesjetar serb deri te shkalla e “Perandorisë”, të mbështetur mbi dinastinë Nemanjane të Rashës, si një entitet autonom në Bizant, siç kishte shumë të tjerë asokohe që, të nxitur na Vatikani, Hungaria dhe vendet tjera katolike, luftonin për të fituar sa më shumë nga shkërmoqja e pushtetit qendror, në rënie e sipër. Kështu, dinastia e Rashës, me histori të mjegulluar nga Diokleja (Zeta) në shekullin XII dhe shtrirja në Rashë dhe gjithë hapësirën e Dardanisë antike dhe të Maqedonisë dhe pjesërisht të Epirit gjatë kohës së zhupanit të madh Dushanit, pranohet “Perandori Serbe” madje! Në mbi tetëdhjetë për qind të referencave në kapitujt III-V, përkundër shumë e shumë dokumenteve dhe kronikave meritore bizantine dhe latine, ku ajo quhet Rasien, Rasia, Rex Rasien e kështu, te autorët tanë zë vend emërtimi “Shtet Mesjetar Serb” dhe “Perandori e Dushanit”, të mbështetura kryesisht nga vepra e S. Novakoviq “Законик Стефана Душана, цара српског 1349-1354” e botuar fillimisht në vitin 1870 e plotësuar dy herë në vitin 1908 dhe 1912!

    Se kemi të bëj me një diktat mashtrues të historiografisë serbe për të ashtuquajturin shtet mesjetar serb si Perandori Serbe në kohën e Stefan Dushanit, që është pranuar dhe inkorporuar fund e krye në tekstin e “Historisë së Kosovës” si tapi shtetërore dhe kulturore serbe nga mesjeta, që jo rastësisht mbështetje ka gjetur edhe te Pakoja e Ahtisarit, kjo kuptohet lehtë edhe nga vetë autori S. Novakoviq, kur në parathënie (faqe 4) pranon se kanuni mesjetar i Dushanit nuk ekziston, por ai është arnuar nga rrëfimet në shekullin XIX në Prizren dhe rrethinë si dhe nga disa tekste nga kishat në Vllahi dhe Rusi (Peterburg), të cilat i ka ndërlidhë Shafariku në Vjenë më 1859.

    Mënyra si është ngritur kjo vepër deri te shkalla e „testamentit“ shtetëror dhe juridik të „Perandorisë serbe“ së Stefan Dushanit në shërbim të krijimit të platformës ideologjike dhe politike të shtetit mesjetar serb për nevoja politike në shekullin XIX, që do t’i paraprijnë atij në hartën politike të Evropës të pranuar në Kongresin e Berlinit në vitin 1878, përkthimi në disa gjuhë dhe shpërndarja nëpër qendrat kryesore evropiane, tregon më së miri për ndërlidhjen e shumë faktorëve të jashtëm dhe të brendshëm në konstruktimin e tij me anën e sajimit të dokumenteve të shkapërderdhura pa kredibilitet shkencor. Kjo formë e arnimit të „dokumenteve“ të „strukur“ nëpër kisha dhe biblioteka „të harruara“, pasqyrohet më së miri në veprën e S. Novakoviqit po edhe të ngjashme të kësaj natyre, që shtetit serb të pranuar në Kongresin e Berlinit, t’i krijohet platforma historike në rrethanat që siç pranon edhe Jagodiqi, Ruravaci e madje edhe V. Çubrilloviqi në librin “Политићка мисао Сербиеј“ (Mendimi politik serb) të shpërputhjes së madhe midis Serbisë etnike – (që sipas Porphyrogenit gjendej diku në enklavat Zahumlem Pohumle te Neretva), të Serbisë kulturore – që gjendej në Hungari dhe Serbisë si shtet nga 1878 (me pakicë serbe, shumicën e së cilës e përbënin vllahët dhe shqiptarët ortodoksë). Autori, megjithatë, duke dëshiruar që të tregojë “për vjetërsinë” e kësaj vepre, që e ka të qartë se mungon, mbështetet mbi disa shtresime të sajimeve dhe përpunimeve të teksteve që kanë për qëllim „nxjerrjen në dritë“ të „dokumenteve autentike“ me anën e ndërtimit „të pjesëve të humbura“! Siç është thënë edhe më herët, bazë e kësaj pune kanë shërbyer punëtoritë e kishave të ndryshme, në radhë të parë atyre në Hilandar, dhe të tjerave në Rusi (Odesë) për t’i distribuuar dokumentet e përpunuara dhe të retushuara në Vjenë, te shkolla e njohur e sllavistëve, prej nga pastaj „dokumentet meritore“ janë trajtuar nga studiuesit e ndryshëm për t’u krijuar „dosjet“ si „Monumenta slavica“ e të tjera, me të cilat janë ushqyer historitë e serbëve, të bullgarëve, të rusëve me „dokumente autentike“, të cilat, siç dëshmon edhe “Historia e Kosovës”, vazhdojnë të njëjtin mision. Autori i „Zakonikut“, në parathënie, zbulon teknologjinë dhe infrastrukturën e përpunimit dhe të falsifikimit të dokumenteve kur merret me „historikun“ e Zakonikut (kanunit), që doemos lidhet me Vjenën dhe punën e studiuesve të atjeshëm, në radhë të parë të atyre sllavë ose serbë (shih Schafarik, Mikloshiq, Jastrevov e të tjerë). Kështu, pikënisja e „Zakonikut“ (Kanunit) fillon te J. Rajiq, më 1859 te botimi „Историе словенских народие“, për t’u bartur pastaj te Mikloshiqi, i cili do ta paraqesë në gjuhën gjermane „Lex Stepani Dušani“, Vjenë 1856, prej nga pastaj do t’i bjerë në dorë P.J. Schafarikut, i cili do ta përfshijë në librin „Pomatky drevnioh pismenietvi Jihostovanie“, në Pragë, 1860. Schafariku, tekstin nuk e dha në mënyrë integrale, meqë ai nuk ekzistonte, por e parashtroi në 9 dorëshkrime të ndryshme me pretendimin se ato „janë pjesëza të zbuluara në manastire të ndryshme (Ravanicë, Rudnik, Kazan e të tjera) gjoja nga ato të viti 1350 e deri në vitin 1700, e ku vend të rëndësishëm zë teksti nga Petërburgu i N. Nadežnjev, që njihet nga manastiri Bistrica i Vllahisë. Këto tekste, as gjuhësisht e as përmbajtësisht, nuk formojnë tërësinë e një kanuni, gjë që e pranon edhe Shafariku. Por, S. Novakoviqi, në botimin e tij, copëzat e Shafarikut i ndërlidh me dy tekste „autentike“, nga shekulli XIX. Njëri nga Struga, i mbledhur nga një prift rus. Dhe tjetri nga Prizreni, po ashtu i mbledhur nga një prift i quajtur Sime. Tekstin nga Prizreni, gjoja nga shekulli XV, në Beograd e dërgoi mësuesi nga Smedereva, Nikolla Maslin, prej nga ai i përpunuar në Vjenë, iu dorëzua S. Novakoviqit që ta nxjerrë në dritë. Natyrisht se S. Novakoviqi u përpoq që „kredibilitetin“ dokumentues të veprës ta pasqyrojë me tekstet e Schafarikut në sllavishten e vjetër kishtare me atë serbe. Në parathënie S. Novakoviqi shpjegon origjinën e teksteve dhe mbledhjen e tyre nga dora në dorë, që sipas tij, plotësojnë Kanunin dhe frymën e tij. Kështu, 165 fletët (listina), vijnë nga 16 mbledhës të ndryshëm, të cilëve nuk u dihen emrat, pos që thuhet se një pjesë e madhe e tyre janë rishkruar nga 6 klerikë dhe dy xhakonë në Prizren.

    Meqë botimi i parë i vitit 1870, ishte me shumë shpërputhje dhe si i tillë nuk i plotësonte sa duhet kriteret themelore për t’u marrë seriozisht, S. Novakoviqi, pasi që të jetë emëruar kryetar i Akademisë Mbretërore Serbe në viti 1886, paraqitet me versionin e dytë “të plotësuar” të “Kanunit” me disa copëza të “rizbuluara” të versionit të “Kanunit” të Strugës nga shekulli XIV dhe të Prizrenit nga shekulli XV. Aty përfshihen 106 nene, të cilat nuk paraqesin tjetër pos një bartje (kopjim) të drejtpërdrejt të akteve ligjore kishtare të Bizantit (Homokanon), të cilat, ishin në pjesë e të drejtës romake-bizantine në përputhje me kodin e Justinianit, por që rregullonin çështjet pronësor në raportet e kishës me Perandorinë, ku ajo ishte pjesëmarrëse në administrimin e pronave kishtare dhe atyre vendore. Këtyre neneve nga kodi bizantin do t’i shtohen edhe pjesët tjera, ku amputohen raportet me ritet kishtare (me katolikët) e ku shfaqen edhe disa dekrete me të cilat përcaktohen sjelljet e kishave, e ku nuk mungojnë edhe regjistrat rreth pasqyrës demografike të popullatës ku, krahas popullatës shumicë “serbe”, si pakicë, shfaqen” “арбанашки катуни” (katunët arbanase) dhe “Блашки катуни” (katunët vllehe).

    Nuk është për t’u habitur skenari i “pasqyrës demografike” të popullatë së “Perandorisë së Dushanit”, ku asokohe nuk ka pasë përkatësi kombëtare pos kishtare: e ritit ortodoks ( me gjuhën e liturgjisë kishtare sllaviste e vjetër dhe greqishte) dhe e ritit latin (me gjuhën e liturgjisë kishtare latinishte)! Por, është për t’u habitur, që ky konstrukt antihistorik dhe antishkencor, i sajuar nga kisha ortodokse serbe dhe historiografia serbe e shekullit XIX për qëllime hegjemoniste, në veprën “Historia e Kosovës” është pranuar “si e vërtetë shkencore” dhe thuajse u ka shërbye që të gjitha disajnimeve të raporteve gjoja kombëtare në shtetin e imagjinuar mesjetar serb, ku ka pasë edhe disa “katune arbanase” (katolike) dhe vllahe! Kështu, ky diktat i falsifikuar i të ashtuquajturit “shtet mesjetar serb”, në saje të “verifikimit” nga historianët, linguistët, etnografët e shkollës së sllavistëve të njohur të Vjenës, ndonëse nga historiani i njohur serb Ruvarac quhet “përrallë”, është pranuar te një pjesë e mirë e historiografisë botërore edhe nga historianë të vonshëm, siç është N. O.J. Shmitt dhe të Malcolmi madje, që ndonëse vepra e tij “Kosova një histori e shkurtër”, paraqet një hap të rëndësishëm në dekonspirimin e mitit serb të Kosovës dhe të pranimit të Kosovës entitet politik në ish Jugosllavi nga viti 1945-1989, megjithatë, pranon Stefan Dushanin “perandor serb” si dhe të autoqefalinë e kishës ortodokse serbe nga mesjeta (shekulli XIII), me disa shkëputje gjatë perandorisë osmane.

    MASHTRIMET E KISHËS ORTODOKSE SERBE ME AUTOQEFALINË

    Ngritja e shtetit hegjemon serb nga autonomia në vitin 1830 (në përmasat e pashallëkut të Beogradit) dhe pranimi si shtet në Kongresin e Berlinit 1878 e deri te zgjerimi me tokat shqiptare gjatë luftërave Ballkanike 1912-1913, me ç’rast Kosova dhe Maqedonia do t’i njihen Serbisë, u bë mbi “tapitë shpirtërore” të kishës ortodokse serbe dhe mashtrimeve të saj si “pjesë e identitet shpirtëror dhe kulturor serb nga mesjeta e këndej”. Ky mashtrim që ishte pjesë e konceptit sllavo-rus që në pjesën europiane të Perandorisë Osmane të krijojë shtete vasale (Malin e Zi, Serbinë, Bullgarinë), duhej të përcillej me faktorin Kishë Ortodokse Serbe dhe autoqefalinë e saj nga shekulli XIII e këndej, që si do të shihet, ishte vetëm një autonomi e përkohshme nga Peshkopata e Ohrit (nga viti 1219-1275). Diskursi i këtij mashtrimi do të vazhdojë për tetë shekuj me radhë, meqë autoqefalia e Kishës Ortodokse Serbe do të fitohet në vitin 1922, pasi që të jetë formuar Mbretëria Serbe-Kroate-Sllovene. Meqë autoqefalia kishtare përherë lidhej me shtetësinë, Kisha Ortodokse serbe, këtë “të drejtë” e fitoi vetëm pas vendimeve të Konferencës së Parisit më 1919 kur u pranua Mbretëria Serbo-Kroate-Sllovene, në gusht të vitit 1920, me anën e një delegacioni shtetëror do t’i drejtohet Sinodit të Shenjtë të Patrikanës së Kostandinopojës për unifikimin e tri kishave (të Karllovcit, të Malit të Zi dhe të Mitropolisë së Beogradit) në një kishë të përbashkët, që do të quhej Kisha Ortodokse Serbe. Sinodi i Shenjtë, në përputhje me realitetet shtetërore të cilave u nënshtroheshin edhe ato kishtare (autoqefalitë), vendosi të miratojë kërkesën e shtetit SKS me kusht që të paguajë 1,5 milionë franka francezë për lejimin e kishave të Kosovës dhe të Maqedonisë (deri më atëherë nën juridiksionin e Patrikanës së Kostandinopojës) që të përfshihen në kuadër të hierarkisë së Kishës së bashkuar ortodokse serbe. Akti përfundimtarë i kësaj marrëveshjeje do të nënshkruhet në vitin 1922 nga Patriku i Kostandinopojës.

    Meqë ky mashtrim prej tetë shekujsh po vazhdon të prodhojë pasoja politike për shtetin e Kosovës, ngaqë me pakon e Ahtisarit krishterimi ortodoks dhe objektet e kultit kishtar trajtohen si pronësi e Kishës Ortodokse Serbe, me ç’rast shqiptarët, që i kanë takuar krishterimit nga zyrtarizimi i tij në shekullin IV, kur në Ilirik nuk ka pasë sllav, privohen nga një pjesë e rëndësishme e trashëgimisë së tyre shpirtërore dhe asaj historike. Ajo gjithsesi lidhet me fuqizimin e dinastisë së Rashës Nemanjane (me prejardhje tribale, siç e thotë disa herë edhe Perandori bizantin Kantakuzeni në historinë e tij) si dhe kyçjën e saj në kryqëzatat katolike evropiane dhe shfrytëzimi i rrethanave të dobësimit të Bizantit, që u krijoi mundësi për ngritje të fuqishme në Ilirik. Kështu, kur në Kostandinopojë kryqtarët katolikë do të rrënojnë kulturalisht dhe politikisht Bizantin, duke shpallur Perandorinë Katolike në vitin 1204, ndërsa qendra e Bizantit bashkë me kishën ortodokse do të kalojë në Nike, kisha e Rashës në qendrën e saj në Zhiçë, me ndihmën e drejtpërdrejtë të Selisë së Shenjtë, do të ndihmohet, që me veprime në kundërshtim me kanonet kishtare, për t’u shkëputur njëanshëm nga Peshkopata e Ohrit, në të cilën gjendej nga koha e Simeonit bashkë me të tjerat në pjesën perëndimore të Ilirikut. Kjo gjendje ishte konfirmuar edhe nga perandori i Bizantit Vasili II në vitin 1018. Nga dokumentet e rishkruara dhe të përpunuara të Kishës Ortodokse Serbe nga punëtoria e manastirit të Hilandarit veçmas me anën e “zhitive”(jetëshkrimeve të monahëve kishtarë) që nuk paraqesin tjetër pos një formë të haxhiografisë (jetëshkrime fetare), siç u tha, shumë prej tyre të përpunuar dhe të rishkruara në shekujt XVII-XIX në përputhje me qëllimet e caktuara politike, fitohet bindja se e ashtuquajtura Kishë Ortodokse Serbe “pranohet e pavarur” nga Patrikana e Kostandinopojës, pra fiton autoqefalin, ndonëse ajo që kishte ndodhur në Nike, në bazë të dokumenteve meritore, paraqet vetëm një pavarësim të Peshkopatës së Zhiçës nga Peshkopata e Ohrit dhe assesi autoqefali. Pra, në Nike, në rrethanat kur në Kostandinopojë asokohe sundonte Perandoria Latine, kishte ndodhur vetëm një riorganizim i përkohshëm kishtar në pjesën qendrore të Bizantit, si kundërpërgjigje realiteteve të reja të krijuara kur kisha katolike kishte fituar hapësirë të dukshme në këto pjesë dhe kërkonte që të faktorizojë aleatët dhe vasalët perëndimorë, në radhë të parë Nemanjajt e Rashës po edhe bullgarët. Në këtë drejtim Vatikani punoi me të madhe qe Kisha e Rashës me seli në Zhiçë dhe ajo bullgare të shkëputen nga Kostandinopoja. Natyrisht se edhe kisha e Kostandinopojës e dëbuar nga kryeqendra e vet, asokohe nuk e kishte kundërshtuar “mëvetësimin” e kishës së Rashës me seli në Zhiçë nga ajo e Ohrit, meqë ishte e interesuar që ajo të mos bëhej pre e Vatikanit, veçmas pas kurorëzimit kishtar të Stefan Nemanjës në vitin 1217 nga Papati. Përkundrazi, si shihet, edhe Patriku i Nikesë, Manojllo, do ta kurorëzojë “mbret” Nemanjën duke e toleruar formalisht krijimin e Peshkopatës së Zhiçës, si të shkëputur nga ajo e Ohrit, por kjo me asnjë dokument nuk u vërtetua se fitoi edhe autoqefali kishtare. Rreth kësaj kemi edhe dëshminë meritore të Dr. Dimitrije Ruvarac, arkimandrit, menaxher i shtyp-shkronjës së kishave dhe Bibliotekës Patriarkale të Sremski Karlovcit dhe redaktor i “Srpski Zion”. Ruvarac pohon se “nuk ka dyshim se Sava mori disa privilegje për hierarkinë kishtare rasiene në Nikea, por është e pamundur të identifikohen të gjitha ato me bekimin për një ngjarje kaq të madhe kanonike, siç është krijimi i kishës autoqefale. Me fjalë të tjera, Sava mund të merrte një vetëqeverisje të caktuar nga Kostandinopoja për hierarkinë kishtare, me një listë të përcaktuar qartë të privilegjeve – por jo autoqefali.

    Por, pas rrëzimit të Perandorisë Latine më 1261 dhe të rikthimit të Bizantit në Kostandinopojë, vendimet e Nikesë rreth shkëputjes së Peshkopatës së Rashës nga Peshkopata e Ohrit anulohen dhe ajo prapë do t’i kthehet gjendjes që ishte në vitin 1219. Madje, me rastin e rikthimit nën administrimin e Peshkopatës së Ohrit, bashkë me atë bullgare, në Koncilin e Lionit, më 1274, kërkohet falje për këtë “sjelle të pamirë të kishës së Rashës”.

    Lajmet më të hershme të suksesit të Savës në fitimin e autonomisë – jo autoqefalisë – erdhën nga biografët e tij (higjiografët). Dhe me një vonesë të madhe. Domentian shkruan për këtë (rreth 1253, kështu që shkrimet e tij u “ripunuan” nga një autor tjetër pas vitit 1290); dhe më pas, të paktën një shekull më vonë (midis 1320 dhe 1330) dhe Teodosi.

    Domentian dhe Teodosi lan një konfuzion në takimin në shkrimet e tyre. Njëri prej tyre shkruan për 14 vitet që Sava kaloi si kryepeshkop; kjo do të thoshte, me kushtin që në vitin 1233 (ose 1234) për disa arsye Sava dha dorëheqje nga froni i Kryepeshkopatës së Zhiçës, se ai mund të ishte shuguruar më 1219, dhe pastaj Patriarku Manojlo Sarantin (νοανουήλ Α΄ Σαραντητός ή Χαριτόπουλος).

    Sidoqoftë, Domentiani dhe Teodosi janë të aftë për çështjet kishtare, kështu që, megjithëse ata zbukurojnë dukshëm gjëra – për shembull, thuhet gabimisht që Sava erdhi në Kostandinopojë me perandorin bizantin, megjithëse është e verifikueshme që Theodore I Lascaris mbretëroi në Nikea – ata nuk pretendojnë se bëhej fjalë për autoqefali të kishës.

    Edhe te kjo çështje, ndërhyrja e dr. Ruvarac, heq mjegullimin e krijuar nga biografët e tij dhe të tjerët që i përpunuan ato. “Deri më tani, asnjë letër nuk është shtypur askund, e cila do të konfirmonte kush dhe kur Shën Savën e shuguroi kryepeshkop dhe mbi çfarë baze. Sepse, po të ishte kështu, atëherë duhej të lësho-hej një letër e tillë dhe një akt i tillë i rëndësishëm nuk mund të humbiste. Prandaj, nuk dihet saktësisht se cilin vit, për të mos përmendur muajin dhe ditën, është shuguruar Sava kryepeshkop, siç mungon edhe emri i patriarkut që e bëri atë”.

    Ato që thotë dr. Ruvarac, mbështetet nga qëndrimet e Dr. Janko Shafarik, i cili u mor shumë me këtë çështje. Shafariku paraqiti një raport mbi rezultatet e hulumtimit të tij në arkivat e Kostandinopojës, botuar më 1855 në Beograd. Për atë që gjeti në Kostandinopojë, Shafarik shkruan:

    “Ne nuk mund të dokumentojmë asnjë veprim me anë të të cilit Shën Sava u bë një kryepeshkop i pavarur. Madje, asnjë veprim tjetër i ngjashëm, nuk është gjetur deri më sot!”.

    Edhe historiani i kishës serbe, Svetozar Niketiq, qysh më 1870 vlerëson se “Megjithëse kisha serbe ka qenë ajo që e konsideroi Sava si të pavarur, përsëri kryepeshkopët e saj, të zgjedhur nga asambleja e hierarkëve, u përcaktuan në atë titull nga patriarku i Kostandinopojës”. Por Niketiq, thotë se, falë Savës, u fitua e drejta për të shuguruar peshkopët e tyre vetë në të ardhmen, por ata mbetën nën ohforionin e Kostandinopojës, praktikë kjo që përkohësisht do të ndërpritet nga Stefan Dushani. S’do mend, se e drejta për të shuguruar peshkopët e tyre në të ardhmen, që si përvojë u shfrytëzua gjatë dy shekujve të ardhshëm në hapësirat kah Nemanjajt shtrinë pushtetin, u shfrytëzuar për t’u “promovua” autoqefalia. Kisha Ortodokse Serbe retushoi në këtë frymë thuajse të gjitha dokumentet kishtare që erdhën nga punëtoritë e Hilandarit.

    Në të vërtetës, ky veprim, nuk anashkalohet as nga disa autorë objektivë serbë (ndër të cilët duhet dalluar Ilarion Ruvarac). Aty, me të drejtë, shihen edhe prapaskenat e Vatikanit, që asokohe luheshin në kurriz të Patrikanës së Kostandinopojës me rastin e pushtimit të kryeqytetit të Bizantit nga katolikët, në vitin 1204 që zgjati deri në vitin 1261, kur aty u kthye Perandori bashkë me suitën e klerikëve nga Nikea. Në këtë venërim, gjithsesi, rolin kryesor kishte veprimi i Peshkopit të Ohrit, Dimitrije Homatian (Demetros Chomateros), që sapo të përhapet lajmi nga Nikea, nxori mallkimin drejtuar Arhimandrit Sava të Rashës. Në letrën drejtuar Patrikut ortodoks në Nike thotë se Sava nuk e ka të drejtën të shkëputet nga Peshkopata e Ohrit, meqë kjo nuk lejohet nga kanoni i rregullit apostolik.

    Letrat e peshkopit të Ohrit, Dimitrije Homatian, do të mbesin një zë i shurdhër për mbi gjysmë shekulli, deri sa do të bjerë Perandoria latine e Kostandinopojës në vitin 1261. Bizanti sapo u kthye në kryeqytet e me të edhe qendër e Patrikanës Ortodokse, u kthye edhe rregulli i dikurshëm kishtar. Ky veprim ishte përcjellë me “miratim” edhe nga Vatikani, ngaqë ishte kthyer “normaliteti” midis dy qendrave botërore që thirreshin në të njëjtën perandori, e cila asokohe ndodhej përballë kërcënimeve osmane. Në kuadër të këtyre raporteve, për Patrikanën e Kostandinopojës me interes të madh shfaqej edhe rikthimi i fuqisë së humbur kishtare të Peshkopatës së Ohrit, me rastin e shkëputjes së njëanshme prej saj të Arqipeshkvisë së Rashës dhe asaj bullgare, të cilat aktronin autoqefalin. Në këtë aspekt letrave të Homatianit do t’u hiqet pluhuri i kohës dhe madje, do t’u jepet përgjigje e drejtë, me atë që në Koncilin e Lionit do të thuhet se në Nikea ishte shkelë kanoni apostolik dhe se Peshkopatës së Ohrit i ktheheshin Ipeshkvia e Rashës dhe ajo bullgare. Natyrisht se këtij vendimi i parapriu dekreti i Perandorit Mihali VIII, me të cilin Peshkopatës së Ohrit i kthehej juridiksioni mbi Peshkopatën e Rashës dhe atë bullgare në përputhje me dekretin që kishte shpallur në fillim të shekullit XI Perandori Bazili II. Anulimi i pavarësisë së peshkopatës së Rashës, qendra e së cilës kishte kaluar në manastirin e Zhiqes, që në historinë kishtare të Kishës Ortodokse Serbe quhej autoqefali, kërkonte edhe largimin e peshkopit Danilo nga ajo pozitë. Kjo do të bëhet në vitin 1272.

    KRISHTËRIMI ORTODOKS I SHTRËMBËRUAR DHE SKËNDERBEU I AMPUTUAR!

    Krahas dy mashtrimeve të para: shtetit mesjetar serb të ndërlidhur me dinastinë Rasiane dhe autoqefalisë së kishës ortodokse serbe nga shekulli XIII, mashtrime këto që në kapitujt III-V të “Historisë së Kosovës”, që jo vetëm nuk kontestohen, siç ndodhë edhe nga disa historianë serbë (Ruvarac e të jerë), por pranohen an blloc, është edhe mashtrimi i tretë, ai i shtrembërimit të ortodoksisë si pjesë e krishterimit të përbashkët deri te përmasat e pasqyrimit të tij si faktor që përmes sllavizmit, kundërshton identitetin etnik dhe kulturor në raport me katolicizmin, të cilit i atribuohet roli i mbrojtësit të vetëm të identitetit kulturor përmes liturgjisë kishtare në gjuhën shqipe. Pamja e tillë konfrontuese, që i përgjigjet raporteve politike midis Kishës Katolike dhe asaj Ortodokse të Kostandinopojës nga ndarja e tyre në vitin 1054, me ç’rast Iliriku kaloi në administrimin e Bizantit, por me lejimin e disa peshkopatave katolike në bregdet dhe enklavave të tyre në veri e deri në Shkup, sigurisht se ndikoi edhe raportet shoqërore dhe politike në rrethanat e kryqëzatave nga ajo e para në shekullin XII e deri te e teta, me ç’rast e katërta, më 1204, me pushtimin e katolikëve të Kostandinopojës dhe largimin e Patriarkanës në Nike deri në vitin 1267, të cilat u pasqyruan edhe midis feudalëve vendorë të Ilirikut, për aleancat në përputhje me këto lëvizje globale. Por, duhet pasë parasysh se feudalët vendorë të Ilirikut bizantin (po e theksoj “vendor” për të evituar epitetet kombëtare të tyre, siç vepron historiografia serbe kur në mesjetë nuk ka ekzistuar kategori komb, por vetëm e përkatësisë kishtare në përputhje me gjuhën e liturgjisë), në pjesën më të madhe të tyre i kanë takuar ritit ortodoks, pa përjashtuar faktin se kanë kaluar edhe në atë katolik dhe anasjelltas në përputhje me fuqinë e njërës apo tjetrës qendër. Kështu, sipas të dhënave, Nemanjajt, si dinasti më e fuqishme në Ilirik. Fillimisht ishin të lidhur me Vatikanin, mandej me Patriarkanën e Kostandinopojës, së fundi për t’u kthyer në militant të luftës kundër katolicizmit. Ortodoksë, siç u tha edhe më parë, ishin edhe shumë familje feudale nga ajo e Kastriotëve, e Topijave, Balshajve (ndonëse dy herë ndërruan anë), pa përjashtuar këtu edhe feudalët pjesës dardane të Ilikut të ndërlidhur me familjen e Nemanjajve: Brankoviqët, Lazareviqët dhe të tjerët.

    Në të vërtetë, realiteti i bifurkacionit i riteve kishtare në Ilirik, veçmas në pjesën e Dardanisë dhe të Maqedonisë, ku do të zhvillohet gara e ashpër e Vatikanit dhe perëndimit katolik për depërtim sa më të thellë në Bizant, pasqyrimin e gabueshëm tek shqiptarët e gjen te ndarja antihistorike e kësaj linje, me ç’rast katolicizmi (me përkthimin e veprave liturgjike nga Buzuku e këndej) paraqitet mbrojtës i vetëm i identitetit gjuhësor, kulturor po edhe politik të shqiptarëve, gjë që ky rol nuk mund t’i mohohet, por jo të absolutizohet, ndërkohë që ortodoksia me liturgjinë sllave (në pjesën e Dardanisë dhe të Maqedonisë dhe me atë greke në një pjesë të bregdetit dhe Epir) shfaqet herë si “ideologji asimiluese sllave” e herë greke, gjë kjo që nuk përjashtohet, por ato duhet parë në raport me konfrontimet globale Vatikan-Kostandinopojë, ndërkohë që në nivelet e feudeve dhe despotateve në Ilirikun dardan ato ruajnë konvergjencat etnike. Në “Historinë e Kosovës” konvergjenca e riteve kishtare me primatin e ortodoksisë tek feudalët kryesor arbëror, kthehet në divergjencë, ku krishterimit ortodoks i atribuohet an bllok roli i “rrënimit” të trashëgimisë së objekteve të kultit si dhe sllavizimi. Ky diskurs antihistorik ka ndikuar që edhe feudalët në Dardani, kryesisht të lidhur me trungun e dinastisë Nemanjane të Rashës, siç janë pinjollët e saj Brankoviqët dhe Lazareviqt, në prag të betejës së Kosovës dhe të pushtimeve osmane, duke u anashkaluar fakti se ata familjarisht dhe kishtarisht ishin të lidhur me familjet feudale të Kastriotëve, të Balshajve, Komnenëve (me martesa dhe prona), të shihen “princa dhe mbretër serbë”, ndërsa Dardania paraosmane dhe ajo osmane të trajtohet “pronë serbe e Brankoviqëve dhe Lazareviqëve”, kur në shumë dokumente meritore, veçmas ato hungareze, siç është ai i mbretit Sigmund, quhen “feudalë arbër”!

    Ky diskurs antihistorik ka ndikuar që edhe trajtesa “Kosova dhe epoka e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut” (faqe 2510316), me autor Pëllumb Xhufin në kapitullin IV, të dalë si një amputim i panatyrshëm, përmes përmendjes së një “tarife” rrugore të Gjonit në rrugën Ragusë-Prizren! Kur thuhet kështu, kihet parasysh fakti jo pse Skënderbeu dhe lufta e tij nuk e ka vendin e vet kryesor në kapitullin e luftës antiosmane dhe të rikthimit të shtetit shqiptar në histori, por për atë se shihet i shkëputur nga raportet shoqërore-politike në hapësirën e Dardanisë, që atë do ta inkorporonin natyrshëm në këtë histori, po qe se do të shpjegohej drejt lidhja familjare e Kastriotëve me Brankoviqët (si kunetë) dhe ajo e Balshajve me Lazareviqët, ku Balsha i fundit është nip iu Lazareviqëve, e mbi të gjitha raportet shoqërore politike të kohës, kur Brankoviqët dhe Lazareviqët si ortodoksë dhe vasal të sulltanit, ishin në anën e kundërt, pra të Perandorisë osmane, siç kishte edhe feudalë të tjerë në Ilirik dhe tutje madje deri në Hungari. Kjo do të nënkuptonte edhe ndryshimin radikal të paradigmës së dinastisë nemanjane të Rashës, jashtë përvetësimit serb, pra në kuadër të raporteve shoqërore dhe politike e kishtare të tyre si pjesë e lidhur me historinë e Dardanisë, siç e shohin edhe shumë autorë bizantin, dhe siç shihet edhe nga shumë karta të dinastive nemanjanë nga Uroshi e deri te Stefan Nemanja kur quhen despotë dhe mbretër arbëror, ndërkohë që edhe në disa burime bizantine ata quhen edhe dardanë ose tribalë (Kantakuzeni, Pahemie, Kristobulos e të tzjerë), që nga Herodoti tribalët shihen si fis ilir.

    PËRFUNDIMI

    “Historia e Kosovës”, pjesa e parë, siç u tha në fillim, nuk përmbush kriterin themelor shkencor të shihet si histori e shtetit të Kosovës e ndërlidhur me mbretërinë e Dardanisë, që bashkë me mbretërinë e Maqedonisë dhe të Epirit ndërtojnë trinomin e mbretërive ilire në antikitet. Kapitujt I, II (ku me korrektësi trajtohet Dardania antike si dhe shteti dardan e deri te shekulli V pas erës sonë) si dhe kapitujt VI dhe VII (Kosova gjatë shekujve XVI-XVIII dhe Shoqëria dhe kultura në shekujt XVI-XVIII, për të cilët mund të thuhet se paraqesin disa risi në raport me trajtimin e Perandorisë Osmane jashtë kundrimeve të deritanishme ideologjike e ku bëhet diferencimi midis fakteve historike – pushtimeve dhe realiteteve jetësore – akomodimit shqiptar në jetën politike dhe kulturore deri te nivelet më të larta qeverisëse të saj), nuk mjaftojnë që veprës t’i japin epitetin e Historisë së Kosovës as në aspektin etnik, historik dhe shoqëror e politik, ngaqë kapitujt III-V, Kosovën e trajtojnë si pronë të shtetit mesjetar serb, ndërsa krishterimin ortodoks ia atribuojnë kishës ortodokse serbe si faktor të “sllavizimit” të shqiptarëve! Ky koncept antihistorik, pra “Perandoria serbe” në mesjetë, si pushtuese, në këtë planimetri, sikurse i jep “alibi” pushtimeve osmane në shekullin XIV, deri te shkalla “e çliruesit”, siç interpretohet sot shumëkund!

    Meqë ky është një tekst institucional, pra i hartuar nga “Instituti i historisë – Ali Hadri” dhe i financuar nga shteti i Kosovës, që mund të merret si histori zyrtare e shteti të Kosovës, që në të vërtetë paraqet vetëm një konfirmim të shtetit të paqenë, mesjetar serb në Kosovës dhe të krishterimit ortodoks serb në Kosovë si trashëgimi shpirtërore serbe, shtrohet nevoja e ngutshme e rishqyrtimit të tij në nivelet akademike dhe shtetërore të Kosovës, që të rishkruhen kapitujt (III-V). Deri më atëherë, botimi duhet të pezullohet, ngaqë opinionit shkencor botëror shtetin e Kosovës ia paraqet me tapi historike dhe kulturore serbe, siç e sheh edhe Serbia!

    Ky rast, duhet të ndikojë që historiografia institucionale shqiptare në Prishtinë dhe Tiranë të bëjë një qërim radikal hesapesh me falsifikimet dhe shtrembërimet e historiografisë serbe, që rrezikojnë qenien shtetëror të shteteve shqiptare (Shqipërisë dhe të Kosovës)! Kjo kthesë duhet të ndodhë kur kihet parasysh se në Shqipëri, Akademia e Shkencave po përgatit “Historinë e shqiptarëve” në disa vëllime!

    (Teksti, me shkurtesa, është pjesë e një tërësie prej 64 faqesh dërguar në anglisht “The Midwest Book Riview”, që pritet të botohet në janar të vitit të ardhshëm).

    …..

    ObserverKult

    Lexo edhe:

    JUSUF BUXHOVI: 61 VJET TË MITINGUT TË POEZISË NË GJAKOVË

  • VIDEO- Ligji për barazinë gjinore, Prifti i Kishës Ortodokse në Vlorë: Skandal..! Vendosin vetë, pastaj thonë respektojmë komunitetet fetare

    VIDEO- Ligji për barazinë gjinore, Prifti i Kishës Ortodokse në Vlorë: Skandal..! Vendosin vetë, pastaj thonë respektojmë komunitetet fetare

    Dy ditë më parë Kuvendi miratoi me 77 vota pro të mazhorancës projektligjin e shumëdebatuar “Për barazinë gjinore”. Të shumtë kanë qenë ata që kanë kritikuar këtë vendim mes tyre edhe komunitetet fetare.

    Mes personave që nuk është dakord për miratimin e këtij ligji është edhe At Konstandin Prifti i Kishës Ortodokse në Vlorë.

    Në një intervistë ai shprehet se para marrjes së vendimit Këshilli Ndërfetar kanë dalë në një deklaratë të përbashkët për mosmiratimin e këtij ligji, duke theksuar se njohin vetëm konceptin burrë-grua.

    “Ky ligj para se të miratohej, Këshilli Ndërfetar ku marrin pjesë Komuniteti Mysliman, Kisha Ortodokse, Kisha Katolike, Protesante dhe Komuniteti Bektashi kanë dalë në një deklaratë të përbashkët për mosmiratimin e këtij ligji.

    Kisha predikon gjithmonë burrë e grua, këta e kanë hequr dhe e kanë quajtur gjini. Ne si komunitet ortodoks nuk e pranojmë se Zoti tha burrë e grua. Nuk e di si është miratuar në Shqipëri, kur në vende të tjera nuk është miratuar”, tha At Konstandin Prifti.

    Ndër të tjera ai thekson se ky vendim bie ndesh kur politikanët thonë se i respektojnë komunitetet fetare. Ndërsa për shoqërinë tonë është një skandal, pasi familja shqiptare është ndërtuar në bazë të vlerave dhe traditave.

    “Është një skandal, jemi një vend me tradita dhe duhet t’i ruajmë këto tradita, si i kemi pasur. Çfarë familje do të ketë tani, këto shkatërrojnë atë që është ngritur, si do të shumohet dheu me këtë.

    Vet vendosin, vet bëjnë dhe pastaj thonë se i respektojmë komunitetet fetare. Ky nuk është respekt për ne. Po humbasim ato që kemi ndërtuar me vite. Familja është e bekuar nga Zoti. Është turp për vendin tonë”, shtoi At Konstandin Prifti.

  • Në mesjetë, shqiptarët e Kosovës ishin ortodoksë në besim, thonë historianët perëndimorë

    Në mesjetë, shqiptarët e Kosovës ishin ortodoksë në besim, thonë historianët perëndimorë

    Në prag të pushtimit osman, shumica e banorëve të Kosovës ishin të krishterë ortodoksë nën Kishën Serbe, ndërsa bashkësitë katolike mbetën kryesisht në malësitë perëndimore.Malcolm shpjegon se kjo ndodhi për shkak të ndikimit të administratës kishtare serbe gjatë sundimit të Nemanjiqëve. Popullsia, megjithatë, ishte në pjesën më të madhe shqiptare në etni, por me rit ortodoks.Noel Malcolm – “Kosova: Një histori e shkurtër” (1998).⸻Në periudhën e shtetit mesjetar serb, shumica e popullsisë në Kosovë dhe Maqedoninë perëndimore ishin shqiptarë ortodoksë të lidhur me Kishën Serbe.Fine thekson se kjo ishte pasojë e ndikimit politik të shtetit serb, dhe se përkatësia kishtare nuk e ndryshonte identitetin etnik shqiptar.John V.A. Fine Jr. – “Ballkani në Mesjetën e Vonë” (1987).⸻Në fund të mesjetës, ortodoksia dominonte jetën fetare në Kosovë.Schmitt sqaron se kjo nuk do të thotë serbizim të popullsisë, pasi një pjesë e madhe e ortodoksëve ishin shqiptarë, por të vendosur nën ndikimin e Kishës Serbe.Oliver Jens Schmitt – “Kosova: Histori e shkurtër e një treve qendrore ballkanike” (2012).⸻Në Kosovë, si në Maqedoninë perëndimore, popullsia ishte kryesisht ortodokse, por me përbërje etnike kryesisht shqiptare.Castellan e lidh këtë me ndikimin e gjatë bizantin dhe serb para ardhjes së Perandorisë Osmane.Georges Castellan – “Historia e Ballkanit” (1991).———Shumica e kishave ortodokse në Kosovë vijnë nga trashëgimia e mesjetës, kur shumica e shqiptarëve ishin ortodoksë. Kjo ka lënë gjurmë të dukshme: manastiret dhe kishat e ndërtuara mbeten monumente të hershme ortodokse.

  • “Paralizohet” Jeruzalemi, rreth 200 mijë ultra-ortodoksë në protestë, vdes një 15-vjeçar

    “Paralizohet” Jeruzalemi, rreth 200 mijë ultra-ortodoksë në protestë, vdes një 15-vjeçar

    Një protestë e madhe e hebrenjve ultra-ortodoksë kundër rekrutimit të detyrueshëm ushtarak u kthye në tragjedi të enjten në Jerusalem, pasi një adoleshent humbi jetën gjatë demonstratës që paralizoi hyrjen kryesore të qytetit.
    Sipas mediave izraelite, rreth 200 mijë persona, kryesisht burra dhe djem, dolën në rrugë për të kundërshtuar detyrimin për shërbim ushtarak, duke bllokuar autostradën Route 1 që çon drejt Jerusalemit.
    Në pamjet e publikuara shihet se disa protestues kishin hipur mbi kulme ndërtesash, vinça dhe madje mbi një pompë karburanti. Shërbimi izraelit i urgjencës njoftoi se një 15-vjeçar u rrëzua për vdekje, ndërsa policia ka hapur një hetim për incidentin.
    Çështja e përjashtimit të ultra-ortodoksëve nga ushtria ka qenë prej kohësh burim përçarjesh të thella në shoqërinë izraelite dhe ka shtuar presionin politik ndaj kryeministrit Benjamin Netanyahu.
    Udhëheqësit fetarë ultra-ortodoksë theksojnë se përkushtimi i të rinjve ndaj studimeve të shkrimeve të shenjta është i shenjtë dhe frikësohen se rekrutimi do t’i largonte nga jeta fetare.
    “Tani për tani, ata që refuzojnë ushtrinë dërgohen në burg ushtarak. Nuk është aq keq, por ne jemi vend hebraik – nuk mund të luftosh kundër judaizmit në një vend hebraik”, tha protestuesi Shmuel Orbach për “Reuters”.
    Gjykata Supreme e Izraelit ka urdhëruar vitin e kaluar t’i jepet fund përjashtimit të ultra-ortodoksëve nga detyrimi ushtarak, ndërsa parlamenti izraelit vijon të përballet me vështirësi për të miratuar një ligj të ri për rekrutimin.

  • “Feja dhe Inteligjenca Artificiale mund të kenë pika të përbashkëta”, mesazhi i Kryepeshkopit Johani në konferencën ndërkombëtare në Selanik

    “Feja dhe Inteligjenca Artificiale mund të kenë pika të përbashkëta”, mesazhi i Kryepeshkopit Johani në konferencën ndërkombëtare në Selanik

    Shekulli XXI me zhvillimet e tij të shpejta teknologjike sjell sfida të mëdha për njeriun dhe shoqërinë, por Kisha Ortodokse nuk i frikësohet teknologjisë, në se çdo gjë duhet të përdoret me masë dhe urtësi.

    Këtë ka theksuar mes të tjerash, i pyetur nga Top Channel, Kryepeshkopi i Shqipërisë, Imzot Johani, në kuadër të një konferecne ndërkombëtare në Selanik, që trajtonte marrëdhënien mes Kishës dhe teknologjisë.
    Në fjalën e tij, para dhjetëra të ftuarve kryepeshkopi theksoi se teknologjia nuk është thjesht një mjet neutral, por një forcë e fuqishme që mund të çojë drejt varësive, lodhjes digjitale dhe humbjes së ekuilibrit shpirtëror, veçanërisht tek të rinjtë. Përballë këtij realiteti, ai tha se tradita ortodokse ofron mjete të shëndetshme si lutja, vetëdisiplina dhe komuniteti liturgjik, që mund të ndihmojnë njeriun të ruajë qetësinë dhe lirinë e brendshme.
    Sipas Imzot Johan-it, shenjtërimi i teknologjisë nuk nënkupton sakralizimin e pajisjeve, domethënë t’i trajtosh pajisjet teknologjike si objekte të shenjta, por mënyrën e përdorimit të tyre për të mirën e njeriut dhe në përputhje me vullnetin e Zotit.
    Konferenca, e organizuar nga revista shkencore “Theologia”, mblodhi në Selanik rreth 700 përfaqësues të Kishave Ortodokse, studiues e akademikë, duke hapur një platformë dialogu mbi rolin e fesë dhe shkencës në epokën digjitale.

    Top Channel

  • Ministri Gonxhja uron besimtarët ortodoksë me rastin e festës të Fjetjes së Hyjlindëses

    Ministri Gonxhja uron besimtarët ortodoksë me rastin e festës të Fjetjes së Hyjlindëses

    Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja uroi besimtarët ortodoksë me rastin e festës të Fjetjes së Hyjlindëses, e njohur ndryshe edhe si Pashka e Verës, përmes një videoje të veçantë ku shfaqen tri kisha të rëndësishme të Voskopojës, tashmë të restauruara.
    Në këtë mesazh urimi, ai solli në vëmendje Kishën e Shën Marisë, Kishën e Shën Mëhillit dhe Manastirin e Shën Prodhomit, monumente të trashëgimisë kulturore dhe shpirtërore që, pas ndërhyrjeve restauruese, janë rikthyer në identitetin dhe madhështinë e dikurshme.

    Ai theksoi rëndësinë e promovimit të trashëgimisë fetare dhe kulturore që përfaqësojnë këto kisha. Festa e Shën Marisë, që përkujton fjetjen e Nënës së Zotit dhe ngjall një ndjesi të thellë shpirtërore për të gjithë të krishterët ortodoksë, është një nga ditët më të rëndësishme të kalendarit liturgjik.